Παγίδες στη μετάφραση

[Zazula]

Για άμεσες απαντήσεις εγώ έχω χρησιμοποιήσει και απευθείας τηλέφωνα σε καθηγητές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ανάλογα με το πεδίο). Πάντα μου λένε αμέσως αυτό που θέλω, κι αρκετές φορές το κοιτάνε και μόνοι τους και με παίρνουν μετά οι ίδιοι για να μου δώσουν και συμπληρωματικές πληροφορίες.

 

[Zazula]

Έχουμε ήδη αναφερθεί στο πώς μπορεί να εκτεθεί ένας μεταφραστής όταν δεν κατέχει το πεδίο στο οποίο μεταφράζει, με το να συναντήσει έναν όρο και να τον αποδώσει με την πρώτη αντιστοίχιση που βρει, μη λαμβάνοντας υπόψη (και αγνοώντας) το ότι η απόδοση αυτή μπορεί μεν να ισχύει σε ένα (άλλο) πεδίο, όμως όχι και σε εκείνο που τον ενδιαφέρει τη συγκεκριμένη στιγμή. Το εν λόγω λάθος πολύ δύσκολα το κάνει ο μεταφραστής που γνωρίζει το πεδίο και γνωρίζει τι δεν γνωρίζει —διότι αυτός ξέρει και ποιων όρων την απόδοση να αναζητήσει, αλλά ξέρει και πώς να την αναζητήσει και πώς θα καταλάβει ότι την βρήκε σωστά—, όμως συχνότατα το βλέπουμε από μεταφραστές που αγνοούν το πεδίο και την άγνοιά τους επίσης. Ξαναλέμε, λοιπόν:

2. Πώς μπορεί να την πατήσει ένας μεταφραστής τεχνικών και επιστημονικών κειμένων
O τεχνικός / επιστημονικός μεταφραστής πρέπει: [...]

• Να διαθέτει ορθή κρίση για να επιλέγει τον σωστό / δόκιμο κάθε φορά όρο ανάμεσα από πολλές εναλλακτικές που πιθανόν υπάρχουν.
• Να γνωρίζει το πεδίο στο οποίο μεταφράζει.
• Να έχει σαφή επίγνωση του τι δεν ξέρει.

Ας δούμε επομένως το πώς ο προαναφερθείς κανόνας δεν εφαρμόστηκε στη σημερινή εκπομπή Υπερκατασκευές (στον Σκάι), η οποία ήταν το 2ο επεισόδιο του 2ου κύκλου της σειράς Big, Bigger, Biggest. Σε κάποιο σημείο γίνεται αναφορά στον όρο cavitation — ο οποίος (σε αδρές γραμμές) αφορά το φαινόμενο δημιουργίας φυσαλίδων ατμού σε περιοχές χαμηλής πίεσης ρέοντος υγρού. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που ένας υποτιτλιστής αποδίδει λανθασμένα τον όρο cavitation στην ελληνική γλώσσα:

Στη σημερινή εκπομπή τής ΕΤ3 Μαγικός κόσμος ο όρος σπηλαίωση (cavitation) αποδόθηκε κοιλότητα.

Η περίπτωση που είχα εντοπίσει παλιότερα σκιαγραφεί την τεμπέλικη μετάφραση· ανοίξαμε (εάν τελικά ανοίξαμε) το λεξικό, δεν βρήκαμε μεν λήμμα cavitation αλλά κάπου εκεί ήταν το cavity, ε τι cavity τι cavitation — βάζουμε ένα «κοιλότητα» κι όποιον πάρει ο Χάρος. Στη σημερινή περίπτωση, όμως, ο υποτιτλιστής επέλεξε μια απόδοση η οποία ναι μεν ισχύει, ωστόσο όχι για το συγκεκριμένο πεδίο· την «κοιλοποίηση» (περιορίζομαι εδώ στο κομμάτι της τεχνικής ορολογίας, κι όχι στο γενικά γλωσσικό· π.χ. το αν είναι προτιμότερο στη συγκεκριμένη περίπτωση να πούμε λ.χ. εντονότερη αντί περισσότερη):

.
Αν κάποιος αναζητήσει το cavitation στο ProZ ή τη Lexicon, θα διαπιστώσει ότι αποδίδεται «κοιλοποίηση» — με ρητή ωστόσο αναφορά πως το πεδίο είναι η ιατρική και η ιατρική υπερηχογραφία (μόνο). Αναζητώντας στη συνέχεια τον όρο κοιλοποίηση που βρήκε, ώστε να επιβεβαιώσει το κατά πόσον αυτός είναι δόκιμος, θα τον βρει σε έγκυρες πηγές καθώς και σε άλλα ακόμη λεξικά, πάντα ζευγαρωμένο με τον όρο cavitation. Οπότε;

Οπότε εδώ φαίνεται ποιος κάνει καλά μετάφραση και ποιος όχι. Στη βιαστική ή πρόχειρη μετάφραση θα θεωρηθεί πως υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση για τη συγκεκριμένη αντιστοίχιση, άρα θα μπει η «κοιλοποίηση» και τέλος. Ο καλός μεταφραστής, όμως, θα φροντίσει να διασφαλίσει ότι υφίσταται όντως πλήρης αντιστοίχιση σε όλα τα επίπεδα, προτού καταλήξει στη μεταφραστική επιλογή του. Και ποια είναι αυτά τα επίπεδα;

Όταν έχουμε έναν όρο στα αγγλικά (ή οποιαδήποτε άλλη ΓΠ) και έναν όρο στα ελληνικά (ή οποιαδήποτε άλλη ΓΣ), έχουμε τα εξής στοιχεία: το περιγραφόμενο (αντικείμενο, φαινόμενο κλπ) και το θεματικό πεδίο, που είναι τα αντιληπτά· και τα χαρακτηριστικά, την έννοια, τον ορισμό και την κατασήμανση, που είναι τα νοητά και γλωσσικά. Η ελάχιστη απαιτούμενη πληροφορία για να περάσουμε ασφαλώς τη γέφυρα ΓΠ-ΓΣ στην ορολογία είναι να γνωρίζουμε τον ορισμό και την κατασήμανση (εδώ: cavitation) στη ΓΠ, και κατόπιν (μέσω της νοητικής διαγλωσσικής λειτουργίας του μεταφραστή) να βρούμε την κατασήμανση της ΓΣ που πληροί τον ίδιο ακριβώς ορισμό.

