Νέος γλωσσικός οδηγός: Το κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου

[nickel]

Ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εγχειρίδιο για όσους θέλουν να μιλούν και να γράφουν σωστά ελληνικά εξέδωσε η Ένωση Εταιρειών Διαφήμισης και Επικοινωνίας Ελλάδος (ΕΔΕΕ), με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου. Κάτι ανάμεσα στη νέα σχολική γραμματική. τον Οδηγό του Πατάκη και το Εγκόλπιο του Μαρωνίτη για τον Ταχυδρόμο, συγκεντρώνει πολλές χρήσιμες πληροφορίες στις 354 σελίδες του. Ιδού τα περιεχόμενα:

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Συλλαβές και συλλαβισμός
Σημεία στίξης και ορθογραφίας
Τονισμός
Πάθη φωνηέντων
Το τελικό ν
Οριστικό και αόριστο άρθρο
Ουσιαστικά
Επίθετα
Αριθμητικά
Αντωνυμίες
Ρήματα
Επιρρήματα
Μόρια
Προθέσεις
Σύνδεσμοι
Με μία ή δύο λέξεις
Η μεταγραφή των ξένων ονομάτων στη Νέα Ελληνική Συντομογραφίες
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΤΑ ΠΙΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΑ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ​

Εδώ θα διαβάσετε τη σχετική ανακοίνωση στην Καθημερινή.

Στη διεύθυνση http://www.copywriters-redbook.gr/redbook/index.html μπορείτε να βρείτε ολόκληρο το βιβλίο, να αναζητήσετε μια ενότητα από τα περιεχόμενα κάτω αριστερά, να το ξεφυλλίσετε και να διαβάσετε ό,τι σας ενδιαφέρει. Το βρήκα προσεγμένο, συνοπτικό, καίριο (αλλά δεν το διάβασα και όλο…). Κοντοστάθηκα στις σελίδες του τονισμού, εκεί που γράφει για τα ξένα ονόματα με διπλό τόνο (σελ. 59-60). Το ζήτημα το έχουμε συζητήσει εδώ σε κάποια νήματα, αλλά δεν του έχουμε αφιερώσει το δικό του. Μου άρεσε η ανάπτυξη που κάνει το βιβλιαράκι σαν αξιοποίηση του σημειώματος που είχα ανεβάσει στο παλιό φόρουμ http://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=10796.15 (εκεί με την υπογραφή user-κάτι πλέον, στο συνημμένο PDF μέρους του νήματος σαν nickel) και η καταληκτική παράγραφος (πού είσαι, Μήτσο; :) ).

Στην ελληνική γλώσσα, μια λέξη μπορεί να πάρει τόνο μόνο σε μία από τις τρεις τελευταίες συλλαβές. Τι κάνουμε όμως όταν μεταγράφουμε πολυσύλλαβα ξένα κύρια ονόματα με διπλό τονισμό, ονόματα δηλαδή τα οποία στη γλώσσα τους συνήθως τονίζονται και στην προπροπαραλήγουσα και στην παραλήγουσα, όπως Frankenstein ή Hemingway; Οι απόψεις διαφέρουν.

Μια άποψη υποστηρίζει ότι ο τονισμός των μη εξελληνισμένων ξενικών ονομάτων ακολουθεί τους κανόνες της ελληνικής. Άρα ο τόνος δεν μπορεί να ανέβει πέρα από την προπαραλήγουσα (οπότε η περίπτωση να μπουν δύο τόνοι —π.χ. Φράνκενστάιν, Χέμινγουέι— δεν ισχύει). Συνεπώς μεταγράφουμε:

Εisenstein > Αϊζενστάιν
Einstein > Αϊνστάιν
Valenstein* > Βαλενστάιν
Wittgenstein > Bιτγκενστάιν
Lichtenstein > Λιχτενστάιν
Rubinstein > Ρουμπινστάιν​

Το πρόβλημα όμως δεν λύνεται έτσι εύκολα, αφού διακεκριμένοι φιλόλογοι ισχυρίζονται ότι «ο ελληνικός τονικός κανόνας δεν εφαρμόζεται στη μεταγραφή των μη εξελληνισμένων ξενικών κύριων ονομάτων. Τονίζουμε λοιπόν και προηγούμενες συλλαβές όταν έτσι τονίζεται στην ξένη γλώσσα το μεταγραφόμενο όνομα: Φράνκενστάιν, Αϊζενχάουερ, Άντενάουερ». Άρα, για να ξαναπιάσουμε τα σε -αϊν:

