Your slip is showing: Γλωσσικές και μεταφραστικές γκάφες (και μικρολαθάκια)

[nickel]

Συνηθισμένο το λάθος, φαντάζομαι ότι κάποια παράγραφο τού έχουν αφιερωμένη όλα τα λαθολόγια, και τσουχτερή η γλώσσα, αλλά οφείλουμε να το φιλοξενήσουμε. Από τη σημερινή στήλη του Στ. Κασιμάτη:

Όσο εκνευριστική είναι η τυποποιημένη επίδειξη υψηλής καλλιέργειας εκ μέρους των πολιτικών -επίδειξη που κατά κανόνα την επιβάλλει η πολιτική ορθότης- τόσο σπάνια και καλοδεχούμενη είναι η περίπτωση εκείνων των ολίγων, που η καλλιέργειά τους εκδηλώνεται αυθόρμητα και με φυσικότητα, επειδή η ζωή του πνεύματος είναι μέρος (μικρό ίσως, αλλά γνήσιο) της δικής τους ζωής.

Θαύμασα, φέρ’ ειπείν, την κ. Άννα Διαμαντοπούλου, διότι, με τη σεμνότητα ανθρώπου που δεν επιδιώκει τον έπαινο του δήμου και των σοφιστών, η υπουργός Παιδείας γιόρτασε με τον δικό της, διακριτικό, μα και δημιουργικό τρόπο την παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης. Συνέβη προχθές, σε τηλεοπτική συζήτηση για τα πολιτικά. Συνέβη στα καλά καθούμενα, χωρίς κανένας να το περιμένει. Βέβαια, συνέβη επτά ολόκληρες ημέρες μετά την καθορισμένη ημέρα της γιορτής, αλλά αυτό ακριβώς είναι που προσδίδει το τεκμήριο της αυθεντικότητας στην εκδήλωση του ποιητικού οίστρου της υπουργού.

Είπε, συγκεκριμένα, η υπουργός Παιδείας ότι «το χρέος είναι δυσθεόρατο, τόσο δυσθεόρατο ώστε θα μπορούσε να ζήσει κι από μόνο του». Οι συνομιλητές της, τραχείς πολιτικοί και σκληροί επαγγελματίες δημοσιογράφοι, δεν έπιασαν την ποίηση των λόγων της. Μην σας πω ότι μερικοί από αυτούς ίσως κιόλας να σχημάτισαν την εσφαλμένη εντύπωση ότι η υπουργός είχε πει εκ παραδρομής «δυσθεόρατο», αντί του ορθού «δυσθεώρητο» και, φυσικά, δεν τόλμησαν να διορθώσουν μια κυρία. Ασφαλώς όμως και εγνώριζε η κ. Διαμαντοπούλου τη διαφορά μεταξύ «θεόρατου» και «δυσθεώρητου». Τι στο καλό; Υπουργός Παιδείας είναι! Γίνεται να μην το ξέρει; Απλώς έκανε χρήση της ποιητικής αδείας στη λεξιπλασία και δημιούργησε τη λέξη «δυσθεόρατο», που σημαίνει κάτι τόσο μεγάλο, ώστε είναι δύσκολο και για τον Θεό τον ίδιο να το δει. Και πόσο κομψά το συνδύασε με την προσωποποίηση του χρέους, που μας το παρουσιάζει να χειραφετείται και να ζει από μόνο του!

Χάρη στην κ. Διαμαντοπούλου, στον λόγο της οποίας βρίσκουμε λεξιπλαστική ικανότητα αντάξια ενός Μίλτωνος και τολμηρή εικονοποιία που ανακαλεί την ώριμη ποίηση του Τεντ Χιουζ, διαφαίνεται επιτέλους μια διέξοδος -η ποιητική διέξοδος- από τον ξύλινο λόγο της πολιτικής. Εύγε! Αναμένουμε διακαώς την ποιητική συλλογή της...​

 

[Zazula]

Μπορεί η υπουργός να είπε δισθεόρατο —λέξη την οποία κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει για σόλοικη, μιας κι ακολουθεί τους κανόνες παραγωγής των λέξεων στην ελληνική— κι απλώς ο κ. Κασιμάτης να τη μετέγραψε λανθασμένα, εκλαμβάνοντάς την ως λάθος (ή επιδιώκοντας να τηνε πει στην υπουργό πάση θυσία).

