Ναι, αλλά ενταγμένη σε ένα πολιτικό-ιδεολογικό πλαίσιο. Εγώ μιλώ για την αθεΐα σε καθαρή μορφή - ούτε αριστερό ούτε δεξιό, ούτε ανθρωπιστικό ούτε φασιστικό ούτε τίποτε. Είμαστε πολλοί, είμαστε διαφορετικοί, δεν έχουμε τίποτε άλλο κοινό αλλά δεν πιστεύουμε σε θεό. Είναι σημαντικό να ακούγεται αυτό (τέλος πάντων έτσι νομίζω εγώ ή είναι σημαντικό για μένα).
Ο Ρίτσαρντ Ντόκινς στην Αθήνα: 24 και 25 Απριλίου 2015
- Thread starter nickel
- Start date
Marinos
¥
Όπως το λες μπορεί να εφαρμοστεί και αντιστρόφως, και για τα πάντα (μια μορφή του την έλεγε νομίζω κι ο Καμμένος: είμαστε πολλοί, είμαστε Έλληνες). Για την ακρίβεια, καλή μου Αόρατη, μόλις βρήκες τη Μεγάλη Ενοποιητική Θεωρία :)
Βγαίνω τώρα, μη νομίσετε πως υπεκφεύγω για τη συνέχεια!
Εγώ πάντως υπεκφεύγω, δια τι να το κρύψωμεν άλλωστε. Βλέπεις, έχω βαρεθεί αυτές τις συζητήσεις. :twit:
Καλή συνέχεια! :)
Καλή συνέχεια! :)
Λεπτομέρειες για την εκδήλωση της Παρασκευής:
http://entertainment.in.gr/html/ent/634/ent.179634.asp
http://entertainment.in.gr/html/ent/634/ent.179634.asp
Marinos
¥
http://stalinsmoustache.org/2009/10/03/now-for-some-more-substance-marx-atheism-and-faith/
(πιο σχετικό με τη συζήτησή μας απ' όσο φαίνεται)
(πιο σχετικό με τη συζήτησή μας απ' όσο φαίνεται)
Εμένα αυτό με οδηγεί σε άλλες σκέψεις. Ενώ ο αθεϊσμός έχει, για μένα τουλάχιστον, μια σαφήνεια και καθαρότητα που μου κάνει τη ζωή εύκολη, ο σοσιαλισμός, όπως και οι θρησκείες ή ο θεϊσμός, είναι πολύ πιο περίπλοκος και πολυσύνθετος στην έννοια ή/και στην εφαρμογή. Με κάποιον που μου λέει ότι είναι άθεος / αθεϊστής έχω αμέσως πολύ περισσότερους κοινούς κώδικες απ' όσους έχουν (αναμεταξύ τους) δύο που δηλώνουν σοσιαλιστές.
Marinos
¥
Δες το κι αλλιώς: ο Μαρξ προτείνει στο κείμενο τη φόρμουλα "είμαι άθεος, δεν το θεωρώ πρωτεύον ζήτημα διότι δεν θεωρώ την ύπαρξη του θεού πρωταρχική αλλά του ανθρώπου".
Εγώ πάντως είπα να το κολλήσω εδώ για τη φράση I myself am an atheist. It is startling, no doubt, to hear such an avowal in England, but there is some comfort in the thought that it need not be made in a whisper in either Germany or France, πάνω στη σκέψη μου ότι όσο αναχρονιστικό είναι να περιμένουμε το αεροπλάνο με το Άγιο Φως (όπως έμαθα, παρεμπιπτόντως, αυτό είναι καινοτομία της εποχής Σημίτη! Φοβερό;) άλλο τόσο αναχρονιστικό είναι να σηκώνουμε το μπαϊράκι του αθεϊσμού/ορθολογισμού ως κύριου απελευθερωτικού (ή ό,τι) προτάγματος εν έτει 2015: θα έπρεπε, ίσως, να βλέπουμε πιο καθαρά πια (αλλά εδώ πάω σε άλλα μονοπάτια, οπότε αφήστε καλύτερα).
