The Economist, 18 Νοεμβρίου 2022
Οι εθνικοί ύμνοι έχουν μείνει πίσω από την εποχή τους
Ήρθε η ώρα να τους ανανεώσουμε
από την Catherine Nixey
Οι εθνικοί ύμνοι μπορεί να είναι μια περίπλοκη υπόθεση. Η κηδεία της Ελισάβετ Β΄ κινήθηκε με σίγουρο στρατιωτικό βήμα σε κάθε πτυχή εκτός από μία: την ανάκρουση του εθνικού ύμνου. Ένα έθνος που τραγουδούσε ευλαβικά τα ίδια λόγια επί εβδομήντα χρόνια δίσταζε. Το “God save our gracious queen” (“Ο Θεός να σώζει την ευγενή βασίλισσά μας”) φαινόταν λάθος (προφανώς ήταν λίγο αργά για κάτι τέτοιο). Αλλά και το “God save our gracious king” (“Ο Θεός να σώζει τον ευγενή βασιλέα μας”) έμοιαζε άπρεπο: όπως και να το κάνουμε η βασίλισσα κοιτόταν ακόμα εκεί μπροστά. Στο Αββαείο του Ουέστμινστερ το εκκλησίασμα συμβιβάστηκε. “Ζήτω ο ευγενής μας βασιλιιιί...”, μουρμούριζαν. Ή έκαναν λογοπαίγνιο: “God save the quing”.
Ο εθνικός ύμνος της Βρετανίας προσφέρει και άλλα ακανθώδη προβλήματα. Όταν τραγουδιέται ολόκληρος, περιλαμβάνει μια δεύτερη στροφή στην οποία ο Θεός καλείται να “διασκορπίσει τους εχθρούς του” και να ματαιώσει τα “αισχρά τους σχέδια”. Όταν ο ύμνος τραγουδήθηκε για πρώτη φορά το 1745, τα συναισθήματα που εξέφραζε θεωρήθηκαν τόσο εκθαμβωτικά λογικά που χαιρετίστηκαν με “επανειλημμένα Ουρρά”, μπιζαρίσματα και “καθολικά χειροκροτήματα”, σύμφωνα με την εφημερίδα Daily Advertiser. Στην πιο ευαίσθητη ατμόσφαιρα του 2022 ωστόσο, και μπροστά σε ένα διεθνές ακροατήριο, οι στίχοι αυτοί φαίνονταν μάλλον λιγότερο εκθαμβωτικοί. Γι’ αυτό και η στροφή πολύ συνετά απαλείφθηκε.
Η στέψη του βασιλιά Καρόλου Γ΄ που θα πραγματοποιηθεί τον Μάιο του 2023 είναι μια τέλεια ευκαιρία για περαιτέρω επικαιροποίηση. Και ο εθνικός ύμνος της Βρετανίας δεν είναι ο μόνος εθνικός ύμνος που θα χρειαζόταν λίγη επεξεργασία. Πολλοί γράφτηκαν τον 19ο αιώνα. Λίγοι απ’ αυτούς υπερασπίζονται την ισότητα και τη διαφορετικότητα όπως θα ήθελαν τα σύγχρονα πνεύματα, και ένας απίθανα μεγάλος αριθμός στάζει αίμα. Το αίμα ρέει γενναιόδωρα (στης Αλγερίας), ή χύνεται με αγνότητα (στου Βελγίου), ή βάφει τη σημαία κόκκινη (του Βιετνάμ), ή ως ακάθαρτο αίμα των εχθρών ποτίζει τα αυλάκια των χωραφιών (Γαλλία).
Η αλήθεια είναι ότι λίγα έθνη παρουσιάζουν τον καλύτερο εαυτό τους στους εθνικούς τους ύμνους. Σκεφτείτε τον ύμνο της διεκδικούμενης περιοχής της Δυτικής Σαχάρας. Με τη λαμπερή του κλίμακα σε Φα μείζονα και τον χαρούμενο ρυθμό του εμβατηρίου, ενθαρρύνει τους πατριώτες να “κόψουν το κεφάλι του εισβολέα!” —και όχι μόνο μία, αλλά δύο φορές, πράγμα που σίγουρα αποτελεί τον ορισμό της υπερβολής. Εν τω μεταξύ ο βιετναμέζικος ύμνος διαβεβαιώνει επίσης τον λαό του ότι “ο δρόμος προς τη δόξα είναι στρωμένος με τα πτώματα των εχθρών μας”, ενώ ο αλγερινός επιλέγει τη μουσική μεταφορά για να εξηγήσει (με fortissimo) ότι οι Αλγερινοί έχουν πάρει “για μελωδία μας τον ήχο των πολυβόλων”. Σάιμον και Γκαρφάνκελ; Καμία σχέση.
