«Αγγλικά» στο πρωτότυπο, «Αγγλικά» και στη μετάφραση;

[dharvatis]

Έχω μια απορία για τους συναδέλφους που μεταφράζουν λογοτεχνία, και ιδίως επιστημονική φαντασία. Έστω ότι στο βιβλίο που μεταφράζετε αναφέρεται η γλώσσα που θα μιλούν οι άνθρωποι το 3000 μ.Χ., όταν η ανθρωπότητα θα έχει εξαπλωθεί σε εκατοντάδες άλλα ηλιακά συστήματα. Ο αμερικανός συγγραφέας σας θεωρεί φυσικό ότι θα μιλάμε όλοι Αγγλικά, αλλά έχει φροντίσει να κάνει τους χαρακτήρες του πολυσυλλεκτικούς, με ονόματα αγγλικά, γαλλικά, ρώσικα, κινέζικα, αραβικά, ακόμα και λατινικά και αρχαιοελληνικά. Τι θα κάνετε λοιπόν αν συναντήσετε π.χ. τη φράση «Μιλούσε Αγγλικά με τη χαρακτηριστική προφορά του πλανήτη, οι κάτοικοι του οποίου κατάγονταν κυρίως από τα βρετανικά νησιά» ή τη φράση «Η γλώσσα τους ήταν μια παραλλαγή των "Αγγλικών του πλοίου", της γλώσσας που μιλούσαν οι πρώτοι άποικοι»; Θα γράψετε «Αγγλικά» χωρίς να διστάσετε, παρόλο που αυτό θα καταστρέψει την ψευδαίσθηση που έχετε δημιουργήσει στον αναγνώστη με την τέλεια μετάφρασή σας; Ή θα προσπαθήσετε πάση θυσία να αποφύγετε να αναφερθείτε σε συγκεκριμένη γλώσσα, ακόμα κι αν χρειαστεί να αλλάξετε την αφήγηση;

 

[Themis†]

Θα έμπαινα στον πειρασμό να μιλήσω για "γήινα" ή "γεωαγγλικά", αλλά δεν ξέρω τι θα έκανα στο τέλος.

 

[drsiebenmal]

Χαρβ, είναι η μοναδική αναφορά στη γλώσσα που μιλούν οι κάτοικοι; Ο αναγνώστης έχει καταλάβει ότι όλοι μιλούν αγγλικά ή μπορεί ενδεχομένως να υποθέτει κάτι άλλο; Και τρίτο, εντάξει, τα βρετανικά νησιά ξέρουμε τι γλώσσα μιλούσαν, αλλά τη «γλώσσα του πλοίου» ούτε οι μισοί αγγλόφωνοι δεν θα το καταλάβουν με απόλυτη ασφάλεια (και τα αυστραλέζικα, και τα νοτιοαφρικάνικα, και τα καραϊβικά αγγλικά με πλοίο πήγαν ως εκεί).

Αν πρέπει/θέλουμε προσπαθήσουμε να φορέσουμε κάποιας μορφής φερετζέ στην πληροφορία για τη γλώσσα, τότε θα προσπαθούσα να χρησιμοποιήσω άλλες παρομοιώσεις, σαφέστερες, χωρίς να αναφέρω ρητά τη γλώσσα: π.χ. τη γλώσσα με την προφορά «της αρχαίας νησιωτικής κοιτίδας», τη γλώσσα με την προφορά «της χώρας των γενναίων» ή τη γλώσσα με την προφορά της πατρίδας των μαρσιποφόρων ή με κάποιο άλλο πολιτιστικό στοιχείο που έχει χρησιμοποιήσει ο συγγραφέας και έχει κατάλληλη προέλευση, της τσίχλας, του μπούμερανγκ, των παρυφών του Έβερεστ π.χ.

