dwarf planet = πλανήτης-νάνος ή νάνος πλανήτης;

[sarant]

Έτσι. Όπως δεν μας ξενίζει μια συνέντευξη-ποταμός, μια δήλωση-κεραυνός, μια γυναίκα-αρπαχτικό, μια μετοχή-ασανσέρ ή ένας πόλεμος-αστραπή.

Και το μόνο πρόβλημα θα είναι πώς θα κλίνεται το σύνθετο.

 

[drsiebenmal]

Και το μόνο πρόβλημα θα είναι πώς θα κλίνεται το σύνθετο.

Κατά περίπτωση, είναι η καλύτερη απάντηση που μπορώ να σκεφτώ. Κάποιος κανόνας θα υπάρχει κρυμμένος αλλά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί δεν έχω πρόβλημα με τους πλανήτες-νάνους αλλά οι συνεντεύξεις μού φαίνεται ότι πρέπει να είναι πάντα «συνεντεύξεις-ποταμός» και οι πόλεμοι «πόλεμοι-αστραπή».

 

[sarant]

Αμ δεν υπάρχει κανόνας. Όταν το γένος των δυο συνθετικών είναι ίδιο, σε γενικές γραμμές κλίνεται το σύνθετο. Όταν δεν είναι, βλέπεις διάφορα.

Αλλά είναι δυνατόν να ΜΗΝ έχει συζητηθεί το θέμα στη Λέξι;

 

[drsiebenmal]

Έτσι. Όπως δεν μας ξενίζει μια συνέντευξη-ποταμός, μια δήλωση-κεραυνός, μια γυναίκα-αρπαχτικό, μια μετοχή-ασανσέρ ή ένας πόλεμος-αστραπή.

Τα μαζεύω:

α | β
πλανήτες-νάνοι|συνεντεύξεις-ποταμός
μετοχές-ασανσέρια (sic)|δηλώσεις-κεραυνός
γυναίκες-αρπαχτικά|πόλεμοι-αστραπή

Μια πρώτη διαφορά που βλέπω είναι ότι στην πρώτη στήλη, τα δεύτερα μέλη ίσως επηρεάζουν πολύ πιο έντονα τα πρώτα από ό,τι στη δεύτερη στήλη. Ή όχι...

 

[drsiebenmal]

Αλλά είναι δυνατόν να ΜΗΝ έχει συζητηθεί το θέμα στη Λέξι;

Προφανώς κάπου θα έχει συζητηθεί. :) Ας περιμένουμε τους ταξινόμους...

 

[daeman]

...
Αλλά είναι δυνατόν να ΜΗΝ έχει συζητηθεί το θέμα στη Λέξι;

Προφανώς κάπου θα έχει συζητηθεί. :) Ας περιμένουμε τους ταξινόμους...

της λέξης-κλειδί ή της λέξης-κλειδιού;

και από το νήμα Ορθή χρήση του ενωτικού σε εκφράσεις (ζεύγη λέξεων που συνεκφέρονται), ας τα μεταφέρω κι εδώ, να βρίσκονται:

Ας τα μεταφέρω κι εδώ, να βρίσκονται:

Παραθετικά σύνθετα (π.σ.)

Σημειώνουμε ενωτικό στα παραθετικά σύνθετα.
Με τον όρο αυτό εννοούμε το λεξικό ονοματικό σύνολο που αποτελείται από δύο ομοιόπτωτα ουσιαστικά που παρατάσσονται. Π.χ.:
ταξίδι-αστραπή, πλοίο-φάντασμα, επιστολή-καταγγελία.
(Υπάρχουν όμως φράσεις που αποτελούνται μεν από δυο ομοιόπτωτα ουσιαστικά τα οποία παρατάσσονται, αλλά έχουν πια καθιερωθεί χωρίς ενωτικό: μέση δαχτυλίδι, γέννημα θρέμμα, τύχη βουνό, δάκρυα βροχή, σκοτάδι πίσσα.)
Πρόκειται για ένα σχηματισμό δύο ουσιαστικών που αποτελεί μία συντακτική ενότητα, έχει μια ιδιαίτερη σημασιολογική αξία και μπορεί ως σύνολο να αποδώσει μια αυτόνομη ιδιότητα σ’ ένα ουσιαστικό. Π.χ.: Αυτή η λέξη είναι λέξη-κλειδί.
Ανήκει κατά κάποιον τρόπο σε μια χαμηλότερη βαθμίδα ενότητας από ό,τι τα μονολεκτικά σύνθετα.