 

[nickel]

Με τον ίδιο τρόπο θα μου δικαιολογήσεις και τον εδώδιμο δυτικό άξονα; Μπορεί ο άνθρωπος να είπε εδώδημος, του εδώ δήμου. :)

 

[Zazula]

Στο ιστολόγιο του Σαραντάκου, όπως είδες, έκανα τη σύνδεση με τη λ. αιδώς (δηλ. αιδώδιμος = ντροπιαστικός).

 

[nickel]

Σήμερα ο Κασιμάτης (που δεν διαβάζει Ζάζουλα και δεν πήρε χαμπάρι την εξήγηση για τον δισθεόρατο) αναφέρεται στην προέλευση της υπουργικής δήλωσης: «Για το ίδιο θέμα, φίλος της στήλης από το King’s College του Λονδίνου μάς επιτιμά για την σοβαρή παράλειψη των πηγών της υπουργικής εμπνεύσεως. Υποστηρίζει, συγκεκριμένα, ότι εικόνα του “δυσθεόρατου” χρέους, που αυτονομείται και “μπορεί να ζει από μόνο του” αντλείται από την περίφημη απάντηση που έδωσε ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, όταν ερωτήθηκε για το έλλειμμα: “Δεν ανησυχώ γι’ αυτό. Έχει μεγαλώσει και μπορεί μόνο του να φροντίζει τον εαυτό του”».

Προσθέτω και το αγγλικό (από μία τουλάχιστον πηγή): «I'm not worried about the deficit. It is big enough to take care of itself».

Για αναφορά στον υπερλεξισμό του Αλέξανδρου Σχινά δεν έχω την απαραίτητη αντοχή, αλλά κυρίως δεν έχω το πλήρες κείμενο που δημοσιεύτηκε στο Πάλι.

 

[Costas]

Ο Κούντερα για τη μετάφραση του Αστείου στα γαλλικά (γαλλική wikipedia):

La langue française maîtrisée, Kundera se lance dans la correction des traductions de ses livres. Dans La Plaisanterie, note de l'auteur, il explique l'importance et la raison qui le poussent à réagir de cette manière :

« Un jour, en 1979, Alain Finkielkraut m'a longuement interviewé pour le Corriere della sera : "Votre style, fleuri et baroque dans La Plaisanterie, est devenu dépouillé et limpide dans vos livres suivants. Pourquoi ce changement ?"

Quoi ? Mon style fleuri et baroque ? Ainsi ai-je lu pour la première fois la version française de La Plaisanterie. (Jusqu'alors je n'avais pas l'habitude de lire et de contrôler mes traductions ; aujourd'hui, hélas, je consacre à cette activité sisyphesque presque plus de temps qu'à l'écriture elle-même.)

Je fus stupéfait. Surtout à partir du deuxième quart, le traducteur (ah non, ce n'était pas François Kérel, qui, lui, s'est occupé de mes livres suivants !) n'a pas traduit le roman ; il l'a réécrit :

Il y a introduit une centaine (oui !) de métaphores embellisantes (chez moi : le ciel était bleu ; chez lui : sous un ciel de pervenche octobre hissait son pavois fastueux ; chez moi : les arbres étaient colorés ; chez lui : aux arbres foisonnait une polyphonie de tons ; chez moi : elle commença à battre l'air furieusement autour d'elle ; chez lui : ses poings se déchaînèrent en moulin à vent frénétique (…).

Oui, aujourd'hui encore, j'en suis malheureux. Penser que pendant douze ans, dans nombreuses réimpressions, La plaisanterie, s'exhibait en France dans cet affublement !… Deux mois durant, avec Claude Courtot, j'ai retravaillé la traduction. La nouvelle version (entièrement révisée par Claude Courtot et l'auteur) a paru en 1980.

