Ιστορική ή φωνητική(;) ορθογραφία;

[Earion]

Κορίτσια, το θέμα της συζήτησης δεν είναι πώς προφέρει η μία ή η άλλη διάλεκτος. Είναι το αν η προσθήκη ειδικών χαρακτήρων για να παρασταθούν καθαρά οι τρεις τριάδες (b-mp-mb, g-nk-ng, και d-nt-nd) θα διευκόλυνε την τυποποιημένη (standard) προφορά της κοινής νεοελληνικής. Με άλλα λόγια υπάρχει ή δεν υπάρχει πρόβλημα; Καλά κάνουν οι γλωσσολόγοι που επισημαίνουν σύγχυση (και μάλιστα προϊούσα) τα τελευταία εκατό χρόνια ή όχι; Διότι εδώ ακούστηκε η άποψη ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, δεν χρειάζονται διακριτά στοιχεία, γιατί με ένα κανόνα όλα λύνονται.

 

[bernardina]

Εαρίωνα, κατά τη γνώμη μου το ζήτημα έχει δύο σκέλη: 1) υπάρχει διακριτή διαφορά --> πρόβλημα --σύγχυση; και 2) είναι ανάγκη να κάνουμε κάτι γι' αυτό;
Στο πρώτο ερώτημα, θα πρέπει να πάσχει κανείς από ηχητικό δαλτονισμό για να ισχυριστεί ότι δεν υπάρχει διαφορά. Όμως, άλλο πράγμα η διαφορά κι άλλο το πρόβλημα. Το θέμα μας, λοιπόν, είναι το δεύτερο: Χρειάζεται να κάνουμε κάτι γι' αυτό ή θα συνεχίσουμε να πορευόμαστε όπως πορευόμασταν μέχρι τώρα; (Κι αν ναι, τι; )

Εδιτ: εννοώ ότι είτε mbαmbάς ακούω είτε bαbάς είτε κάποια παραλλαγή τους, καταλαβαίνω ότι εννοούν τον πατέρα. :)

 

[Palavra]

Πάντως, για να τυποποιηθεί τυχόν φωνητική ορθογραφία, πρέπει να τυποποιηθεί πρώτα η προφορά, πράγμα που είναι αδύνατον. Διότι τώρα όλοι διαβάζουν «μπαμπάς» και ο καθένας το προφέρει όπως το προφέρει, με την κατά τόπους πολυτυπία, και όλοι καταφέρνουμε να συνεννοηθούμε. Και για να εξηγήσω το πρόβλημα της τυχόν φωνητικής απεικόνισης της γλώσσας πιο παραστατικά:

[...]
-Μάνα, ου μπέμπ'ς χέσ'κι.
Παφ! (σφαλιάρα)
-Πόσις φουρές θα στου πω; Δεν είν' ου μπέμπ'ς, είνι ι μπέμπ'ς!

Εκ στόματος μητρός:
Θεία μου Κρητικιά, διαβάζει το γιο της που έχει μπροστά του το αναγνωστικό:
Γιος: Κατεβήκαμε στην πλατεία του χωριού...
Θεία: Παφ! (του παίζει μια σφαλιάρα) Πλατέια λέμε!

 

[Zazula]

Στην κοινή νεοελληνική σήμερα η τάση αυτή προς απερρίνωση δεν παρατηρείται μόνο σε καθαρά δημοτικές λέξεις, αλλά επεκτείνεται και σε λόγιες, πράγμα που ξενίζει τους πολλούς. Π.χ. η λέξη εκπομπή ακούγεται ως |ekpobí|.

Εντωμεταξύ εγώ αδυνατώ να καταλάβω ότι η εκπομπή μπορεί να εκφέρεται αλλιώς από |ekpobí|... Ελπίζω να μην σας ξενίζει όσους με ακούτε. :inno:

 

[meidei]

Καταρχάς η φωνητική ορθογραφία μόνο πιο δύσκολα θα κάνει τα πράγματα, γιατί θα μοιάζει κάπως έτσι: kɐtɐxːɐs　ifɔnitici　ɔθːɔɣʁɐfiɐ　mɔnɔⁿbɟɔ　diskolɐ　θɐkɐni　tɐpʁɐmɐtɐ　ʝɐtiθɐmɲɐzːi　kɐpɔsɛtsi. <-Αυτό ισχύει μόνο για εμένα τώρα που διαβάζω τι έγραψα. Αν το ξαναδιαβάσω μάλλον δεν θα ακούγεται το ίδιο.