Σύμφωνα με την Αναστασιάδη-Συμεωνίδη («Η νεολογία στην κοινή νεοελληνική», ΑΠΘ, 1986), ανάλογα με τη συντακτική σχέση των δύο όρων του π.σ., διακρίνουμε τις εξής τέσσερις κατηγορίες:

α. Με σχέση κατηγορουμένου
Όσα παραλείπουν το συνδετικό ρήμα «είναι», όπου το δεύτερο συστατικό του π.σ. λειτουργεί συντακτικά ως κατηγορούμενο του πρώτου συστατικού.
αστυνομικός-μάρτυρας κατηγορίας (αστυνομικός που είναι μάρτυρας κατηγορίας), νησί-φρούριο, βιβλίο-ντοκουμέντο, επιστολή-καταγγελία, αυτοκίνητο-ψυγείο, καναπές-κρεβάτι, κράτος-μέλος.
Σ’ αυτά τα π.σ. ο β΄ όρος εξαρτάται ως προς τον αριθμό από τον α΄ όρο: των αστυνομικών-μαρτύρων κατηγορίας αλλά όχι υποχρεωτικά ως προς την πτώση: του αυτοκινήτου-ψυγείου αλλά του καναπέ-κρεβάτι.

β. Με μεταφορική σχέση
Σε όσα π.σ. υπονοείται μεταξύ των δύο όρων ένας τρίτος κοινός όρος που επιτρέπει μια σύγκριση, η οποία όμως δεν εξωτερικεύεται.
Ο άνθρωπος «πετά» / το πουλί πετά = ο άνθρωπος-πουλί, το ταξίδι ήταν πολύ σύντομο / η αστραπή είναι πολύ «σύντομη» = ταξίδι-αστραπή, παιδί-θαύμα, νόμος-πλαίσιο, πλοίο-φάντασμα, λέξη-κλειδί κ.ά.
Οι δύο όροι αυτών των π.σ. είναι ανεξάρτητοι ως προς το γένος (λύση-μπάλωμα), ενώ ως προς τον αριθμό και την πτώση δεν είναι υποχρεωτική η συμφωνία των δύο όρων:
του νόμου-πλαίσιο, του παιδιού-θαύμα, του θεσμού-μπαμπούλα, τα παιδιά-θαύματα αλλά: τα λεωφορεία-καρμανιόλα.

γ. Με σχέση συμπληρώματος
Σε όσα π.σ. ο β΄ όρος αποτελεί συμπλήρωμα του α΄, με την έννοια ότι λειτουργεί συντακτικά ως αντικείμενο ή ως εμπρόθετος προσδιορισμός στον α΄ όρο. Στην πρώτη περίπτωση υπονοείται ανάμεσα στους δύο όρους ένα μεταβατικό ρήμα: στοιχείο-(που προκαλεί / δημιουργεί) έκπληξη, πωλήσεις-(που έκαναν) ρεκόρ. Στη δεύτερη περίπτωση το στοιχείο που παραλείπεται και συνδέει συντακτικά τα δύο ουσιαστικά είναι μια πρόθεση: ομιλία-(με) συζήτηση, σεμινάριο-(με) συζήτηση.
Αυτά τα παραθετικά σύνθετα υπάρχει κίνδυνος να θεωρηθούν, λανθασμένα, ότι χαρακτηρίζονται από συμπλεκτική σχέση (δηλαδή: ομιλία και συζήτηση). Αυτό που τα διακρίνει όμως από τα π.σ. της τέταρτης κατηγορίας είναι ότι ο α΄ όρος είναι ο βασικός και ο β΄ απλώς τον προσδιορίζει. Αντίθετα, στα π.σ. με συμπλεκτική σχέση οι δύο όροι είναι ισοδύναμοι.
Ως προς τον αριθμό και την πτώση ο β΄ όρος είναι ανεξάρτητος από τον α΄.