Eisenstein > Άιζενστάιν
Einstein > Άινστάιν
Valenstein* > Βάλενστάιν
Wittgenstein > Βίτγκενστάιν
Lichtenstein > Λίχτενστάιν
Rubinstein > Ρούμπινστάιν​

Ένα διαφορετικό τρόπο μεταγραφής προτείνουν έγκριτα λεξικά: να θέσουμε τονικό σημείο στη συλλαβή που φέρει τον κύριο τόνο (ας είναι κι η προπροπαραλήγουσα) και να χρησιμοποιήσουμε κατόπιν διαλυτικά, «αναγκάζοντας» κατά κάποιον τρόπο τον αναγνώστη να προσθέσει νοερά τον δευτερεύοντα. Άρα μεταγράφουμε:

Eisenstein > Αϊζενστάιν [ΣτN: Εννοούν «Άιζενσταϊν».]
Einstein > Άινσταϊν
Valenstein* > Βάλενσταϊν
Wittgenstein > Βίτγκενσταϊν
Lichtenstein > Λίχτενσταϊν
Rubinstein > Ρούμπινσταϊν​

Μπερδευτήκατε; Ξεχάστε λοιπόν τα πάντα και να θυμάστε μόνο τον κανόνα: στην ελληνική γλώσσα μπαίνει ένας μόνο τόνος όταν γράφουμε μια λέξη και αυτός ο τόνος θα πρέπει να μπει σε μία από τις τρεις τελευταίες συλλαβές. Δεν αποδίδεται σωστά ο τονισμός της ξένης λέξης; Αν εσείς είστε σίγουροι πώς ακριβώς τονίζεται η λέξη στη γλώσσα της, τολμήστε να σπάσετε τα δεσμά των κανόνων και να θέσετε τον τόνο στη συλλαβή που αποδίδει σωστά την προφορά της!​

* Στο σημείωμα που είχα γράψει εννοούσα τον Γερμανό στρατιωτικό, που γράφεται Wallenstein.

 

[tsioutsiou†]

"μ' εμένα, μ' εσένα και όχι με μένα, με σένα" (σελ. 187)
Τη βρίσκουν αυτοί οι πρακτικοί οδηγοί με το σωστό-λάθος
Απάντηση: μ' εμένα 4. 700, με μένα 49. 100. Εγώ, μ΄αυτούς :)

 

[azimuthios]

Δηλαδή, αν κατάλαβα καλά, εγώ που έχω θέμα με τον κύριο Βιτγκενσταϊν (επίτηδες άτονο εδώ) να ακολουθήσω τον τελευταίο κανόνα και να αφήσω τον αναγνώστη να βάλει νοερά τον δεύτερο τόνο;

 

[daeman]

"μ' εμένα, μ' εσένα και όχι με μένα, με σένα" (σελ. 187)
Τη βρίσκουν αυτοί οι πρακτικοί οδηγοί με το σωστό-λάθος
Απάντηση: μ' εμένα 4. 700, με μένα 49. 100. Εγώ, μ΄αυτούς :)

Κι εγώ με σένα, εκτός αν παρανόησα κι εσύ δεν είσαι με μένα, αλλά μ' εμένα! ;)

 

[tsioutsiou†]

Κι εγώ με σένα, εκτός αν παρανόησα κι εσύ δεν είσαι με μένα, αλλά μ' εμένα! ;)

:) με τα σου (α λα κρεμ)

Ο κατάλογος με τις λατινικές φράσεις έχει κι αυτό το ανησυχητικό εισαγωγικό κειμενάκι για το τι μας περιμένει στη διαφήμιση:

Παρακάτω παρουσιάζονται λατινικές λέξεις και φράσεις που … μπορούν να επιστρατευτούν στον διαφημιστικό λόγο, που οφείλει να είναι στον μέγιστο βαθμό πρωτότυπος, πειστικός, με δυο λόγια επικοινωνιακός: να λέει δηλαδή όσο το δυνατόν περισσότερα με όσο το δυνατόν λιγότερες λέξεις (σελ. 341)

Ελπίζω να μη δώσει ιδέες για αστραφτερά ρούχα a capite ad calcem (από την κορφή ως τα νύχια) κ.ά.