Η φονεμηκή ορθογραφήα τόρα δεν ήνε τόσο μεγάλο πρόβλημα γιατή δεν εξαρτάτε ύτε από την δηάλεκτο πυ μηλάς (κε αν έχης βόρηο φονηεντησμό, απλά αγνοής τα "η" κε τα "υ"), ύτε το φονολογηκό περηβάλον. Κατά πόσο χρειάζεται τέτοια αλλαγή είναι το θέμα. Νομίζω συστηματικοποίηση χρειάζεται. Κάτι να πληρεί αντί να πληροί και τέτοιες λεπτομέριες.

 

[Hellegennes]

Κορίτσια, το θέμα της συζήτησης δεν είναι πώς προφέρει η μία ή η άλλη διάλεκτος. Είναι το αν η προσθήκη ειδικών χαρακτήρων για να παρασταθούν καθαρά οι τρεις τριάδες (b-mp-mb, g-nk-ng, και d-nt-nd) θα διευκόλυνε την τυποποιημένη (standard) προφορά της κοινής νεοελληνικής. Με άλλα λόγια υπάρχει ή δεν υπάρχει πρόβλημα; Καλά κάνουν οι γλωσσολόγοι που επισημαίνουν σύγχυση (και μάλιστα προϊούσα) τα τελευταία εκατό χρόνια ή όχι; Διότι εδώ ακούστηκε η άποψη ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, δεν χρειάζονται διακριτά στοιχεία, γιατί με ένα κανόνα όλα λύνονται.

Ο κανόνας αφενός υπάρχει, τον έχει ο Τριανταφυλλίδης. Αφετέρου οι απόψεις του Χατζιδάκι -πέρα απ' το ότι μιλάει για διαλέκτους- είναι για την εποχή του. Δεν μπορούν να σταθούν σαν επιχείρημα σήμερα. Η ΚΝΕ είναι αρκετά τυποποιημένη ως προς την προφορά. Την δε ΚΝΕ μιλάνε επί 24ωρου βάσεως τουλάχιστον τα 6/10 του πληθυσμού. Ακόμα και οι τοπικές διάλεκτοι πάνε προς εξαφάνιση. Εδώ πάντως η κουβέντα είναι για την ΚΝΕ. Εξάλλου η τυποποίηση δεν αλλάζει την τοπική προφορά. Δεν παύει ο Χαλκιδικιώτης να λέει «η Γιώρς θα-λα παέν' 'σα κάτ'», παρότι γράφει "ο Γιώργος έχει πάει κάτω" (το οποίο και προφέρει «o γιόργoς έχι πάι κάτο»). Ακολούθως η τυποποίηση της γραφής του b/mp/mb μάλλον δεν θα έχει αντίκτυπο στις κατά τόπους προφορές.

Εντωμεταξύ εγώ αδυνατώ να καταλάβω ότι η εκπομπή μπορεί να εκφέρεται αλλιώς από |ekpobí|... Ελπίζω να μην σας ξενίζει όσους με ακούτε. :inno:

Εγώ και οι δέκα Μήτσοι μου προφέρουμε ekpombi.

 

[Marinos]

ekpobí, ένας ακόμα. Και έbορος, έbαινε.

