panadeli
¥
Η γλώσσα μας, παρά την τεράστια σημασία της για τον πολιτισμό μας, στις μέρες μας συρρικνώνεται. Πού οφείλεται το φαινόμενο και πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα περιληφθούν σε άρθρο που δημοσιεύεις στη σχολική εφημερίδα.
Θέμα έκθεσης από τις απολυτήριες εξετάσεις της Γ' Γυμνασίου του σχολείου όπου δουλεύω. Το μεταφέρω αυτούσιο από την κόλλα των θεμάτων.
Το θέμα με εξόργισε. Για πολλοστή φορά τα τελευταία χρόνια, θυμήθηκα την εποχή που ήμουν μαθητής και μου ζητούσαν να αναπτύξω θέσεις οι οποίες μου φαίνονταν εντελώς αυθαίρετες. Συχνά διαμαρτυρόμουν και η εκάστοτε φιλόλογος (ζητώ συγγνώμη για τη χρήση του θηλυκού γένους, αλλά πάντοτε γυναίκες μου τύχαιναν) συνήθως θύμωνε, θεωρώντας ότι ήθελα να της χαλάσω το μάθημα, και μου ζητούσε να σταματήσω να κάνω τον αντιρρησία.
(Μικρή παρένθεση, αλλά αρκετά ενοχλητική βρήκα και την τρίτη περίοδο, όπου συνυπάρχει με περίεργο τρόπο ένας μέλλοντας σε παθητική φωνή με ενεστώτα β' ενικού σε ενεργητική φωνή, και όπου η διατύπωση "οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα περιληφθούν σε άρθρο" ακούγεται σαν απειλή!)
Τέλος πάντων, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η συνέχεια.
Έπιασα λοιπόν μερικούς από τους μαθητές και τις μαθήτριες που εξετάστηκαν στα συγκεκριμένα θέματα και τους ρώτησα τι έγραψαν, και κατά πόσο συμφωνούσαν ότι όντως η γλώσσα μας συρρικνώνεται. Οι περισσότεροι συμφωνούσαν, ενώ ένας-δύο που δεν πολυσυμφωνούσαν δεν εξέφρασαν τη διαφωνία τους στην έκθεση που έγραψαν, για να μην διακινδυνεύσουν τον βαθμό τους.
Πού οφείλεται λοιπόν η συρρίκνωση της γλώσσας μας, σύμφωνα με τους μαθητές του σχολείου μου; "Οι νέες τεχνολογίες, τα ΜΜΕ, οι γονείς και η παιδεία φταίνε", μου είπε η πρώτη μαθήτρια. "Τα ΜΜΕ, το ίντερνετ, το σχολείο", ο δεύτερος μαθητής. "Τα ΜΜΕ και η παγκοσμιοποίηση", ο τρίτος. "Η τεχνολογία, η τηλεόραση, η οικογένεια και η κακή παιδεία", η τέταρτη. Και ούτω καθεξής. Ούτε λίγο ούτε πολύ, εισέπραξα καμιά δεκαριά πανομοιότυπες απαντήσεις, από παιδιά με αρκετά διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες και αντιλήψεις.
Πονηρεύτηκα ότι το θέμα ήταν δουλεμένο, και όντως έτσι αποδείχθηκε. Όχι όμως όπως ακριβώς περίμενα.
Μου λέει μια μαθήτρια: "φταίει η τηλεόραση, το ίντερνετ..."
"Το σχολείο;" τη ρώτησα.
"Α ναι, ξέχασα να το γράψω. Ε, δεν είναι εύκολο να τα θυμάσαι όλα."
Αιφνιδιάστηκα λίγο: "Δηλαδή υπήρχαν συγκεκριμένες απαντήσεις που έπρεπε να θυμάσαι;"
"Βέβαια, μας τις είχε δώσει η κύρια Μ. σε φωτοτυπίες. Αλλά είναι πολλές και δεν μπορείς να τις μάθεις όλες απ' έξω."
Τη ρώτησα μήπως τις είχε μαζί της και όντως τις είχε στην τσάντα της.