Εγώ πάντως είπα να το κολλήσω εδώ για τη φράση I myself am an atheist. It is startling, no doubt, to hear such an avowal in England, but there is some comfort in the thought that it need not be made in a whisper in either Germany or France, πάνω στη σκέψη μου ότι όσο αναχρονιστικό είναι να περιμένουμε το αεροπλάνο με το Άγιο Φως (όπως έμαθα, παρεμπιπτόντως, αυτό είναι καινοτομία της εποχής Σημίτη! Φοβερό;) άλλο τόσο αναχρονιστικό είναι να σηκώνουμε το μπαϊράκι του αθεϊσμού/ορθολογισμού ως κύριου απελευθερωτικού (ή ό,τι) προτάγματος εν έτει 2015: θα έπρεπε, ίσως, να βλέπουμε πιο καθαρά πια (αλλά εδώ πάω σε άλλα μονοπάτια, οπότε αφήστε καλύτερα).
Κύριο απελευθερωτικό πρόταγμα παραμένει η ελευθερία. Σε αυτό το πλαίσιο, εμένα μου αρκεί η αθεΐα μου να σταματά εκεί που ξεκινάει ο θεϊσμός του άλλου. Και αντίστροφα, ο θεϊσμός του άλλου να σταματά εκεί που αρχίζει η δική μου αθεΐα.
Τα έντονα δικά μου, και θα συμφωνήσω: σαφώς δεν είναι το κύριο πρόταγμα, τουλάχιστον για εμένα, τουλάχιστον στην Ευρώπη (ίσως όμως να είναι για μια γυναίκα στο Αφγανιστάν, και καλό είναι να το θυμόμαστε, διότι δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο και διότι ο κόσμος είναι πολύ ρευστός με τόσες μετακινήσεις).
Ελπίζω πάντως να μην χρειαστεί να αντιμετωπίσω το επιχείρημα "αφού δεν είναι το κύριο πρόταγμα αφήστε το στον άκρη και ασχοληθείτε μόνο με τα σημαντικά", τύπου "εδώ παιδάκια πεθαίνουν από την πείνα κι εσείς σώζετε τις φώκιες" κ.ο.κ. Κάποιοι άνθρωποι ασχολούνται με αυτό, κάποιοι με το άλλο, κάποιοι και με τα δύο ή με τρία ή τέσσερα. Ίσως να μην είναι το κύριο πρόταγμα (και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι δεν είναι ό,τι περισσότερο ακούγεται στις ειδήσεις), αλλά είναι αρκετά σημαντικό για πολλούς από μας ώστε να αφιερώσουμε μέρος του χρόνου και της ενεργητικότητάς μας σε αυτό.
Α, και αν μιλάμε για αναχρονισμούς, νομίζω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερος αναχρονισμός από την ίδια την ορθόδοξη εκκλησία, την οποία πληρώνουμε και η οποία αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των κοινωνικών εκδηλώσεων της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού πληθυσμού (γάμος, ονοματοδοσία υπό μορφή βάπτισης, χριστούγεννα και πάσχα, ονομαστικές εορτές). Από τη στιγμή που αντιμετωπίζω καθημερινά αυτόν τον αναχρονισμό, νιώθω την ανάγκη να τοποθετηθώ ενεργά έξω από αυτόν. Δεν θα καθήσω να το φιλοσοφήσω και να σκεφτώ ότι η αντίδρασή μου είναι αναχρονιστική.
SBE
¥
Μελ, με την αναφορά σου στο Αφγανιστάν νομίζω ότι ανοίγεις άλλο θέμα. Ο άθεος Αφγανός θα πετάξει τη μπούρκα; Δεν είμαι και τόσο σίγουρη, γιατί οι κοινωνικές συμβάσεις είναι ισχυρότερες από τις θρησκευτικές. Και έχουμε αρχαιολογικές αποδείξεις ότι οι γυναίκες στη Μ. Ανατολή, μέρη της Αφρικής και της Ασίας, κουκουλώνονταν και πριν τον Μωάμεθ.
Παρεμπιπτόντως, ένα άρθρο του Ντόκινς έχω διαβάσει όλο κι όλο, στο οποίο έλεγε ότι είναι υπέρ των εορτασμών των Χριστουγέννων. Αυτό γιατί είναι Άγγλος και στην Αγγλία είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου. Αν ήταν Έλληνας ίσως έλεγε ότι είναι υπέρ των εορτασμών του Πάσχα. Αναχρονισμός; Ίσως. Αλλά είναι ντοκίνειος αναχρονισμός, οπότε τα μέλη της αίρεσης του Ντόκινς μάλλον το δέχονται (ναι, αισθάνομαι ότι αγγίζει τη θρησκευτική λατρεία ο θαυμασμός στον Ντόκινς).
