Μία ή δύο λέξεις; Τέλος πάντων ή τελοσπάντων;

[kapa18]

Ψάχνοντας για την ορθή γραφή του "τέλους των πάντων" διαπίστωσα ότι στο ΛΚΝ και στο Μείζον του Φυτράκη υπάρχει στο λήμμα "τέλος" ως "τέλος πάντων". Στο γκουγκλ το "τέλος πάντων" αριθμεί 309.000 αποτελέσματα, αλλά και το "τελοσπάντων" εμφανίζει το διόλου ευκαταφρόνητο 65.300 (με παρουσία και σε εφημερίδες κ.λπ.). Να υποθέσω με βάση τα φαινόμενα ότι το σωστό είναι το "τέλος πάντων"; Δηλαδή τα 65.300 είναι λάθος; Εμένα δηλαδή που μ'αρέσει το "τελοσπάντων", πειράζει;

 

[nickel]

Να προσθέσω ότι και τα τέσσερα λεξικά του Κέντρου Λεξικογραφίας επιμένουν κι αυτά στη γραφή με δύο λέξεις.

Πολύ ενδιαφέρον (ακόμα κι αν διαφοροποιείται από τη γενικότερη πρακτική σε κάποια σημεία) είναι το σχετικό άρθρο του Θ. Μωυσιάδη στο Linguarium.
Γράφει εκεί μεταξύ άλλων:
Ομοίως, η γραφή ολωσδιόλου ή τελοσπάντων παραθεωρεί ότι τα συστατικά τεμάχια εκφέρονται σχεδόν πάντοτε χωριστά: όλως διόλου, τέλος πάντων.

Οπότε, όταν θέλεις να είσαι σίγουρη, γράφεις «τέλος πάντων». Από την άλλη, στο διαδίκτυο συχνά πειραματιζόμαστε. Και από τα πολλά πειράματα θα προκύψουν τα μεθαυριανά ελληνικά, ακόμα και τα μεθαυριανά καθιερωμένα λάθη. Εμένα προσωπικά δεν με ξενίζει να διαβάζω «τελοσπάντων» (κι ας έχει κάτι μάγκικο, σαν να το λες μονορούφι) κι ας γράφω «τέλος πάντων» (αλλά και «ολωσδιόλου» — γιατί το λέω και σαν μία λέξη, με έναν τόνο).

 

[Lexoplast]

Στη συγκεκριμένη περίπτωση είμαι υπέρ του "τέλος πάντων", αφού πρέπει να τονίζεται ως δύο ξεχωριστές λέξεις. Ομοίως δέχομαι το "όλως διόλου", το οποίο ήδη έχει μία ένωση, αλλά όχι και το "ολωσδιόλου".

Γενικότερα, η ένστασή μου προς τις ενώσεις είναι ότι, συν τω χρόνω, κάνει τους χειριστές της γλώσσας να μην αντιλαμβάνονται την προέλευση και την κυριολεκτική έννοια των λέξεων και να τις χρησιμοποιούν εσφαλμένα.

 

[nickel]

απαρχής|αφ’ εαυτού
απεναντίας|αφ’ ης στιγμής
απέξω|αφ’ υψηλού
απευθείας|διά βίου
αφενός|διά ζώσης
αφετέρου|διά μέσου
αφότου|διά παντός
διαμιάς|διά ταύτα
διόλου|εις βάρος
ειδάλλως|εις μάτην
ειδεμή|εις μνήμην
ενόσω|εκ μέρους
εντάξει|εκ νέου
εντούτοις|εν αγνοία
εξαιτίας|εν ανάγκη
εξάλλου|εν αντιθέσει
εξάπαντος|εν γένει
εξαπίνης|εν γνώσει
εξαρχής|εν είδει
εξίσου|εν ενεργεία
εξού|εν κατακλείδι
επιμέρους|εν λευκώ
επιπλέον|εν λόγω
επιτέλους|εν μέρει
εφάπαξ|εν μέσω
εφεξής|εν ολίγοις
εφόσον|εν όλω
καθαυτό|εν ονόματι
καθεξής|εν όψει
καθόλα (είναι καθόλα εντάξει) .... |εν πολλοίς
καθό|εν προκειμένω
καθότι|εν συνεχεία
καθόσον|εν συντομία
κατευθείαν|εν τέλει
καταγής|εν τω μεταξύ
καταμεσής|εξ αδιαιρέτου
καταπώς|εξ αίματος
κατεξοχήν|εξ ανάγκης
μολαταύτα|εξ αφορμής
μόλο (που)|εξ εναντίας
μεμιάς|εξ ολοκλήρου
μολονότι|εξ ορισμού
μονομιάς|εξ όψεως
παραλίγο|επ’ αυτοφώρω
παρόλο (που)|επ’ ευκαιρία
παρότι|επί κεφαλής
προπάντων|επί τούτω
προπαντός|επί τροχάδην
τωόντι|επ’ ωφελεία
τουτέστι(ν)|εφ’ όρου (ζωής)
υπόψη (αλλά: υπ’ όψιν)|έως ότου
φερειπείν|καθ’ όλον, καθ’ όλη, καθ’ όλο
ωσότου|κατ’ ανάγκην
ωστόσο|κατ’ αρχάς
προσώρας|κατ’ αρχήν
παναπεί |κατ’ ιδίαν
|όλως διόλου
|παρ’ όλο (τον καβγά),
|παρ’ όλη (την προσπάθεια)
|αλλά: παρόλο που
|παρ’ ολ’ αυτά
|συν τοις άλλοις
|συν τω χρόνω
|τέλος πάντων
|υπ’ όψιν (αλλά: υπόψη)
|ως εκ τούτου
|ως επί το πλείστον