Και πρόχειρα
ante Christum (a. C.) προ Χριστού
anno Domini (a. D.) έτος Κυρίου
Για το ante Christum Natum έχουμε A.C.N/ ACN, a.C.n. / a.Ch.n. Για το ελλειπτικό ante Christum A. C. / AC
Ομοίως Anno Domini (AD / A.D.)

 

[sarant]

Εγώ βρήκα κάμποσα λάθη, πάντως, και με ενόχλησε πολύ σε μερικά σημεία, όπως π.χ. ότι αναπαράγει το άθλιο πολυτονιάτικο ψέμα για τα μεσάνυχτα (ότι δήθεν η τροπολογία του μονοτονικού κατατέθηκε "αιφνίδια, προς τα μεσάνυχτα".

 

[drsiebenmal]

Εγώ βρήκα κάμποσα λάθη, πάντως, και με ενόχλησε πολύ σε μερικά σημεία, όπως π.χ. ότι αναπαράγει το άθλιο πολυτονιάτικο ψέμα για τα μεσάνυχτα (ότι δήθεν η τροπολογία του μονοτονικού κατατέθηκε "αιφνίδια, προς τα μεσάνυχτα".

Κρίμα, γιατί χωρίς να προλάβω να το κοιτάξω. ήθελα να το προτείνω στην εταιρεία μου για μελέτη, για το ενδεχόμενο να αποδειχτεί ένας πρακτικός οδηγός για τις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις λαθών κλπ. Παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες (κυρίως με τις εκδόσεις λεξικών), με εντυπωσιάζει πόσο πίσω είμαστε ακόμη σε πρακτικούς οδηγούς για ανθρώπους που θέλουν να χρησιμοποιούν σωστά τη γλώσσα στη δουλειά τους. Καταλαβαίνω βέβαια τα πρακτικά προβλήματα που υπάρχουν, αλλά και πάλι, όταν βλέπεις για ξένες γλώσσες έγκυρους και καταξιωμένους οδηγούς στίξης, οδηγούς επιστολογραφίας, οδηγούς σύνταξης δελτίων τύπου και πάει λέγοντας, όσο νάναι μελαγχολείς.

 

[tsioutsiou†]

Ε και με ενόχλησε πολύ σε μερικά σημεία, όπως π.χ. ότι αναπαράγει το άθλιο πολυτονιάτικο ψέμα για τα μεσάνυχτα (ότι δήθεν η τροπολογία του μονοτονικού κατατέθηκε "αιφνίδια, προς τα μεσάνυχτα".

Ότι υπάρχει μια βάσιμη και διαφορετική ερμηνεία για τον τρόπο που ψηφίστηκε το μονοτονικό δεν καθιστά την άλλη άποψη "άθλιο ψέμα", όταν μάλιστα υπερέχει κττγ μου σε πραγματολογική ακρίβεια. :)

 

[sarant]

Η φράση "Προς τα μεσάνυχτα της 11ης Ιανουαρίου 1982 κι ενώ η Βουλή είχε ολοκληρώσει τη συζήτηση για την "Εγγραφή των Μαθητών στα Γενικά, Τεχνικά και Επαγγελματικά Λύκεια", εντελώς αιφνίδια, ο υπουργός Παιδείας εισηγήθηκε προς ψήφιση την τροπολογία 2" [αντιγράφω από το προκείμενο βιβλίο, σελ. 64] είναι ψέμα, διότι η τροπολογία, σύμφωνα με τα πρακτικά της Βουλής κατατέθηκε με την έναρξη της συζήτησης, πριν συζητηθεί το άρθρο 1 του νομοσχεδίου.

Το "εντελώς αιφνίδια" είναι επίσης ψέμα διότι ο κυβερνητικός εκπρόσωπος είχε ανακοινώσει από τον Νοέμβριο 1981 ότι το μονοτονικό θα πάει στη βουλή ίσως και πριν από τα Χριστούγεννα.

Φυσικά, κι αυτά κατά τη γνώμη μου τα γράφω. Άλλος μπορεί να πιστεύει ότι υπερέχει σε πραγματολογική ακρίβεια το (κατ' εμέ) άθλιο πολυτονιάτικο ψέμα.