 

[dharvatis]

Πες ότι υπάρχουν 4-5 αναφορές τέτοιου τύπου στα Αγγλικά, σε όλο το βιβλίο, αλλά σε ένα σημείο ο συγγραφέας κάνει κάτι έξυπνο: βάζει τους κατοίκους ενός πλανήτη να μιλάνε ελαφρώς παραλλαγμένα Αγγλικά -π.χ. παντού "be" αντί για "is, are" κ.λπ.- γιατί ο συγκεκριμένος πλανήτης είχε μείνει αποκομμένος από τους άλλους για πολύ καιρό, και έτσι η γλώσσα υποτίθεται ότι «εξελίχθηκε» διαφορετικά Υποθέτω ότι ο μεταφραστής θα έκανε κάποιο αντίστοιχο παιχνίδι με τα Ελληνικά της μετάφρασης, αλλά ο κόπος του θα πήγαινε χαμένος αφού ο αναγνώστης θα κοντοσταθεί μόλις διαβάσει ότι «μιλούσαν μια παραλλαγή των Αγγλικών του διαστημόπλοιου» (ενν. που είχε φέρει τους προγόνους τους εκεί).

 

[drsiebenmal]

Αν πεις όμως «της γλώσσας (ή της λαλιάς, να το κάνουμε και πιο λυρικό) του διαστημόπλοιου» δεν σώζεται κάπως; Όσο δεν λες ποια είναι η γλώσσα, διατηρείται η ψευδαίσθηση (όπως άλλωστε και σε ένα σύγχρονο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στη Νέα Υόρκη).

Ακόμη θυμάμαι σε ένα κόμιξ (Υπεράνθρωπα ήταν, Διαστημικά, θα σε γελάσω) που είχα διαβάσει πιτσιρικάς (10-12 χρονών, ίσως) πόσο με είχε εντυπωσιάσει ότι οι μελλοντικοί κάτοικοι της Γης μιλούσαν με φράσεις όπως «Ποίστε; Πώς πάστε τοχός;» (Ποιοι είστε; Πώς περάσατε το τείχος;}

 

[daeman]

... Υποθέτω ότι ο μεταφραστής θα έκανε κάποιο αντίστοιχο παιχνίδι με τα Ελληνικά της μετάφρασης...

Ακριβώς.

... αλλά ο κόπος του θα πήγαινε χαμένος αφού ο αναγνώστης θα κοντοσταθεί μόλις διαβάσει ότι «μιλούσαν μια παραλλαγή των Αγγλικών του διαστημόπλοιου» (ενν. που είχε φέρει τους προγόνους τους εκεί).

... μιλούσαν μια παραλλαγή της γλώσσας των προγόνων τους / της αρχέγονης γλώσσας / της ηωγλώσσας τους...

...της γλώσσας της Κιβωτού (the starship Ark)...


Εκείνης που μελετούν χιλιετίες τώρα οι παλαιογλωσσολόγοι κι άκρη δεν έβγαλαν ακόμα.

 

[dharvatis]

Αν πεις όμως «της γλώσσας (ή της λαλιάς, να το κάνουμε και πιο λυρικό) του διαστημόπλοιου» δεν σώζεται κάπως; Όσο δεν λες ποια είναι η γλώσσα, διατηρείται η ψευδαίσθηση (όπως άλλωστε και σε ένα σύγχρονο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στη Νέα Υόρκη).

Ναι, ίσως και να σώζεται. Ίσως μάλιστα αρκεί να μην αναφερθεί η λέξη «Αγγλικά», ακόμα κι αν ο αναγνώστης μπορεί με τη λογική να συμπεράνει για ποια γλώσσα μιλάς (όπως στην περίπτωση αυτού που μιλάει με βρετανική προφορά). Θέλει σκέψη αυτό.