Ο παραπάνω πίνακας συνδυάζει τις λέξεις που αναφέρονται στο άρθρο του καθηγητή Μπαμπινιώτη που είχε δημοσιευτεί στο Βήμα το 1999 (όπως φιλοξενείται και στον τόπο του Λεξικολογικού Κέντρου) και τις λέξεις που βρίσκουμε στο Ορθογραφικό Λεξικό που πρόσφατα εξέδωσε το Κέντρο. Υπάρχει αξιοσημείωτη συνέπεια και η μοναδική μετακίνηση από το 1999 έχει γίνει στο επιμέρους, το οποίο σαν μία λέξη λημματογραφείται και στα τέσσερα λεξικά του Κέντρου (και στον Κριαρά, αλλά όχι στο Μείζον ή το ΛΚΝ!).

Προσωπικές μου σημειώσεις:

• Είναι εξαιρετικά συνηθισμένο να βάζουν κάποιοι, χωρίς λόγο, απόστροφο μετά το εξ — και ενοχλητικό. Δεν του τρώμε τίποτα για να του κοτσάρουμε απόστροφο!
• Είναι λάθος να παρασυρόμαστε από το παρόλο που και να γράφουμε «παρόλο τον πόλεμο που δέχτηκε!». Χρειάζεται απόστροφο: «παρ’ όλο τον πόλεμο που δέχτηκε», όπως και «παρ’ όλη την προσπάθεια που κατέβαλε».
• Η πιο μεγάλη φασαρία φαίνεται να γίνεται για το επικεφαλής. Το έλεγε και χτες ο καθηγητής σε ενδιαφέρουσα συνέντευξη θαμμένη στις μεταμεσονύχτιες ώρες της ΝΕΤ (Στα άκρα της Βίκης Φλέσσα): «δύο λέξεις, αφού έτσι θα αποφεύγεται η κλίση της, του επικεφαλή! τον επικεφαλή! οι επικεφαλείς!».
  Δική μου άποψη: το επικεφαλής δεν διαφέρει από το επιμέρους (επιρρήματα, επί + γενική, σε θέση επιθέτου). Οι χρήσεις στο διαδίκτυο είναι 200:1 (χωρίς να μετράμε τα λανθασμένα). Τι είναι πιο εύκολο: Να ξαναγυρίσουμε στις δύο λέξεις ή να διδάξουμε ότι δεν κλίνεται;
  Και η προκλητική μου άποψη: Αν ο κόσμος θέλει να το κάνει κλινόμενο επίθετο, με γεια του με χαρά του.
• Δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στον παραπάνω πίνακα και τις απόψεις των άλλων λεξικών (ΛΚΝ, Κριαρά, Μείζον). Χωρίς να τα ψάξω ένα ένα, ο Κριαράς δέχεται το διαμέσου (στο διαδίκτυο τα πράγματα είναι μοιρασμένα, με μια ελαφρά προτίμηση υπέρ του μονολεκτικού), όλοι δέχονται το ενόψει, μόνο το ΛΚΝ δέχεται το εντέλει (το «εν τέλει» υπερτερεί σαφώς στο διαδίκτυο), το επιτροχάδην υφίσταται σαν μία λέξη μέχρι και στον Όμηρο και σε όλα τα άλλα λεξικά (αλλά στο διαδίκτυο δεν κερδίζει ακόμα το μονολεκτικό!), το ολωσδιόλου είναι μία λέξη στα άλλα λεξικά (και με έναν τόνο στην προφορά του ΛΚΝ), το υπόψη πονοκεφαλιάζει πολλούς (οργιάζουν τα «υπ’ όψη!» και τα «υπόψιν!»).
• Για το κατ’ αρχάς θα διαφημίσω μόνο τη δική μου άποψη:
  κατ’ αρχήν = in principle. Π.χ. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν και κατ’ άρθρο.
  καταρχάς, καταρχήν = first of all, to begin with.