Εδώ είναι λοιπόν που γίνεται το λάθος στον υπότιτλο που μελετούμε: Το ότι βρήκαμε δύο κατασημάνσεις τις οποίες κάποια απ' τα έργα αναφοράς που χρησιμοποιούμε τις συνδέουν μεταξύ τους, ΔΕΝ αρκεί για να θεωρήσουμε ισοδύναμους τους δύο όρους στο πεδίο που θέλουμε — απαιτείται να έχουμε επίσης και ταύτιση ορισμών στους οποίους αντιστοιχούν οι εν λόγω κατασημάνσεις. Και τέτοια ταύτιση ορισμών εδώ δεν έχουμε, εξ ου και η αστοχία στον υπότιτλο.

Για τον συγκεκριμένο όρο, το cavitation, δημοφιλή έργα αναφοράς αποδεικνύονται επαρκέστατα για την εύρεση του κατάλληλου ορισμού (ο οποίος οδηγεί στην απόδοση «σπηλαίωση»), καθότι και στην ΙΑΤΕ αλλά ακόμη και στη Βικιπαίδεια οι σχετικές καταχωρίσεις είναι ορθές:

• http://iate.europa.eu/SearchByQuery...0&matching=&start=0&next=1&targetLanguages=el
• http://iate.europa.eu/SearchByQuery...0&matching=&start=0&next=1&targetLanguages=el
• http://iate.europa.eu/SearchByQuery...0&matching=&start=0&next=1&targetLanguages=el
• http://iate.europa.eu/SearchByQuery...0&matching=&start=0&next=1&targetLanguages=el
• http://el.wikipedia.org/wiki/Σπηλαίωση

Τότε πώς και την πάτησε έτσι ο υποτιτλιστής; Κατ' αρχάς, είπαμε· δεν επεδίωξε ταύτιση ορισμών, δεν αναζήτησε τον όρο στη Λεξιλογία, την ΙΑΤΕ, το Λεξικό Χημείας του ΕΚΠΑ ή —έστω— τη Βικιπαίδεια. Δεν συμβουλεύτηκε κάποιο έγκριτο μη-διαδικτυακό έργο αναφοράς, όπως το Lexicon (λήμμα C818) ή το Τεχνικών Όρων του Πανταζή.

Αν γκουγκλάρουμε cavitation ελληνικά τότε (όπως άλλωστε και σε κάθε αναζήτηση στο Google) τα πάνω-πάνω αποτελέσματα ΔΕΝ είναι τα εγκυρότερα ή ποιοτικότερα (ούτε καν αυτά που αφορούν το πεδίο που μας ενδιαφέρει!), αλλ' απλώς τα δημοφιλέστερα με βάση το τι ψάχνει (ή το τι πουλά) ο πολύς κόσμος — κι αυτό είναι μεγάλη παγίδα για τον μεταφραστή εξειδικευμένων θεματικών πεδίων. Έτσι, βρίσκουμε πλήθος ιστοσελίδες για cavitation στην ιατρική και κοσμητική χρήση, κι είναι εύκολο να νομίσουμε πως αυτή είναι η έννοια που ψάχνουμε. Πώς αποφεύγουμε αυτή την παγίδα; Ακολουθώντας τα όσα είπαμε στο παρόν σημείωμα. Και, σε περίπτωση αμφιβολίας, ρωτώντας. :)

 

[drsiebenmal]

Εύγε. Όλα καλά και σωστά ειπωμένα. Συμμύρια.
Lexicon εννοείς το τετράγλωσσο;

 

[Zazula]

Lexicon εννοείς το τετράγλωσσο;

Ναι. :)

 

[nickel]

δεν αναζήτησε τον όρο στη Λεξιλογία, την ΙΑΤΕ, το Λεξικό Χημείας του ΕΚΠΑ ή —έστω— τη Βικιπαίδεια. Δεν συμβουλεύτηκε κάποιο έγκριτο μη-διαδικτυακό έργο αναφοράς, όπως το Lexicon (λήμμα C818) ή το Τεχνικών Όρων του Πανταζή.

Ή το Λεξικό αεροναυπηγικών όρων που αναφέρουμε εδώ:
http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?2235-Λεξικό-αεροναυπηγικών-όρων

 

[Zazula]

Ή το Λεξικό αεροναυπηγικών όρων που αναφέρουμε εδώ:
http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?2235-Λεξικό-αεροναυπηγικών-όρων

Και θα ορκιζόμουν πως το είχα βάλει! :)

 

[AoratiMelani]

Κατά σύμπτωση, πρόσφατα χρειάστηκε να αποδώσω το cavitation αλλά σε ιατρικό κείμενο.

Ευτυχώς χάρη σε σωστή αναζήτηση, δεν την πάτησα από την ανάποδη (δηλαδή δεν έβαλα σπηλαίωση :) ).

 

[nickel]

Σε κάποιες περιπτώσεις η κοίλανση πρέπει να είναι καλύτερη από την κοιλοποίηση, αλλά δεν ξέρω σε ποιες (εγώ θα έλεγα σε όλες, αλλά δεν ξέρω τι λέει η χρήση).

 

[Archangelos]

Στην στρατιωτική ορολογία υπάρχουν κάποια confusable words.

Corps, Σώμα
Για παράδειγμα, η λέξη Corps που σημαίνει Σώμα. Υπάρχουν δυο λογιών σώματα. Από την μία έχουμε τα στοιχεία του Στρατού Ξηράς τα οποία δεν είναι όλα όπως Υγειονομικό Σώμα, Σώμα Εφοδιασμού Μεταφορών κ.ο.κ.. Από την άλλη, Σώμα Στρατού καλείται το στρατιωτικό τμήμα το οποίο διοικεί Αντιστράτηγος. Ο Ταξίαρχος διοικεί την Ταξιαρχία, ο Υποστράτηγος την Μεραρχία κι ο Αντιστράτηγος το Σώμα Στρατού
Στην Ελλάδα έχουμε το Α' ΣΣ, το Β' ΣΣ, το Γ' ΣΣ και το Δ' ΣΣ. Σε άλλες χώρες, με μεγαλύτερο στράτευμα ενδεχομένως να υπάρχουν Σώματα Πεζικού, Τεθωρακισμένων, Πυροβολικού κ.ο.κ..
Το ίδιο ακριβώς ισχύει στα αγγλικά, η λέξη είναι το ίδιο συγχύσιμη και στις δύο γλώσσες.

