metafrasi banner

The thread of Terry Pratchett: Where puns are their own reword

... κατά πόσο ο μεταφραστής πρέπει ...
Εδώ δεν υπάρχουν "πρέπει" ως προς τη λύση, το μόνο "πρέπει" που υπάρχει είναι ως προς την εξασφάλιση της κατανόησης. Δηλαδή, ο αναγνώστης πρέπει:
1. Να μπορεί να βγάλει νόημα από όσα διαβάζει,
2. Να αντιληφθεί ότι υπάρχει κάποιο αστείο/λογοπαίγνιο/οτιδήποτε,
3. Το είδος του αστείου/λογοπαίγνιου/οτιδήποτε και της αντίδρασης που προκαλεί να είναι όσο το δυνατόν πιο παρόμοιο με το πρωτότυπο.

Εγώ θα επέλεγα να αλλάξω το όνομα του Ρόναλντ, μάλλον σε Ντόμαλντ. Γενικά επιλέγω πάντα το μεγαλύτερο δυνατό βαθμό "ελληνοποίησης".
Αλλά φυσικά υπάρχουν και άλλες επιλογές.

Διάβασα πρόσφατα 4 βιβλία του "Δισκόκοσμου" και απογοητεύτηκα από τη μετάφραση. Σε κάποιον τόμο έχει πεντέξι υποσημειώσεις με "αμετάφραστα λογοπαίγνια". Τι θα πει "αμετάφραστο"; Ότι ο μεταφραστής δεν είχε έμπνευση και είπε να μας ενημερώσει σχετικά, μεταμορφώνοντας ένα τερπνό υποτίθεται ανάγνωσμα σε μάθημα αγγλικής. Δεν μπορώ να πω ότι το θεωρώ και την καλύτερη δυνατή επιλογή.
 
Αμετάφραστα; Δηλαδή τι, τα έχει αφήσει στα αγγλικά; Τα έχει αφαιρέσει από το κείμενο; Τα έχει μεταφράσει κατά λέξη;
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Διάβασα πρόσφατα 4 βιβλία του "Δισκόκοσμου" και απογοητεύτηκα από τη μετάφραση. Σε κάποιον τόμο έχει πεντέξι υποσημειώσεις με "αμετάφραστα λογοπαίγνια". Τι θα πει "αμετάφραστο"; Ότι ο μεταφραστής δεν είχε έμπνευση και είπε να μας ενημερώσει σχετικά, μεταμορφώνοντας ένα τερπνό υποτίθεται ανάγνωσμα σε μάθημα αγγλικής. Δεν μπορώ να πω ότι το θεωρώ και την καλύτερη δυνατή επιλογή.
Πάντως, για να λέμε και του στραβού το δίκιο, ο Πράτσετ χρησιμοποιεί τα λογοπαίγνια σε τέτοιο βαθμό που νομίζω ότι πραγματικά σε κάποια σημεία δεν μπορείς να κάνεις και πολλά πράγματα. Ή πρέπει να τα αντικαταστήσεις με κάτι δικό σου, ή να τα σφάξεις. Βέβαια, στην περίπτωση που αναφέρεις νομίζω ότι έχει επιλεγεί η χειρότερη οδός: με κάποιο τρόπο μεταφράστηκε το κείμενο αλλά παρ' όλ' αυτά θεωρήθηκε σωστό να ενημερωθεί ο αναγνώστης ότι εκεί υπάρχει κάτι που είναι δύσκολο να μεταφερθεί.
 
Έχει βάλει υποσημειώσεις όπου εξηγεί τα λογοπαίγνια. Παράδειγμα: "...ό,τι και να λέει ο κόσμος, υπάρχει ελευθερία, τουλάχιστον της πτώσης (*)"

"(*)Σ.τ.μ. Αμετάφραστο λογοπαίγνιο μεταξύ free launch: ελεύθερη εκτόξευση και free lunch: δωρεάν γεύμα."