 

[sarant]

Κρίμα, γιατί χωρίς να προλάβω να το κοιτάξω. ήθελα να το προτείνω στην εταιρεία μου για μελέτη, για το ενδεχόμενο να αποδειχτεί ένας πρακτικός οδηγός για τις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις λαθών κλπ. Παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες (κυρίως με τις εκδόσεις λεξικών), με εντυπωσιάζει πόσο πίσω είμαστε ακόμη σε πρακτικούς οδηγούς για ανθρώπους που θέλουν να χρησιμοποιούν σωστά τη γλώσσα στη δουλειά τους. Καταλαβαίνω βέβαια τα πρακτικά προβλήματα που υπάρχουν, αλλά και πάλι, όταν βλέπεις για ξένες γλώσσες έγκυρους και καταξιωμένους οδηγούς στίξης, οδηγούς επιστολογραφίας, οδηγούς σύνταξης δελτίων τύπου και πάει λέγοντας, όσο νάναι μελαγχολείς.

Με μια επιφύλαξη, διότι δεν τον έχω δουλέψει πολύ, θα έλεγα ότι ο οδηγός της Ιορδανίδου (εκδόσεις Πατάκη) είναι πολύ καλός. Βέβαια, έχει το μειονέκτημα ότι είναι δίτομος. Και έχουν περάσει και μερικά χρόνια (δέκα; ) από τότε που βγήκε. Πάντως, κι εμείς που φτιάχνουμε στας Ευρώπας κάτι ανάλογο, εκεί βασιζόμαστε σε πολλά σημεία.

Το προκείμενο βιβλίο, αν εξαιρέσεις το άθλιο πολυτονιάτικο ψέμα, δεν είναι κακό στις θέσεις που παίρνει, δηλ. λέει μερικά σωστά για τη γενικομανία, αλλά η οργάνωση της ύλης μού φάνηκε απρόσφορη, έχει λαθάκια και επιπλέον, εκτός του ότι δεν αναφέρει συγγραφέα, δεν βρήκα πουθενά να έχει βιβλιογραφία.

 

[nickel]

Γεια σας. Λίγα στα βιαστικά:

• Η ψήφιση του μονοτονικού, ακόμα και πραξικοπηματικά να είχε γίνει, θα ήταν το πιο ώριμο, το πιο αποτελεσματικό, το πιο ανακουφιστικό, το πιο επιτυχημένο «πραξικόπημα» όλων των εποχών (ίσως — δεν έβαλα κάτω τα πραξικοπήματα να κάνω συγκρίσεις). Γιά να προσπαθούσε κάποιος σήμερα να επαναφέρει (πραξικοπηματικά ή άλλως) το πολυτονικό και θα βλέπατε τι μπούφλα θα έτρωγε. Τα πραγματολογικά είναι για τους... πραγματο-λογιστές. Αλλά, σοβαρά τώρα, όρεξη είχε να τριφτεί στην γκλίτσα του τσοπάνη ο συντάκτης του κειμένου; Μπορούσε να διαβάσει την εισαγωγή του ΛΝΕΓ για μια πιο κομψή διατύπωση.
  
• Για τις μορφολογικές ποικιλίες των προσωπικών αντωνυμιών, αξίζει να γραφτεί κάτι ξεχωριστό. Το υπόσχομαι.
  
• Για το Κόκκινο βιβλιαράκι γράφουν στην αρχική σελίδα τους: Όλοι κάνουν λάθη και πρώτα-πρώτα εμείς... Βρήκαμε το πρώτο: στη σελίδα 27. Η λέξη ελληνική είναι γραμμένη με ένα λάμδα. Τώρα η σειρά σας. Βρείτε τα υπόλοιπα λάθη (αν υπάρχουν) [ΣτΝ: υπάρχουν, υπάρχουν], αναρτήστέ [sic] τα στο forum και κερδίστε ένα βιβλίο από την επόμενη, ανανεωμένη έκδοση.

Άντε, να βάλουν βιβλιογραφία, μήπως δούμε και τον user7 πουθενά...

 

[tsioutsiou†]

εκτός του ότι δεν αναφέρει συγγραφέα

Ψεματάκι... :)
Με το που το ανοίγουμε, φάτσα η συντακτική ομάδα: Σοφία Σφυρόερα, Ηρακλής Γιωτγιάννης, Χρύσα Ξενάκη

 

[sarant]

Ψεματάκι... :)
Με το που το ανοίγουμε, φάτσα η συντακτική ομάδα: Σοφία Σφυρόερα, Ηρακλής Γιωτγιάννης, Χρύσα Ξενάκη

Ψεματάκι; Μάλλον πρεσβυωπία, φευ. Διότι τα ονόματα των μελών της συντακτικής ομάδας δεν είναι στο εξώφυλλο, ας πούμε, αλλά στη σελίδα με το κοπιράιτ, με λίγο μεγαλύτερο μέγεθος γραμματοσειράς απ' ό,τι τα ονόματα της υπεύθυνης για την ηλεκτρονική επεξεργασία. Και μόνο εκεί, απ' όσο μου επιτρέπει η πρεσβυωπία να δω.

