Παρεμβαίνω με καθυστέρηση γιατί έλειπα όλη μέρα, και ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη για το σεντόνι. Καταρχήν συμφωνώ πλήρως με αυτά που λέει η Όλι περί της πολυπλοκότητας των ανθρώπινων σχέσεων. Τίποτα στις ανθρώπινες σχέσεις δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι άσκοπο να αναζητήσουμε κάποιες
γενικές εξηγήσεις για κάποια
γενικά φαινόμενα. Επίσης, υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στις άμεσες (
proximate) εξηγήσεις («κάνω σεξ επειδή μου αρέσει»), οι οποίες εξακολουθούν να αφήνουν ανοικτά ερωτήματα («ναι, αλλά
γιατί σου αρέσει;»), και τις τελικές (ultimate) εξηγήσεις, τις οποίες αναζητεί η εξελικτική θεωρία («κάνω σεξ επειδή αυτό συμβάλλει θετικά στη διαιώνιση των γονιδίων μου»). Οι εξηγήσεις που παραθέτει η Όλι στο #34 είναι όλες έγκυρες, αλλά και όλες άμεσες.
Με το που πέταξα το εξελικτικό μου πρέπει ήδη να ενόχλησα αρκετούς. Δεν παύει να με εκπλήσσει η ενστικτώδης απέχθεια που εκδηλώνουν οι περισσότεροι απέναντι στις βιολογικές εξηγήσεις, ακόμη και όταν πρόκειται για πράγματα με τόσο αρχέγονα βιολογικό χαρακτήρα όσο το σεξ. Μου φαίνεται ότι η απέχθεια αυτή βασίζεται στην ιδέα ότι η όποια βιολογική εξήγηση αυτομάτως εκμηδενίζει την ελεύθερη βούληση. Δεν κάνει όμως τίποτα τέτοιο. Είμαστε απόλυτα ελεύθεροι να κάνουμε ό,τι γουστάρουμε. Να γράψουμε μουσική, να φλερτάρουμε νεαρές γυναίκες, να φλερτάρουμε ηλικιωμένες γυναίκες, να πηδήξουμε από έναν γκρεμό. Τα πράγματα που επιλέγουμε να κάνουμε τα επιλέγουμε εμείς. Δεν μας τα επιβάλλει η φύση μας, και δεν δικαιούμαστε να την κατηγορήσουμε για τις όποιες συνέπειες τελικά υποστούμε. Σε ό,τι επιλέγουμε να κάνουμε μπορεί να έχουν βάλει το χεράκι τους, στον έναν ή τον άλλον βαθμό, ένα κάρο παράγοντες: η κοινωνική μας ανατροφή, το τυχαίο της στιγμής, ένας λογικός συλλογισμός, ένα ξαφνικό συναίσθημα, και ίσως, κάπου εκεί στο βάθος χωμένη, η επάρατη εξελικτική μας κληρονομιά, οι έμφυτες τάσεις μας. Οι οποίες, υπόψιν, δεν είναι τίποτε περισσότερο από
τάσεις, στις οποίες μπορούμε ελεύθερα να ενδώσουμε ή να αντιταχθούμε. Αλλά ακόμη κι αν δεχθώ (που δεν το πιστεύω καθόλου) ότι η βιολογική εξήγηση εξορισμού μας στερεί την ελεύθερη βούληση, άραγε δεν κάνει ακριβώς το ίδιο και η όποια κοινωνική εξήγηση; Προς τι η άμεση απέχθεια απέναντι στη βιολογική εξήγηση;
Προτού προχωρήσω στο απλό παράδειγμα που θέλω να αναπτύξω, είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσω κάτι. Στα όσα έγραψα πριν ή θα γράψω τώρα, αυτό που με ενδιαφέρει είναι ο
κανόνας. Δεν με απασχολεί η εξαίρεση. Εξαιρέσεις προφανώς θα υπάρχουν πολλές σε οτιδήποτε ισχυριστώ εγώ ή οποιοσδήποτε άλλος. Από εξελικτική σκοπιά, όμως, οι εξαιρέσεις δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μπορεί να οφείλονται σε κάποιο τυχαίο γεγονός, σε κάποια παρέκκλιση, σε κάποιον περιβαλλοντικό παράγοντα, σε οτιδήποτε. Ο κανόνας, όμως, είναι κάτι το τελείως διαφορετικό. Ο κανόνας δεν μπορεί να υπάρχει τυχαία, έχει σίγουρα κάποια βαθύτερη αίτια. Ο κανόνας θέλει εξήγηση. Όταν λοιπόν γράφω «οι άνδρες ρέπουν προς την πολυγαμία και οι γυναίκες προς τη μονογαμία» δεν εννοώ ότι
κάθε άνδρας επιθυμεί την πολυγαμία περισσότερο από
κάθε γυναίκα, αλλά ότι,
κατά κανόνα, οι άνδρες επιθυμούν την πολυγαμία περισσότερο απ’ ό,τι οι γυναίκες. Ούτε φυσικά λέω ότι δεν υπάρχουν πολυγαμικές γυναίκες.
