craquement = κρακισμός (;)

[arberlis†]

Διαβάζοντας σε παλαιά μετάφραση (της κόκκινης σειράς Βερν του Εκδοτικού Οίκου Αστήρ) το έργο του Ιουλίου Βερν Οι πιθηκάνθρωποι του δάσους (πρωτότυπος τίτλος Le village aérien), βιβλίο ενδιαφέρον όπου ο Βερν αναπτύσσει έμμεσα την άποψή του για τον δαρβινισμό, έπεσα στο εξής απόσπασμα:

«Αλλά τότε, γιατί οι ιθαγενείς, οι κατασκηνωμένοι πριν από λίγο κοντά στις ρίζες των δέντρων, αναρριχήθηκαν ξαφνικά, άλλοι στα πρώτα κι άλλοι στα τελευταία τους κλαδιά; Και για ποιο σκοπό περιέφεραν εκεί τους πυρσούς αυτούς, που καίγονταν με κρακισμούς, που ακούγονταν κι από την απόσταση εκείνη;»
(Ιουλίου Βερν, Οι πιθηκάνθρωποι του δάσους. Διασκευή Γ. Τσουκαλά, Εκδοτικός Οίκος «Αστήρ», Αθήναι 1959, σ. 34.)

Εντύπωση μου έκανε η φτιαχτή από τον μεταφραστή λέξη «κρακισμός». Αναζήτησα το πρωτότυπο στο Διαδίκτυο και το βρήκα εδώ:

http://jv.gilead.org.il/zydorczak/village01.html

Ιδού το απόσπασμα:

«Mais, alors, pourquoi les indigènes campés au pied des arbres s’étaient-ils hissés, les uns jusqu’à leur fourche, les autres jusqu’à leurs extrêmes branches?… Et à quel propos y promenaient-ils ces brandons allumés, ces flambeaux de résine dont la déflagration faisait entendre ses craquements à cette distance?…»

Το γαλλικό "craquement" σημαίνει κατά το Collins-Robert “crack, cracking sound, snap”.

Ώστε: craquement=κρακισμός.

Αυτό με έβαλε σε σκέψεις τις οποίες καταγράφω εδώ και όσοι πρόθυμοι ας σχολιάσουν:

1. Ένας επιμελητής θα διόρθωνε το «κρακισμός», και θα έβαζε τι στη θέση του;
2. Είναι πράγματι απαράδεκτος αυτός ο νεολογισμός, όταν μάλιστα δεν είναι εύκολο να βρεθεί άλλη λέξη για να αποδοθεί το «craquement»;
3. Αν τη λέξη «κρακισμός» τη συναντούσαμε σε πρωτότυπο νεοελληνικό κείμενο, όχι σε μετάφραση, δεν θα ήταν περισσότερο ανεκτή; Προφανώς θα αναγνωρίζαμε σε συγγραφέα το δικαίωμα να φτιάξει μια λέξη που δεν υπάρχει στα λεξικά. Αλλά σε μεταφραστή δεν θα αναγνωρίζαμε πρόθυμα αυτό το δικαίωμα. Γιατί;
4. Αν είχαμε ένα αντίστοιχο του OED στα ελληνικά, δεν θα έπρεπε να αποθησαυρίσουμε και να συμπεριλάβουμε σε λήμμα τη λέξη «κρακισμός»;
5. Εμένα μ’ αρέσει η λέξη "κρακισμός" (κατά το "τριγμός", "βρυγμός", κ.α.). Εσάς;

 

[nickel]

Να απαντήσω στην εύκολη, την (1), και να πω ότι θα το διόρθωνα, μάλλον σε τριζοβόλημα (ή τριζοκόπημα ή τριζοβολητό). Για να έχω κάθε άνεση να σκεφτώ τα υπόλοιπα ερωτήματα. :)

 

[daeman]