 

[nickel]

Παρότι γίνεται μια συζήτηση καθαρά θεωρητική, αν ζητούσαν σήμερα να στήσουμε ένα σύστημα φωνητικής ορθογραφίας στο λατινικό αλφάβητο που θα έλυνε κάποια προβλήματα με τα b - mb - mp, εγώ θα πρότεινα να ακολουθήσουμε την προφορά που βρίσκουμε στο ΛΚΝ: ambéli, ekpombí, ambúla, vamp, babáki. Μπορεί να είναι συμβατική σε κάποιες περιπτώσεις, αλλά δεν μπορούμε να έχουμε διπλές ορθογραφίες, ekpombí και ekpobí. Αν στο μέλλον αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να προφέρουν ekpombí αυτοί που σήμερα προφέρουν ekpobí (ή τα παιδιά τους), ίσως αυτό είναι καλό. Αν ωστόσο δούμε να επικρατούν δύο ορθογραφίες, ekpombí και ekpobí, τότε προτείνω να κρεμάσουμε τον Έλλη για τις προτάσεις του.
:)



Προσθήκη: Έλ, πριν ρωτήσεις: Επειδή οι προτάσεις σου να περάσουμε σε τέτοιες ορθογραφίες έφεραν στο φως κάτι που κρύβαμε κάτω από το χαλάκι του -μπ-.

 

[Hellegennes]

Εγώ δεν πιστεύω ότι η τυποποίηση ekpombi θα κάνει τους πάντες να προφέρουν ekpombi. Η προφορά είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε μικρομεταβολές. Υπάρχει πολύς κόσμος που προφέρει "ντο" το "το" (θα ντο κάνω), το ρω προφέρεται με διαφορετικούς βαθμούς ηχηρότητας, το "τλ" άλλοι το προφέρουν "τ-λ" κι άλλοι κάτι σαν "qʼλ"* και τα λοιπά και τα λοιπά και τα λοιπά. Εξάλλου η υιοθέτηση φωνητικής γραφής δεν σημαίνει ότι ξαφνικά ο καθένας θα αρχίσει να γράφει όπως ακριβώς μιλάει, αλλά ότι θα έχουμε ένα σύστημα βασισμένο στην ιδεατή προφορά της ΚΝΕ, όπως είναι η RP.


* το q' είναι κλικ.

Καταρχάς η φωνητική ορθογραφία μόνο πιο δύσκολα θα κάνει τα πράγματα, γιατί θα μοιάζει κάπως έτσι: kɐtɐxːɐs　ifɔnitici　ɔθːɔɣʁɐfiɐ　mɔnɔⁿbɟɔ　diskolɐ　θɐkɐni　tɐpʁɐmɐtɐ　ʝɐtiθɐmɲɐzːi　kɐpɔsɛtsi. <-Αυτό ισχύει μόνο για εμένα τώρα που διαβάζω τι έγραψα. Αν το ξαναδιαβάσω μάλλον δεν θα ακούγεται το ίδιο.

Αυτό δεν είναι απλώς φωνητική γραφή, είναι το IPA. Το IPA έχει φτιαχτεί για να καλύπτει όλα τα διαφορετικά φωνήματα, η γλώσσα μας δεν τα έχει όλα, φυσικά. Οπότε δεν υπάρχει λόγος να αλλάξεις το έψιλον και το όμικρον ούτε να έχεις ρωτικό και μη ρωτικό ρω, κτλ.

 

[SBE]

Βρε παιδιά κι εμένα με ρώτησαν κάτι ισπανόφωνοι πώς λέγεται ο εγκέφαλος στα Ελληνικά κι όταν τους είπα eng'efalos μου είπαν ότι ο τάδε (άλλος Έλληνας) το λέει eg'efalos, έχει ή δεν έχει Ν, όπως στα ισπανικά;
(Ορίστε, Νίκελ, το αγαπημένο σου θέμα, η αντιστρεψιμότητα)