Παρεμπιπτόντως, επειδή κι εδώ υπήρξε ένσταση, η ροπή των ανδρών προς την πολυγαμία είναι ένα γεγονός πολύ καλά τεκμηριωμένο, τόσο από ιστορικές όσο και από ανθρωπολογικές έρευνες. Προφανώς εδώ υπάρχει μια σημαντικότατη κοινωνική διάσταση, κυρίως σε ό,τι αφορά την άσκηση εξουσίας. Και μάλιστα, όσο κι αν μπορεί να σας φανεί περίεργο, η άσκηση εξουσίας από μέρους των πολυγαμικών ανδρών δεν γίνεται τόσο εις βάρος των μονογαμικών γυναικών όσο εις βάρος των υπόλοιπων ανδρών, πολλοί από τους οποίους καταδικάζονται στην αγαμία. (Το επισημαίνω αυτό για να απαντήσω εν μέρει και στη μαθηματική ένσταση του Ελληγενή: στο σύνολο των έξι ανδρών και έξι γυναικών του διαγράμματος, μπορείς κάλλιστα να έχεις τρεις δίγαμους άνδρες, τρεις άγαμους, και έξι μονογαμικές γυναίκες. Στις κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών τα πράγματα πολύ συχνά κάπως έτσι είναι. Η φράση «οι άνδρες ρέπουν προς την πολυγαμία» δεν υποδηλώνει κιόλας ότι το καταφέρνουν όλοι! Και στα χαρέμια του ιστορικού παρελθόντος, τα πράγματα ήταν ακόμη χειρότερα: Ο αυτοκράτορας και οι ευγενείς συγκέντρωναν εκατοντάδες ή και χιλιάδες γυναίκες στα χαρέμια τους, και οι ταπεινοί χωρικοί έμεναν με το πουλί στο χέρι.) Αλλά περισσότερα γι’ αυτό άλλη φορά, αν θέλετε, γιατί είχα στο μυαλό μου να αναπτύξω ένα άλλο, πιο απλό παράδειγμα.
Γράφω λοιπόν παραπάνω ότι είμαστε ελεύθεροι «να φλερτάρουμε νεαρές γυναίκες, να φλερτάρουμε ηλικιωμένες γυναίκες…». Δεν το έγραψα τυχαία. Κι αυτό επειδή σε έρευνες επί ερευνών έχει διαπιστωθεί ότι, κατά κανόνα πάντα, οι άνδρες βρίσκουν πιο ελκυστικές τις νεαρές γυναίκες από τις ηλικιωμένες. Πέρα από τον ανεπτυγμένο κόσμο, η παρατήρηση αυτή έχει επιβεβαιωθεί και σε εκατοντάδες κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι οποίες δεν έχουν έρθει ποτέ σε επαφή μεταξύ τους. Εφόσον πρόκειται για ένα γενικό φαινόμενο, έναν κανόνα, οφείλουμε να αναζητήσουμε και μια γενική εξήγηση. Πώς λοιπόν εξηγείται ότι οι περισσότεροι άνδρες βρίσκουν πιο γοητευτικές τις εικοσάχρονες από τις εβδομηντάχρονες;
Θα μπορούσαμε, αν θέλαμε, να προβάλλουμε κάποια κοινωνική, πολιτισμική ή θρησκευτική εξήγηση. Ότι οι άνδρες βρίσκουν γοητευτικές τις νεαρές γυναίκες επειδή έτσι τους έμαθαν οι πατεράδες τους, οι μανάδες τους ή ο κοινωνικός τους περίγυρος, ή επειδή έτσι επιβάλλει ο Γιαχβέ, ο Βάαλ ή το Μεγάλο Μανιτού. Το πρόβλημα με αυτήν την προσέγγιση είναι ότι, δεδομένου ότι μιλάμε για ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε πολλές διαφορετικές, ανεξάρτητες μεταξύ τους κοινωνίες, οι περισσότερες από τις οποίες δεν έχουν επικοινωνήσει ποτέ μεταξύ τους, θα ήμασταν αναγκασμένοι να προτείνουμε μια
διαφορετική κοινωνική ή θρησκευτική εξήγηση για κάθε διαφορετική κοινωνία. Προφανώς κάποιος άλλος κοινωνικός ή θρησκευτικός λόγος θα πρέπει να ισχύει για τους άνδρες της φυλής Γιανομάμο της Βενεζουέλας και άλλος για τους Μασάι της Κένυας ή τους Βουσμάνους της ερήμου Καλαχάρι ή τους ιθαγενείς της Νέας Γουινέας ή τους Αβορίγινες της Αυστραλίας. Γιατί όμως να το κάνουμε αυτό, και να αναγκαστούμε να προτείνουμε εκατοντάδες διαφορετικές εξηγήσεις για καθεμία από τις εκατοντάδες ανεξάρτητες μεταξύ τους φυλές κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, τη στιγμή που υπάρχει
