Και τι έγινε που η Ιεροτελεστία της Άνοιξης γιουχαΐστηκε αλλά τώρα θεωρείται έργο-ορόσημο; Μήπως το γιουχάισμα αυτό (και του Ερνανί του Ουγκό, παρεμπιπτόντως) δεν είναι αναπόσπαστο τμήμα του μύθου του έργου; Αν είχαν αποχωρήσει "οι Παριζιάνες", και μάλιστα στο διάλειμμα, χωρίς να πουν λέξη, θα είχε γίνει το έργο μυθικό, όπως είναι τώρα;
Φυσικά. Η αξία του δεν εξαρτάται από το γιουχάισμα. Για την ακρίβεια, ίσως εν προκειμένω το γιουχάισμα να εξαρτάται από την αξία του. Για την συγκεκριμένη περίπτωση πάντα.
Πολύ λιγότερο. Άρα το γιουχάισμα μπορεί να είναι στα συν του βιογραφικού ενός έργου, αν η αποτίμησή του αργότερα αποβεί θετική. Πόσες και πόσες φορές οι δημιουργοί (άξιοι και ανάξιοι, αδιακρίτως) απέβλεψαν οι ίδιοι στη δημιουργία σκανδάλου, στο γιουχάισμα, για να συζητηθεί το έργο τους; Και πόσοι αβανγκαρντίστες, π.χ. οι ντανταϊστές στο Cabaret Voltaire, δε σχεδίαζαν τις παραστάσεις τους έτσι ώστε να τους πετάξουν ντομάτες οι θεατές και να γίνει το μπούγιο εκείνο ακριβώς που κατέλυε την αποστειρωμένη ευπρέπεια της "τέχνης", όπερ γαρ ήθελον εκείνοι δείξαι; Πόσες φορές δε μας διαφημίζουν το τάδε έργο ως "γροθιά στο στομάχι του θεατή";
Το έργο δεν χρειάζεται διαφήμιση για να δώσει τη γροθιά στο στομάχι. Τα έργα που δίνουν τη γροθιά, είτε τη δίνουν από μόνα τους, είτε όχι.
Γιατί να μην μπορεί και ο θεατής να δώσει γροθιά (συμβολική, φυσικά) στο στομάχι των καλλιτεχνών;
Οι μαθητές ερωτήσεις στον δάσκαλό τους μπορούν να κάνουν. Και να λάβουν απαντήσεις. Ως εκεί.
Τι είδους σημαδεμένη τράπουλα είναι αυτή, όπου μόνο ο ένας μιλά και ο άλλος είναι ο βουβός αποδέκτης, και το μόνο που του επιτρέπεται είναι να χειροκροτήσει ή να σωπάσει, αποχωρώντας ή υπομένοντας ως το τέλος; Πόση δημοκρατία εμπεριέχει αυτή η "άψογη" στάση, και πόσο ευνουχισμό;
Δεν είναι ζήτημα δημοκρατίας. Ο ένας είναι πομπός κι ο άλλος δέκτης. Εκτός κι αν προβλέπεται αλλιώς. Αλλά έτσι λειτουργούν τα πράγματα. Δηλαδή, μ' αυτή τη λογική, αν δεν μ' αρέσει ο τάδε πίνακας του Βαν Γκογκ, ας πάρω μια ντομάτα κι ας την ρίξω! Δεν νομίζω...
Όταν στη μέση του έργου αυτό διακόπτεται, διακόπτεται ουσιαστικά η όλη σχέση που υπάρχει. Και να σου πω και κάτι άλλο;
Από ένα επίπεδο έρχεται η φωνή του έργου και από άλλο το γιουχάισμα. Είναι πολύ άνισο να λέμε ότι το γιουχάισμα είναι μια μορφή αλληλεπίδρασης μεταξύ δημιουργού και κοινού. Εκτός κι αν ο ίδιος ο σκηνοθέτης το έχει προβλέψει.