Κι επειδή εγώ λείπω πολλά χρόνια και μου κάνουν εντύπωση οι αλλαγές έχω όντως παρατηρήσει ότι αυξάνεται ο αριθμός των ά-νινων, και η δικαιολογία είναι ότι δεν το βλέπουν γραμμένο. Νομίζω ότι θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία το ότι η γραφή δεν είναι φωνητική. Φταίει επίσης το ότι στα ΜΜΕ, στους ηθοποιούς κι στους μουσικούς δεν υπάρχει η παλιότερη έμφαση στην ορθοφωνία. Κι αυτό το έχω παρατηρήσει σε ταινίες π.χ που παίζουν δίπλα δίπλα παλιοί και νέοι ηθοποιοί και αμέσως παρατηρείς διαφορά στη φωνή τους και στην προφορά τους. Ακόμα και με τους παλιούς που δεν ήταν μεγάλες φίρμες του θεάματος. Ή ας πούμε συγκρίνετε τη Μαρινέλλα με την Ελευθερία Αρβανιτάκη. Άψογη ορθοφωνία η μία, "τι στο καλό λέει εδώ;" η άλλη (δεν λέω ποιά, το αφήνω για άσκηση).

 

[Hellegennes]

Βρε παιδιά κι εμένα με ρώτησαν κάτι ισπανόφωνοι πώς λέγεται ο εγκέφαλος στα Ελληνικά κι όταν τους είπα eng'efalos μου είπαν ότι ο τάδε (άλλος Έλληνας) το λέει eg'efalos, έχει ή δεν έχει Ν, όπως στα ισπανικά;
(Ορίστε, Νίκελ, το αγαπημένο σου θέμα, η αντιστρεψιμότητα)

Βασικά σε όλες αυτές τις περιπτώσεις παίζει ρόλο η ταχύτητα. Είναι δύσκολο να προφέρεις ενγκέφαλος αν το πεις αρκετά γρήγορα ενώ ακούγεται ξερό το εgέφαλος αν το πεις αργά. Το πόσο έρρινα ακούγονται αυτοί οι συνδυασμοί εξαρτάται αρκετά από την ταχύτητα εκφοράς. Πολλές φορές ακούω το ίδιο άτομο να προφέρει διαφορετικά την ίδια λέξη, ανάλογα με την ταχύτητα που μιλάει.

 

[nickel]

Και ο Engels, αν τον προφέρεις γρήγορα, γίνεται Hegel. :devil:

 

[daeman]

...
Κι αν προφέρεις αργά τον Hegel (αν έχεις μείνει πίσω, στην ιστορική μεταγραφή), γίνεται Έγελος και μάλιστα Γεώργιος.
Τι γέλως σ' αυτό το νήμα... :laugh:

 

[fern]

Η ολη συζητηση για την φωνητικη γραφη μου φερνει στο μυαλο καποιον που του χαρισαν ενα iPad κι εκεινος μη γνωριζοντας την να κανει μαυτο το χρησιμοποιει για δισκο σερβιρισματος.

 

[meidei]

Αυτό δεν είναι απλώς φωνητική γραφή, είναι το IPA. Το IPA έχει φτιαχτεί για να καλύπτει όλα τα διαφορετικά φωνήματα, η γλώσσα μας δεν τα έχει όλα, φυσικά. Οπότε δεν υπάρχει λόγος να αλλάξεις το έψιλον και το όμικρον ούτε να έχεις ρωτικό και μη ρωτικό ρω, κτλ.

Φωνητική γραφή αυτό σημαίνει ωστόσο, και ας μην είναι γραμμένη με ΔΦΑ (θα μπορούσα να φτιάξω δικά μου γράμματα για τον ίδιο σκοπο). Απεικονίζεις όλες τις αλλοφωνικές εκφάνσεις και τις συμπροφορές.
Αυτό που περιγράφεις είναι φωνημική γραφή που έχει ακριβώς να κάνει με την ιδεατή προφορά. Και σε αυτή την γραφή δεν σε ενδιαφέρει αν ο κόσμος προφέρει ή [mb], γιατί με ένα σύμβολο, έστω "b" καλύπτεις όλες τις προφορές (δεν υπάρχουν ελληνικές λέξεις που να διαφέρουν μόνο στο /[mb], δλδ ελάχιστα ζεύγη). Το ίδιο και στα αγγλικά, το φώνημα είναι /t/ και δεν τους ενδιαφέρει αν προφέρεται [t], [tʰ],　[t̚],　[ʔ] ή [ɾ] σε κάθε περίπτωση.　