Και που το μάθαμε, τι κερδίσαμε;

Προφανώς ή θα τα σφάξεις ή θα βάλεις κάτι δικό σου. Σε κάθε περίπτωση όμως, θα κάνεις την πάπια. Η παράθεση του πρωτοτύπου σε υποσημείωση δεν προσφέρει κάτι στην ανάγνωση, απλώς σπάει τον ειρμό. Και ας θυμόμαστε πάντα ότι αν δε χωράει λογοπαίγνιο ακριβώς στο ίδιο σημείο, μπορούμε πάντα να βάλουμε άλλο λογοπαίγνιο σε άλλο σημείο. Το θέμα είναι η ισορροπία. Και όταν σφάζουμε, σφάζουμε αλύπητα, δεν λέμε "παιδιά συγγνώμη έσφαξα ένα" και "ξέρετε κάτι, έσφαξα κι άλλο".

Γνώμη μου βέβαια.

Είμαι κι εκτός θέματος τώρα, γιατί το συγκεκριμένο ζήτημα δεν έχει να κάνει με προβλήματα μετάφρασης λόγω αναντιστοιχίας του αλφαβήτου. Το ανέφερα για λόγους αρχής μόνο, για να πω ότι εγώ δεν θα έβαζα υποσημείωση περί R και D αλλά θα έβρισκα μια ελληνοπρεπή λύση.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Θα είχε πλάκα αν ξέραμε τα αντίστοιχα σημεία στο πρωτότυπο, για να καταλάβουμε και πόσο δύσκολο ήταν πια να γίνουν εκεί δυο αξιοπρεπή λογοπαίγνια με τη βοήθεια της τρισχιλιετούς...
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Ντοκ, έχω σκεφτεί να κάνουμε ένα νήμα με λογοπαίγνια από τον Πράτσετ, θα είχε πλάκα. Αλλά πραγματικά, σε ορισμένα σημεία είναι σούπερ δύσκολο! Για παράδειγμα, από το Men at Arms:

[Ψάχνουν εθελοντές για τη Φρουρά, δηλαδή την αστυνομία]:

He scanned the faces. 'Right. We need some honest, law-abiding dwarfs . . . you there . . .'
'Me?' said an unwary dwarf.
'Have you got any previous convictions?'
'Well, I dunno . . . I suppose I used to believe very firmly that a penny saved is a penny
earned—'

Παίζει με το conviction = πεποίθηση και conviction = καταδίκη. Σημειωτέον, τέτοια λογοπαίγνια κάνει συ-νέ-χει-α.
 

nickel

Administrator
Staff member
Και βέβαια πάντα υπάρχει ο φόβος ο εξελληνισμός του λογοπαιγνίου να αποτελεί έναν φρικτό αναχρονισμό ή ανατοπισμό, και να καταντά λογοπαίγνιο επιπέδου Δελφιναρίου.
 
Ναι, ο Πράτσετ είναι δύσκολος απ' αυτήν την υπόθεση και αντιλαμβάνομαι ότι ο μεταφραστής το έκανε αυτό από τιμιότητα. Όμως σ' αυτήν την περίπτωση αυτό που μένει στον αναγνώστη είναι ότι ο μεταφραστής δεν ήταν αρκετά καλός να βρει μια λύση ή βαριόταν, πράγμα που αδικεί την υπόλοιπη δουλειά του και πιθανότατα και τον χρόνο που δαπάνησε στο συγκεκριμένο λογοπαίγνιο, πριν παραδώσει τα όπλα.

Το κομμάτι που παραθέτει η Μελάνη είναι από το The Light Fantastic:

Tumbling past, totally out of control, is the bronze shell of the Potent Voyager, a sort of neolithic spaceship built and pushed over the edge by the astronomer-priests of Krull, which is conveniently situated on the very rim of the world and proves, whatever people say, that there is such a thing as a free launch.

Πράγματι, είναι δύσκολο να παίξεις με τους κανόνες, γιατί στα ελληνικά έχεις να δουλέψεις με το "δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα", που δεν σου δίνει πολλά περιθώρια στο συγκεκριμένο νοηματικό πλαίσιο. Ίσως να έπαιζε με την ελεύθερη πτώση; Ή ίσως κάτι σαν "ό,τι κι αν λέει ο κόσμος, δεν υπάρχουν ουσιαστικά απαγορευμένες πτώσεις". Lame, το ξέρω, σκέφτηκα ουσιαστικά και πτώσεις. Πάντως θα μπορούσε να πετάξει κάτι για ελεύθερη πτώση, χωρίς λογοπαίγνιο και να το αφήσει έτσι. Ακόμα και με την σημείωση δεν είναι άμεσα κατανοητό στον μη υποψιασμένο ποιο ήταν το αρχικό λογοπαίγνιο.