Ακόμη θυμάμαι σε ένα κόμιξ (Υπεράνθρωπα ήταν, Διαστημικά, θα σε γελάσω) που είχα διαβάσει πιτσιρικάς (10-12 χρονών, ίσως) πόσο με είχε εντυπωσιάσει ότι οι μελλοντικοί κάτοικοι της Γης μιλούσαν με φράσεις όπως «Ποίστε; Πώς πάστε τοχός;» (Ποιοι είστε; Πώς περάσατε το τείχος;}

Ακριβώς

... μιλούσαν μια παραλλαγή της γλώσσας των προγόνων τους / της αρχέγονης γλώσσας / της ηωγλώσσας τους...

Σύμφωνοι, αλλά χάνεται η αναφορά στη γλώσσα του πλοίου... άσε που θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης σε ποιους προγόνους αναφερόμαστε, αφού υποτίθεται ότι όλοι τους ξεκίνησαν από τη Γη.

 

[daeman]

...
Σύμφωνοι, αλλά χάνεται η αναφορά στη γλώσσα του πλοίου... άσε που θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης σε ποιους προγόνους αναφερόμαστε, αφού υποτίθεται ότι όλοι τους ξεκίνησαν από τη Γη.

Ε, όταν αλλάζουν τα δεδομένα, αλλάζουν και οι λύσεις. Κοντός ψαλμός αλληλούια. Δύσκολο είναι να χώσουμε κάπου το διαστημόπλοιο ή κάποια νύξη που να παραπέμπει σ' αυτό; Ή μήπως θα είναι η πρώτη φορά;

Πάντως, αυτά τα ζητήματα λύνονται καλύτερα πρακτικά, με παραδείγματα, παρά γενικόλογα και θεωρητικά.

Όχι πως δεν υπάρχουν και πολυγλωσσικές προκλήσεις που απαιτούν στύψιμο του νου και έμπνευση —και αν:

Fur mi Kameraden de todas partes
No mondo nostro,
No spirito uno,
J'essaie esto Traum futuro
In an anglish sprach
De nuestro Lingo.

Even then I was probably not entirely unaware that in this dynamic I was merely choosing my own psychic sprach of the social Lingo of our Age, finding for myself in my own carefully naive way the specific expression of the general image of menschkeit.

The Void Captain's Tale - Norman Spinrad

"You will now spiel for me your name tale, Captain, bitte?"

 

[AoratiMelani]

Η απάντηση βεβαίως είναι.... εξαρτάται. :)

Σε γενικές γραμμές πάντως, δεν έχω θέμα να το αφήσω "αγγλικά". Ο αναγνώστης γνωρίζει ότι διαβάζει ή παρακολουθεί κάτι μεταφρασμένο. Πολύ πιθανό να υπάρχουν και άλλες αναφορές στην Αγγλία και στα αγγλικά, από το πιο απλό που είναι τα ονόματα των πρωταγωνιστών μέχρι τοπωνύμια κ.τ.ό. Δεν βλέπω πρόβλημα στο να μείνει ως έχει.

Κατανοώ απόλυτα τον προβληματισμό σου και την αναζήτηση λύσης. Συχνά έχω προβληματιστεί κι εγώ. Προχτές ας πούμε έβλεπα τους Τρεις Σωματωφύλακες στην τηλεόραση και κάποια στιγμή ο Άραμις λέει στον Ντ'Αρτανιάν ότι πρέπει να πληρώσει πρόστιμο για αμέλεια συλλογής περιττωμάτων από δημόσιο χώρο (ή κάτι τέτοιο) και ο Ντ'Αρτανιάν του απαντάει "στα γαλλικά" και τότε ο άλλος λέει "το άλογό σου έχεσε στο δρόμο".
Θα μπορούσε να δοθεί μια άλλη λύση, σίγουρα, του στυλ "μίλα ανθρώπινα", αλλά δεν με πείραξε καθόλου και το "στα γαλλικά". Ήδη όλοι ξέρουμε ότι βρισκόμαστε στη Γαλλία και ότι αυτοί που μιλούν είναι Γάλλοι, τι πιο φυσικό να μιλούν γαλλικά;

Νομίζω ότι είναι απλώς θέμα μεταφραστικής επιλογής και ότι δεν χαλάει καθόλου την ατμόσφαιρα.