 

[Earion]

Σωστά Meidei. Σε αυτό που λες συμφωνεί και το διατυπώνει με γλωσσολογική ορολογία αμέσως παρακάτω το δεύτερο άρθρο που παράθεσα:

Η προερρίνωση ή μη των b, d, g δεν έχει φωνολογική διακριτική αξία στην ελληνική γλώσσα γενικώς, δηλαδή δεν υπάρχουν στη γλώσσα μας ελάχιστα ζεύγη με τη διάκριση mb/b, nd/d, ng/g. Γι' αυτό οι Έλληνες αποδίδουν ελαττωματικά (συγχέουν) τα b, d, g των ξένων γλωσσών με τα [προερρινωμένα] ''b, ''d, ''g. Π.χ. τη λέξη madame την προφέρουν |ma''dàm| ή |madàm| ... της ιταλικής ... punto > |pùdo| ή |pùndo|.

Επειδή χρησιμοποίησα πιο πάνω τη λέξη «πρόβλημα», ίσως μια σταλιά πιο έντονα απ' όσο χρειάζεται (a trifle too strongly), Μπερναρντίνα, διευκρινίζω (για όσους δεν με ξέρουν) ότι δεν χρησιμοποιώ τη λέξη καταστροφολογικά. Εδώ και ο Χατζιδάκις ακόμα απλώς επισημαίνει το φαινόμενο, που όπως αποδεικνύεται έχει διάρκεια (υποπτεύομαι μάλιστα, χωρίς να μπορώ να το αποδείξω, ότι πρέπει να πηγαίνει και στο χρόνο πίσω αρκετούς αιώνες, αν κρίνω από ενδείξεις στη γλώσσα συμβολαιογραφικών πράξεων από τα Επτάνησα του 16ου αιώνα). Μιλώ για τον Χατζιδάκι, που δεν μπορούμε να τον παραμερίζουμε ανέμελα, λέγοντας αφοριστικά ότι οι απόψεις του δεν μπορούν να σταθούν σαν επιχείρημα σήμερα, αφού τίποτα διαφορετικό δεν λέει η σύγχρονη έρευνα στο συγκεκριμένο θέμα εκατό χρόνια μετά.

Κατά τα λοιπά εννοείται πως συμφωνώ με τον Νίκελ (#88).

 

[Hellegennes]

Μιλώ για τον Χατζιδάκι, που δεν μπορούμε να τον παραμερίζουμε ανέμελα, λέγοντας αφοριστικά ότι οι απόψεις του δεν μπορούν να σταθούν σαν επιχείρημα σήμερα, αφού τίποτα διαφορετικό δεν λέει η σύγχρονη έρευνα στο συγκεκριμένο θέμα εκατό χρόνια μετά.

Δεν είναι αφορισμός, λέω ότι η φωνολογία της ελληνικής έχει μεταβληθεί. Δεν εννοώ μ' αυτό ότι οι απόψεις του Χατζιδάκι μάς είναι άχρηστες σήμερα, αλλά ότι στην φωνολογία πρέπει να βασιστείς προτίστως στο τι έχεις σήμερα κι όχι να ψάχνεις απόψεις από το παρελθόν που μπορεί να έχουν μικρότερη σημασία, σήμερα, λόγω εξέλιξης της φωνολογίας. Βασικά ούτε καν μπορείς να είσαι βέβαιος για το ποια ακριβώς ήταν η φωνολογία της ελληνικής τον καιρό του Χατζιδάκι, γιατί οι ενδείξεις που έχεις δεν είναι μαγνητοφωνημένες. Οι αλλαγές δεν μπορεί να είναι δραματικές αλλά προφανώς και υπάρχουν. Αν οι αλλαγές ήταν μεγάλες θα το καταλαβαίναμε από τα γραπτά στοιχεία και την επιστημονική ορολογία. Αλλά δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να απαθανατίσεις το φωνολογικό στιγμιότυπο της εποχής, στην πλήρη έκτασή του. Εδώ, σήμερα, στην εποχή της επικοινωνίας, που γνωρίζουμε ίσως δεκάδες φορές περισσότερα άτομα απ' ό,τι οι πρόγονοί μας, ακόμα διαφωνούμε για το ποια πιστεύουμε ότι είναι η κυρίαρχη προφορά του τάδε και του δείνα. Κανείς μας μπορεί να μην κάνει συστηματική καταγραφή, αλλά όλοι κάνουμε υποσυνείδητη καταγραφή του τι ακούμε στην επικοινωνία μας με τον κόσμο. Πολύ περισσότερο, την εποχή του Χατζιδάκι δεν υπήρχε στην Ελλάδα η γλωσσολογική επιστήμη όπως την ξέρουμε σήμερα κι έτσι βασιζόμαστε στα γραπτά μνημεία που μας άφησαν 2-3 επιστήμονες. Ήθελα να τα διευκρινίσω όλα αυτά γιατί δεν μ' αρέσει να μένουν εντυπώσεις απαξίωσης. Δεν παραμερίζω καθόλου τον Χατζιδάκι.