Ντοκ, έχω σκεφτεί να κάνουμε ένα νήμα με λογοπαίγνια από τον Πράτσετ, θα είχε πλάκα. Αλλά πραγματικά, σε ορισμένα σημεία είναι σούπερ δύσκολο! Για παράδειγμα, από το Men at Arms:

[Ψάχνουν εθελοντές για τη Φρουρά, δηλαδή την αστυνομία]:
He scanned the faces. 'Right. We need some honest, law-abiding dwarfs . . . you there . . .'
'Me?' said an unwary dwarf.
'Have you got any previous convictions?'
'Well, I dunno . . . I suppose I used to believe very firmly that a penny saved is a penny
earned—'

Παίζει με το conviction = πεποίθηση και conviction = καταδίκη. Σημειωτέον, τέτοια λογοπαίγνια κάνει συ-νέ-χει-α.

Ύποπτα φρονήματα;
 

nickel

Administrator
Staff member
Θα τα άλλαζα εντελώς:

which is conveniently situated on the very rim of the world and proves, whatever people say, that there is such a thing as a free launch.
Θα ξεκινούσα με «κάτι που δείχνει ότι οι ακραίες λύσεις δεν είναι πάντα οι χειρότερες» και θα προσπαθούσα να το βελτιώσω.

'Have you got any previous convictions?'
'Well, I dunno . . . I suppose I used to believe very firmly that a penny saved is a penny
earned—'

«Έχεις ποινικό μητρώο;»
«Με το να μη τρώω, έχω ένα πεινικό πρόβλημα, είναι αλήθεια».


Και συγχαρητήρια στη μοδερατόρισσα για τον τίτλο.
 

mortal

New member
Δεν ξέρω παιδιά, αλλά με τον Pratchett έχοντας παλαιότερα διαβάσει μερικά στα ελληνικά (Ars-Longa/ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ εποχή) και τελευταία έχοντας μεταφράσει σαν πάρεργο για στενό κύκλο τα The Hogfather, Reaper Man, και τελειώνοντας τώρα το Interesting Times, βρίσκω πως μερικά [πιθανόν να φταίω εγώ αποκλειστικά] είναι αδύνατον να τα μεταφράσεις.

Και δεν είναι μόνο τα λογοπαίγνια μα μπαίνει στην μέση και η λεξιπλασία, ή ορισμένες εκφράσεις που έχουν μεταφερθεί/ξεσηκωθεί από άλλα αντικείμενα που είναι δύσκολο να βρεις άμεση αντιστοιχία.

Δεν ξέρω πώς το βλέπετε εσείς σαν επαγγελματίες αλλά σαν χομπίστας το έχω θεωρήσει οδυνηρό στην καλύτερη. Τα [Σ.τ.Μ.] είναι η μόνη λύση όταν δεν βλέπεις φως στον λογοτεχνικό ορίζοντα και δεν θέλεις να δουλέψεις τον αναγνώστη του Συγγραφέα με κάτι που σκαρφίζεσαι στο πόδι για να αντικαταστήσεις κάτι που σκέφτηκε ενδεχομένως με πολύ διαφορετικό τρόπο.