...
Αλλού τα κροταλίσματα μπορεί να κρακαρίζουν
Μπορεί και πλάθοντας -ισμούς μεμιάς να καθαρίζουν
Μα αν το τρίξιμο πω κρακ, ποιοι τάχα να κερδίζουν;
τα λεξικά, οι συγγραφείς; τη γλώσσα ποιοι ορίζουν;
Απού διαβάζουν και μιλούν, αυτοί την καθορίζουν
αν τους βολεί η λέξη αυτή, τηνε καλωσορίζουν
Μα γω πτωχός μεταφραστής, αν έχω στη φαρέτρα
λέξεις σωστές και ταιριαστές, μα αμολώ σαν πέτρα
κρακίσματα και κρακισμούς, κρακέλες ή και άλλα,
πολλοί θε να με στείλουνε ξανά εις τη δασκάλα
Αν γράφω εγώ και δαίομαι και δει κι άλλο δεν βρίσκω
τότ' ίσως και να το σκεφτώ λέξεις να εφευρίσκω
Κι απού θα τσι διαβάσουνε, ανε τσι καταλάβουν
αν τους αρέσει ο ήχος τως, σωστά αν τις εκλάβουν
κι αν δούνε την ανάγκη τως, θα τις επαναλάβουν
θα ζούνε σαν κοπέλια μου και έγκριση θα λάβουν
Βαριά η γλωσσοπλαστική, κι ας έχει γοητεία
μα αν καταντήσει ακκισμός, τη χάνει τη μαγεία

 

[bernardina]

Ναι, δεν είναι λίγες οι φορές που την έχω μεταφράσει ως τριζοβόλημα --η φωτιά που τριζοβολούσε, το τριζοβόλημα της φωτιάς στο τζάκι κτό.
Ομολογώ ότι ο κρακισμός με ξενίζει. :)

(Όχι όμως το κρακελάρισμα, που ωστόσο είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα. ;) )

 

[Zazula]

(Όχι όμως το κρακελάρισμα, που ωστόσο είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα. ;) )

http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?3253

 

[azimuthios]

1. Ένας επιμελητής θα διόρθωνε το «κρακισμός», και θα έβαζε τι στη θέση του;
Τριζοβόλημα - σπινθίρισμα - τρίξιμο των ξύλων (σε μερικές περιπτώσεις), αλλά όχι κρακισμός. Μου θυμίζει το κράκεν ή το κρακ και με ξενίζει πάρα πολύ για τη φωτιά.

2. Είναι πράγματι απαράδεκτος αυτός ο νεολογισμός, όταν μάλιστα δεν είναι εύκολο να βρεθεί άλλη λέξη για να αποδοθεί το «craquement»;
Δεν είναι απαράδεκτο, αλλά δεν συμφωνώ με την αυθαιρεσία στη μετάφραση και με τη λογική-δόγμα ότι τη γλώσσα τη διαμορφώνουν αυτοί που τη μιλάνε. Έτσι πεζά, απλά και αβίαστα εννοώ, για να μην παρεξηγηθώ. Τότε θα αποδεχόμαστε κάθε βλακεία και αυτά που κοροϊδεύετε (όχι εσείς κύριε Μπερλή) θα τα αποδεχόσαστε αναγκαστικά.

3. Αν τη λέξη «κρακισμός» τη συναντούσαμε σε πρωτότυπο νεοελληνικό κείμενο, όχι σε μετάφραση, δεν θα ήταν περισσότερο ανεκτή; Προφανώς θα αναγνωρίζαμε σε συγγραφέα το δικαίωμα να φτιάξει μια λέξη που δεν υπάρχει στα λεξικά. Αλλά σε μεταφραστή δεν θα αναγνωρίζαμε πρόθυμα αυτό το δικαίωμα. Γιατί;
Ναι, πιο αποδεκτή σε κείμενο του Παπαδιαμάντη, του Καββαδία και άλλων που έπαιζαν με τη γλώσσα ή υιοθετούσαν ντοπιολαλιές.
Ο μεταφραστής έχει λέξη να βάλει, δεν χρειάζεται να επινοεί, αν δεν επινοεί ο ίδιος ο συγγραφέας, τον οποίο μεταφράζει. Αν το κάνει, παρεμβαίνει στο κείμενο ως επίδοξος συγγραφέας χωρίς να χρειάζεται.

4. Αν είχαμε ένα αντίστοιχο του OED στα ελληνικά, δεν θα έπρεπε να αποθησαυρίσουμε και να συμπεριλάβουμε σε λήμμα τη λέξη «κρακισμός»;
Ναι.

5. Εμένα μ’ αρέσει η λέξη "κρακισμός" (κατά το "τριγμός", "βρυγμός", κ.α.). Εσάς;
Όχι για τους λόγους που εξηγώ στην απάντηση 1.

 

[Earion]

1. Ένας επιμελητής θα διόρθωνε το «κρακισμός», και θα έβαζε τι στη θέση του;
Όλα όσα απαρίθμησαν οι παραπάνω. Και επιπλέον: τριγμός, τσιτσίρισμα

2. Είναι πράγματι απαράδεκτος αυτός ο νεολογισμός, όταν μάλιστα δεν είναι εύκολο να βρεθεί άλλη λέξη για να αποδοθεί το «craquement»;
Είναι, γιατί δεν είναι δύσκολο να βρεθεί άλλη λέξη. Βρήκαμε ήδη τόσες.

