Η σοσιαλδημοκρατία, τουλάχιστον στη μεταπολιτευτική Ευρώπη, δεν μπορεί να οριστεί ως μείγμα φιλελευθερισμού και σοσιαλισμού. Εξάλλου δεν καταλαβαίνω πώς μπορεί να υπάρξει τέτοιο μείγμα, τουλάχιστον ως προς το κεντρικό ζήτημα της κατοχής των μέσων παραγωγής.
Γιατί σου φαίνεται περίεργο; Εμένα μου φαίνεται πολύ απλό.
Καθαρός φιλελευθερισμός: 100% κατοχή των μέσων παραγωγής από ιδιώτες. Το κράτος δεν παρεμβαίνει καθόλου στην οικονομία.
Καθαρός σοσιαλισμός: 100% κατοχή των μεσων παραγωγής από το κράτος. Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες πραγματοποιούνται από το κράτος.
Δεν μπορείς να φανταστείς τίποτε ενδιάμεσο ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα;
Παραδείγματα: μπορεί το κράτος να ενεργοποιείται σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας (στην ενέργεια, ας πούμε, ή στις τηλεπικοινωνίες, ή στην εκμετάλλευση συγκεκριμένων φυσικών πόρων κ.ο.κ.) και να αφήνει τους υπόλοιπους τομείς ελεύθερους στους ιδιώτες. Ή μπορεί να παρεμβαίνει έμμεσα ή άμεσα σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες, επιβάλλοντας ρυθμίσεις. Εξάλλου, ο σοσιαλισμός δεν αφορά μόνο την
κατοχή των μέσων παραγωγής, αλλά τον γενικότερο βαθμό παρέμβασης του κράτους στην οικονομία. Ας πούμε, μπορείς να έχεις μεν υψηλό ποσοστό κατοχής των μέσων παραγωγής από ιδιώτες, αλλά το κράτος να παρεμβαίνει ισχυρά στη λειτουργία της ιδιωτικής οικονομίας, π.χ. επιβάλλοντας υψηλή φορολογία ή πλαφόν στις τιμές των προϊόντων ή περιορισμούς σε εισαγωγές και εξαγωγές κ.ο.κ. Όλες αυτές οι παρεμβάσεις αντίκεινται στον κλασικό φιλελευθερισμό (ή στον νεοφιλελευθερισμό, όπως είθισται να αποκαλείται σήμερα). Στον βαθμό που οι παρεμβάσεις στοχεύουν στην αναδιανομή πόρων υπέρ των αδυνάτων, μπορούν να χαρακτηριστούν σοσιαλιστικές (αν θες να το δεις με μαρξιστικούς όρους, επιστρέφουν στο προλεταριάτο μέρος της υπεραξίας που είχε υποκλέψει ο καπιταλιστής επιχειρηματίας). Στον βαθμό που στοχεύουν στην προστασία κάποιων ευνοούμενων ομάδων (επιχειρηματιών ή συνδικάτων), μπορούν να χαρακτηριστούν κορπορατιστικές. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι νεοφιλελεύθερες.
Το ξέρω πως θα έχεις τη σοβαρή ένσταση ότι δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για φιλελευθερισμό με μια τόσο ισχυρή γραφειοκρατία (σε ευρωπαϊκό επίπεδο) και μια τόσο ισχυρή κρατική παρέμβαση. Στην ένσταση αυτή θα αντέτεινα πως δεν γνωρίζω ούτε ένα ιστορικό παράδειγμα νεοφιλελεύθερης οικονομίας χωρίς ισχυρή κρατική παρέμβαση.
Παραδείγματα φιλελεύθερων οικονομιών χωρίς ισχυρή κρατική παρέμβαση αποτελούν οι ΗΠΑ του 19ου αιώνα, όπως και ορισμένες ασιατικές οικονομίες του 20ού αιώνα (Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν). Επίσης, τη δεκαετία του '80, οι ΗΠΑ του Ρίγκαν και η Μεγάλη Βρετανία της Θάτσερ έκαναν μια σαφή στροφή προς τον κλασικό φιλελευθερισμό, περιορίζοντας (αλλά όχι βέβαια εξαλείφοντας) τον κρατικό παρεμβατισμό. Η Ευρώπη, από την άλλη, ακολουθεί μια πορεία σαφώς πιο μακριά από τον νεοφιλελευθερισμό και πιο κοντά στη σοσιαλδημοκρατία, αν θες να το πω έτσι.
Πάντως, ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός δεν είναι δύο ακραία, αλληλοαποκλειόμενα δίπολα (ώστε να ισχύει αυτό που υπονοείς, πως όταν κάτι κινείται εντός του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής δεν νοείται να είναι σοσιαλιστικό). Μάλιστα, όταν χρησιμοποιεί κανείς τη λέξη καπιταλισμός, είναι καλό να διευκρινίζει τι ακριβώς εννοεί. Διότι υπάρχει μεν ο φιλελεύθερος καπιταλισμός (free enterprise capitalism, δηλ. ο καπιταλισμός σύμφωνα με τις αρχές του κλασικού φιλελευθερισμού: ελεύθερη αγορά, ανταγωνισμός κλπ), αλλά υπάρχει και ο κορπορατιστικός καπιταλισμός, που απέχει πολύ από τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, όπως και ο κρατικός καπιταλισμός, που ουδεμία διαφορά έχει από τον σοσιαλισμό. Η βασική διάκριση δεν είναι ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό, αλλά ανάμεσα στον φιλελευθερισμό (πρωτείο του ατόμου: πρώτιστη αξία η προάσπιση των ατομικών ελευθεριών) και τον σοσιαλισμό (πρωτείο του συνόλου: πρώτιστη αξία η προάσπιση του συλλογικού συμφέροντος). Βέβαια, ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα υπάρχουν πάμπολλες ενδιάμεσες καταστάσεις.