 

[Alexandra]

...αλλά δεν με πείραξε καθόλου και το "στα γαλλικά". Ήδη όλοι ξέρουμε ότι βρισκόμαστε στη Γαλλία και ότι αυτοί που μιλούν είναι Γάλλοι, τι πιο φυσικό να μιλούν γαλλικά; Νομίζω ότι είναι απλώς θέμα μεταφραστικής επιλογής και ότι δεν χαλάει καθόλου την ατμόσφαιρα.

Νομίζω ότι αυτό ισχύει όταν η προτροπή είναι κυριολεκτική, «Μίλα Γαλλικά (και όχι Αγγλικά)». Αλλά όταν η προτροπή σημαίνει «Μίλα σε πιο απλή γλώσσα για να καταλάβω τι εννοείς», πιστεύω ότι χρειάζεται διαφορετική μετάφραση, π.χ. αυτή που ανέφερες.

Edit: Αλλά τώρα που το ξανασκέφτομαι, το λέμε κι εμείς «Μίλα Ελληνικά», εννοώντας «Πες τα σε κατανοητή ελληνική γλώσσα, αυτά που λες είναι δυσνόητα».

 

[Hellegennes]

Επίσης υπάρχουν και οι συμφράσεις: "ελληνικά μιλάω", "δεν καταλαβαίνεις ελληνικά;", "σε απλά ελληνικά το λέω" και φυσικά το "δεν μιλάω αλαμπουρνέζικα" που είναι η πασπαρτού φράση απόδοσης για όποια αντίστοιχη έκφραση υπάρχει σε άλλες γλώσσες. Στα αγγλικά πάντως υπάρχουν αντίστοιχες όλων αυτών των εκφράσεων.

 

[Zazula]

Και στο ΧΛΝΓ υπάρχουν αυτά:

(δεν) καταλαβαίνεις ελληνικά; (προφ.): σε κάποιον που δεν κατανοεί κάτι αυτονόητο: Τι άλλο θέλεις να σου πω, δεν καταλαβαίνεις ελληνικά;
ελληνικά (σου) μιλάω (όχι κινέζικα) (προφ.): όταν κάποιος δυσκολεύεται ή δεν θέλει να καταλάβει κάτι: Καλά, χαζός είσαι; Ελληνικά μιλάω!​

 

[sarant]

Παλιότερα έλεγαν και "μίλα ρωμέικα" (ή ρωμαίικα, τέλος πάντων)

 

[azimuthios]

Ε, όταν αλλάζουν τα δεδομένα, αλλάζουν και οι λύσεις. Κοντός ψαλμός αλληλούια. Δύσκολο είναι να χώσουμε κάπου το διαστημόπλοιο ή κάποια νύξη που να παραπέμπει σ' αυτό; Ή μήπως θα είναι η πρώτη φορά;

Πάντως, αυτά τα ζητήματα λύνονται καλύτερα πρακτικά, με παραδείγματα, παρά γενικόλογα και θεωρητικά.

Όχι πως δεν υπάρχουν και πολυγλωσσικές προκλήσεις που απαιτούν στύψιμο του νου και έμπνευση —και αν:

Fur mi Kameraden de todas partes
No mondo nostro,
No spirito uno,
J'essaie esto Traum futuro
In an anglish sprach
De nuestro Lingo.

Even then I was probably not entirely unaware that in this dynamic I was merely choosing my own psychic sprach of the social Lingo of our Age, finding for myself in my own carefully naive way the specific expression of the general image of menschkeit.

The Void Captain's Tale - Norman Spinrad

"You will now spiel for me your name tale, Captain, bitte?"