3. Αν τη λέξη «κρακισμός» τη συναντούσαμε σε πρωτότυπο νεοελληνικό κείμενο, όχι σε μετάφραση, δεν θα ήταν περισσότερο ανεκτή;
Όχι. Θα ήταν απλώς μια ακατανόητη έμπνευση, μια χαζομάρα.
Προφανώς θα αναγνωρίζαμε σε συγγραφέα το δικαίωμα να φτιάξει μια λέξη που δεν υπάρχει στα λεξικά. Αλλά σε μεταφραστή δεν θα αναγνωρίζαμε πρόθυμα αυτό το δικαίωμα. Γιατί;
Σε κανέναν από τους δύο δεν θα αναγνώριζα δικαίωμα να επινοεί λέξεις ακατανόητες. Καταρχήν. Παρεκτός αν πρόκειται για έργο που έχει ως αντικείμενο το παιχνίδι με τις λέξεις. Αλλά δεν γενιέται κάθε μέρα ένας Λιούις Κάρρολ ή ένας Ραμπελαί.

4. Αν είχαμε ένα αντίστοιχο του OED στα ελληνικά, δεν θα έπρεπε να αποθησαυρίσουμε και να συμπεριλάβουμε σε λήμμα τη λέξη «κρακισμός»;
Εξαρτάται. Αν αποθησαυρίζουμε και το πύρκαβλος ή το καυλοπυρέσσων του Εμπειρίκου, ή τις φλασιές που ακούγονται στα καψιμί, ή τις φραπεδούμπες που ακούγονται στις καφετέριες, ή όλες τις λέξεις που καταγράφουμε εδώ στο νήμα μας με τις Λεξιπλασίες (Nonce words), ναι.

5. Εμένα μ’ αρέσει η λέξη "κρακισμός" (κατά το "τριγμός", "βρυγμός", κ.α.). Εσάς;
Όχι.

 

[arberlis†]

Βρίσκω τις απαντήσεις του Αζιμούθιου σαφείς και πειστικές. Δύο πράγματα μόνο να σημειώσω. Το «κρακισμός» μου αρέσει με τον τρόπο που μου αρέσουν μερικές φορές πράγματα κιτς. Ακούω σε αυτό μια ατημέλητη προφορικότητα που έχει γλωσσικό ή και λογοτεχνικό ενδιαφέρον. Τώρα, ως προς το ότι οι συγγραφείς δικαιούνται να πλάθουν και να επινοούν λέξεις αλλά όχι οι μεταφραστές, έχω επιφυλάξεις. Θα συμφωνήσω ότι στη συγκεκριμένη πρόταση πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μια υπαρκτή λέξη της γλώσσας (το τριζοβόλημα) όπως ο συγγραφέας χρησιμοποίησε μια υπαρκτή λέξη της δικής του. Αλλά θα διαφωνήσω αν υπάρξει γενίκευση αυτής της εντολής, γενίκευση του είδους «ο μεταφραστής απαγορεύεται εν γένει να επινοεί παρά μόνο αν μιμείται συγκεκριμένη επινόηση του συγγραφέα». Και αν η επινόηση του συγγραφέα είναι στο Α σημείο του κειμένου και του μεταφραστή στο κοντινό, ή όχι τόσο κοντινό, Β, διότι εκεί του «έβγαινε» του μεταφραστή νεολογισμός; Ο μεταφραστής επινοεί μια άλλη θέση για να αναπαραγάγει το στοιχείο επινόησης του συγγραφέα και, συνεπώς, να μείνει πιστός στο πνεύμα και στο ύφος του όλου συγγραφικού κειμένου. Νομίζω, λοιπόν, ότι το θέμα της επινόησης είναι πολύ πιο σύνθετο απ’ όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται. Το πρωτότυπο (ο συγγραφέας) δίνει κάποιες οδηγίες στον μεταφραστή, τις οποίες ο μεταφραστής οφείλει να ακολουθήσει, αλλά να μην ξεχνάμε ότι η ύλη του μεταφραστή είναι μια εντελώς άλλη (από τη γλώσσα του πρωτοτύπου) γλώσσα, στην οποία εκείνος είναι υποχρεωμένος να «επινοεί» συνεχώς, προκειμένου να πλάσει ένα κείμενο που δεν είναι «αντιγραφή» ή «φωτοτυπία», αλλά είναι παράλληλο του πρωτοτύπου.