Army
Η λέξη Army εκφράζει τον Κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων ο οποίος επιχειρεί στην ξηρά. Σπανίως θα βρείτε τον όρο Land Army. Από την άλλη, Army καλείται το στράτευμα το οποίο διοικεί ο Στρατηγός. Στα ελληνικά υπάρχουν δύο λέξεις. Ο Κλάδος των Ενόπλων Δυνάμεων καλείται Στρατός (Ξηράς) ενώ το στράτευμα του Στρατηγού καλείται Στρατιά.
Αν σε ταινία ή ντοκυμαντέρ περί Β' ΠΠ ακούσετε ή διαβάσετε the ninth army τότε σημαίνει η Ενάτη Στρατιά. Είναι countable noun. Το άλλο Army (ο Στρατός Ξηράς) είναι uncountable.

Corps: Σώμα, Όπλο
Μεταφράζοντας από τα ξένα στα ελληνικά προσέξτε πώς θα αποδώσετε την λέξη.
Δείτε τον περιβόητο 20-1 (όσοι έχετε υπηρετήσει θα τον έχετε ακουστά). Είναι ο Γενικός Κανονισμός Υπηρεσίας εις τον Στρατό.
http://www.omhroi.gr/images/sections/SK20-1(2002).pdf
Πηγαίντε στο Άρθρο 4 που αναφέρεται στα Όπλα και τα Σώματα.
Είναι λάθος να πούμε το Σώμα του Πεζικού ή το Σώμα των Τεθωρακισμένων κ.λπ. Αν σας πάρει κάποιος στο κυνήγι μην αναρωτηθείτε, θα είναι αξιωματικός Όπλου.

 

[Zazula]

Όχι άλλοι «μετριαφραστές»!

Είδα χθες και σήμερα μικρά κομμάτια από το Top Gear στο Μακεδονία TV, αλλά δυστυχώς με φευγαλέο τρόπο κι όχι στο σύνολό τους· ήρθα βέβαια πάλι αντιμέτωπος με κάποια ολισθήματα στον υποτιτλισμό, όμως επειδή δεν είδα ως το τέλος δεν ξέρω για τα επεισόδια αυτά τους αντίστοιχους υποτιτλιστές και εταιρίες. Η αίσθησή μου, πάντως, είναι πως δεν έγινε η μετάφραση από το ίδιο πρόσωπο, λόγω ποιοτικών διαφορών στα μεταφραστικά σφάλματα.


Σήμερα ήταν το S21E02, όπου έχουμε και λέμε τι πρόλαβα στο λίγο που είδα:
▪ Η τεράστια πατάτα να αποδίδεται το petrol “πετρέλαιο”, ενώ πρόκειται για ψευδόφιλη σύνδεση — στην πραγματικότητα η ορθή απόδοση είναι “βενζίνη”. Το όχημα που μετατράπηκε μεταφραστικά σε ντιζελοκίνητο ήταν η McLaren P1 (!). Το λάθος αυτό είναι ίσως η υπέρτατη λυδία λίθος για τον εντοπισμό κάποιου που είναι άσχετος με το αυτοκίνητο. Η φράση ήταν: «The electric motor is used to fill in the little gaps when the petrol engine isn’t working at its best».
▪ Η άλλη συνήθης γκάφα, να αποδίδεται το silicon “σιλικόνη” αντί του ορθού “πυρίτιο” (η σιλικόνη έχει ένα τελικό -e στα αγγλικά: silicone), μας πρόσφερε «καρβίδιο σιλικόνης» αντί «πυριτίου» που ’ναι το σωστό για την ένωση SiC. Μην παραβλέποντας το γεγονός πως πρόκειται για απίστευτα διαδεδομένο λάθος (υπάρχει και στην ελληνική Βικιπαίδεια, αλλά και σε κάποιους κακομεταφρασμένους καταλόγους προϊόντων), μια στοιχειώδης διαδικτυακή αναζήτηση σίγουρα θα βοηθούσε. Εδώ έχουμε ίσως την υπέρτατη λυδία λίθο για τον εντοπισμό κάποιου που είναι άσχετος με τη χημεία. Η φράση ήταν: «And they’re coated with something called silicon carbide».
▪ Μια αστεία γκάφα ήταν η απόδοση του bank of batteries ως “τράπεζα μπαταριών”· εδώ έχουμε έναν εκπρόσωπο μιας άλλης χαρακτηριστικής κατηγορίας μεταφραστικών σφαλμάτων: μια κυρίαρχη απόδοση χρησιμοποιείται σαν να ήταν η μοναδική απόδοση για μια συγκεκριμένη μεταφραζόμενη λέξη (γκουγκλάρετε “τράπεζα ποταμού”, να γελάσετε). Όμως το bank of batteries (ή battery bank) στα ελληνικά ονομάζεται «συστοιχία συσσωρευτών» (έτσι π.χ. στο ΦΕΚ Β 1446/03-10-2006) ή έστω, και για τις ανάγκες περιορισμένου χώρου των υποτίτλων, «συστοιχία μπαταριών» (αυτό το τελευταίο εμφανίζει την ετυμολογική παραδοξότητα, λόγω της προέλευσης της λέξης «μπαταρία» να ανάγεται ετυμολογικά στο πλεοναστικό “συστοιχία συστοιχιών” (εννοείται: ηλεκτρικών στηλών). Επομένως εδώ έχουμε συστοιχία κι όχι τράπεζα — την τράπεζα θα την χρειαστεί όποιος ψάχνει τα λεφτά για μια McLaren P1. Άρα πλέον προσθέτουμε και ασχετοσύνη με τον ηλεκτρισμό. Η φράση ήταν: «Despite the bank of batteries and the fact it has two engines, this car weighs less than a Vauxhall Astra».
▪ Ένα λάθος που είναι χαρακτηριστικό για τον γνώστη αλλά ίσως περνά στο ντούκου για τους περισσότερους, είναι η απόδοση του brake horsepower ως “ιπποδύναμη πέδησης”. Εδώ η σύγχυση γίνεται μεταξύ των όρων «πέδης» και «πέδησης». Ο όρος brake horsepower (ΒΗΡ) αφορά τους ίππους ισχύος πέδης («ιπποδύναμη πέδης»), δηλαδή την ιπποδύναμη “στα φρένα” κατά το κοινώς λεγόμενο — κι όχι το πόσο ισχυρή είναι η πέδηση (παναπεί το φρενάρισμα) ενός οχήματος. Η φράση ήταν η εξής (συμπερασματική, αφότου έχει προηγηθεί η εξήγηση για το πόσο πανάλαφρο είναι το συγκεκριμένο όχημα): «It doesn’t need a massive engine - it's got 237 brake horsepower» — φανταστείτε ένα «therefore» μπροστά από το «It doesn’t need».
▪ Τέλος, ένα λάθος ορολογικής απόδοσης, το οποίο δείχνει αφενός όχι ιδιαίτερη σχέση με τον χώρο του αυτοκινήτου κι αφετέρου πλημμελή ορολογική αναζήτηση, ήταν η απόδοση του diffuser με τον όρο “διασπορέας” — αντί του ορθού «διαχύτης». Γκουγκλάροντας diffuser αυτοκίνητο site:.gr βρίσκει κάποιος τη σωστή απάντηση ήδη στα πρώτα αποτελέσματα. Η φράση ήταν: « Then you have the exhaust, which works with the rear diffuser to generate an area of low pressure into which the back of the car is sucked.».