Και τα μέλη της συντακτικής ομάδας δεν αξιώνονται ούτε να βάλουν τα ονοματά τους στον πρόλογο, όπως ο Παυλόπουλος ή κάποιος πρόεδρος κάποιου ΔΣ.

 

[nickel]

Μια που ξεκίνησε το νήμα με τον τονισμό των ξένων ονομάτων, να ένα από τα πιο προβληματικά (προβληματικά = εκείνα για τα οποία δυσκολεύεται να πει ο Μήτσος να τονίζουμε στην παραλήγουσα): Glastonbury. Οι Άγγλοι δεν το προφέρουν με δύο τόνους (Γκλάστονμπέρι), αλλά με εκείνο το κλέψιμο που κάνουν για να το κάνουν τρισύλλαβο: Γκλάστονμπρι. Να τολμήσει κανείς να «σπάσει τα δεσμά» και να το γράψει έτσι; Στο Βήμα το έκαναν δύο φορές. Αλλά ο πολύς ο κόσμος γράφει Γκλάστονμπερι (αμερικάνικη προφορά) και Γκλαστονμπέρι.

Αλλά εγώ ήθελα να πω για το Φεστιβάλ του Γκλαστονμπέρι: ο Lexx μού μίλησε για τις όμορφες σελίδες με φωτογραφίες που ανεβάζει καθημερινά η Boston Globe στο The Big Picture (βάλτε το στα Αγαπημένα σας). Και σήμερα η χορταστική κάλυψη ανήκει στο Φεστιβάλ.

Μια ευχάριστη νότα (για την ακρίβεια, πολλές ευχάριστες νότες) από το περσινό — το απαραίτητο μουσικό διάλειμμα.

Kings of Leon: Knocked Up

 

[Ambrose]

• Η ψήφιση του μονοτονικού, ακόμα και πραξικοπηματικά να είχε γίνει, θα ήταν το πιο ώριμο, το πιο αποτελεσματικό, το πιο ανακουφιστικό, το πιο επιτυχημένο «πραξικόπημα» όλων των εποχών (ίσως — δεν έβαλα κάτω τα πραξικοπήματα να κάνω συγκρίσεις).

• 
  
  Javol! Ήταν αναμφισβήτητα το πραξικόπημα που έφερε την πρόοδο.

 

[drsiebenmal]

Javol! Ήταν αναμφισβήτητα το πραξικόπημα που έφερε την πρόοδο.

Jawohl παρακαλώ! Βλέπουν και γερμανομαθείς :) :)

 

[Ambrose]

Πω πω... κατακοκκίνησα... Μία γερμανική λέξη είπα να γράψω κι εγώ και την έγραψα λάθος. Να μια γλώσσα που χρειάζεται επειγόντως πραξικόπημα.. -hl??? Και vv?

 

[EpsilonSigma]

Την βρίσκετε με τους οδηγούς, ε; Έβγαλε και η Ιορδανίδουν καινούριον, τις Συνηθισμένες γλωσσικές απορίες. Σπεύσατε, σπεύσατε! Έργα κεφαλαιώδους σημασίας για την γλωσσική μας παιδεία που δεν πρέπει να λείπουν από κανένα σπίτι!

 

[stathis]

Την βρίσκετε με τους οδηγούς, ε; Έβγαλε και η Ιορδανίδουν καινούριον, τις Συνηθισμένες γλωσσικές απορίες. Σπεύσατε, σπεύσατε! Έργα κεφαλαιώδους σημασίας για την γλωσσική μας παιδεία που δεν πρέπει να λείπουν από κανένα σπίτι!

Καλή η ειρωνεία, αλλά καλύτερο να μας πεις τις ενστάσεις σου, για να μαθαίνουμε κι εμείς.

 

[EpsilonSigma]

Η ένσταση είναι ότι δεν χρειάζεσαι κανέναν καθηγητή πανεπιστημίου να σου μάθει πώς να χρησιμοποιείς την γλώσσα σου, ούτε την «βούλα» του Πάκη…