Ιδού λοιπόν οι σωστές απαντήσεις, σύμφωνα με το βοήθημα που φωτοτύπησε η φίλτατη συνάδελφος και μοίρασε στα παιδιά:
Αίτια γλωσσικής συρρίκνωσης
1. Ανάπτυξη της τεχνολογίας: Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη απλουστεύει τη ζωή του ανθρώπου και τις επικοινωνιακές του ανάγκες. Παράλληλα, η χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων στην καθημερινή ζωή επέβαλε στο λεξιλόγιό μας μια σειρά εξειδικευμένων τεχνικών όρων. Τέλος, ο ρυθμός της ζωής στις σύγχρονες πολιτείες χαρακτηρίζεται από το άγχος, την ταχύτητα, τη βιασύνη, αλλά και την αποξένωση, την αλλοτρίωση, τη μοναξιά.
2. Λειτουργία των ΜΜΕ: Η εικόνα, με την παντοδυναμία της, παραγκωνίζει τον λόγο, γραπτό και προφορικό. Επίσης, η πολυσήμαντη εκφραστικότητα, η αρμονία και η ποιητικότητα της ελληνικής γλώσσας βιάζονται από τη συμπιεσμένη και κωδικοποιημένη μορφή που απαιτεί, για την απρόσκοπτη κατανάλωσή του, το διαφημιστικό ή "ενημερωτικό" μήνυμα. Τέλος, μια μεγάλη μερίδα των λειτουργών των ΜΜΕ κακοποιεί βάναυσα τη γλώσσα χωρίς δική του υπαιτιότητα πολλές φορές.
3. Λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος: Τα εκπαιδευτικά συστήματα ειδικά των αναπτυγμένων χωρών της Δύσης, είναι πλέον προσανατολισμένα στην εξειδικευμένη και τεχνοκρατική παιδεία. Έτσι, η διδασκαλία της γλώσσας στο ελληνικό σχολείο είναι περιορισμένη χρονικά και επιφανειακή. Από την άλλη, η ανεδαφική παιδεία, που προσφέρεται στους μελλοντικούς λειτουργούς της εκπαίδευσης, δημιουργεί δασκάλους με ανεπαρκή γλωσσική κατάρτιση και επομένως ανίκανους να εμπνεύσουν τη "γλωσσική αγωνία" στους μαθητές τους.
4. Λειτουργία της οικογένειας: Οι γονείς διαθέτουν σήμερα ελάχιστο χρόνο στην ανατροφή των παιδιών τους με αποτέλεσμα να περιορίζονται αισθητά τα γλωσσικά ερεθίσματα μέσω των οποίων αναπτύσσεται η γλωσσική ικανότητα του ατόμου.
Λύσεις για την αντιμετώπιση της γλωσσικής συρρίκνωσης
1. Εκπαίδευση: Οι αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας είναι ανάγκη να διαποτίσουν το εκπαιδευτικό σύστημα στην οργάνωση και τη λειτουργία του. Γι' αυτό απαιτούνται καταρτισμένοι και γλωσσικά ευαισθητοποιημένοι δάσκαλοι, άρτια μέσα και μέθοδοι διδασκαλίας.
2. Προβολή του βιβλίου: Ο γραπτός λόγος είναι συνήθως περισσότερο φροντισμένος, αν και όχι πάντα το ίδιο άμεσος και ζωντανός, από τον προφορικό. Έτσι, το βιβλίο είναι το αποτελεσματικότερο μέσο εμπλουτισμού μιας γλώσσας και εθισμού των αναγνωστών στην άρτια χρήση της.
3. ΜΜΕ: Το παράδειγμα των προσώπων που χειρίζονται "δημόσια" τον λόγο είναι καθοριστικής σημασίας, αφού τα πρόσωπα αυτά συνήθως προβάλλονται ως γλωσσικά πρότυπα.
Δεν ξέρω από πού να αρχίσω και πού να τελειώσω. Θέλω όμως να πω αυτό που με καίει:
Πολύς λόγος γίνεται για τα προβλήματα της παιδείας, και ο καθένας λέει το μακρύ του και το κοντό του. Εγώ λοιπόν θα πω ότι αν το μάθημα της γλώσσας διδάσκεται έτσι (και δεν πρόκειται επ' ουδενί για μεμονωμένο παράδειγμα), τότε δεν χρειάζεται να ψάξουμε πολύ μακριά για τη ρίζα του προβλήματος.