Δεν ήταν "κάφροι" οι ΑΗΠ, αυτοί που εφηύραν τη δημοκρατία, και δε φαντάζομαι να είναι "κάφροι" ούτε οι Κάφροι.
Είναι αμφίβολο κατά πόσο το γιουχάισμα που λάμβανε χώρα στην αρχαία Ελλάδα, είναι το ίδιο πράγμα με αυτό που λέμε σήμερα γιουχάισμα.
Ο διάλογος κοινού και έργου τέχνης, για να είναι γνήσιος και όχι πλαστός, πρέπει να γίνεται επί ίσοις όροις, όπως και σε μια σχολική τάξη ο διάλογος μεταξύ δασκάλου και μαθητών, και ό,τι ήθελε προκύψει, δηλ. μπορεί αυτοί που γιουχάισαν σήμερα αύριο ν' αλλάξουν γνώμη. Δεν πειράζει, θα έχουν πάντως εκφραστεί, και αυτή είναι η συνθήκη της ελευθερίας.
Δεν γίνεται διάλογος. Η σχέση είναι μονόδρομος-μονόλογος. Τα κυπαρίσσια του Βαν Γκογκ ή την 3η συμφωνία του Μάλερ ουδόλως τα απασχολεί η γνώμη των άλλων. Take it or leave it... Αυτό είναι και τίποτα παραπάνω. Ούτε τίθενται ζητήματα δημοκρατίας εδώ. Δεν μιλάμε για πολιτεύματα ή για μορφές διακυβέρνησης. Η Μούσα δίνει τα δώρα της και είναι όλοι καλεσμένοι. Όσοι θέλουν να τα δεχτούν, ας τα δεχτούν. Τώρα, αν τα συγκεκριμένα δώρα δεν τα έχει δώσει η Μούσα, αλλά κάποιος άλλος και είναι άμουσα, εκεί όποιος θέλει να εκφραστεί μπορεί να εκφραστεί. Αλλά το γιουχάισμα δεν είναι έκφραση. Των ανθρώπων τουλάχιστον.
Και κανένας γνήσιος καλλιτέχνης δεν θα καθίσει να κάνει διάλογο με το κοινό του. Γιατί; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα δοθεί, όταν απαντήσουμε στην ερώτηση "ποιος δίνει το έργο τέχνης" και "από πού έρχεται η έμπνευση".
Δεν ισχύει ότι ο γιουχαϊστής είναι θρασύς. Ο γιουχαϊστής παίρνει το ρίσκο να γιουχάρει, να βγει από την άνεσή του, τον καθωσπρεπισμό του, που τον έχει αγοράσει πληρώνοντας το εισιτήριο, να εκτεθεί αν άλλοι δεν συμμεριστούν τη γιούχα του, να νιώσει ρεντίκολο αν δε βρει ανταπόκριση, ακόμα και να κινδυνέψει αν είναι μόνος του και το πράμα χοντρύνει (βλ. και πάλι Ερνανί). Το ίδιο ρισκάρει και ο καλλιτέχνης: να τον λατρέψουν ή να τον χλευάσουν. Γι' αυτό αξίζει η τέχνη, γι' αυτό τη μια μέρα είσαι άγνωστος και ίσως και περίγελος και την άλλη "καταξιωμένος" και ίσως και θεός. Ειδικά δε η θεατρική τέχνη, που είναι δρώμενο, μου φαίνεται οξύμωρο να θέλουν κάποιοι να τη φυλακίσουν μέσα σε ένα ατσαλάκωτο σμόκιν. Πόσες και πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει να μας λένε πως το θέατρο διαφέρει από τον κινηματογράφο (και είναι αλήθεια) γιατί "το σανίδι δεν συγχωρεί" και γιατί ο ηθοποιός εκτίθεται στο θεατή. Είναι λοιπόν αυτές οι κουβέντες αληθινές ή είναι κούφια καρύδια; Εγώ φρονώ ότι είναι πράγματι έτσι και ότι η συνέπεια είναι πως το κοινό έχει δικαίωμα να εκφραστεί. Για μένα η φιλοσοφημένη στάση του καλλιτέχνη που τον γιουχάρουν είναι να αναρωτηθεί "Τι δεν έκανα σωστά; ή μήπως έχω εγώ δίκιο αλλά αυτοί δε με καταλαβαίνουν; και τι πρέπει να κάνω τώρα; να αλλάξω εγώ ή να επιμείνω στο δικό μου ώσπου να αλλάξουν αυτοί;", διερωτήσεις με μεγάλη αξία, και να καταλήξει με ένα "Τέλος πάντων, έτσι είναι η τέχνη, πάμε γι' άλλα". Και όχι να πει: "Οι ανάγωγοι! δεν είχαν δικαίωμα να φερθούν έτσι! Αν δεν τους άρεσε, ας αποχωρούσαν αξιοπρεπώς".