Quatre ans plus tard, j'ai relu cette version révisée. J'ai trouvé parfait tout ce que nous avions changé et corrigé. Mais, hélas, j'ai découvert combien d'affectations, de tournures tarabiscotées, d'inexactitudes, d'obscurités et d'outrances m'avaient échappé !

En effet, à l'époque, ma connaissance du français n'était pas assez subtile et Claude Courtot (qui ne connaît pas le tchèque) n'avait pu redresser le texte qu'aux endroits que je lui avais indiqués. Je viens donc de passer à nouveau quelques mois sur La plaisanterie.»

 

[Alexandra]

[FONT=&quot]Χτες το βράδυ στον ΑΝΤ1, στην ταινία Tropic Thunder:[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT][FONT=&quot]A hooker. All right, you killed a hooker.[/FONT][FONT=&quot] Calm down.[/FONT][FONT=&quot] Here's what you're gonna do.[/FONT][FONT=&quot] Get your hands on some bleach,[/FONT][FONT=&quot] some hydrogen peroxide[/FONT][FONT=&quot] and a shitload of lime.[/FONT]

Μετάφραση:
Σκότωσες μια πόρνη. Ηρέμησε. Πάρε λευκαντικό, οξυζενέ και λάιμ.

Παρακαλώ; Τι το θέλει το λάιμ — μ' αυτή τη διατύπωση, όχι lime juice; Μάλλον ο μεταφραστής ξέρει το λάιμ από τα ωραία κοκτέιλ που πίνει στα μπαράκια, αλλά τον ασβέστη δεν τον έχει ξανακούσει στα αγγλικά. Να λοιπόν η μπανανόφλουδα, όταν νομίζεις ότι ξέρεις τι σημαίνει κάτι, και δεν το ψάχνεις. Αλλά είπαμε ότι και "καλημέρα" να λένε, αν μας φανεί ότι κάτι δεν πάει καλά, το ψάχνουμε.

Έκανα μια έρευνα λοιπόν και στους υποτίτλους του dvd. Με τον ίδιο τρόπο την πάτησε και ο μεταφραστής εκεί. Μάλιστα ήταν πιο εφευρετικός, υπέθεσε ότι όλα αυτά τα χρειάζεται ο πρωταγωνιστής για να απολυμάνει τα χέρια του από τα ίχνη του πτώματος!

[FONT=&quot]Σκότωσες μια πόρνη.[/FONT][FONT=&quot] Ηρέμησε.[/FONT][FONT=&quot] Λοιπόν, αποστείρωσε τα χέρια σου,[/FONT][FONT=&quot] ρίξε οξυζενέ και βάλε πολύ Lime.[/FONT]

 

[SBE]

Σκότωσες μια πόρνη. Ηρέμησε. Πάρε λευκαντικό, οξυζενέ και λάιμ.

... Μία μεζούρα λευκαντικό, δύο οξυζενέ, το χτυπάς στο σέικερ με πάγο και σερβίρεις σε ψηλό ποτήρι με μια φέτα λάιμ.
(αν και όποιος το διαβάζει μπορεί να νομίζει ότι του συστήνει να τα πάρει για ηρεμιστικά)

 

[SBE]

Τον ιστότοπο αυτό δεν τον γνωρίζω, αλλά κάποιος μου έστειλε τον τίτλο αυτό που προκάλεσε γέλιο στους ελληνόφωνους της περιοχής.
«Άνθρωπος» της CIA o στρατιωτικός επικεφαλής των αντικαθεστωτικών
Με το μαλακό τα εισαγωγικά ρε παιδιά...

 

[Alexandra]

Εκπληκτικό το σημερινό άρθρο του Σαραντάκου με τίτλο Μπρασένς για δέσιμο. Διαβάστε οπωσδήποτε και τα σχόλια των επισκεπτών με θέμα τη μετάφραση και την επιμέλεια.

 

[Alexandra]

Στον Γητευτή των Σκύλων του Σκάι, μιλάνε για ένα σκυλί που δαγκώνει συνέχεια, τόσο δυνατά που ματώνεις. Και λέει η ιδιοκτήτριά του, "He draws blood". Μετάφραση: "Σου ρουφάει το αίμα".