Φωνητική γραφή αυτό σημαίνει ωστόσο, και ας μην είναι γραμμένη με ΔΦΑ (θα μπορούσα να φτιάξω δικά μου γράμματα για τον ίδιο σκοπο). Απεικονίζεις όλες τις αλλοφωνικές εκφάνσεις και τις συμπροφορές.

Για ποιον λόγο; Η προφορική γλώσσα μας δεν αντικατοπτρίζει ούτε ξένες προφορές ούτε διαλεκτικές. Δεν μας νοιάζει να έχουμε παχύ σίγμα γιατί δεν υπάρχει στην γλώσσα μας. Όταν θα πω Miss little sunshine, στα ελληνικά, θα προφέρω μις λιτλ σάνσαϊν. Κι αυτά ακριβώς τα γράμματα είναι αρκετά γι' αυτόν τον σκοπό. Μαζί με τα αλλόφωνα, η γλώσσα μας έχει περίπου 32 ήχους που πρέπει να αναπαραστήσουμε· το IPA έχει πάνω από τρεις φορές περισσότερα. Οι συμπροφορές δεν είναι απόλυτες, οπότε δεν υπάρχει λόγος να τις αντικατοπτρίσεις. Δεν είναι απόλυτο ότι θα προφέρεις "τομπάοκ" αν γράψεις "τον Πάοκ". Εξαρτάται από τον τρόπο που θα το προφέρεις, ο ήχος /μ/ δεν είναι γνώρισμα καμμιάς από τις δυο λέξεις.

 

[Irini]

Δηλαδή θα κάνουμε φωνητική προφορά μόνο για όσους από 'μας έχουν "στάνταρντ" προφορά. Οι ποδέλοιποι καλά να πάθουνε. Γι' αυτούς δεν θα είναι φωνητικό το αλφάβητο. Εκτός αν κάνουμε ένα για τον καθένα για πολυχρωμία. Α, και δεν μιλάω καν για συμπροφορές ή το "μπ". Το μαλί γουλί και παντελόνι λι έχω στο νου μου, το παχύ λάμδα το Κρητικό κ+ι κλπ.

 

[SBE]

Όταν μιλάμε για την ελληνική γλώσσα γενικά είθισται να μιλάμε για την επίσημη, όχι για τις τοπικές διαλέκτους και τα ιδιόλεκτα.

 

[meidei]

Επιμένω, ο όρος φωνητική γραφή είναι λανθασμένος σε αυτή την περίπτωση και αυτό σας δημιουργεί την εντύπωση ότι χρειάζεται να δηλωθεί γραπτά η διαφορά μεταξύ πχ b και mb, ενώ γενικά αναφέρεστε στην φωνημική γραφή.