Για το θέατρο, θα μπορούσαμε να κάνουμε μια εξαίρεση στα όσα είπαμε περί μονοδρόμου και πομπού/δέκτη, γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει δυνατότητα αλληλεπίδρασης.
Αλλά! Υπάρχει ένα αλλά. Άλλο το γιουχάισμα ή η αντίδραση αν θες που έρχεται από γνώση και κατανόηση των δρώμενων, κι άλλο το γιουχάισμα που έρχεται από αληθινή καφρίλα. Στην αρχαία Ελλάδα -ίσως- να είχαμε το πρώτο. Αλήθεια, πώς εκδηλωνόταν το γιουχάισμα στην Αρχαία Ελλάδα;
Εδώ έχουμε πολύ απλά το δεύτερο. Και τίποτα παραπάνω. Εδώ έχουμε το ίδιο γιουχάισμα που έχουμε και στο ματς Ολυμπιακός-Παναθηναϊκός. Καμία σχέση, δηλαδή. Το πλήθος αποδοκιμάζει αυτό που δεν γνωρίζει, που δεν μπορεί να δεχτεί, που δεν του είναι οικείο, που δεν μπορεί να κατανοήσει, που είναι έξω απ΄τα νερά του τέλος πάντων. Αν ανεβάζαν Αριστοφάνη με τον Χατζηχρήστο να πετάει ατάκες για τη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ, όλοι θα χαζογελάγανε.
Μα, Αμβρόσιε, πώς δεν μας απασχολεί το αν είναι μπούρδα ή όχι; Αν και η μπούρδα στην τέχνη είναι υποκειμενική...
Αν καταλαβαίνω καλά, εσύ εστιάζεις στη διαφορετικότητα του εγχειρήματος και θεωρείς πως αυτή ήταν η αιτία της αποδοκιμασίας. Δεν έχουν ανέβει όμως παραστάσεις στην Ελλάδα που ήταν διαφορετικές, πρωτοποριακές, και παρόλα αυτά έλαβαν θερμό χειροκρότημα;
Θεωρώ ότι και μπούρδα να είναι, καλώς να έρθει. Ο συγκεκριμένος σκηνοθέτης -όπως και ο περσινός- είναι μεγάλα ονόματα. Ας τους ακούσουμε. Και ΟΚ, η σύγχρονη τέχνη έχει πολλή μπούρδα και μαλακ***α μέσα της, και κάποιες φορές τη μαλα*&^^ία πρέπει να την λες μαλ&&^%%κία, αλλά για να γίνει αυτό, θα πρέπει να έχουμε ανοιχτεί κάπως σε αυτές τις επιρροές, να έχουμε εξοικειωθεί μαζί τους για να μπορούμε να τις κρίνουμε. Κι εγώ δεν ξέρω κατά πόσο έχουμε ανοιχτεί. Μού έχει τύχει να δω και να ακούσω κατά καιρούς πολλές τέτοιες μπούρδες. Αλλά τι να γίνει; Ακόμα κι απ΄αυτές κάτι θα μάθεις.