 

[nickel]

Μια από τις πρώτες λέξεις που αντιλήφθηκα ότι είναι νεολογισμός πρέπει να ήταν το φυσοκάλαμο και πρέπει να ήμουν μαθητής του δημοτικού. Δεν θυμάμαι αν το διάβασα σε κάποιον Ταρζάν ή Γκαούρ, ένα από εκείνα τα περιοδικάκια που διαβάζαμε τότε, ή ακόμα και στον Μικρό Ήρωα (φυσοκάλαμο είχε το Ζουζούνι, όπως μου λέει το ΙΑΕΝ, το Ιστορικό Αρχείο της Ελληνικής Νεολαίας). Η λέξη μού εντυπώθηκε και βρήκε τη θέση της στο Penguin-Hellenews, στο λήμμα blow-pipe. Ήταν το πρώτο δίγλωσσο λεξικό που κατέγραφε τη λέξη και, αν δεν κάνω λάθος, δεν έχει λημματογραφηθεί ακόμα στα ελληνικά λεξικά (Πάπυρο, ΛΝΕΓ). Υπάρχει εκτενές λήμμα στη Wikipedia αλλά όχι στη Βικιπαίδεια. Και εκατοντάδες σελίδες στο διαδίκτυο.

Θέλω να πω ότι υπάρχουν λέξεις για τις οποίες θα πρέπει να φτιάξεις νεολογισμό και, αν είναι πετυχημένος, θα διαδοθεί γρήγορα και, πού θα πάει, κάποια στιγμή θα μπει και στα λεξικά. Από την άλλη, τα λεξικά έχουν αρκετές παραλείψεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνουν θησαυρός (αλά Στεφάνου) με οτιδήποτε έχει κατεβάσει η κούτρα του κάθε λεξιλάγνου και πειραματιστή. Για την περίπτωσή μας:

στη συγκεκριμένη πρόταση πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μια υπαρκτή λέξη της γλώσσας (το τριζοβόλημα) όπως ο συγγραφέας χρησιμοποίησε μια υπαρκτή λέξη της δικής του

Αυτό — αλλά και πάλι όχι 100%. Είναι πιθανό να μεταφράσεις μυθιστόρημα του 2008 και να κληθείς να αποδώσεις για πρώτη φορά στα ελληνικά λέξη που στα αγγλικά υπάρχει από το 1948. Μπορεί να μην είναι καν η πρώτη φορά — απλώς δεν ξέρεις ότι έχει ήδη μεταφραστεί σε τρία άλλα βιβλία, ίσως με τρεις διαφορετικούς τρόπους, και δεν έχει διαδοθεί μέσα από εκείνες τις μεταφράσεις.

Αλλά τώρα γι’ αυτό υπάρχουν τα φόρουμ για τους μεταφραστές.

 

[azimuthios]

Αλλά θα διαφωνήσω αν υπάρξει γενίκευση αυτής της εντολής,

Κι εγώ διαφωνώ με τη γενίκευση της εντολής και πάντα κρίνουμε κατά περίσταση. Ίσως δεν έγινα αρκετά σαφής, αλλά κυρίως εννοούσα την περίπτωση του "κρακισμού" ή άλλων περιπτώσεων όπου υπάρχουν αποδεκτές λέξεις και δη ευρέως δεδομένες και όχι αρχαίες ή αρχαΐζουσες. Με αυτό που αναφέρετε συμφωνώ κι εγώ και σηκώνει μεγάλη κουβέντα, για να μην πω ότι θα αποτελούσε ένα ωραίο αντικείμενο έρευνας.

 

[Earion]

Νίκελ, βρίσκω το φυσοκάλαμο εδώ, σε άρθρο του Παντελή Μπουκάλα στη Νέα Εστία (τεύχ. 1762, Δεκ. 2003, Αφιέρωμα στο δημοτικό τραγούδι, σ. 867), όπου παραθέτει κάποια παραλογή με τίτλο «Η κακιά μάνα»:

η κόρ' εγίνη καλαμιά κι ο νιος κυπαρισσάκι·
λυγάει το φυσοκάλαμο, φιλεί το κυπαρίσσι·
κι εκείν' απλώνει τα κλαδιά, την καλαμιά σκεπάζει.​

Δεν δίνει όμως παραπομπή, και γι' αυτό νομίζω πως καλό είναι να κρατήσουμε μικρή επιφύλαξη ωσότου προσκομιστεί πληρέστερη απόδειξη.