Τώρα, μια που αναφέρθηκες π.χ. στον Χίτσενς, και μια που λέμε για Ντόκινς: αυτοί αναφέρονταν και απευθύνονταν σε αμερικανικό κοινό, το οποίο ακούει συγκεκριμένο είδος επιχειρημάτων να μην τα επαναλαμβάνουμε, γνωστά είναι. Ο Χίτσενς αν και Άγγλος δεν ασχολήθηκε με την αγγλικανική εκκλησία στην Αγγλία, π.χ. Πιθανόν να τον απασχόλησε το ότι αμερικανοί ιεραπόστολοι έρχονται στο ΗΒ να κηρύξουν το λόγο του θεού τους και να πάνε τη χώρα 400 χρόνια πίσω (στην εποχή που τους έδιωξαν από την Αγγλία γιατί ήταν ακραίοι), αλλά μπορεί και να μην τον απασχόλησε. Στην Ευρώπη (και περιλαμβάνω και την Ελλάδα σε αυτή), δεν είμαστε αμερικανοί θρησκόληπτοι.
Και τελειώνοντας να πω ότι εξίσου με ενοχλούν όλοι οι ιεραπόστολοι, κι οι χριστιανοί, κι οι άθεοι.
Παρεμπιπτόντως, ένα άρθρο του Ντόκινς έχω διαβάσει όλο κι όλο, στο οποίο έλεγε ότι είναι υπέρ των εορτασμών των Χριστουγέννων. Αυτό γιατί είναι Άγγλος και στην Αγγλία είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου. Αν ήταν Έλληνας ίσως έλεγε ότι είναι υπέρ των εορτασμών του Πάσχα. Αναχρονισμός; Ίσως. Αλλά είναι ντοκίνειος αναχρονισμός, οπότε τα μέλη της αίρεσης του Ντόκινς μάλλον το δέχονται (ναι, αισθάνομαι ότι αγγίζει τη θρησκευτική λατρεία ο θαυμασμός στον Ντόκινς).
Τώρα, μια που αναφέρθηκες π.χ. στον Χίτσενς, και μια που λέμε για Ντόκινς: αυτοί αναφέρονταν και απευθύνονταν σε αμερικανικό κοινό, το οποίο ακούει συγκεκριμένο είδος επιχειρημάτων να μην τα επαναλαμβάνουμε, γνωστά είναι. Ο Χίτσενς αν και Άγγλος δεν ασχολήθηκε με την αγγλικανική εκκλησία στην Αγγλία, π.χ. Πιθανόν να τον απασχόλησε το ότι αμερικανοί ιεραπόστολοι έρχονται στο ΗΒ να κηρύξουν το λόγο του θεού τους και να πάνε τη χώρα 400 χρόνια πίσω (στην εποχή που τους έδιωξαν από την Αγγλία γιατί ήταν ακραίοι), αλλά μπορεί και να μην τον απασχόλησε. Στην Ευρώπη (και περιλαμβάνω και την Ελλάδα σε αυτή), δεν είμαστε αμερικανοί θρησκόληπτοι.
Και τελειώνοντας να πω ότι εξίσου με ενοχλούν όλοι οι ιεραπόστολοι, κι οι χριστιανοί, κι οι άθεοι.
Ο Ντώκινς είναι υπέρ των εορτασμών, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων δεν έχουν καμμιά σχέση με το θρησκευτικό σκέλος αλλά με παραδόσεις και έθιμα. Χριστουγεννιάτικα δέντρα, δώρα, πίτες, γλυκίσματα, λοιπά εδέσματα...
Τριβιαδάκι: ο Χίτσενς ήταν μέλος της ελληνορθόδοξης εκκλησίας, όχι της αγγλικανικής. Είχε βαφτιστεί στην Κύπρο για να παντρευτεί την Ελληνοκύπρια Ελένη Μελεάγρου, με την οποία πριν χωρίσει έκαναν δύο παιδιά, την Σοφία και τον Αλέξανδρο.
