Νομίζω ότι ακόμα και οι συμβιωτικοί μηχανισμοί στη βιολογία ερμηνεύονται υπό το πρίσμα της επιβίωσης και όχι μόνο υπό το πρίσμα της επιβίωσης, αλλά της ιδιοτέλειας, π.χ. γράφει στο εγωιστικό γονίδιο: "In general, associations of mutual benefit will evolve if each partner can get more out than he puts in." Αυτό είναι αντικειμενικό δεδομένο ή ερμηνεία;
Έχεις απόλυτο δίκιο. Όντως οι συμβιωτικοί μηχανισμοί ερμηνεύονται στη βιολογία υπό το πρίσμα της (ιδιοτελούς) επιβίωσης. Δεν θα μπορούσε όμως να γίνει αλλιώς.
Για το κατά πόσο αυτό είναι αντικειμενικό δεδομένο ή ερμηνεία, εγώ θα έλεγα ότι είναι λίγο και από τα δύο, αν και κλίνω μάλλον προς το πρώτο (πάντως κοινωνικοπολιτικό αξίωμα δεν είναι). Στο βαθμό που κάποιος θα επέμενε ότι είναι ερμηνεία, θα του απαντούσα ότι είναι μια μάλλον αυταπόδεικτη ερμηνεία ενός αντικειμενικού δεδομένου.
Να εξηγηθώ:
Η γενική θέση ότι "τα πράγματα που επιβιώνουν καταλήγουν τελικά να επικρατούν έναντι των πραγμάτων που δεν επιβιώνουν" αποτελεί αντικειμενικό δεδομένο ή ερμηνεία; Εγώ θα έλεγα ότι αποτελεί μάλλον αντικειμενικό δεδομένο, διότι απορρέει άμεσα από τον ορισμό της έννοιας της επιβίωσης. Θεωρώ αυταπόδεικτη τη θέση ότι μια οντότητα που επιβιώνει μακροπρόσθεσμα (είτε αυτή καθαυτή είτε υπό τη μορφή αντιγράφων του εαυτού της) καταλήγει να επικρατεί έναντι των βραχύβιων οντοτήτων, οι οποίες, εξ ορισμού, πεθαίνουν σύντομα και άρα χάνονται.
Επειδή έγινε αρκετός λόγος για τον Ντόκινς, αντιγράφω ένα μικρό απόσπασμα από το εγωιστικό γονίδιο:
Η δαρβινική «επιβίωση του ικανότερου» αποτελεί στην πραγματικότητα μια ειδική περίπτωση του γενικότερου νόμου επιβίωσης του
σταθερού. Το Σύμπαν κατοικείται από σταθερά πράγματα. Σταθερό πράγμα είναι μια συλλογή ατόμων αρκετά μόνιμη ή αρκετά κοινή ώστε να της αξίζει ένα όνομα. Θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε μια μοναδική συλλογή ατόμων, όπως το όρος Μάτερχορν, που διαρκεί για αρκετό καιρό ώστε να αξίζει να την ονοματίσουμε. Ή θα μπορούσε να είναι μια
κατηγορία οντοτήτων, όπως οι σταγόνες της βροχής, που εμφανίζονται με αρκετά μεγάλη συχνότητα ώστε να τους αξίζει μια γενική ονομασία, έστω κι αν η καθεμία είναι βραχύβια. Τα πράγματα που βλέπουμε γύρω μας, και τα οποία θεωρούμε ότι χρήζουν εξήγησης –βράχοι, γαλαξίες, ωκεάνια κύματα– αποτελούν όλα, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, σταθερά πρότυπα ατόμων. Οι σαπουνόφουσκες τείνουν να είναι σφαιρικές επειδή η σφαίρα αποτελεί σταθερή διάταξη για μια λεπτή μεμβράνη γεμάτη με αέριο. Σε ένα διαστημόπλοιο, σταθερό υπό μορφή σφαιρικών σταγόνων είναι και το νερό, αλλά στη Γη, όπου υπάρχει βαρύτητα, η σταθερή επιφάνεια του στάσιμου νερού είναι επίπεδη και οριζόντια. Οι κρύσταλλοι του αλατιού τείνουν να έχουν κυβικό σχήμα διότι αυτός είναι ο σταθερός τρόπος στοίβαξης των ιόντων νατρίου και χλωρίου. Στον Ήλιο, τα απλούστερα όλων των ατόμων, τα άτομα του υδρογόνου, συντήκονται για να φτιάξουν άτομα ηλίου, διότι κάτω από τις συνθήκες που επικρατούν εκεί η διάταξη των ατόμων του ηλίου είναι σταθερότερη.
Παρέθεσα αυτό το μακροσκελές απόσπασμα επειδή έχω την αίσθηση ότι οι περισσότεροι θα συμφωνήσουν πως η γενική αρχή περί
επιβίωσης του σταθερού είναι μάλλον αυταπόδεικτη. Η θεωρία της φυσικής επιλογής δεν είναι παρά η επέκταση της ίδιας αρχής στον βιολογικό κόσμο, ο οποίος διαφέρει από τον φυσικό κόσμο σε μια θεμελιώδη παράμετρο: στον βιολογικό κόσμο κυριαρχούν μόρια τα οποία έχουν την ικανότητα να παράγουν αντίγραφα του εαυτού τους, οπότε η έννοια της σταθερότητας καταλήγει να σημαίνει "σταθερότητα υπό τη μορφή αντιγράφων". Ο όρος "φυσική επιλογή" στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένας ευφημισμός γι' αυτή τη γενική αρχή. Σημαίνει ότι τα γονίδια (και κατ' επέκταση οι οργανισμοί που τα φέρουν) που καταφέρνουν να αντιγράφουν αποτελεσματικά τον εαυτό τους επιβιώνουν και τελικά κυριαρχούν, ενώ τα γονίδια που δεν αποδεικνύονται τόσο ικανά στην αντιγραφή του εαυτού τους χάνονται στη λήθη της ιστορίας. Τα πρώτα είναι πιο "σταθερά υπό τη μορφή αντιγράφων" απ' ό,τι τα δεύτερα.
Στην περίπτωση της συνεργασίας και της συμβίωσης (μεταξύ οργανισμών, κυττάρων, οργανιδίων ή γονιδίων) τα πράγματα ομολογουμένως γίνονται λίγο πιο περίπλοκα, αλλά η γενική αρχή εξακολουθεί να ισχύει. Πρόσφατα -τα τελευταία 30 χρόνια δηλαδή- οι εξελικτικοί βιολόγοι έχουν επιστρατεύσει τη θεωρία παιγνίων για να εξηγήσουν την εξέλιξη της συνεργασίας και των συμβιωτικών σχέσεων.
Αντιλαμβάνομαι ότι πολύς κόσμος ενοχλείται με αυτή την κάπως ψυχρή αποτίμηση της ζωής, υπό το πρίσμα γενικών αρχών της φυσικής και των μαθηματικών, και ότι προτιμά να επικαλείται είτε τη μεταφυσική είτε ιδεολογικά χρωματισμένες κοινωνιολογικές/οικονομικές αρχές. Κατά τη δική μου γνώμη, τουλάχιστον, στην επιστήμη δεν χωράει ούτε η μεταφυσική ούτε η ιδεολογία. Και η δαρβινική θεωρία είναι καθαρή επιστήμη, δεν είναι ιδεολογία.