Αλλά, για να έρθω στο προκείμενο, το θέμα που εγείρει ο arberlis είναι εξαιρετικά σημαντικό και ενδιαφέρον από απόψη θεωρητικού προβληματισμού. Συμφωνώ με τη δήλωσή του (παρότι γενικευτική, που σημαίνει ότι χρειάζεται εξειδίκευση) ότι η ύλη του μεταφραστή είναι μια εντελώς άλλη από τη γλώσσα του πρωτοτύπου, στην οποία [ο μεταφραστής] είναι υποχρεωμένος να επινοεί συνεχώς, προκειμένου να πλάσει ένα κείμενο που δεν είναι αντιγραφή ή φωτοτυπία, αλλά είναι παράλληλο του πρωτοτύπου. Βεβαίως ο μεταφραστής να επινοήσει, αν αυτό γίνεται για να υπηρετήσει το νόημα, το ύφος, τις συνδηλώσεις, ή το μόχθο να επιδιωχθεί η μέθεξη του αναγνώστη. Αλλά φοβάμαι πως το παράδειγμα που διάλεξε για να πυροδοτήσει τη συζήτηση ήταν κάπως ακραίο και προκάλεσε αντιδράσεις αρνητικές. Ο κρακισμός θέλει ως φαίνεται να είναι ηχομιμητική λέξη. Αλλά ως πρωτοφανέρωτο φέρνει στο νου, εξαιτίας της κατάληξής του, ένα σωρό άλλα πράγματα, τους λογής «-ισμούς» που όλοι συναντάμε καθημερινά σε επίπεδο λόγου υψηλότερο (προχτές μόλις απαριθμήσαμε καμπόσους από δαύτους). Ώστε άγνωστη ρίζα συν -ισμός, το μυαλό μας πάει αυτόματα σε κάτι άλλο και υψηλότερο. Αν το σκεφτόταν καλύτερα, οι ηχομημιτικές λέξεις (για τις οποίες έχουμε νήμα) τείνουν να έχουν κατάληξη σε -ισμα: γάβγισμα, νιαούρισμα, μουκάνισμα, κι ίσως μερικές να «παίρνουν προβιβασμό» σε -ισμός (για παράδειγμα, στο νήμα μας συνυπάρχουν πλατάγισμα [SBE] και πλαταγισμός [azimuthios]). Θα ήμουν πιο δεκτικός σε ένα κράκισμα, ή καλύτερα στον πληθυντικό κρακίσματα παρά στους παραπλανητικούς κρακισμούς. (Τώρα βλέπω ότι τα έβαλε τα κρακίσματα ο Δαεμάνος στο πόνημά του).

Κατά τα λοιπά, δεν βλέπω γιατί ένας μεταφραστής να χρειαστεί να επινοήσει για ν' αποδώσει τον Βερν. Να ήταν Τζόυς, ναι.

 

[bernardina]

Με βρίσκει σύμφωνη το πνεύμα της τοποθέτησης του Εαρίωνα (ξέρω ότι θα μπορούσα να συντάξω καλύτερα αυτή την εισαγωγή... :) ) και ομολογώ ότι το τριζοβόλημα το χρησιμοποιώ περισσότερο επειδή είναι η καθιερωμένη αντίστοιχη ελληνική λέξη. Πράγματι, η πρώτη αυτόματη αντίδραση του μυαλού μου όταν συναντώ το crackling της φωτιάς είναι να αναζητήσει κάτι που κάνει κρακ, σαν το κλαδί που σπάει, κι όχι το τριτς τριτς που κάνει κάτι όταν τριζοβολάει. Η φωτιά κάνει και τους δύο ήχους (και άλλους πολλούς) και πράγματι θα ήθελα κάτι κοντινότερο στον ήχο κρακ. Η στράκα είναι μια καλή λέξη, αλλά δεν φτιάχνει ρήμα ούτε και ταιριάζει σε όλα τα ρέτζιστερ. Το κροταλίζει/κροτάλισμα παραπέμπει σε άλλους ήχους, το πλατάγισμα επίσης.
Αν γινότανε μια καλή αφορμή αυτό το νήμα... ;)

 

[Marinos]

Νίκελ, βρίσκω το φυσοκάλαμο εδώ, σε άρθρο του Παντελή Μπουκάλα στη Νέα Εστία (τεύχ. 1762, Δεκ. 2003, Αφιέρωμα στο δημοτικό τραγούδι, σ. 867), όπου παραθέτει κάποια παραλογή με τίτλο «Η κακιά μάνα»:

η κόρ' εγίνη καλαμιά κι ο νιος κυπαρισσάκι·
λυγάει το φυσοκάλαμο, φιλεί το κυπαρίσσι·
κι εκείν' απλώνει τα κλαδιά, την καλαμιά σκεπάζει.​

Δεν δίνει όμως παραπομπή, και γι' αυτό νομίζω πως καλό είναι να κρατήσουμε μικρή επιφύλαξη ωσότου προσκομιστεί πληρέστερη απόδειξη.