Παραθέτω από εδώ:

1.1

Φθόγγοι

Η οµιλία αποτελείται από στοιχειώδεις ήχους, οι οποίοι ονοµάζονται ϕθόγγοι. Κάθε γλώσσα
έχει ένα σύνολο ϕθόγγων µε τους οποίους σχηµατίζει όλες τις λέξεις της και, συνεπώς, όλες
τις ϕράσεις που µπορούν να προφερθούν στη γλώσσα αυτή. Κάθε άνθρωπος προφέρει τους
ήχους της οµιλίας λίγο διαφορετικά, γι’ αυτό και µπορούµε να αναγνωρίσουµε την ταυ-
τότητα ενός οµιλητή από τη ϕωνή του.
[....]
Οι ϕθόγγοι λοιπόν είναι οντότητες της ϕωνητικής. Είναι κατηγορίες ήχων που έχουν
συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν να κάνουν µε την παρα-
γωγή τους, δηλαδή την εκφορά τους, που περιλαµβάνει τη ϕωνή και την άρθρωση, καθώς
και µε την ακουστική τους σύσταση, δηλαδή το είδος και τις ιδιότητες του ίδιου του ήχου
όπως µπορούµε να τις απεικονίσουµε και να τις µετρήσουµε σε µια ηχογράφηση µε τη βοήθεια του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

1.3

Φωνήµατα

Οι γλωσσολόγοι που µελετούν τη δοµή των λέξεων, αντί για ϕθόγγους, αναφέρονται σε
ϕωνήµατα. Τα ϕωνήµατα δεν είναι ϕυσικές οντότητες, κάτι που µπορούµε να αρθρώσουµε
ή να ακούσουµε (όπως είναι οι ϕθόγγοι). Τα ϕωνήµατα είναι αφηρηµένες ϑεωρητικές
κατασκευές του κλάδου της γλωσσολογίας που ονοµάζεται ϕωνολογία. Χρησιµεύουν για
να συστηµατοποιούµε τη µελέτη της γλώσσας και να περιγράφουµε ορισµένα ϕαινόµενα
που συνδέονται εν µέρει µε την προφορά των λέξεων. Για παράδειγµα, η ϕωνολογία
παραδέχεται την ύπαρξη ενός ϕωνήµατος που συµβολίζεται /m/, το οποίο περιλαµβάνεται
στη ϕωνολογική σύσταση των λέξεων «αµφίβιο» και «αµόνι». Μάλιστα είναι και στις
δύο λέξεις δεύτερο στη σειρά. ΄Οµως στη συνήθη, όχι ιδιαίτερα προσεκτική άρθρωση των
λέξεων, είναι πιθανό ότι προφέροντας «αµφίβιο» το κάτω χείλος έρχεται σε επαφή µε τα
δόντια µεταξύ του α και του ϕ, ενώ προφέροντας «αµόνι» το κάτω χείλος εφάπτεται µόνο
µε το πάνω χείλος µεταξύ του α και του ό. Η διαφορά αυτή στην προφορά αντιστοιχεί
σε δύο διαφορετικούς ϕθόγγους (διαφορετική άρθρωση και διαφορετικοί ήχοι), όχι όµως
και σε διαφορετικά ϕωνήµατα. Ο λόγος είναι ότι στη ϕωνολογία αρκεί ένα ϕώνηµα για
να περιγράψει τις δύο λέξεις, µε την πρόσθετη παραδοχή ενός κανόνα που τροποποιεί την
πραγµάτωση του ϕωνήµατος σε ορισµένες περιπτώσεις (ανάλογα µε το είδος του συµφώνου
που ακολουθεί). ΄Ετσι µπορεί µια ϕωνητική διαφορά (δηλαδή δύο διαφορετικοί ϕθόγγοι)
να µην αντιστοιχεί σε ϕωνολογική διαφορά (να υπάρχει δηλαδή ένα µόνο ϕώνηµα). ΄Οµοια,
µεταξύ των λέξεων «άγχος» και «άνθος» υπάρχει ϕωνητική διαφορά σε δύο ϕθόγγους (τον
δεύτερο και τρίτο κάθε λέξης), ενώ ϕωνολογική διαφορά µόνο σε έναν, αν υποθέσουµε ότι
αρκεί ένα ϕώνηµα /n/ και ένας κανόνας τροποποίησής του αν ακολουθεί άλλο ϕώνηµα
από µια συγκεκριµένη οµάδα.