Ορισμένα προβλήματα θα είναι απλούστερο να διορθωθούν σε σύγκριση άλλα. Ο σεξισμός είναι ένα επίμονο χαρακτηριστικό των ύμνων —αλλά αντιμετωπίζεται εύκολα. Η Ιταλία ίσως να θελήσει να αναθεωρήσει τον ύμνο της, “Αδελφοί της Ιταλίας”, για να τον κάνει “Αδελφοί και αδελφές της Ιταλίας”, ιδιαίτερα τώρα που έχει την πρώτη γυναίκα πρωθυπουργό της, την Τζόρτζια Μελόνι, η οποία ηγείται ενός κόμματος με τίτλο το τίτλο του εθνικού ύμνου. Άντρες και γυναίκες πατριώτες ενωμένοι θα μπορούσαν τότε να αισθάνονται ότι συμπεριλαμβάνονται όταν τραγουδούν το ζωηρό ρεφρέν του: “Είμαστε έτοιμοι για θάνατο! / Είμαστε έτοιμοι για θάνατο! / Η Ιταλία μας κάλεσε. Ναι!”, σηματοδοτώντας ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός για την ισότητα των φύλων.
Υπάρχουν και άλλες προκλήσεις. Πολλοί ύμνοι προωθούν την ιδέα της αυτοθέλητης καταστροφής. Σε ορισμένους θα ήταν χρήσιμες οι οδηγίες για αποφυγή ατυχημάτων. Ο ιταλικός ρομαντικοποιεί τον θάνατο, ενώ η “παιδική στροφή” στη Μασσαλιώτιδα ενθαρρύνει τα γαλλικά νήπια να πεθάνουν όπως οι μεγαλύτεροι και να “μοιραστούν τα φέρετρά τους” αντί να αποδεχτούν την ήττα. (Αυτό αναμειγνύει τον αυτοκτονικό ιδεασμό με μια πινελιά ιστορικού αναθεωρητισμού —οι Γάλλοι έχουν ένα κάποιο ιστορικό προηγούμενο στο να προτιμούν την ήττα από τον θάνατο). Ο ύμνος της Τουρκίας στο μεταξύ απεικονίζει γλαφυρά πώς οι πεσόντες πατριώτες θα αναστηθούν μια μέρα από τους τάφους τους: “Δάκρυα αίματος θα χυθούν από την κάθε πληγή μου”, λέει, “και το άψυχο σώμα μου θα ξεπηδήσει από τη γη”. Πράγματι, αν διαβάσετε αρκετούς ύμνους στη σειρά, είναι δύσκολο να ξεφύγετε από τη σκέψη ότι οι δημιουργοί τους είναι μια ομάδα διαταραγμένων. Πολλοί φαίνονται καταθλιπτικοί· αρκετοί βράζουν από παράνοια· άλλοι δείχνουν μια σαφή τάση καταστροφολογίας.
Πάρτε τη Μασσαλιώτιδα, της οποίας η πρώτη στροφή περιέχει τον γοητευτικό και φαινομενικά βουκολικό στίχο: “Ακούτε στην εξοχή...”. Έτσι αρχίζει. Τι μπορεί να είναι αυτός ο ήχος; Αγελάδες που σιγομουγκρίζουν; Ο άνεμος που περνά από τις φυλλωσιές των αμελώνων; Όχι· είναι “ο βρυχηθμός αυτών των άγριων στρατιωτών. Έρχονται... για να κόψουν τους λαιμούς των γυναικών και των παιδιών σας”. Υπάρχει εν ολίγοις πολύ περιθώριο για βελτίωση. Οι ύμνοι θα μπορούσαν ίσως να επικεντρωθούν περισσότερο στα θετικά εθνικά χαρακτηριστικά. Ο ύμνος της Γαλλίας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να υμνήσει τη γαστρονομική της υπεροχή, τα τρένα υψηλής ταχύτητας και την πυρηνική ενέργεια, ενώ ο ύμνος της Τουρκίας θα μπορούσε να σημειώσει την αγροτική της αυτάρκεια και την εκπληκτική γεωπολιτική της ευελιξία.
Αυτό δεν θα είναι πάντα εύκολο. Οι εθνικοί ύμνοι ανήκουν στα τιμαλφή ενός έθνους και οι άνθρωποι έχουν πολεμήσει και πεθάνει γι’ αυτούς. Ωστόσο η αλλαγή είναι δυνατή. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Γερμανία αποφάσισε να σταματήσει να τραγουδάει ότι είναι “ούμπερ άλλες”. Και όταν πέθανε ο Στάλιν ο ύμνος της Ρωσίας —που εξυμνούσε την εμπνευσμένη ηγεσία του— πέθανε μαζί του (και ο Βλαντιμίρ Πούτιν αργότερα τον αναμόρφωσε και τον επανέφερε). Από την άλλη τα ματοβαμμένα λόγια που βρίσκονται σε πολλούς εθνικούς ύμνους είναι αλήθεια ότι μάλλον σπάνια ακούγονται και είναι ελάχιστα γνωστά. Είναι δελεαστικό να συμπεράνει κανείς ότι δεν θα ήταν πολλοί εκείνοι που θα πρόσεχαν την έλλειψή τους αν τα ξεπερασμένα συναισθήματά τους παραπέμπονταν σιωπηλά στο καλάθι των αχρήστων του μοντάζ της Ιστορίας.
Few nations present their best selves in their anthems and the time has come to update them
www.economist.com
