Πολύ ενδιαφέρων ο Αληθινός (=Συνηθισμένος) Φασισμός του Μιχαήλ Ρομμ. Είχε πάρα πολλή δουλειά αρχείου από τη χιτλερική εποχή μέσα στη Γερμανία, με υλικό που δεν το 'χα δει ποτέ. Το κύριο βάρος του έργου πέφτει στην πνευματική υποδούλωση των μαζών στη Γερμανία από το ναζισμό. Ώρες-ώρες νόμιζες ότι το σπικάζ αφορούσε και το σταλινισμό (ασυνείδητα μόνο ή και συνειδητά;). Πάντως ο Ρομμ υπήρξε ορθόδοξος κομουνιστής και επί Στάλιν είχε χρηματίσει πρόεδρος της Ένωσης Κινηματογράφου. Από την άλλη, η ταινία γυρίστηκε το 1965.
Δεν με άγγιξε η προβληματική τού "Les Abysses" (1963) του Νίκου Παπατάκη, που επεξεργάζεται την ιστορία του διπλού φόνου που είχαν διαπράξει οι
αδελφές Papin το 1933. Ο Michel Ciment, κριτικός κινηματογράφου και διευθυντής έκδοσης του περιοδικού Positif, προλόγισε την ταινία: είπε ότι δεν πρόκειται για κινηματογραφική διασκευή του έργου του Ζενέ Les Bonnes αλλά για αυτόνομο έργο. Ότι η ταινία απορρίφθηκε από το Φεστιβάλ Καννών, κι ότι τρεις μέρες μετά δημοσιεύτηκαν 5 άρθρα στην εφημερίδα Le Monde που υπερασπίζονταν ενθουσιωδώς την ταινία: ένα του Σαρτρ, ένα της ντε Μπωβουάρ, ένα του Μπρετόν, ένα του Πρεβέρ και ένα, νομίζω, του Ζενέ. Επενέβη ο Γκωλλικός υπουργός Πολιτισμού Μαλρώ και επέβαλε στο Φεστιβάλ να δεχτεί την ταινία. Στο τέλος του φεστιβάλ ο υπουργός ή υφυπουργός ή κάτι τέτοιο Εμπορίου και Βιομηχανίας, στο οποίο υπαγόταν τότε ο κινηματογράφος στη Γαλλία, αρνήθηκε να σφίξει το χέρι του Παπατάκη.
Καταλαβαίνω το σοκ που προκάλεσε στη γαλλική κοινή γνώμη το έγκλημα, και το οποίο εξηγεί τη μεγάλη παραγωγή έργων και βιβλίων πάνω σ' αυτό, αλλά η ταινία δεν μου άρεσε καθόλου. Παραήταν "αναρχοποιητικοεξεγερσιακή" για τα γούστα μου. Είμαι πολύ δισταχτικός στην επιδότηση των κοινωνικών πλευρών ενός τέτοιου εγκλήματος. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η ταινία δεν άξιζε να προβληθεί στο Φεστιβάλ.
Η ενασχόληση με το Νίκο Παπατάκη (πολύ καλύτερη η "Φωτογραφία" του) με οδήγησε σε μιαν αυτοβιογραφία του (Tous les de'sespoirs sont permis) που έχει εκδοθεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Χατζηνικολή, και στον μικρότερο αδερφό του, υποθέτω, τον Μιχάλη (Michel) Παπατάκη, σκηνοθέτη-ντοκιμαντερίστα του αιθιοπικού σινεμά [
1][
2]. Να ένα όνομα που θα άξιζε να έχει περιληφθεί στο αφιέρωμα του Φεστιβάλ στους Έλληνες σκηνοθέτες της διασποράς, ή να απασχολήσει τέλος πάντων στο μέλλον τους υπεύθυνους της Ταινιοθήκης (τους έγραψα και σχετικό ιμέιλ). Γιατί τους Καζάν και τους Κασσαβέτηδες τους γνωρίζουμε πια καλά, ενώ του συγκεκριμένου αγνοούσα ακόμα και την ύπαρξη.