Χθες ήταν το S23E01, όπου ο υποτιτλιστής έδειξε να μην την πατάει σε χοντρές πατάτες τόσο εύκολα. Ωστόσο, δεν έλειψαν ούτε κι εδώ τα λάθη, στο λίγο που είδα:
▪ Ένα πρώτο λάθος εμπίπτει στη γενικότερη κατηγορία μεταφραστικών σφαλμάτων λόγω αδυναμίας λεπτών διακρίσεων (κάτι ανάλογο με την αδυναμία διάκρισης πέδης-πέδησης που είδαμε πιο πάνω) και αγνόησης του συγκειμένου. Συγκεκριμένα, το dogfight που είδε ο υποτιτλιστής ότι μνημονευόταν για την αντιπαράθεση δύο αυτοκινήτων, εξοπλισμένων με λέιζερ, στον χώρο της Βάσης Fallon NAS του περιβόητου NAWDC (γνωστότερου ως Top Gun) και με συνοδηγούς εκπαιδευτές Top Gun, θεώρησε ότι αποδίδεται “σκυλομαχία” — συγχέοντας το dogfight με το dog fighting. Όμως, παρότι dog fighting είναι όντως οι κυνομαχίες (προσοχή στη διαφορά των δύο αγγλικών λέξεων!), το dogfight είναι η «κλειστή αερομαχία» (κι έχει ιστορία χρήσης σε άτακτες συγκρούσεις σώμα-με-σώμα, το άλλως καλούμενο mêlée ή pell-mell — καθώς και για αρπάγματα μεταξύ ανθρώπων όπου κι εμείς ίσως να τα λέγαμε “σκυλοκαβγάδες”, μεταφορικά). Όμως το συγκείμενο εδώ ήταν σαφέστατο πως η αναφορά ήταν σε κλειστή αερομαχία, όπως άλλωστε γινόταν σαφές και από την εικόνα και από το κείμενο και από το συγκείμενο. Η φράση εντός περικειμένου: «It was time for a dogfight. Our cars have been equipped with guns -- laser guns. Manning those guns will be Top Gun instructors call signs JoJo and Syphin.»
▪ Ένα σημείο όπου ο υποτιτλιστής το χάνει είναι εκεί όπου ο αφηγητής, θέλοντας να δώσει μια αίσθηση του πόσο μεγάλος είναι ο κυβισμός του κινητήρα του Viper ACR, αναφέρει: «The Stig back in the saddle and armed with 8.4 litres of engine. That’s 15 pints of displacement.» Το σχόλιο αυτό απευθύνεται κατά βάση στους θεατές εκείνους στους οποίους δεν είναι οικείο το μετρικό σύστημα (δηλαδή κυρίως στις ΗΠΑ και δευτερευόντως στο ΗΒ), κι έτσι δεν αντιλαμβάνονται ίσως αμέσως το πόσο όγκο καταλαμβάνουν τα 8,4 λίτρα· στον Έλληνα θεατή το λίτρο είναι πολύ πιο γνωστό κι άμεσα κατανοητό απ’ ό,τι η πίντα — κι έτσι ένας υπότιτλος που λέει «δηλαδή 15 πίντες χωρητικότητα» είναι πηγή ανεπίτρεπτης απορίας, κι άχρηστος ως υποτιθέμενη “επεξήγηση”. Εδώ ο υποτιτλιστής θα μπορούσε να μεταφράσει κάνοντας χρήση του σκοπού που επιχειρεί να εξυπηρετήσει το πρωτότυπο στο σημείο αυτό, και που είναι η δημιουργία μιας σαφούς κι εύκολα αντιληπτής αίσθησης του συγκεκριμένου όγκου — οπότε θα μπορούσε να πει ίσως «δηλαδή όσο είναι ένας τυπικός κουβάς», αφού βλέπω ότι ένας κολουροκωνικός κουβάς διαμέτρου χείλους 28 cm είναι στα οχτώ λίτρα. Ή, εναλλακτικά, «δηλαδή όσο 17 μπουκαλάκια νερού». [Τώρα, υπάρχει και το μεταφραστικό θέμα της απόδοσης του (engine) displacement· κατά τη γνώμη μου η απόδοση «χωρητικότητα», παρότι είναι σε χρήση, δεν βοηθά σε σαφήνεια εδώ όσο θα βοηθούσε η απόδοση «κυβισμός» — και δεν μπαίνω καν στη λογική τού εάν προκαλείται ασάφεια επειδή δεν πρόκειται για τον συνολικό όγκο των κυλίνδρων, αλλά για τον όγκο της διαδρομής μεταξύ ΚΝΣ-ΑΝΣ.] Τέλος πάντων, όπως βλέπετε αναφερόμαστε σ’ έναν κινητήρα του οποίου ο κυβισμός είναι όσο ενός τυπικού κουβά — διατύπωση που δημιουργεί ενδιαφέρουσες κι εντυπωσιακές συμπαραδηλώσεις και για το πόσο καύσιμο θα απαιτεί το μίγμα που θα κληθεί να γεμίζει αυτόν τον κυβισμό για καθέναν κύκλο (ήτοι για καθεμιά από τις στροφές στις κατά περίπτωση σαλ/rpm) του κινητήρα… “κουβισμός” κανονικός!
▪ Γενικά υπήρχε μια εμμονή στην ακρίβεια της μετατροπής των μιλίων σε μετρικό — και δεν αναφέρομαι εκεί που όντως έχει σημασία (όπως είναι το 0–60 mph = 0–96 χαω κι όχι 100), αλλά στο να γίνονται τα «δέκα μίλια» (όταν σαφώς δείχνουν τάξη μεγέθους κι αδρή αναφορά) “16 χιλιόμετρα” κι όχι μια ποσότητα ίδιας τάξης μεγέθους ακρίβειας (όπως θα ήταν στη συγκεκριμένη περίπτωση το 15 χλμ). Η ακριβής φράση: «I figured my Reliant had about ten miles left in it» — όπου το about = «περίπου», μάλλον γίνεται αντιληπτό απ’ τον υποτιτλιστή σαν το πολύ καμιά γιάρδα συν-πλην.
▪ Σ’ ένα σημείο υπήρξε μια αδικαιολόγητη σύγχυση του ενός λεπτού με το ένα δευτερόλεπτο, παρ’ όλο που ήταν σαφές απ’ τον χρόνο που μεσολαβούσε πως δεν επρόκειτο για αβάντα “ενός δευτερολέπτου” όπως έγραψαν οι υπότιτλοι — άσε που μια τόσο ασύλληπτα σύντομη προπορεία θα ήταν πρακτικώς άχρηστη στην εν λόγω περίπτωση. Η φράση ήταν: «We’d agreed I’d get a one-minute head start; but the villains, being villains, didn’t play fair».
▪ Τέλος, παρατήρησα κι άλλη μια μεταφραστική αστοχία που ενδέχεται να προέρχεται από το ότι μια αγγλική λέξη και το αντίστοιχο ελληνικό μετάφρασμά της δεν έχουν πάντα το ίδιο εύρος χρήσεων, σημασιακών αποτυπώσεων, και συνάψεων. Έχουμε τη φράση: «Worse still, the producers had kindly chosen to chop off their roofs», όπου το producers μεταφράστηκε “κατασκευαστές” (υπονοώντας: των οχημάτων), ενώ το ορθό εδώ θα ήταν «οι παραγωγοί» ή «η παραγωγή» (εννοείται: της εκπομπής). Για όποιον παρακολουθεί τη συγκεκριμένη εκπομπή, είναι γνωστό ότι η αναφορά στην παραγωγή της εκπομπής και στις αποφάσεις των παραγωγών είναι συχνή — ιδίως στις διάφορες προκλήσεις που τίθενται στους πρωταγωνιστές. Άλλωστε η μοναδική άλλη ύπαρξη αυτής της λέξης στο εν λόγω επεισόδιο ήταν: «Fortunately, though, the producers had kindly packed some extra clothing» — όπου η λέξη μεταφράστηκε σωστά, «παραγωγοί». Για όποιον γνωρίζει (ή κάθεται, λόγω επαγγελματικής συνείδησης, να το ψάξει) το όχημα εναντίον του οποίου (ναι, «εναντίον», δεν κάνω λάθος — διότι το ’χουν συχνά για στόχο των αστείων τους) γινόταν η αναφορά ήταν το Reliant Robin, ένα συμπαθές τρίκυκλο που ποτέ δεν κατασκευάστηκε με ανοιχτή οροφή. Όπως είπα στην αρχή, ένας παραγωγός μπορεί στα ελληνικά ενδεχομένως να είναι και ο κατασκευαστής (ή να γίνεται και έτσι αντιληπτός από τους ομιλητές), αλλά στα αγγλικά κατά κανόνα το producer αναφέρεται στη χώρα, την περιοχή ή την πόλη όπου παράγεται το αυτοκίνητο, ενώ ο κατασκευαστής είναι manufacturer. Επομένως, εφόσον δεν υπήρχε εδώ manufacturer, δεν υπήρχε και λόγος να πάει ο νους του υποτιτλιστή στο “κατασκευαστής” — κι άρα έπρεπε να το ψάξει λίγο παραπάνω, ώστε να αποφύγει την γκάφα.