Μα, αυτό το φυσοκάλαμο (κάποιο είδος καλαμιάς, αν όντως υπάρχει) τι σχέση έχει με το όπλο της ζούγκλας που λέει ο Νίκελ; Ακόμα και αν είναι συνεκδοχή από κάποιο καλάμι που φυσάς, θα εννοεί πιθανότατα ότι απ' αυτό φτιάχνεις φλογέρα, δεν πετάς βελάκια.

Υπάρχει και η σχολική εκδοχή του φυσοκάλαμου, παρεμπιπτόντως: άδειο μπικ και μπαλίτσες από σαλιωμένο χαρτί.

 

[Earion]

Αυτό καταλαβαίνω κι εγώ, καλάμι που το κόβεις και φτιάχνεις αυλό. Το αναζήτησα ως λέξη για να δω πόσο παλιά είναι. Αν είχαμε ασφαλέστερη χρονολογική ένδειξη, θα είχε και ο Νίκελ άλλο ένα βέλος στο φυσοκάλαμό του στη φαρέτρα του.

 

[nickel]

Καλημέρα. Δεν είναι, βέβαια, δικό μου το φυσοκάλαμο για να το βάλω σε καμιά φαρέτρα. Το ανακάλυψα στα περιοδικάκια, όπως βρήκα και κάποια στιγμή τα μπικ. (Ο πατέρας μου ήταν εκτελωνιστής και εκείνο τον καιρό, στα χρόνια του δημοτικού, άρχισαν να έρχονται οι πρώτες φουρνιές τα μπικ στο Ηράκλειο. Φρόντιζε κάθε φορά ο πατέρας μου να κρατάει μια γερή προμήθεια και να τη φέρνει στον πανευτυχή γιόκα του, ο οποίος, με μπόλικα χαρτιά από το γραφείο και τόσο βολικά καινούργια εργαλεία (ως τότε είχαμε πένες με υγρό μελάνι), τι να κάνει κι αυτός, έγραφε έγραφε έγραφε. Όταν τελείωνε το μελάνι, ο στιλός γινόταν φυσοκάλαμο.)

 

[bernardina]

Όταν τελείωνε το μελάνι, ο στιλός γινόταν φυσοκάλαμο.

Και πριν τελειώσει το μελάνι. Απλώς έβγαζες από μέσα το διάφανο πλαστικό σωληνάκι με τη μύτη και όποιον πάρει ο Χάρος. Συνήθως έπαιρνε και η κεφάλα σου σφαλιάρα από τη δασκάλα, αλλά χαλάλι... :devil:

 

[daeman]

Αυτό καταλαβαίνω κι εγώ, καλάμι που το κόβεις και φτιάχνεις αυλό. Το αναζήτησα ως λέξη για να δω πόσο παλιά είναι. Αν είχαμε ασφαλέστερη χρονολογική ένδειξη, θα είχε και ο Νίκελ άλλο ένα βέλος στο φυσοκάλαμό του στη φαρέτρα του.

Βρίσκω παλιότερη εμφάνιση στο βιβλίο Μέρες της Αλκυόνης του Δημήτρη Μανθόπουλου, Ψυχογιός, 1-7-1993:

"Η θεία διαφωνούσε και ο Γιάννης κουνιόταν νευρικά πάνω στο καρότσι και με το φυσοκάλαμο σημάδευε, αδιάκριτα, βάζα, μπιμπελό και γλόμπους.....
- Φύγε, σκλήρισε φρενιασμένα. Φύγε! Είσαι αχώνευτη! Είσαι κακιά και αχώνευτη. Από εκείνη τη στιγμή για το Γιάννη το όνομά της θείας δεν ήταν Κλειώ, μα... αχώνευτη" (σελίδα 23).

και αν πιστέψω όσα γράφει εκεί, στο 11ο τεύχος του περιοδικού Μονοπάτι του Πολεμιστή που πρέπει να είχε εκδοθεί πριν το 1990, αφού στην Πρωτοπορία βρίσκω να αναγράφεται η 1-1-1990 σαν ημερομηνία έκδοσης του 18ου τεύχους.