Αυτό μου θυμίζει κάτι που είχα γράψει παλιότερα και παραμένει αδημοσίευτο, σε μια στιγμή έμπνευσης ή αν-εμπνευσης στην παραλία της Στούπας κάποιο βράδυ του 2010... Είπα να το μοιραστώ μαζί σας, γράφοντας το άσχετο ποστ του νήματος... :)

L camino di lingua

Nous avons une langue
de communicare
La lingua de los ojos
sparkling in la nocce, we thought

A falling star speeding through il cielo
Un’ altra speranza disregarded
Una historia d’ amour, la raison absorbed

It is trop tard per conversazione
Il est too late pour anima soothing

The speaking in tongues man
has dissolved
our dislocated tender thoughts
into a polyglot mumbling


Όσο για το θέμα μας, νομίζω πως απαντήθηκε. Πρώτα συγκάλυψη και μετά επινόηση αντίστοιχης γλώσσας ή γλωσσικών τύπων.

 

[nickel]

Καλημέρα. Πρέπει να είμαι πολύ κουρασμένος, αλλά δεν κατάφερα να καταλάβω πού βρίσκεται το πρόβλημα. Υπάρχει περίπτωση να ξεγελάσουμε τον αναγνώστη και να μη θυμάται ανά πάσα στιγμή ότι διαβάζει (α) ένα μυθιστόρημα (β) γραμμένο στα αγγλικά και (γ) μεταφρασμένο στα ελληνικά; Νομίζω ότι κάθε φορά που θα έβαζε ο μεταφραστής το χεράκι του για να με ξεγελάσει, να δημιουργήσει μια νέα σύμβαση πάνω στη σύμβαση που συνυπέγραψα με τον συγγραφέα, είναι πιθανό να είχε κωμικό αποτέλεσμα.

 

[dharvatis]

Πιστεύω ότι όταν η μετάφραση είναι καλή, ο αναγνώστης αφήνει τον εαυτό του να αδιαφορήσει για τη γλώσσα στην οποία γράφτηκε το πρωτότυπο. Αν λοιπόν του την αναφέρεις ξαφνικά, ενοχλείς την αδιαφορία αυτή. Νομίζω ότι η συγκάλυψη είναι προτιμότερη - έστω κι αν γίνει επιφανειακά μόνο, λέγοντας π.χ. «κοινή γλώσσα» αντί για «Αγγλικά».

 

[nickel]

Κι εγώ που προσπαθώ να πείσω ότι κοινή γλώσσα του μέλλοντος θα είναι η αγγλική, πώς θα βοηθήσω τον αναγνώστη να το εμπεδώσει;

 

[dharvatis]

:-D :-D

 

[Zazula]

Κι εγώ που προσπαθώ να πείσω ότι κοινή γλώσσα του μέλλοντος θα είναι η αγγλική, πώς θα βοηθήσω τον αναγνώστη να το εμπεδώσει;

Το διακόσια προ Χριστού θα έγραφες τα ίδια για την ελληνική. Και στα τρακόσια μετά Χριστόν, πάλι τα ίδια για τη λατινική. Και στα χίλια εφτακόσια, πάλι τα ίδια για τη γαλλική. Ιδέα δεν έχουμε για το τι θα ισχύει το τρεις χιλιάδες. Ή το εφτά χιλιάδες.


ΥΓ Ή μήπως όχι; Διότι: «There seems to be an absence of a certain ornithological piece. A headline regarding mass awareness of a certain avian variety. And it was my understanding that everyone had heard...» http://www.youtube.com/watch?v=9Gc4QTqslN4

 

[AoratiMelani]

Πιστεύω ότι όταν η μετάφραση είναι καλή, ο αναγνώστης αφήνει τον εαυτό του να αδιαφορήσει για τη γλώσσα στην οποία γράφτηκε το πρωτότυπο. Αν λοιπόν του την αναφέρεις ξαφνικά, ενοχλείς την αδιαφορία αυτή.

Είναι γεγονός. Αλλά αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό. Μερικές φορές είναι αναπόφευκτο αλλά ανώδυνο και μερικές φορές είναι και επιθυμητό ακόμη.