Και για να το αντιστρέψω, μόνο οι «διαφορετικές» παραστάσεις γιουχάρονται; Εγώ θέλω να πιστεύω πως ο λόγος της αποδοκιμασίας δεν ήταν απαραίτητα η διαφορετικότητα, αλλά ότι το κοινό θεώρησε πως αυτό που έβλεπε ήταν όντως μπούρδα.
Πέρα και εκτός απ' αυτό, διαβάζοντας τα σχόλια του νήματος αποκόμισα μια αίσθηση πλήρους απαξίωσης για το αισθητήριο του κοινού, με την οποία διαφωνώ κάθετα.
Ναι, δεν το έχω η αλήθεια είναι σε πολύ σεβασμό (και όχι δεν είμαι ελιτιστής). Αν μπεις σε ένα site με κριτικές κοινού όπως του Αθηνοράματος για παράδειγμα, θα διαβάσεις ό,τι μπορείς να φανταστείς: για θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές ταινίες και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο... Βγαίνει ο κάθε ένας και έχει άποψη επί παντός επιστητού και το παίζει υπεραυστηρός κριτής, ενώ αναμασάει τα λόγια του προηγούμενου. Άλλωστε στις περιπτώσεις καφρίλας ανέφερα και το συμβάν στη συναυλία της Καραίνδρου. Είναι
πολύ χαρακτηριστικό. Και αυτό πιστεύω ότι συνέβη κι εδώ. Απλά, το κοινό βραχυκύκλωσε μπροστά σε κάτι με το οποίο δεν ήταν εξοικειωμένο και το οποίο βρήκε προκλητικό. Μπορεί βέβαια να ήταν και όντως μπούρδα. Δεν ήμουν εκεί. Αλλά εγώ
δεν συμφωνώ με το γιουχάισμα αυτού του τύπου. Δεν το θεωρώ έκφραση αποδοκιμασίας δηλ., παρά μια εκδήλωση ψυχολογίας του γηπέδου. Θεωρώ ότι χρειάζεται λίγος σεβασμός. Έστω για τη δουλειά των άλλων.
Και να σου πω και κάτι άλλο crystal; Στο θέατρο ουκ ολίγες φορές έχω βρεθεί σε παραστάσεις που τους άξιζε γιουχάισμα: από τον Οιδίποδα Τύραννο στο Ηρώδειο με τον Κώστα Πρέκα (!) (ας όψονται οι φίλοι μου που με έτρεχαν) μέχρι παραστάσεις του Αριστοφάνη που περισσότερο με δελφινάριο και Σεφερλή έμοιαζαν. Εκεί όμως δεν είδα κανέναν να γιουχάρει! Άντε στη χειρότερη να έμεναν
αδιάφοροι. Γιατί;
Πράγμα που μας οδηγεί σε αυτό που έλεγα από την αρχή: από ένα επίπεδο έρχεται η καλλιεργημένη αποδοκιμασία και από άλλο το γιουχάισμα. Το γιουχάισμα είναι ζωική αντίδραση. Όχλος. Η ψυχολογία του όχλου. Κι αυτό εμένα προσωπικά δεν μου αρέσει. Το θεωρώ φασιστικό. Δεν σου αρέσει το έργο; ΟΚ. Βγες λοιπόν και πες γιατί δεν σου αρέσει.
Δεν είδα κανέναν να γιουχάρει π.χ. την Πετρούλα ή τις ειδήσεις του Star.
Τέλος, παρόλο που είμαι αντίθετη στη γιούχα, κυρίως γιατί εγώ δεν μπορώ να διανοηθώ πως θα κάνω σούσουρο την ώρα που κάποιος κάνει μπροστά μου κάτι που γι' αυτόν λειτουργεί ως μυσταγωγία, κατά τα άλλα ομολογώ πως θεωρώ υπερβολική τη φασαρία που γίνεται μετά από κάθε τέτοιο περιστατικό.
Ίσως, επειδή έχει γίνει πάρα πολλές φορές κι έχει καταντήσει κουραστικό. Πολύ κουραστικό. Δηλαδή, πόσες φορές πρέπει να το ζήσουμε στη μία μορφή του ή την άλλη;