Πάντως είδα μικρό μέρος των δύο επεισοδίων, οπότε δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τι άλλο έκαναν στραβά οι υποτιτλιστές. Όμως αυτό που γνωρίζω είναι ότι οι εκπομπές εξειδικευμένου περιεχομένου, όπως άλλωστε και ο ειδικός τύπος, παρακολουθούνται φανατικά από ενθουσιώδη με το αντικείμενο άτομα που το γνωρίζουν σε βάθος — κι άρα οι μεταφραστικές αστοχίες γίνονται αμέσως αντιληπτές, προξενούν μεγάλη δυσαρέσκεια στο κοινό τους, κι έτσι χάνεται αμέσως το κύρος του φορέα παρουσίασής τους. Οπότε σε τέτοιου είδους και περιεχομένου έργα είναι κεφαλαιώδους σημασίας το να ανατίθενται σε μεταφραστές που γνωρίζουν σε εξαίρετο βαθμό το αντικείμενο, διότι παροράματα ή ολισθήματα που θα πέρναγαν απαρατήρητα σε οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο ή κοινό, εδώ αφενός εντοπίζονται αμέσως, αφετέρου έχουν μεγάλη βαρύτητα για το αν το κοινό θα αποδεχτεί (ως ικανοποιητική) τη μετάφραση ή όχι.