Αλλά δεν καταλαβαίνω γιατί ψάχνουμε τόσο πρόσφατα, αφού ο Νίκελ το θυμάται από το δημοτικό σχολείο (άρα δεκαετία του '50, κι εγώ λίγο αργότερα, από τη δεκαετία του '60) και, όπως γράφει ο Νίκελ στο #9, φυσοκάλαμο είχε το Ζουζούνι που εμφανιζόταν βέβαια στον Μικρό Ήρωα πολύ νωρίτερα από το 1986 που έγινε το συμπόσιο:

Η εναλλαγή και η ανανέωση στα πρόσωπα γίνεται πάντα στο περιβάλλον των κεντρικών ηρώων και σπανιότατα στους ίδιους τους πρωταγωνιστές. Ο Γ. Θαλάσσης, η Κατερίνα και ο Σπίθας έχουν κατά καιρούς βοηθούς και συνεργάτες άλλους ήρωες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διατηρούνται για ορισμένα τεύχη καθένας. Έτσι ο Διαβολάκος και το Ζουζούνι σώζουν με την σφενδόνα ή το φυσοκάλαμό τους πολλές καταστάσεις, αλλά κάποτε δίνουν την θέση τους σε άλλους ελαφρά διαφοροποιημένους ήρωες.
Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας, ΓΓΝΓ/Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 1986, σελ. 535



Στο δημοτικό τραγούδι πάντως δεν πιστεύω να σχετίζεται με το όπλο, αλλά με τη φλογέρα όπως λέτε, το καλάμι, τον αυλό.

[...]
Υπάρχει και η σχολική εκδοχή του φυσοκάλαμου, παρεμπιπτόντως: άδειο μπικ και μπαλίτσες από σαλιωμένο χαρτί.

Και εκτός από χαρτί, μπαλίτσες από νεραντζο-, μανταρινο- ή πορτοκαλόφλουδες (γιατί λεμόνια δεν βρίσκαμε εύκολα παντού, άσε που δεν ξεφλουδίζουν εύκολα), με γρήγορο γέμισμα πιέζοντας το μπικ πάνω στη φλούδα και σχεδόν ανεξάντλητα πυρομαχικά χωρίς προετοιμασία. Για τα χαρτομπαλάκια, καλύτερο ήταν το διάφανο μπικ που έβλεπες το βλήμα και προλάβαινες τις πιθανές εμπλοκές του όπλου. Τα παιδιά στο σχολείο ακόμα το φυσάνε. Δεν φαίνεται να έχει κρυώσει καθόλου.

Καλημέρα... φιτ, φιτ, φιτ.

 

[arberlis†]