Σιγά μην είναι και βρικόλακας!

 

[SBE]

Και λέει η ιδιοκτήτριά του, "He draws blood". Μετάφραση: "Σου ρουφάει το αίμα".

Ο Κόμης Γαβγάβουλας ή ίσως ο ξάδερφος του, ο Κόμης Δάγκουλας

 

[nickel]

Λεπτομέρεια, βέβαια, αλλά βρίσκω διασκεδαστική αυτή τη μεταπήδηση από την ονομαστική της δημοτικής στη λόγια γενική πτώση:

(Από εδώ) ... ένα ερμηνευτικό Γλωσσάρι Όρων, από τα αγγλικά προς τα ελληνικά.

Το περιεχόμενο του Γλωσσαρίου είναι δυναμικό [...]

Το γλωσσάριο, του γλωσσαρίου, πάει κι έρχεται, το έχει κι ο Μπαμπινιώτης. Αλλά το να πηγαίνει από το γλωσσάρι στη γενική του γλωσσαρίου, είναι σχεδόν σαν να λες το πατάρι, του παταρίου. Σχεδόν. (Αλήθεια, έχουμε πολλές λέξεις σε -άρι και πολλές σε -άριο. Ποιες άλλες όμως λέξεις έχουμε που πατάνε και στις δύο παραδόσεις;)

Με την ευκαιρία, αναρωτιέμαι πότε τα λεξικά, τα βοηθήματα με κλιτικά πρότυπα, τα προγράμματα ορθογραφίας, θα αντιληφθούν ότι δεν είναι λάθος να μην κατεβάζεις τον τόνο σε λέξεις όπως το γλωσσάριο, ότι μπορείς να λες ακομπλεξάριστα του γλωσσάριου. Η καινούργια Γραμματική γράφει (σελ. 42):

Ορισμένα προπαροξύτονα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας παρουσιάζουν δύο τύπους στη γενική ενικού και πληθυντικού: έναν με τόνο στην παραλήγουσα, που χρησιμοποιείται σε τυπικό ύφος, και έναν με τόνο στην προπαραλήγουσα, που χρησιμοποιείται σε ουδέτερο και οικείο ύφος, π.χ. αμύγδαλου και αμυγδάλου, βούτυρου και βουτύρου σε φράσεις όπως Σοκολάτα αμυγδάλου, αλλά Οι φλοιοί των αμύγδαλων είναι μαλακοί. Καραμέλες βουτύρου, αλλά Η παραγωγή βούτυρου είναι φέτος πολύ μεγάλη. Μερικά από τα πιο συνηθισμένα στον λόγο ουσιαστικά που παρουσιάζουν αυτούς τους δύο τύπους είναι τα εξής: αμύγδαλο, ατμόπλοιο, βούτυρο, γόνατο, δάχτυλο, ποδήλατο, πρόβατο.​

 

[nickel]

Είναι μια διατύπωση με την οποία συχνά μπουρδουκλωνόμαστε, π.χ. «Όχι αυτή την Παρασκευή, την επόμενη», και εννοούμε την επόμενη από αυτή, δηλαδή τη μεθεπόμενη. Ήθελε να κάνει ο Αλέξης Τσίπρας τα αστειάκια του με τη Μεγάλη Παρασκευή (που είναι στις 22) και τα 99χρονα του Τιτανικού (που είναι στις 15) και είπε: «Όχι αυτή την Παρασκευή, την ερχόμενη» (που είναι το ίδιο πράγμα). Τελικά κατάφερε να μπερδέψει τους δημοσιογράφους. Κάποιοι καλοί άνθρωποι το μπάλωσαν, έγραψαν «τη μεθεπόμενη» και κάποιοι έφτιαξαν ένα αλαλούμ. Όπως στην «Ε»:

Μας είπαν ότι τα μέτρα τα καινούργια θα τα ανακοινώσουν την ερχόμενη Παρασκευή, στις 15 του Απρίλη. Εμείς θα τους συμβουλεύαμε να τα ανακοινώσουν τη μεθεπόμενη, που είναι και Μεγάλη Παρασκευή, για να συνδυάσουν τη μετρολογία με το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού και την επέτειο της βύθισης του "Τιτανικού" πριν από 99 χρόνια.​

Αυτά τα λέει ο δημοσιογράφος, δεν τα είπε ο Τσίπρας. Και η επέτειος της βύθισης του Τιτανικού παραμένει στις 15 του Απρίλη.