Τριβιαδάκι: ο Χίτσενς ήταν μέλος της ελληνορθόδοξης εκκλησίας, όχι της αγγλικανικής. Είχε βαφτιστεί στην Κύπρο για να παντρευτεί την Ελληνοκύπρια Ελένη Μελεάγρου, με την οποία πριν χωρίσει έκαναν δύο παιδιά, την Σοφία και τον Αλέξανδρο.
Έλα τώρα, συγκρίνεις ανόμοια πράγματα.
Άλλος ο Ντώκινς που διδάσκει ηθολογία ή εξέλιξη και άλλος ο Ντώκινς που ευαγγελίζεται τον αθεϊσμό.
Μπορεί να μας αρέσει ο δεύτερος ή όχι, αλλά είναι όντως ένα είδος απόστολου (έστω ανίερου :) ).
Άλλος ο Ντώκινς που διδάσκει ηθολογία ή εξέλιξη και άλλος ο Ντώκινς που ευαγγελίζεται τον αθεϊσμό.
Μπορεί να μας αρέσει ο δεύτερος ή όχι, αλλά είναι όντως ένα είδος απόστολου (έστω ανίερου :) ).
panadeli
¥
Προσωπικά δεν βρίσκω ουσιαστική διαφορά.
Ο αθεϊσμός του Ντόκινς είναι συνέπεια της εξελικτικής σκέψης του, και τα επιχειρήματά του υπέρ της ανυπαρξίας Θεού είναι επιστημονικά επιχειρήματα.
Για μένα, η εξομοίωση θρησκευτικότητας και αθεΐας (πίστη η μία, πίστη και η άλλη) είναι εντελώς άστοχη.
Ο αθεϊσμός του Ντόκινς είναι συνέπεια της εξελικτικής σκέψης του, και τα επιχειρήματά του υπέρ της ανυπαρξίας Θεού είναι επιστημονικά επιχειρήματα.
Για μένα, η εξομοίωση θρησκευτικότητας και αθεΐας (πίστη η μία, πίστη και η άλλη) είναι εντελώς άστοχη.
panadeli
¥
Θέλω να διευκρινίσω κάτι σε σχέση με αυτό, επειδή το θεωρώ πολύ φτηνό. Δεν μπορώ φυσικά να μιλήσω για όλα τα υπόλοιπα μέλη της αίρεσης, αλλά μπορώ να μιλήσω για την αφεντιά μου (ως μέλος της αίρεσης φυσικά, αφού, αν καταλαβαίνω καλά, όποιος ενστερνίζεται ή ακόμη χειρότερα υπερασπίζεται τις απόψεις του Ντόκινς είναι αυτοδίκαια μέλος της αίρεσής του).
Τον Ντόκινς τον σέβομαι πρωτίστως ως επιστήμονα, και ιδίως θαυμάζω την ικανότητά του να παρουσιάζει πολύπλοκες έννοιες με απλό και εύληπτο τρόπο. Ανάλογο σεβασμό και θαυμασμό τρέφω για πολλούς άλλους επιστήμονες: φυσικούς, χημικούς, βιολόγους κ.ο.κ.
Σέβομαι επίσης και θαυμάζω το θάρρος του να θίγει με καθαρό και απερίφραστο τρόπο ένα ακανθώδες θέμα που οι περισσότεροι αποφεύγουν: τη θρησκεία και τη σχέση της με την επιστήμη.
Μέχρις εκεί όμως. Ούτε δέχομαι ασυλλόγιστα ό,τι λέει ο Ντόκινς, ούτε προσκυνώ στο είδωλό του. Ο θαυμασμός μου για τον Ντόκινς, όπως και για τον Δαρβίνο, τον Νεύτωνα και τον Κοπέρνικο, ή και για τον Μπαχ, τον Μάλερ και τον Σοστακόβιτς, τους Μπιτλς, τους Τζέθρο Ταλ και τους Πινκ Φλόιντ, δεν έχει τα χαρακτηριστικά θρησκευτικής λατρείας.
Ούτε ιεραπόστολος είναι ο Ντόκινς επειδή δηλώνει ανοιχτά τις απόψεις του, ούτε ποίμνιο και μέλη αίρεσης όσοι συμφωνούν με αυτές.