δ. Με συμπλεκτική σχέση
Σε όσα π.σ. παραλείπεται ανάμεσα στους δύο όρους ο συμπλεκτικός σύνδεσμος «και»:
(συνάντηση) Έβερτ-(και) Μητσοτάκη, (σιδηροδρομική γραμμή) Θεσ/νίκης-(και) Κων/πολης, (αγώνας) ΠΑΟΚ-(και) ΑΕΚ, (σχέσεις) Βορρά-(και) Νότου, (χώρα) φιλική-(και) συμμαχική, (μείγμα) θείου-(και) φωσφόρου.
Λόγω της συμπλεκτικής συντακτικής τους σχέσης, οι δύο όροι συμφωνούν απαραίτητα μεταξύ τους ως προς τον αριθμό και την πτώση, τα οποία στη συνέχεια καθορίζονται από το ουσιαστικό που προσδιορίζουν. Έτσι, αν οι δύο όροι είναι κοινά ουσιαστικά, μπαίνουν σε γενική: (μείγμα) θείου-φωσφόρου. Αν είναι επίθετα, συμφωνούν κατά γένος, αριθμό και πτώση με το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό: του απελευθερωτικού-αντιαποικιακού (κινήματος). Τέλος, αν το π.σ. είναι ρηματικό, υπάρχει συμφωνία των όρων του ως προς τον αριθμό με το «υποκείμενό» του: παρουσιάζει-συντονίζει (ο δείνα δημοσιογράφος).

Το παραπάνω κείμενο αναδημοσιεύεται από τον Οδηγό της νεοελληνικής γλώσσας (επιμ. Άννας Ιορδανίδου, εκδ. Πατάκη).
Οι παραπάνω κανόνες δεν είναι απαράβατοι. Π.χ. το «του νόμου-πλαισίου» είναι πολύ πιο συνηθισμένο από το «του νόμου-πλαίσιο». Προτείνω, όταν προβληματιζόμαστε, να κάνουμε κι ένα ψάξιμο στον Γκούγκλη για να βλέπουμε και την άποψη της «αγοράς».

Σχετική βιβλιογραφία:
Οι διάφορες δημοσιεύσεις της κ. Ζωής Γαβριηλίδου για τα «πολυλεκτικά παραθετικά σύνθετα»
http://utopia.duth.gr/~zgabriil/DIM.htm
καθώς και το βιβλίο της με τον κ. Θανάση Νάκα «Δημοσιογραφία και Nεολογία».
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_31374_14/02/2006_173648

Taxidaenomics at your service

 

[Hellegennes]

Τα μαζεύω:

α | β
πλανήτες-νάνοι|συνεντεύξεις-ποταμός
μετοχές-ασανσέρια (sic)|δηλώσεις-κεραυνός
γυναίκες-αρπαχτικά|πόλεμοι-αστραπή

Μια πρώτη διαφορά που βλέπω είναι ότι στην πρώτη στήλη, τα δεύτερα μέλη ίσως επηρεάζουν πολύ πιο έντονα τα πρώτα από ό,τι στη δεύτερη στήλη. Ή όχι...

Η μόνη διαφορά που βλέπω εγώ είναι ότι στην πρώτη στήλη όλα είναι άμεσοι προσδιορισμοί ενώ στην δεύτερη είναι έμμεσοι χαρακτηρισμοί.