Το να μεταφράσεις έργο του Pratchett είναι, φυσικά, της κατηγορίας "Πονάει αλλά μου αρέσει", αλλιώς δεν τον πλησιάζεις καν και τον αφήνεις για τους κατέχοντες σε ικανοποιητικό βαθμό την Αγγλική. Επίσης δίχως companion από εδώ πολλά λογοπαίγνια ή και αναφορές περνάνε αμέριμνες σε έναν χορό του Ζαλόγγου. ;)

Δεν έχω μπει στα βαθιά που αναφέρουν πολλοί μιλώντας για τα τελευταία του βιβλία, ωστόσο θα έλεγα πως η καλύτερη αντιμετώπιση, για να μη ξεφύγεις από το δρόμο που έχει ανοίξει ο συγγραφέας (έχει κάνει και τις απαιτούμενες απαλλοτριώσεις) και προσπαθήσεις να φτιάξεις έναν νέο αυτοκινητόδρομο (θα πρέπει να βρεις και νέα κονδύλια) στο πλάι είναι η Σ.τ.Μ. Αν μπορείς να την κάνεις αστεία στο ύφος του Pratchett [δεν είναι εφικτό πάντοτε και δεν λέγεται ο κάθε μεταφραστής Terry Pratchett] τότε το βιβλίο ολοκληρώνεται περισσότερο, αν δεν μπορείς και πάλι ο αναγνώστης καταλαβαίνει τόσο τα όρια σου, και ίσως και τις διαφορές σε τρόπο σκέψης μεταξύ των δυο γλωσσών.

Το απλούστερο που θυμάμαι και άφησα όσο απείραχτο γινόταν ήταν:

One said, That is the point. The word is him. Becoming a personality is inefficient. We don't want it to spread. Supposing gravity developed a personality? Supposing it decided to like people?
Κάποιος είπε, Αυτό είναι το ζήτημα. Η λέξη Αυτός. Η δημιουργία προσωπικότητας δηλώνει ανεπάρκεια. Δε θέλουμε να εξαπλωθεί περισσότερο. Σκέφτεστε τη βαρύτητα να αναπτύξει προσωπικότητα; Σκέφτεστε να αποφάσιζε πως της αρέσουν οι άνθρωποι;
One said, Got a crush on them, sort of thing?
Κάποιος είπε, Να γινόντουσαν κομμάτια για εκείνη, κάτι τέτοιο;

Τι πιο απλό και πλέον σαφές από αυτό:

[Σ.τ.Μ.] - Got a crush on someone - Ερωτεύομαι σφόδρα. Εντούτοις το λογοπαίγνιο έχει να κάνει με τη βαρύτητα, και την πτώση και συντριβή του υποκειμένου σε αυτήν.
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
  • One said, That is the point. The word is him. Becoming a personality is inefficient. We don't want it to spread. Supposing gravity developed a personality? Supposing it decided to like people?
  • One said, Got a crush on them, sort of thing?
  • Ένας είπε, Εκεί είναι το θέμα. Η λέξη είναι αυτός. Δεν είναι αποτελεσματικό να γίνεται κανείς προσωπικότητα. Δεν θέλουμε να εξαπλωθεί. Κι αν αναπτύξει προσωπικότητα η βαρύτητα; Κι αν αποφασίσει να της αρέσουν οι άνθρωποι;
  • Ένας είπε, Να τρώει τα μούτρα της γι' αυτούς, ας πούμε; | Ένας είπε, Να τους την πέφτει, ας πούμε;
 

nickel

Administrator
Staff member
Και να τους πλακώνει στα φιλιά...


Να αποκτήσει προσωπικότητα ο ηλεκτρισμός, να αρχίσει να ερωτεύεται ανθρώπους και να τους αλλάζει τα φώτα.

Συνεχίστε.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Ντοκ, έχω σκεφτεί να κάνουμε ένα νήμα με λογοπαίγνια από τον Πράτσετ, θα είχε πλάκα. Αλλά πραγματικά, σε ορισμένα σημεία είναι σούπερ δύσκολο! Για παράδειγμα, από το Men at Arms:

[Ψάχνουν εθελοντές για τη Φρουρά, δηλαδή την αστυνομία]:
He scanned the faces. 'Right. We need some honest, law-abiding dwarfs . . . you there . . .'
'Me?' said an unwary dwarf.
'Have you got any previous convictions?'
'Well, I dunno . . . I suppose I used to believe very firmly that a penny saved is a penny
earned—'

Παίζει με το conviction = πεποίθηση και conviction = καταδίκη. Σημειωτέον, τέτοια λογοπαίγνια κάνει συ-νέ-χει-α.