Εγώ συντάσσομαι με τον προλαλήσαντα. :)
Θρησκευτική λατρεία δεν νιώθω για κανέναν, ούτε τυφλή λατρεία (μάλλον αυτό θέλεις να πεις), ούτε καν λατρεία, εδώ που τα λέμε. Πάντως και τυφλή λατρεία να νιώθει κάποιος για τον Ντώκινς διαφέρει από τη θρησκευτική λατρεία: δεν έχει μεταφυσικές προεκτάσεις και έχει ένα υπαρκτό αντικείμενο.
Θα μου έδινε μεγάλη χαρά αν μπορούσαμε όλο να ξεχωρίσουμε τη μεταφορική χρήση κάποιων εκφράσεων από την κυριολεκτική. Νομίζω ότι δημιουγεί σύγχυση και παρεξηγήσεις. Είναι λίγο κουραστικό να ακούς κάθε τόσο ότι η αθεϊα είναι θρησκεία ή ότι αν συμφωνείς με τον Ντόκινς είσαι πιστός του και άλλα τέτοια. Αλλά μάλλον είναι ο σταυρός που πρέπει να σηκώσουμε.
Τώρα αν υπάρχουν κάποιοι που νιώθουν όντως θρησκευτική λατρεία για τον Ντώκινς ή άλλον άγγελο του αθεϊσμού, δεν ξέρω. Προσωπικά δεν γνωρίζω κανέναν (και γνωρίζω αρκετούς άθεους). Θα είχε ωστόσο ενδιαφέρον μια κοινωνιολογική έρευνα πάνω στο θέμα.
Θρησκευτική λατρεία δεν νιώθω για κανέναν, ούτε τυφλή λατρεία (μάλλον αυτό θέλεις να πεις), ούτε καν λατρεία, εδώ που τα λέμε. Πάντως και τυφλή λατρεία να νιώθει κάποιος για τον Ντώκινς διαφέρει από τη θρησκευτική λατρεία: δεν έχει μεταφυσικές προεκτάσεις και έχει ένα υπαρκτό αντικείμενο.
Θα μου έδινε μεγάλη χαρά αν μπορούσαμε όλο να ξεχωρίσουμε τη μεταφορική χρήση κάποιων εκφράσεων από την κυριολεκτική. Νομίζω ότι δημιουγεί σύγχυση και παρεξηγήσεις. Είναι λίγο κουραστικό να ακούς κάθε τόσο ότι η αθεϊα είναι θρησκεία ή ότι αν συμφωνείς με τον Ντόκινς είσαι πιστός του και άλλα τέτοια. Αλλά μάλλον είναι ο σταυρός που πρέπει να σηκώσουμε.
Τώρα αν υπάρχουν κάποιοι που νιώθουν όντως θρησκευτική λατρεία για τον Ντώκινς ή άλλον άγγελο του αθεϊσμού, δεν ξέρω. Προσωπικά δεν γνωρίζω κανέναν (και γνωρίζω αρκετούς άθεους). Θα είχε ωστόσο ενδιαφέρον μια κοινωνιολογική έρευνα πάνω στο θέμα.
Δεν αποκλείω να υπάρχουν φανατικοί οπαδοί του Ντόκινς, αν και δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει εδώ ο υπερβολικός χαρακτηρισμός «θρησκευτική λατρεία». Ίσως να θέλεις η SBE να πει ότι έχουν ασπαστεί και το τελευταίο κόμμα από τα γραπτά του. Ξέρουμε ωστόσο ότι η υγιής επιστημονική σκέψη και οπωσδήποτε η σκέψη κάθε καλού επιστήμονα κηρύσσει τη συνεχή εξέταση και τη συνεχή αμφισβήτηση. Αν λοιπόν υπάρχουν θαυμαστές που ο θαυμασμός τους «αγγίζει τη θρησκευτική λατρεία», δεν μπορεί να θεωρείται ο Ντόκινς υπεύθυνος γι' αυτό, ούτε να γίνεται συζήτηση στην οποία βάζουμε μπροστά ακραίες και περιθωριακές περιπτώσεις.