Πάντως στο αρχικό σου ερώτημα, Δόκτορα, δεν νομίζω ότι τίθεται ζήτημα γιατί η έκφραση "άστρο νάνος" είναι έτσι κι αλλιώς προβληματική από την πλευρά της τεχνικής ορολογίας. Θα έπρεπε να είναι ΧΡΩΜΑ νάνος χωρίς να είναι απαραίτητο να αναφέρεται η λέξη "άστρο". Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους γίγαντες. Πέραν τούτου, τα άστρα έχουν συνήθως αρσενικό γένος όταν έχουν όνομα· ο Ήλιος, ο Σείριος, ο Αλδεβαράν, κτλ.

 

[Zazula]

Η μία λύση, λέμε το άστρο αστέρα και καθαρίζουμε είτε με αστέρα-νάνο είτε με νάνο αστέρα. Μετά όμως θα πρέπει να λες και αστέρα νετρονίων, και αστέρα πάλσαρ (ή παλμίτη, αν θέλεις να κάνεις φιγούρα) και θα γράψεις ότι ο Ήλιος μας είναι ένας αστέρας και ότι στο σύμπαν υπάρχουν τρισεκατομμύρια αστέρες (όχι άστρα, φυσικά) -- με λίγα λόγια, θα καταργήσεις το άστρο για οτιδήποτε κοσμολογικό και αστρονομικό.

Κτγμ ο συγκεκριμένος συλλογισμός πάσχει. Το να πεις σε μια σύναψη «αστέρας» δεν σου απαγορεύει στη συνέχεια να λες και «άστρο», αν είναι ποτέ δυνατόν!

 

[pontios]

Πάντως στο αρχικό σου ερώτημα, Δόκτορα, δεν νομίζω ότι τίθεται ζήτημα γιατί η έκφραση "άστρο νάνος" είναι έτσι κι αλλιώς προβληματική από την πλευρά της τεχνικής ορολογίας. Θα έπρεπε να είναι ΧΡΩΜΑ νάνος χωρίς να είναι απαραίτητο να αναφέρεται η λέξη "άστρο".

Ναι, αλλά, για να αναφερθούμε στη κατηγορία στην οποία ανήκει ο κόκκινος (ή ο άσπρος) νάνος - which are both dwarf stars/άστρα-νάνοι - θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί και η λέξη "άστρο" - έτσι δεν είναι;

 

[drsiebenmal]

Κτγμ ο συγκεκριμένος συλλογισμός πάσχει. Το να πεις σε μια σύναψη «αστέρας» δεν σου απαγορεύει στη συνέχεια να λες και «άστρο», αν είναι ποτέ δυνατόν!

Όχι φυσικά. Τϊποτα δεν σου το απαγορεύει. Αν (αν...) μπορείς να αποφύγεις όμως τις διπλές συνάψεις ίσως διευκολύνει κάποιους στην εκμάθησή τους.

 

[drsiebenmal]

Ναι, αλλά, για να αναφερθούμε στη κατηγορία στην οποία ανήκει ο κόκκινος (ή ο άσπρος) νάνος - which are both dwarf stars/άστρα-νάνοι - θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί και η λέξη "άστρο" - έτσι δεν είναι;

Έτσι.

 

[Hellegennes]

Όχι απαραίτητα κι όχι δίπλα στον όρο. Π.χ. "το τάδε άστρο είναι λευκός νάνος" ή "ο Gliese354 είναι κόκκινος νάνος". Ακόμα κι αν ένα κείμενο προς μετάφραση λέει "dwarf stars", μπορείς να αποφύγεις να βάλεις τις δυο λέξεις μαζί.

 

[pontios]

Όχι απαραίτητα κι όχι δίπλα στον όρο. Π.χ. "το τάδε άστρο είναι λευκός νάνος" ή "ο Gliese354 είναι κόκκινος νάνος". Ακόμα κι αν ένα κείμενο προς μετάφραση λέει "dwarf stars", μπορείς να αποφύγεις να βάλεις τις δυο λέξεις μαζί.

We're at cross purposes. Αναφέρεσαι σε συγκεκριμένο κόκκινο νάνο με τάδε αριθμό. It's a red dwarf and of course the word "star" would be superfluous in your cited instance.