Μπορεί ένας μέτριος μεταφραστής να είναι έτσι-κι-έτσι και να μπορεί να φέρει σε πέρας μια δουλειά κάπως αποδεκτά (ιδίως αν πατάει πάνω σε μια πολύ καλή μεταφραστική μνήμη) — αλλά ο “μετριαφραστής” αυτός δεν πρέπει επ’ ουδενί να αναλαμβάνει έργα εξειδικευμένου περιεχομένου ή χωρίς να ακολουθεί ένας πολύ δυνατός και σχετικός επιμελητής· διότι εκεί το κοινό έχει μια δυαδικού τύπου λογική go/no go: Ή τα έχεις όλα σωστά, ή κάτι μέτριο που δεν θα ’δινε στόχο αλλού εδώ είναι λόγος συνολικής απόρριψης. Οπότε κι οι αγοραστές μεταφραστικών υπηρεσιών καλό θα ’ταν να παίρνουν τα μέτρα τους — για να μην παίρνουν “μετριαφράσεις” ως παραδοτέο κι εκτίθενται.

Αρχική δημοσίευση:
https://www.linkedin.com/pulse/όχι-άλλοι-μετριαφραστές-sakis-serafeim/
https://www.facebook.com/serafeim1/posts/10156328900177772

 

[dharvatis]

Πολύ σωστός, και χαρά στο κουράγιο σου!

 

[dharvatis]

Αυτός εδώ βέβαια μάλλον μας κάνει πλάκα:

 

[Duke_of_Waltham]

Στην στρατιωτική ορολογία υπάρχουν κάποια confusable words.

Ω ναι… Και οι τοπικές παραλλαγές τα κάνουν όλα χειρότερα.

Πριν από λίγες ημέρες προήχθη, λέει, ο ηγέτης της Τσετσενίας Ραμζάν Καντίροφ σε υψηλόβαθμο αξιωματικό του ρωσικού στρατού. Προσπερνώντας τα πολυάριθμα εγκλήματα πολέμου για τα οποία κατηγορούνται ο εν λόγω άνδρας και οι στρατιώτες του, καθώς και τις πολιτικές προεκτάσεις της προαγωγής του, θα εστιάσω στο γλωσσικό θέμα: ποιον ακριβώς βαθμό κατέχει ο Καντίροφ; «Αντιστράτηγο» γράφουν κάποια μέσα ενημέρωσης και «υποστράτηγο» κάποια άλλα· μερικοί συντάκτες μάλιστα, μάλλον μπερδεμένοι, κάνουν λόγο για σκέτο «στρατηγό». Γενικώς (generally) υπάρχει μια σύγχυση, για την οποία ευθύνεται μια ιδιαιτερότητα της ρωσικής στρατιωτικής ιεραρχίας. Ας πιάσουμε όμως το θέμα από την αρχή.

Στον Ελληνικό Στρατό, οι τέσσερις βαθμοί ανώτατων αξιωματικών είναι (με αύξουσα ιεραρχικά σειρά) αυτοί του ταξιάρχου, του υποστρατήγου, του αντιστρατήγου και του στρατηγού· είθισται ο ταξίαρχος να διοικεί ταξιαρχία, ο υποστράτηγος μεραρχία και ο αντιστράτηγος σώμα στρατού, ενώ ο καταληκτικός βαθμός του στρατηγού —όπως και οι αντίστοιχοι του ναυάρχου στο Πολεμικό Ναυτικό και του πτεράρχου στην Πολεμική Αεροπορία— χρησιμοποιείται πλέον μόνο για τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας (Α/ΓΕΕΘΑ), τον επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας. (Στην εικόνα ο νυν αρχηγός, στρατηγός Κωνσταντίνος Φλώρος· τα τέσσερα «αδαμάντινα» αστέρια στις επωμίδες δείχνουν τον βαθμό του.) Οι τρεις ανώτατοι βαθμοί φέρουν τον τίτλο του στρατηγού, που σημαίνει ότι δεν προσφωνούνται «κύριε [βαθμός στην κλητική]» αλλά «στρατηγέ μου»… με εξαίρεση τον Αρχηγό, που προσφωνείται «κ. Αρχηγέ», κι ας είναι ο μόνος πραγματικός στρατηγός στη χώρα. Χμ.

Στον Βρετανικό Στρατό, οι τέσσερις ανώτατοι βαθμοί ονομάζονται αντίστοιχα brigadier (όπου brigade είναι η ταξιαρχία), major general, lieutenant general και general (συν έναν πέμπτο, τον field marshal, τον αλλοτινό δικό μας στρατάρχη, ο οποίος χρησιμοποιείται πλέον σπάνια). Στον δε Αμερικανικό Στρατό οι τέσσερις βαθμοί έχουν τα ίδια ονόματα, μόνο που αυτός του ταξιάρχου λέγεται brigadier general αντί για σκέτο brigadier. Αυτό δείχνει ότι λογίζεται για βαθμός στρατηγού, κάτι που ισχύει σε κάποιους στρατούς και δεν ισχύει σε άλλους, όπως τον βρετανικό ή τον δικό μας· σε κάθε περίπτωση, οι δύο βαθμοί θεωρούνται ίσοι.