Θα γίνουμε τρεις οι συμφωνούντες. Προσυπογράφω τα του Παναδέλιου και της Μελάνης. Θαυμάζω την ικανότητα του Ντώκινς να μιλάει με τόσο θέρμη για την επιστήμη, να παρουσιάζει τόσο εύστοχα και όμορφα τα θετικά της κριτικής σκέψης, της ατέρμονης αναζήτησης της αλήθειας, της ομορφιάς στην διερεύνηση των δεδομένων σε αντίθεση με την εύκολη λύση του "ο Θεός το έκανε". Δεν βρίσκω καμμιά αλαζονεία και θεοποίηση της επιστήμης στα λόγια του όταν μιλάει για την ομορφιά του ότι δεν τα ξέρουμε όλα και ποτέ δεν θα τα μάθουμε, ότι είναι ωραίο να εξερευνάς το άγνωστο, να λύνεις ένα άλυτο σταυρόλεξο, να φτιάχνεις μόνος σου το παζλ, παρά να το παίρνεις έτοιμο από ένα υπέρτατο ον. Ο Ντώκινς έχει ταλέντο στο να μιλάει για την επιστήμη και τα θαυμαστά αυτού του κόσμου, που δεν χρειάζεται να τα κάνουμε μεταφυσικά για να αποκτήσουν μαγεία και μεγαλείο.
Και ναι, είναι σημαντικό από πολλές απόψεις να υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική θρησκευτικότητα και τον έμπρακτο ορθολογισμό. Φανταστείτε μόνο τι άλλο θα μπορούσε να είχε σκεφτεί ο Νεύτωνας, που μας έδωσε τόσες πολλές ανακαλύψεις και εφευρέσεις, αν δεν περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μελετώντας και γράφοντας αποκρυφιστικές πραγματείες και θρησκευτικά κείμενα.
Και ναι, είναι σημαντικό από πολλές απόψεις να υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική θρησκευτικότητα και τον έμπρακτο ορθολογισμό. Φανταστείτε μόνο τι άλλο θα μπορούσε να είχε σκεφτεί ο Νεύτωνας, που μας έδωσε τόσες πολλές ανακαλύψεις και εφευρέσεις, αν δεν περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μελετώντας και γράφοντας αποκρυφιστικές πραγματείες και θρησκευτικά κείμενα.
Costas
¥
Το ότι η ηθική --όχι οι συγκεκριμένες επιταγές της αλλά η έννοια του καλού και του κακού, του εσωτερικευμένου πρέπει και δεν πρέπει-- είναι ριζωμένη μέσα στον άνθρωπο, και άρα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο έρευνας που μπορεί να έχει και "επιστημονική" οπτική (γιατί κατά τα άλλα η ηθική αποτελεί αντικείμενο έρευνας ανέκαθεν, από τη θρησκεία και από τη φιλοσοφία), δεν σημαίνει ότι υπάρχει επιστημονική ηθική, επιστημονικός τρόπος να ηθικεύεις. Και ο έρωτας μπορεί να γίνει αντικείμενο "επιστημονικής" έρευνας, μέσα από μια οπτική χημείας, φυσιολογίας κλπ., χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει επιστημονικός έρωτας, επιστημονικός τρόπος να ερωτευτείς. Η προσπάθεια υποκατάστασης και κατάργησης της ηθικής, του έρωτα κττ. από την επιστήμη έχει αποτύχει παταγωδώς και ελπίζω να αποτύχει και στο μέλλον, όταν θα κυκλοφορήσουν ενέσεις ερωτοχτυπήματος και ηθικών φρονημάτων. Μη γένοιτο.