I'm not talking about specifics, however, but the wider class of stars know as dwarf stars, where the word "star" is used.

Η κατηγορία των άστρων-νάνων (το είπα σωστά; ) στο σύνολο της περιέχει, εκτός από τα main sequence dwarfs, και τα cool subdwarfs, hot subdwarfs και extreme subdwarfs.
Για να αναφερθείς σε αυτή την κατηγορία - θα χρειαστείς και τη λέξη "άστρο".

 

[Hellegennes]

Ναι, αλλά, όπως είπα, αν το κείμενο αναφέρεται γενικά σε αστέρια δεν είναι ανάγκη να βάλεις τους δυο όρους μαζί. Θεωρώ ότι η απόδοση "άστρο-νάνος" δεν είναι η ορθότερη διότι στα αγγλικά το "dwarf" είναι προσδιορισμός ενώ στα ελληνικά ακούγεται σαν επεξήγηση· επίσης γιατί θεωρώ ότι δεν υπάρχει καλή αντιστοιχία ανάμεσα στις λέξεις dwarf-νάνος. Λειτουργούν διαφορετικά.

Στην πρότασή σου δηλαδή εγώ θα έγραφα:

"Τα άστρα που ανήκουν στην κατηγορία των νάνων περιλαμβάνουν τα..."

 

[drsiebenmal]

"Τα άστρα που ανήκουν στην κατηγορία των νάνων περιλαμβάνουν τα..."

Το πρόβλημα με τη διατύπωση αυτή είναι ότι μοιάζει να υπάρχει μια κατηγορία νάνων: άστρων, πλανητών, δορυφόρων, οτιδήποτε. (Επίσης, ο προσδιορισμός είναι επεξήγηση...)

 

[Hellegennes]

Ίσως δεν το διατυπώνω σωστά. Ο προσδιορισμός στο dwarf star μοιάζει σαν κύρια πληροφορία ενώ στο άστρο-νάνος σαν δευτερεύουσα. Δεν ξέρω, μπορεί να είναι μόνο η εντύπωσή μου αυτή. Να δώσω και ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα, από υπαρκτό κείμενο και πώς θα το διατύπωνα προσωπικά:

Like the White Dwarf stars above, if a neutron star forms in a multiple star system it can accrete gas by stripping it off any nearby companions.

Όπως και οι παραπάνω Λευκοί Νάνοι, αν ένα αστέρι νετρονίων σχηματιστεί σε πολλαπλό αστρικό σύστημα, μπορεί να αιχμαλωτίσει αέρια αποσπώντας τα από κοντινούς συνοδούς.

There are six types of dwarf stars: red, yellow, blue, white, black and brown.

Υπάρχουν έξι τύποι άστρων που ανήκουν στην κατηγορία των νάνων: οι ερυθροί, οι κίτρινοι, οι κυανοί, οι λευκοί, οι μαύροι και οι φαιοί.

 

[drsiebenmal]

οι καφέ, πλιζ

 

[Hellegennes]

Απομεινάρι από την εποχή που ήμουν 8 και διάβαζα βιβλία αστρονομίας (pop up).

Να προσθέσω ότι αν είναι απολύτως απαραίτητο, θα χρησιμοποιήσω τον όρο "άστρο-νάνος" με μισή καρδιά. Π.χ. σε τίτλο του τύπου "Dwarf-star orbiting blue supergiant". Πάντως θα προτιμούσα να είχε αποδοθεί εξαρχής ο όρος ως "μικρό", τόσο για πλανήτες όσο για άστρα και γαλαξίες. Δηλαδή μικρός πλανήτης, μικρό άστρο, μικρός γαλαξίας. Θεωρώ ότι είναι απείρως βολικότερα και πιο κοντινά σε σημασία στο αγγλικό dwarf σε αυτήν την περίπτωση.

 

[pontios]

Ίσως και μίνι; το μίνι άστρο, ο μίνι πλανήτης, ο μίνι γαλαξίας;