Τα παραπάνω ονόματα προκύπτουν από τη χρήση του general ως τιμητικού επιθέτου για έναν αξιωματικό με ενισχυμένο ρόλο σε ένα στράτευμα· το επίθετο έμπαινε μετά από το ουσιαστικό κατά τον γαλλικό τρόπο, όπως στα πιο γνώριμα director general («γενικός διευθυντής»), secretary general («γενικός γραμματέας») και governor general («γενικός κυβερνήτης», αν και το έχω συναντήσει μεταφρασμένο ως «κυβερνήτης στρατηγός»!). Στους μεσαιωνικούς στρατούς λοιπόν, η βασική μονάδα ήταν ο λόχος, υπό την ηγεσία ενός captain («κεφαλή», ελλ. λοχαγός) και ενός lieutenant («αναπληρωτής», ελλ. υπολοχαγός), και τρίτο στην ιεραρχία τον sergeant («υπηρέτης», ελλ. λοχίας), που δεν ήταν αξιωματικός αλλά έμπειρος στρατιώτης και είχε διαχειριστικό κυρίως ρόλο. Όταν στη σύγχρονη περίοδο καθιερώθηκαν τα συντάγματα, αυτοί οι βαθμοί έγιναν colonel («φαλαγγάρχης», ελλ. συνταγματάρχης), lieutenant colonel (αντισυνταγματάρχης) και sergeant major (ταγματάρχης, όπου το major υποδήλωνε επιτελική θέση· επρόκειτο πια για αξιωματικό, οπότε το sergeant εξέπεσε από τη χρήση). Προσθέστε το «γενικός» σε κάποιους απ' αυτούς τους τίτλους και καταλήγετε με captain general (που τον 18ο αιώνα είχε πια χάσει το captain και έμεινε μονάχο το general), lieutenant general και sergeant major general (που κι αυτό έχασε το sergeant). Και κάπως έτσι εξηγείται η μυστηριώδης κατάσταση να προηγείται ο lieutenant general του major general, παρότι ο lieutenant είναι δύο βαθμούς κάτω από τον major.

Τα παραπάνω βέβαια αφορούν τους σημερινούς αγγλικούς βαθμούς και αποτελούν απλουστευμένη εικόνα μιας περίπλοκης εξέλιξης της στρατιωτικής οργάνωσης και ονομάτων σε διαφορετικές χώρες και γλώσσες, με επιρροές προς διάφορες κατευθύνσεις. (Παραβλέπεται επίσης ο τρόπος που αρχικά οι βαθμοί ήταν ad hoc τίτλοι που προέκυπταν από τη διοίκηση ενός συγκεκριμένου λόχου ή συντάγματος, και μόνο σχετικά πρόσφατα έφτασε η διοίκηση να δίνεται σε κάποιον που ήδη κατείχε τον σχετικό βαθμό, στο πλαίσιο των ενόπλων δυνάμεων μιας χώρας συνολικά.) Αρκεί εδώ ν' αναφερθεί ότι σε κάποιες χώρες χρησιμοποιήθηκε, αντί του captain general, ο βαθμός colonel general ως αντίστοιχος του στρατηγού· ένα παράδειγμα είναι η προπολεμική Γερμανία με τον Generaloberst (καθώς και η Ανατολική Γερμανία πριν την επανένωση με τη Δυτική), αρχικά τιμητικό βαθμό που αργότερα απέκτησε κανονική χρήση.

Ίσως από εκεί προέκυψε ο σοβιετικός βαθμός του генерал-полковник («γκενεράλ πολκόβνικ») το 1940, όπου «πολκόβνικ» είναι ο συνταγματάρχης στα ρωσικά, όπως ακριβώς ο «όμπερστ» στα γερμανικά. Το παράξενο όμως είναι ότι στη Σοβιετική Ένωση ο βαθμός αυτός βρίσκεται ανάμεσα στον генерал армии («γκενεράλ άρμιι») και τον генерал-лейтенант («γκενεράλ λεϊτενάντ»). Αν λοιπόν ο «γκενεράλ άρμιι» είναι «στρατηγός τεσσάρων αστέρων» (four-star general), όπως θα έλεγε ένας Αμερικανός βάσει των διακριτικών που χρησιμοποιεί αυτός ο βαθμός (τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε πολλές άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα), και επομένως αντιστοιχεί στον δικό μας στρατηγό, τότε ο «γκενεράλ πολκόβνικ» είναι τριών αστέρων, όπως ο δικός μας αντιστράτηγος, και ο «γκενεράλ λεϊτενάντ» είναι δύο αστέρων, όπως ο δικός μας υποστράτηγος, παρότι το όνομα σχετίζεται με το αγγλικό lieutenant general, που σημαίνει αντιστράτηγος. Παρομοίως, ο генерал-майор παραπέμπει στον major general, τον υποστράτηγο των Δυτικών, όμως αποτελεί βαθμό ενός αστέρα που αντιστοιχεί στον δικό μας ταξίαρχο. (Ο ταξίαρχος των Ρώσων καταργήθηκε το 1798.) Το σοβιετικό σύστημα διατηρείται, τουλάχιστον ως προς αυτό το κομμάτι, στον ρωσικό στρατό, καθώς και στις περισσότερες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Η Γεωργία, η Μολδαβία, η Ουκρανία και οι χώρες της Βαλτικής έχουν υιοθετήσει διαφορετική ονοματολογία, σχεδόν όλες στα αγγλοσαξονικά πρότυπα.

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, οι ρωσικοί όροι αποδίδονται στα αγγλικά με βάση την ετυμολογία και όχι την αντιστοιχία των βαθμών, κάτι που συχνά προκαλεί σύγχυση. Στα ελληνικά όμως, δεδομένων των διαφορών της ορολογίας από την αντίστοιχη αγγλική, δεν μοιάζει και πολύ πρακτικό να δημιουργήσουμε κάποιον καινούργιο όρο για να περιγράψουμε τον βαθμό του Καντίροφ. Εφόσον χρησιμοποιούμε ορολογία βασισμένη στην ελληνική στρατιωτική ιεραρχία, θα κάνουμε τη μετάφραση απευθείας από τα ρώσικα και θα πούμε ότι είναι αντιστράτηγος…

…όχι ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος θ' αναφερθεί συχνά με τον βαθμό του, βέβαια.

 

[Earion]

director general («γενικός διευθυντής»), secretary general («γενικός γραμματέας») και governor general («γενικός κυβερνήτης», αν και το έχω συναντήσει μεταφρασμένο ως «κυβερνήτης στρατηγός»!).

governor general : γενικός διοικητής

 

[Duke_of_Waltham]

governor general : γενικός διοικητής

Άλλη μια παγίδα στη μετάφραση, λοιπόν; Δεν μοιάζει να επικράτησε, ακόμα και σε επίσημες χρήσεις… Με την ίδια λογική θα πρέπει να πούμε «Διοικήτρια της Νέας Νότιας Ουαλίας» για την Governor of New South Wales, αλλά φαίνεται πως είναι ισχυρή η έλξη από τους κυβερνήτες των πολιτειών στις ΗΠΑ, παρότι έχουν πολύ διαφορετικές εξουσίες από τους αντιβασιλείς του Καρόλου.