Το τελευταίο, το περί υποκατάστασης και κατάργησης, με φέρνει στην ανάγκη να πω το εξής: γιατί τόση απέχθεια και εχθρότητα προς τη μεταφυσική; γιατί τόση μονόπαντη στοίχιση πίσω από τον ορθολογισμό; Η ομορφιά του ανθρώπου βρίσκεται στην ανάμιξη των δύο στοιχείων, όχι στην κατάργηση του ενός. Ούτε και πιστεύω ότι, έστω και αν κάποιοι το θέλουν, είναι δυνατόν να καταργηθεί η μεταφυσική και ο ανορθολογισμός --που βέβαια δεν είναι σε καμία περίπτωση ένα και το αυτό. Ό,τι υπάρχει ιστορικά --και η μεταφυσική υπάρχει ιστορικά-- έχει λόγο ύπαρξης, έλεγε ο Χέγκελ, και δεν είχε άδικο. Όσο και αν η δήλωση αυτή επιφανειακά αποτελεί φαταλισμό, βλέπουμε ότι εκείνο που πράγματι αλλάζει είναι οι μορφές, όχι τα περιεχόμενα. Οι μορφές είναι περαστικές, και θα ήταν όντως φαταλιστικό --και "αντιδραστικό"-- να θεωρούμε ότι όποια μορφή υπάρχει, καλώς υπάρχει επειδή έχει "λόγο που" υπάρχει. Τα περιεχόμενα όμως πίσω από τις μορφές διατηρούνται, στις γενικές τους γραμμές αποτελούν τη φύση του ανθρώπου --κάποια, και των έμβιων όντων γενικότερα. Η μεταφυσική αποτελεί ανθρωπολογική σταθερά κολοσσιαίας σημασίας και δεν πρόκειται να εξαφανιστεί ποτέ. Στις αρνητικές της εκφάνσεις οδηγεί σε αποκοπή από την πραγματικότητα αλλά στις θετικές της αποτελεί πηγή τέχνης, οραματισμών, φαντασίας, κοσμολογικών και κάθε άλλου είδους διερωτήσεων, ελευθερίας από τα δεσμά του υπαρκτού. Περαιτέρω, κανείς δεν ξέρει πραγματικά τι είναι ορθός λόγος και τι όχι, πόσο μάλλον η "επιστήμη", η οποία τώρα μας λέει πως ορθός λόγος είναι πράγματα που παλιά θεωρούνταν από την επιστήμη και τώρα ακόμη από τον κοινού νου ως παράλογα.
Ακούγεται συχνά η άποψη ότι η πίστη σε θεό/ούς είναι τροχοπέδη, όμως έχουμε άπειρα παραδείγματα όπου η πίστη αυτή έχει βοηθήσει ανθρώπους να αντέξουν σε απίστευτες πιέσεις εξουσιαστικών καθεστώτων, και μάλιστα άθεων --αν και δεν φταίει η αθεΐα γι' αυτά τα καθεστώτα, μακριά από εμένα αυτή η σκέψη--. Ας μην το ξεχνάμε αυτό όταν μιλάμε για τη γυναίκα του Αφγανιστάν ή για οτιδήποτε άλλο. Ό,τι προάγει την ελευθερία του ανθρώπου από τις υπαρκτές καταπιεστικές δομές μπορεί να έχει θετική αξία, είτε αυτό το ό,τι είναι η αθεΐα απέναντι σ' ένα θεοκρατικό κράτος/κοινωνία είτε η θρησκευτική πίστη απέναντι σ' ένα άθεο κράτος/κοινωνία είτε οτιδήποτε.
Όπως το "γνώθι σαυτόν" και το "μηδέν άγαν" δεν προφυλάσσουν από τίποτα τον άνθρωπο, γιατί δεν μπορείς να γνωρίσεις τον εαυτό σου και τα όριά σου αν δεν τραβήξεις το σκοινί σου ως τα άκρα για να δεις αν σπάει ή όχι, ώστε να μάθεις ποιος πραγματικά είσαι, έτσι και η επιστήμη και ο ορθολογισμός δεν σου παρέχουν καμιά ευδαιμονία, αν δεν προσπαθήσεις με τη μεταφυσική και με τον ανορθολογισμό να δεις "πίσω απ' τον καθρέφτη". Καλή η γνώση, καλύτερη όμως η χαρούμενη γνώση, που περιλαμβάνει και τέχνη, φιλοσοφία, ηθική, μεταφυσική, ανορθολογισμό. We are such stuff as dreams are made on; and our little life is rounded with a sleep, oder?