Θέμα έκθεσης από τις απολυτήριες εξετάσεις της Γ' Γυμνασίου του σχολείου όπου δουλεύω. Το μεταφέρω αυτούσιο από την κόλλα των θεμάτων.
Το θέμα με εξόργισε. Για πολλοστή φορά τα τελευταία χρόνια, θυμήθηκα την εποχή που ήμουν μαθητής και μου ζητούσαν να αναπτύξω θέσεις οι οποίες μου φαίνονταν εντελώς αυθαίρετες. Συχνά διαμαρτυρόμουν και η εκάστοτε φιλόλογος (ζητώ συγγνώμη για τη χρήση του θηλυκού γένους, αλλά πάντοτε γυναίκες μου τύχαιναν) συνήθως θύμωνε, θεωρώντας ότι ήθελα να της χαλάσω το μάθημα, και μου ζητούσε να σταματήσω να κάνω τον αντιρρησία.
(Μικρή παρένθεση, αλλά αρκετά ενοχλητική βρήκα και την τρίτη περίοδο, όπου συνυπάρχει με περίεργο τρόπο ένας μέλλοντας σε παθητική φωνή με ενεστώτα β' ενικού σε ενεργητική φωνή, και όπου η διατύπωση "οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα περιληφθούν σε άρθρο" ακούγεται σαν απειλή!)
Τέλος πάντων, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η συνέχεια.
Έπιασα λοιπόν μερικούς από τους μαθητές και τις μαθήτριες που εξετάστηκαν στα συγκεκριμένα θέματα και τους ρώτησα τι έγραψαν, και κατά πόσο συμφωνούσαν ότι όντως η γλώσσα μας συρρικνώνεται. Οι περισσότεροι συμφωνούσαν, ενώ ένας-δύο που δεν πολυσυμφωνούσαν δεν εξέφρασαν τη διαφωνία τους στην έκθεση που έγραψαν, για να μην διακινδυνεύσουν τον βαθμό τους.
Πού οφείλεται λοιπόν η συρρίκνωση της γλώσσας μας, σύμφωνα με τους μαθητές του σχολείου μου; "Οι νέες τεχνολογίες, τα ΜΜΕ, οι γονείς και η παιδεία φταίνε", μου είπε η πρώτη μαθήτρια. "Τα ΜΜΕ, το ίντερνετ, το σχολείο", ο δεύτερος μαθητής. "Τα ΜΜΕ και η παγκοσμιοποίηση", ο τρίτος. "Η τεχνολογία, η τηλεόραση, η οικογένεια και η κακή παιδεία", η τέταρτη. Και ούτω καθεξής. Ούτε λίγο ούτε πολύ, εισέπραξα καμιά δεκαριά πανομοιότυπες απαντήσεις, από παιδιά με αρκετά διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες και αντιλήψεις.
Πονηρεύτηκα ότι το θέμα ήταν δουλεμένο, και όντως έτσι αποδείχθηκε. Όχι όμως όπως ακριβώς περίμενα.
Μου λέει μια μαθήτρια: "φταίει η τηλεόραση, το ίντερνετ..."
"Το σχολείο;" τη ρώτησα.
"Α ναι, ξέχασα να το γράψω. Ε, δεν είναι εύκολο να τα θυμάσαι όλα."
Αιφνιδιάστηκα λίγο: "Δηλαδή υπήρχαν συγκεκριμένες απαντήσεις που έπρεπε να θυμάσαι;"
"Βέβαια, μας τις είχε δώσει η κύρια Μ. σε φωτοτυπίες. Αλλά είναι πολλές και δεν μπορείς να τις μάθεις όλες απ' έξω."
Τη ρώτησα μήπως τις είχε μαζί της και όντως τις είχε στην τσάντα της.