 

[sarant]

Μα, η ασάφεια είναι εγγενής. Αν (σήμερα που είναι Τρίτη) δεχτούμε ότι είναι νόμιμο το "αυτή την Παρασκευή", τότε το "επόμενη" δεν μπορεί να είναι πάλι "αυτή".

Το πρόβλημα αυτό το έχω συναντήσει πολλές φορές μεταφράζοντας γαλλικά. Είναι, έστω, Απρίλιος 2011 και λένε "mai prochain" εννοώντας τον Μάιο του 2011. Αν μεταφράσω "τον επόμενο Μάιο" πολλοί θα καταλάβουν "τον Μάιο του 2012", οπότε το τρώω εντελώς ή το προσδιορίζω με χρονολογία.

 

[nickel]

Μα, η ασάφεια είναι εγγενής. Αν (σήμερα που είναι Τρίτη) δεχτούμε ότι είναι νόμιμο το "αυτή την Παρασκευή", τότε το "επόμενη" δεν μπορεί να είναι πάλι "αυτή".

Εκεί είπα κι εγώ ότι ξεκινάει το πρόβλημα. Μόνο που το συνδυασμό «αυτή την Παρασκευή - την επόμενη» δεν τον έκανε κανένας. Ο Τσίπρας μπερδεύτηκε με αυτή και ερχόμενη και οι δημοσιογράφοι το διόρθωσαν σε επόμενη και μεθεπόμενη.

Τώρα το παρακάτω θα το έβαζα στα Επίκαιρα (ή σε νέο νήμα, με τίτλο «Τρελαθήκαμε εντελώς;» ή «Κυκλοφορώ κι οπλοφορώ»), αλλά η σύνταξη που κοκκινίζω μου φάνηκε ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Από την Ημερησία:

Πειραιάς: Επιβάτης πυροβόλησε ελεγκτή της ΕΘΕΛ
Σοβαρό επεισόδιο με τραυματισμό, από πυροβολισμό, ελεγκτή της ΕΘΕΛ, σημειώθηκε το απόγευμα στην περιοχή του Πειραιά.
Ο ελεγκτής της ΕΘΕΛ εντόπισε μέσα στη γραμμή 843, που εκτελεί το δρομολόγιο Πειραιάς - Πέραμα, νεαρό ζευγάρι, τα μέλη του οποίου δεν είχαν ακυρώσει εισιτήριο και ζήτησε να κατέβουν από το λεωφορείο, προκειμένου να πάρει τα στοιχεία τους και [να] τους εκδόσει (sic) πρόστιμο. Όταν κατέβηκαν από το λεωφορείο, ο νεαρός πυροβόλησε τον ελεγκτή δύο φορές με όπλο στα πόδια, με αποτέλεσμα εκείνος να μεταφερθεί στο Αττικό Νοσοκομείο.[...] (Πηγή: ΑΠΕ)​

Τι θα λέγατε εσείς στο επίμαχο σημείο;

 

[Palavra]

...νεαρό ζευγάρι που δεν είχε ακυρώσει...

 

[drsiebenmal]

...νεαρό ζευγάρι που δεν είχαν ακυρώσει εισιτήριο (ή -τήρια; )...

...αλλά εγώ έχω ψώνιο με το «σχήμα κατά το νοούμενο»...

 

[nickel]

Για τους επόμενους: Προσέξτε και το «ζήτησε να κατέβουν από το λεωφορείο» που ακολουθεί.

 

[Palavra]

Νομίζω ότι η πρόταση θέλει γράψιμο από την αρχή, γιατί αν αλλάξουμε τον αριθμό σε ενικό, θα δημιουργηθούν αμφισημίες.