Το θέμα εδώ είναι, κτγμ, αν έχει επιπλέον σχέση με την πλοκή η αναφορά a penny saved is a penny earned, και όχι τόσο με το λογοπαίγνιο (που μπορούμε να βρούμε λιγότερο ή περισσότερο κοντινά του, π.χ.)

—Ήσουν μέσα;
—Μπα, έξω, δουλεύω σαν σωστό μυρμήγκι...
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Δεν έχει σχέση με την πλοκή, ούτε συνεχίζεται με κάποιο τρόπο η αναφορά στην οικονομία μετά. Ρόλο παίζει μόνο ότι ο ομιλητής είναι νάνος, που ο Πράτσετ τους περιγράφει ως υπερβολικά φιλοχρήματους:

‘I thought dwarfs loved gold,’ said Angua.
‘They just say that to get it into bed.’

(Από άλλο βιβλίο)
 

nickel

Administrator
Staff member
‘I thought dwarfs loved gold,’ said Angua.
‘They just say that to get it into bed.’

(Από άλλο βιβλίο)

Μπα... Το λένε μόνο και μόνο γιατί γυρεύουν ευκαιρία να το χουφτώσουν.
 

mortal

New member
Ωραίοι! Οκ, όποτε κολλάω θα σας επισκέπτομαι. ;)

Τα ονόματα εσείς θα τα μεταφράζατε;

π.χ.
Hunghung = Κρεμάλακρεμάλα, Αγχόνηαγχόνη [Κρεμαλακρεμαλέζικα δλδ και λοιπές αναφορές σε -ese]
Lotus Blossom - Λωτού Άνθος [η μια από τις κόρες του TwoFlower - Δίανθου] Λωτανθή δεν μου καθόταν καλά.
One Big River - Ένας Μεγάλος Ποταμός και ο Κόεν [Kohen] τον αποκαλεί αργότερα One Big Mother [και το μυαλό κολλάει στην τυποποιημένη λέξη που αρχίζει από Mother και συνεχίσει με F και ό,τι ακολουθεί.]
One Sun Mirror - Ενός Ήλιου Καθρέπτης [για τον πρώτο αυτοκράτορα]
Caleb the Ripper = Κέιλεμπ ο Φονιάς [είναι και ο αντεροβγάλτης ίσως]
Mr Saveloy - κύριος/κυρ Σουτζούκης [(ΔΕΝ) μου πάει πολύ]
κ.λπ.

Πόσο πολύ χέρι βάζεις όμως, εκεί είναι το πρόβλημα.

Α! Και για τους Auditors Of Reality [Ελεγκτές της πραγματικότητας το Ένας είπε μου ερχόταν κομμάτι καθαρός αγγλισμός (και είμαι ένοχος σε βαθμό κακουργήματος σε πολλά άλλα σημεία) οπότε για αυτό επέλεξα το Κάποιος. Έχει αρκετά κομμάτια One Said τόσο στο Reaper Man όσο και στο The Hogfather.

Επίσης από τους κλασσικούς Pratchettισμούς στο Reaper Man:

Bonzai - Bansai
Bushido - bush-i-do
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
He scanned the faces. 'Right. We need some honest, law-abiding dwarfs . . . you there . . .'
'Me?' said an unwary dwarf.
'Have you got any previous convictions?'
'Well, I dunno . . . I suppose I used to believe very firmly that a penny saved is a penny earned—'
—Ήσουν μέσα;
—Μπα, έξω, δουλεύω σαν σωστό μυρμήγκι...
-Έχεις μπει μέσα;
-Μπα, όταν είσαι οικονόμος ποτέ δεν μπαίνεις μέσα, πάντα κάτι περισσεύει.
 

nickel

Administrator
Staff member
Τα ονόματα εσείς θα τα μεταφράζατε;
Για να δώσει κάποιος απάντηση για τα ονόματα θα πρέπει να έχει διαβάσει ολόκληρο το μυθιστόρημα.
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Για να δώσει κάποιος απάντηση για τα ονόματα θα πρέπει να έχει διαβάσει ολόκληρο το μυθιστόρημα.
Ή, σε μερικές περιπτώσεις, ολόκληρη τη σειρά μυθιστορημάτων.
 
Top