 

[Earion]

Άλλο το governor (κυβερνήτης), που προσδιορίζει, μεταξύ άλλων πολλών, και τους πολιτικούς προϊσταμένους τις καθεμιάς από τις Ηνωμένες Πολιτείες, και άλλο το Governor general, Γενικός Διοικητής, τίτλος τον οποίο έφεραν στην Ελλάδα διοικητικοί προϊστάμενοι μεγάλων περιφερειακών διοικήσεων όπως η Μακεδονία, η Θράκη, η Ήπειρος, η Κρήτη....

Ιστορικά Στοιχεία | Υ.ΜΑ.Θ.

www.mathra.gr

Το δελτίο τύπου του ΓΕΕΘΑ που παραθέτεις είναι απλά λάθος...

 

[Duke_of_Waltham]

Το δελτίο τύπου του ΓΕΕΘΑ που παραθέτεις είναι απλά λάθος...

Ακόμα κι αν είναι, δείχνει να επικρατεί η συγκεκριμένη απόδοση, όχι μόνο στα ευρήματα της Γκουγκλ αλλά σε διπλωματικές πηγές.

Από την ελληνική πρεσβεία στην Οττάβα:

Πραγματοποιήθηκε στις 18.11.2014, η τελετή επιδόσεως των διαπιστευτηρίων του Πρέσβεως, κ. Γεωργίου Λ. Μαρκαντωνάτου, στον Γενικό Κυβερνήτη του Καναδά, κ. David Johnston, στο Rideau Hall της Οττάβας, επίσημη κατοικία του.

Και ένα φρέσκο από το υπουργείο εξωτερικών της Κύπρου:

Ο νέος Ύπατος Αρμοστής της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Αυστραλία, Αντώνης Σαμμούτης, επέδωσε χθες, 10 Οκτωβρίου 2022, τα διαπιστευτήριά του στον Γενικό Κυβερνήτη της Κοινοπολιτείας της Αυστραλίας, Στρατηγό David Hurley, σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στην κυβερνητική κατοικία στην Καμπέρα.

Και τέλος πάντων, ίσως να μην ακούγεται παράξενο να χρησιμοποιούμε εντελώς διαφορετικούς όρους για την Governor of Michigan και την Governor-General of New Zealand (αν αποδώσουμε την πρώτη ως «Κυβερνήτρια» και τη δεύτερη ως «Γενική Διοικήτρια»). Θεωρώ όμως ότι ξενίζει στο πλαίσιο των βασιλευόμενων ομοσπονδιών όπως του Καναδά και της Αυστραλίας, όπου ο όρος Governor-General περιγράφει έναν βασιλικό αντιπρόσωπο αντίστοιχο με εκείνο των επαρχιών/πολιτειών, αλλά ιεραρχικά ανώτερο. (Σε αυτές τις δύο χώρες χρησιμοποιήθηκε πρώτα ο τίτλος, πριν επεκταθεί σε άλλες αυτοδιοίκητες βρετανικές αποικίες, τις Dominions, και στη συνέχεια γίνει χαρακτηριστικό των ανεξάρτητων Commonwealth realms.) Ο Governor μιας πολιτείας της Αυστραλίας έχει εκεί την ίδια εξουσία και τις ίδιες θεσμικές αρμοδιότητες όπως ο Governor-General της Κοινοπολιτείας στο ομοσπονδιακό επίπεδο, και διορίζεται απευθείας από τον βασιλιά προτάσει του πρωθυπουργού της πολιτείας. Στον δε Καναδά, κάθε επαρχία έχει έναν Lieutenant Governor, ο οποίος διορίζεται από τον Governor General· πλέον αυτός λειτουργεί πιο αυτόνομα, όπως στην Αυστραλία, αλλά η ονομασία δείχνει ότι ιστορικά υπαγόταν στον Governor General και την κεντρική κυβέρνηση γενικότερα. Παρότι ο τίτλος του Lieutenant Governor χρησιμοποιείται και μόνος του, όπως στη Νήσο του Μαν, δεν ξέρω πόσο εύλογο θα ήταν να τον αποδώσουμε ως «αντικυβερνήτη» στον Καναδά θέτοντάς τον κάτω από έναν «γενικό διοικητή».

Άλλωστε κανένας Governor General δεν είχε τις διοικητικές αρμοδιότητες των δικών μας Γενικών Διοικητών· όλοι τους καλύπτουν τον ρόλο του αρχηγού κράτους σε συνταγματικές μοναρχίες, οπότε έχουν συνταγματικές και εθιμοτυπικές λειτουργίες. Από τη στιγμή που είναι πολιτικά αξιώματα, μου φαίνεται λογικό να επεκταθεί η καθόλα πολιτική απόδοση «κυβερνήτης» προς το ανώτερο αλλά ανάλογο αξίωμα. Ίσως κάνω λάθος, όμως θαρρώ πως στις μέρες μας ο governor ως διοικητής αφορά συνήθως κεντρικές τράπεζες.

 

[Duke_of_Waltham]

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, οι ρωσικοί όροι αποδίδονται στα αγγλικά με βάση την ετυμολογία και όχι την αντιστοιχία των βαθμών, κάτι που συχνά προκαλεί σύγχυση.

Τελικά υπάρχει και η άλλη λύση. Σε αυτή την ενημέρωση του βρετανικού υπουργείου Άμυνας…

https://twitter.com/i/web/status/1669573074511855628

…ακολουθούν τη ρωσική σύνταξη, General-Major, για να υποδηλώσουν τον Ρώσο ταξίαρχο (εκεί που το Major General θα γινόταν αντιληπτό ως «υποστράτηγος»). Αντίστοιχα, χρησιμοποιούν το General-Lieutenant για Ρώσο υποστράτηγο.