Ιδού λοιπόν οι σωστές απαντήσεις, σύμφωνα με το βοήθημα που φωτοτύπησε η φίλτατη συνάδελφος και μοίρασε στα παιδιά:
Αίτια γλωσσικής συρρίκνωσης
1. Ανάπτυξη της τεχνολογίας: Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη απλουστεύει τη ζωή του ανθρώπου και τις επικοινωνιακές του ανάγκες. Παράλληλα, η χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων στην καθημερινή ζωή επέβαλε στο λεξιλόγιό μας μια σειρά εξειδικευμένων τεχνικών όρων. Τέλος, ο ρυθμός της ζωής στις σύγχρονες πολιτείες χαρακτηρίζεται από το άγχος, την ταχύτητα, τη βιασύνη, αλλά και την αποξένωση, την αλλοτρίωση, τη μοναξιά.
2. Λειτουργία των ΜΜΕ: Η εικόνα, με την παντοδυναμία της, παραγκωνίζει τον λόγο, γραπτό και προφορικό. Επίσης, η πολυσήμαντη εκφραστικότητα, η αρμονία και η ποιητικότητα της ελληνικής γλώσσας βιάζονται από τη συμπιεσμένη και κωδικοποιημένη μορφή που απαιτεί, για την απρόσκοπτη κατανάλωσή του, το διαφημιστικό ή "ενημερωτικό" μήνυμα. Τέλος, μια μεγάλη μερίδα των λειτουργών των ΜΜΕ κακοποιεί βάναυσα τη γλώσσα χωρίς δική του υπαιτιότητα πολλές φορές.
3. Λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος: Τα εκπαιδευτικά συστήματα ειδικά των αναπτυγμένων χωρών της Δύσης, είναι πλέον προσανατολισμένα στην εξειδικευμένη και τεχνοκρατική παιδεία. Έτσι, η διδασκαλία της γλώσσας στο ελληνικό σχολείο είναι περιορισμένη χρονικά και επιφανειακή. Από την άλλη, η ανεδαφική παιδεία, που προσφέρεται στους μελλοντικούς λειτουργούς της εκπαίδευσης, δημιουργεί δασκάλους με ανεπαρκή γλωσσική κατάρτιση και επομένως ανίκανους να εμπνεύσουν τη "γλωσσική αγωνία" στους μαθητές τους.
4. Λειτουργία της οικογένειας: Οι γονείς διαθέτουν σήμερα ελάχιστο χρόνο στην ανατροφή των παιδιών τους με αποτέλεσμα να περιορίζονται αισθητά τα γλωσσικά ερεθίσματα μέσω των οποίων αναπτύσσεται η γλωσσική ικανότητα του ατόμου.
Λύσεις για την αντιμετώπιση της γλωσσικής συρρίκνωσης
1. Εκπαίδευση: Οι αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας είναι ανάγκη να διαποτίσουν το εκπαιδευτικό σύστημα στην οργάνωση και τη λειτουργία του. Γι' αυτό απαιτούνται καταρτισμένοι και γλωσσικά ευαισθητοποιημένοι δάσκαλοι, άρτια μέσα και μέθοδοι διδασκαλίας.
2. Προβολή του βιβλίου: Ο γραπτός λόγος είναι συνήθως περισσότερο φροντισμένος, αν και όχι πάντα το ίδιο άμεσος και ζωντανός, από τον προφορικό. Έτσι, το βιβλίο είναι το αποτελεσματικότερο μέσο εμπλουτισμού μιας γλώσσας και εθισμού των αναγνωστών στην άρτια χρήση της.
3. ΜΜΕ: Το παράδειγμα των προσώπων που χειρίζονται "δημόσια" τον λόγο είναι καθοριστικής σημασίας, αφού τα πρόσωπα αυτά συνήθως προβάλλονται ως γλωσσικά πρότυπα.
Δεν ξέρω από πού να αρχίσω και πού να τελειώσω. Θέλω όμως να πω αυτό που με καίει:
Πολύς λόγος γίνεται για τα προβλήματα της παιδείας, και ο καθένας λέει το μακρύ του και το κοντό του. Εγώ λοιπόν θα πω ότι αν το μάθημα της γλώσσας διδάσκεται έτσι (και δεν πρόκειται επ' ουδενί για μεμονωμένο παράδειγμα), τότε δεν χρειάζεται να ψάξουμε πολύ μακριά για τη ρίζα του προβλήματος.