μία βιολογική εξήγηση που να εξηγεί ικανοποιητικά το φαινόμενο
συνολικά;
Η βιολογική εξήγηση βέβαια είναι πολύ απλή: Οι άνδρες που είχαν την έμφυτη τάση να σνομπάρουν τις εικοσάχρονες για χάρη των εβδομηντάχρονων δεν άφησαν πίσω τους απογόνους οι οποίοι να κληρονομήσουν την περίεργή τους αυτή τάση. Ο κόσμος μας αντίθετα κατοικείται από τους απογόνους των ατόμων που διάλεγαν τις εικοσάχρονες αντί των εβδομηντάχρονων, και τη δική τους έμφυτη τάση έχουμε κληρονομήσει. Γιατί άραγε να απορρίψουμε την κομψή απλότητα μιας ουσιαστικά αυταπόδεικτης βιολογικής εξήγησης για χάρη του ανεπίτρεπτα αφειδούς πλουραλισμού των εκατοντάδων διαφορετικών κοινωνικών εξηγήσεων;
@Μπέρνι: Αν θέλεις μπορούμε να συζητήσουμε ποια ακριβώς πιστεύεις ότι είναι τα σφάλματα στον συλλογισμό που ανέπτυξα νωρίτερα περί των συνεπειών της ασυμμετρίας των φύλων ως προς τη γονική επένδυση (ο οποίος παρεμπιπτόντως δεν είναι δικός μου αλλά του
Ρόμπερτ Τρίβερς), αλλά μην τον θεωρείς εκ προοιμίου αφελή. Πρώτα πρώτα, σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζω το σεξ με την αναπαραγωγή. Ξαναδιάβασε αν θες το #17 και θα δεις ότι δεν το κάνω. Μάλιστα, η συνήθεια του ανθρώπου να κανει σεξ για άλλους λόγους πέραν της αναπαραγωγής εμφανίζει μεγάλο εξελικτικό ενδιαφέρον και έχουν γραφτεί πολλά βιβλία γι' αυτό, γιατί πρόκειται για ένα εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο στο ζωικό βασίλειο (το μόνο άλλο ζώο στο οποίο παρατηρείται τεκμηριωμένα είναι οι πυγμαίοι χιμπαντζήδες). Αυτό που όντως έκανα είναι να εξετάσω το σεξ με γνώμονα την τελική
αναπαραγωγική επιτυχία. Και αυτό δεν αφορά ιδιαιτέρως το σεξ. Στο πλαίσιο της εξελικτικής θεωρίας, η
οποιαδήποτε εξεταζόμενη συμπεριφορά, από το σεξ μέχρι το χέσιμο, κρίνεται με γνώμονα τη συνδρομή της, θετική ή αρνητική, στην αναπαραγωγική επιτυχία του ατόμου που την εκδηλώνει. Από εξελικτική σκοπιά, αυτό είναι το μοναδικό πράγμα που μετράει.
Συμφωνώ βέβαια ότι στον άνθρωπο τα πράγματα γενικά περιπλέκονται από πολλούς κοινωνικούς παράγοντες, γι’ αυτό ακριβώς και μίλησα αποκλειστικά για γενικά φαινόμενα, που παρατηρούνται σε πολλές, ανεξάρτητες μεταξύ τους κοινωνίες. Και όσο κι αν βαυκαλιζόμαστε ότι είμαστε πολιτισμένα όντα που έχουν υπερβεί τη φύση τους, δεν παύουμε να είμαστε βιολογικά όντα, και βαθιά μέσα στο είναι μας κρύβεται μια εξελικτική κληρονομιά εκατομμυρίων ετών, η οποία επηρεάζει, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, τις ενέργειές μας. Προσοχή:
επηρεάζει, όχι
ορίζει. Δεν είναι απελευθερωτικό αυτό; Δεν είναι πολύ πιο καταπιεστικό αυτό που γράφεις, σχετικά με "την πιθανότητα το φαινόμενο της μονογαμίας να οφείλεται σε κοινωνικο-πολιτιστικούς λόγους και μόνο"; Δηλαδή κοινωνικο-πολιτιστικοί λόγοι ορίζουν τη σεξουαλική μας συμπεριφορά; Μπρρρ.