Το τελευταίο, το περί υποκατάστασης και κατάργησης, με φέρνει στην ανάγκη να πω το εξής: γιατί τόση απέχθεια και εχθρότητα προς τη μεταφυσική; γιατί τόση μονόπαντη στοίχιση πίσω από τον ορθολογισμό; Η ομορφιά του ανθρώπου βρίσκεται στην ανάμιξη των δύο στοιχείων, όχι στην κατάργηση του ενός. Ούτε και πιστεύω ότι, έστω και αν κάποιοι το θέλουν, είναι δυνατόν να καταργηθεί η μεταφυσική και ο ανορθολογισμός --που βέβαια δεν είναι σε καμία περίπτωση ένα και το αυτό. Ό,τι υπάρχει ιστορικά --και η μεταφυσική υπάρχει ιστορικά-- έχει λόγο ύπαρξης, έλεγε ο Χέγκελ, και δεν είχε άδικο. Όσο και αν η δήλωση αυτή επιφανειακά αποτελεί φαταλισμό, βλέπουμε ότι εκείνο που πράγματι αλλάζει είναι οι μορφές, όχι τα περιεχόμενα. Οι μορφές είναι περαστικές, και θα ήταν όντως φαταλιστικό --και "αντιδραστικό"-- να θεωρούμε ότι όποια μορφή υπάρχει, καλώς υπάρχει επειδή έχει "λόγο που" υπάρχει. Τα περιεχόμενα όμως πίσω από τις μορφές διατηρούνται, στις γενικές τους γραμμές αποτελούν τη φύση του ανθρώπου --κάποια, και των έμβιων όντων γενικότερα. Η μεταφυσική αποτελεί ανθρωπολογική σταθερά κολοσσιαίας σημασίας και δεν πρόκειται να εξαφανιστεί ποτέ. Στις αρνητικές της εκφάνσεις οδηγεί σε αποκοπή από την πραγματικότητα αλλά στις θετικές της αποτελεί πηγή τέχνης, οραματισμών, φαντασίας, κοσμολογικών και κάθε άλλου είδους διερωτήσεων, ελευθερίας από τα δεσμά του υπαρκτού. Περαιτέρω, κανείς δεν ξέρει πραγματικά τι είναι ορθός λόγος και τι όχι, πόσο μάλλον η "επιστήμη", η οποία τώρα μας λέει πως ορθός λόγος είναι πράγματα που παλιά θεωρούνταν από την επιστήμη και τώρα ακόμη από τον κοινού νου ως παράλογα.
Ακούγεται συχνά η άποψη ότι η πίστη σε θεό/ούς είναι τροχοπέδη, όμως έχουμε άπειρα παραδείγματα όπου η πίστη αυτή έχει βοηθήσει ανθρώπους να αντέξουν σε απίστευτες πιέσεις εξουσιαστικών καθεστώτων, και μάλιστα άθεων --αν και δεν φταίει η αθεΐα γι' αυτά τα καθεστώτα, μακριά από εμένα αυτή η σκέψη--. Ας μην το ξεχνάμε αυτό όταν μιλάμε για τη γυναίκα του Αφγανιστάν ή για οτιδήποτε άλλο. Ό,τι προάγει την ελευθερία του ανθρώπου από τις υπαρκτές καταπιεστικές δομές μπορεί να έχει θετική αξία, είτε αυτό το ό,τι είναι η αθεΐα απέναντι σ' ένα θεοκρατικό κράτος/κοινωνία είτε η θρησκευτική πίστη απέναντι σ' ένα άθεο κράτος/κοινωνία είτε οτιδήποτε.
Όπως το "γνώθι σαυτόν" και το "μηδέν άγαν" δεν προφυλάσσουν από τίποτα τον άνθρωπο, γιατί δεν μπορείς να γνωρίσεις τον εαυτό σου και τα όριά σου αν δεν τραβήξεις το σκοινί σου ως τα άκρα για να δεις αν σπάει ή όχι, ώστε να μάθεις ποιος πραγματικά είσαι, έτσι και η επιστήμη και ο ορθολογισμός δεν σου παρέχουν καμιά ευδαιμονία, αν δεν προσπαθήσεις με τη μεταφυσική και με τον ανορθολογισμό να δεις "πίσω απ' τον καθρέφτη". Καλή η γνώση, καλύτερη όμως η χαρούμενη γνώση, που περιλαμβάνει και τέχνη, φιλοσοφία, ηθική, μεταφυσική, ανορθολογισμό. We are such stuff as dreams are made on; and our little life is rounded with a sleep, oder?