Η σοπράνο κάνει λαρυγγισμούς, το γουρούνι γρυλισμούς, και η φωτιά κρακισμούς.
Με αυτήν την έννοια βρίσκω τη λέξη «κρακισμός» ενδιαφέρουσα. Δεν θα την χρησιμοποιούσα αν μετέφραζα εγώ. Ομολογώ ότι δεν σκέφτηκα αμέσως τη λέξη «τριζοβόλημα» που σκεφτήκατε πολλοί από σας. Θα την έβρισκα αργότερα, όταν θα παίδευα το “craquement” . Συχνά εμφανίζεται στον νου του μεταφραστή ένα «τυφλό σημείο», όταν του διαφεύγουν πράγματα αυτονόητα. Αλλά ας έρθουμε στη θέση του συγκεκριμένου μεταφραστή. Προφανώς ούτε αυτός σκέφτηκε αμέσως το «τριζοβόλημα». Έφτιαξε, λοιπόν, τον «κρακισμό» κατ’ αναλογίαν (βλ. παραπάνω). Τι πιο φυσική διαδικασία στη χρήση της γλώσσας; Βέβαια, ο κρακισμός μοιάζει με λέξη του Μποστ (μπορούμε κάλλιστα να φανταστούμε χρήση της λέξης από τον Μποστ σε ομοιοκαταληκτούντες στίχους) αλλά μοιάζει και με λέξη που θα μπορούσε να πλάσει αυθόρμητα κάποιος που αφηγείται μια ιστορία: «Και η φωτιά ήταν πελώρια, οι πύρινες γλώσσες γλείφανε τα πάντα, και το μόνο που άκουγες ήταν κρακισμοί, κλπ.» ή κάπως έτσι. Θα μπορούσε έτσι να το είχε διηγηθεί η συγχωρεμένη θεία μου η Μαρία που δεν είχε βγάλει το δημοτικό. Δεν βρίσκω λοιπόν τη λέξη τόσο άσχημη, μολονότι στο συγκεκριμένο context δεν θα τη χρησιμοποιούσα.
Τη χρησιμοποίησα σαν παράδειγμα (ακραίο, ναι, σκόπιμα, Earion) για να προβληματιστούμε σε ένα σοβαρό θέμα μεταφραστικής θεωρίας και πράξης που αφορά στις «ελευθερίες» του μεταφραστή σε σχέση με τις «ελευθερίες» του συγγραφέα. Οι παρατηρήσεις όσων ανταποκρίθηκαν είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Κρατώ και υπογραμμίζω την παρατήρηση του Αζιμούθιου ότι «πάντα κρίνουμε κατά περίσταση». Και συμπληρώνω λέγοντας ότι οι επιλογές μας θα κριθούν όχι μόνο από τι παίζεται στο context της συγκεκριμένης λέξης αλλά και στο ευρύτερο πλαίσιο της παραγράφου, και στο ακόμη ευρύτερο του όλου βιβλίου. Σε ευρύτερα πλαίσια κάποιες άστοχες σε πρώτη ματιά μεταφραστικές λύσεις αποκτούν άλλο νόημα ή και ενίοτε, όχι πάντα, δικαιώνονται. Αν θα πρότεινα έναν «χρυσό» μεταφραστικό κανόνα, θα ήταν αυτός:
Κάνουμε τις επιλογές μας και κρίνουμε τις επιλογές των άλλων σε ευρύ, όσο το δυνατόν ευρύτερο, πλαίσιο. Και δεδομένου ότι το γλωσσικό σύστημα στο οποίο δουλεύουμε είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό του πρωτοτύπου, προσπαθούμε να φιλοτεχνήσουμε ένα μετάφρασμα που δεν είναι, γιατί δεν μπορεί να είναι, ακριβές αντίγραφο του πρωτοτύπου αλλά είναι παράλληλο ή παρόμοιό του και φτιάχτηκε χρησιμοποιώντας παρόμοια γλωσσικά τεχνάσματα με αυτά που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Το αναγνωστικό ταξίδι μέσα από μια άρτια ή καλή μετάφραση είναι παρόμοιο, αλλά ποτέ ίδιο, με το ταξίδι μέσα από το πρωτότυπο. Και επειδή όλες οι λύσεις είναι λύσεις «λίγο-πολύ», ιδιαίτερα στα επιμέρους, προσπαθούμε να εξασφαλίσουμε στο σύνολο όσο το δυνατόν το «πολύ», να μοιάζει πολύ, όχι λίγο, το όλο μετάφρασμα στο όλο πρωτότυπο, το ένα ταξίδι με το άλλο. Αυτή η ομοιότητα του ενός με το άλλο δημιουργεί έναν κοινό τόπο, όπου μπορούν να συναντηθούν και να συνομιλήσουν χωρίς ιδιαίτερα επικοινωνιακά προβλήματα οι αναγνώστες του πρωτοτύπου με τους αναγνώστες του μεταφράσματος. Αυτός δεν είναι ο ιδανικός στόχος της μετάφρασης;

 

[daeman]

...
Παρένθεση στο μεγάλο θέμα, με ένα σχόλιο για το μικρό: τα συγκεκριμένα, η συχωρεμένη η γιαγιά μου η Μαρία που δεν είχε βγάλει το δημοτικό ίσως να τα έλεγε «κρακίσματα» μάλλον, γιατί με -ισμούς δεν ασχολήθηκε ποτέ στη ζωή της, εκτός από τους λαϊκούς - καταποντισμούς, ξορισμούς, πυροβολισμούς (μπαλοθιές τους έλεγε όμως) και σεισμούς που έζησε πολλούς, και μερικούς άλλους -, αλλά τα -ίσματα τα είχε ψωμοτύρι (και στο χορό ήταν πρώτη στα τσακίσματα). Άλλη γιαγιά ή θεια από εδώ που ζω τώρα, δεν θα δίσταζε να τα πει κρατσανίσματα, γιατί εδώ η φωτιά κρατσανίζει και κρατσανάει. :)

 

[nickel]

Και μια λεξικογραφική παρένθεση: Κοίταξα και μπορώ να πω ότι το τριζοβόλημα δεν υπήρχε στα δίγλωσσα λεξικά τότε που έγινε η μετάφραση. (Δεν υπήρχε ούτε το κρακ [το κακόσημο], βέβαια.)