Εν κατακλείδι: Εκεί όπου συμφωνούν και τα τέσσερα λεξικά, ας τηρούμε τους κανόνες τους. Εκεί όπου αρχίζουν οι διαφωνίες, ό,τι μας φωτίσει ο Θεός.

 

[Zazula]

1. Τέλος πάντων
Εκτιμώ ότι η φράση αυτή εκφέρεται και ως δύο χωριστές λέξεις, αλλά και με τη μία - ανάλογα με πώς επιθυμεί να τη φορτίσει ο ομιλητής. Κρίνοντας (κυρίως) εξ ιδίων, θα τολμούσα να πω ότι εκφέρεται χωρισμένη στα δύο (και δεόντως τονισμένη) για να υπογραμμίσει/μεγεθύνει/επιτείνει το πόσο μεγάλη παραχώρηση κάνουμε που το κλείνουμε το θέμα ή πόσο βαθύτατη είναι η αγανάκτησή μας κλπ, ενώ τη λέμε βιαστικά μονορούφι όταν δεν θέλουμε να δώσουμε συνέχεια ή να το πολυσκαλίζουμε (κάτι σα μια κουταλιά μουρουνόλαδο). Ωστόσο, επειδή θεωρώ ότι ο τρόπος εκφοράς τού "τέλος πάντων" είναι υποκειμενική υπόθεση, που εξαρτάται κι από την εκάστοτε συγκυρία, δεν νομίζω ότι αποτελεί το κριτήριο για το αν θα γραφτεί ως μία λέξη.
Όσον αφορά το μάγκικο της υπόθεσης, τώρα, φρονώ ότι για να προβληθεί δεν αρκεί η γραφή τού "τέλος πάντων" ως μία λέξη. Για να επιτελέσει αυτή την αποστολή, άλλωστε, υπάρχει ήδη η λέξη "τεσπά": http://www.google.com/search?hl=en&rls=com.microsoft:en-us&q=τεσπα (164.000 ευρήματα)

2. Ολωσδιόλου
Τώρα, αν σας πω πως μου φαίνεται απόλυτα φυσιολογική η μονολεκτική γραφή, τι θα λέγατε; Ποτέ μου δεν το τόνισα και στις δύο συνθετικές του λέξεις, και δεν με προκαλεί ακουστικά (καθώς καταφέρνει και χώνεται διακριτικά ανάμεσα σε πολλές σύνθετες λέξεις από ολο-). Και, συν τοις άλλοις, διαθέτει ένα χαρακτηριστικό το οποίο δεν πρόσεξα εάν έχει ήδη μνημονευτεί από όσους ασχολήθηκαν με τη θεωρητική και γλωσσολογική τεκμηρίωση του ζητήματος "μία ή δύο λέξεις": το "ολωσδιόλου" χρησιμοποιείται ως επιθετική φράση. Όπως επίσης συμβαίνει και με τα "επικεφαλής" και "επιμέρους": Είναι ολωσδιόλου άχρηστος, Οι επικεφαλής αξιωματικοί, Οι επιμέρους συμφωνίες.
Έχω καταλήξει να πιστεύω ότι η ελληνική γλώσσα διατηρεί μεγάλη την ανάγκη να γεννά επιθετικούς προσδιορισμούς και από συνθετότερους σχηματισμούς και συνδυασμούς λέξεων, και -δεδομένου ότι δεν έχουμε την άνεση της αγγλικής για συνένωσης όλων τους με απανωτά υφέν ή της γερμανικής για σιδηροδρομοειδείς παραθέσεις- αργά ή γρήγορα οι φράσεις που χρησιμοποιούνται σε επιθετικό ρόλο παρουσιάζουν εντονότερη την τάση να ορθογραφηθούν ως μία λέξη (για λόγους ευχέρειας, μάλλον).

3. Επικεφαλής
Συμφωνώ με το Νίκο ότι, αν είναι να αποκτήσει κλίση, με γεια του με χαρά του. (Δεν θα είναι όμως από εμένα!) Το ίδιο είπε, άλλωστε, και ο Νικ.Σαραντ. στο ιστολόγιο του Δρος Moshe. Αν δεν κάνω δε λάθος, δεν θα είναι δα και η πρώτη φορά που θα συμβαίνει κάτι τέτοιο στη γλώσσα. (Ιδέα: μπορεί και το "ολωσδιόλου" να θεωρηθεί γενική επιθέτου σε -ος!)

4. Διαμέσου
Μεταφέρω τη θέση μου σχετικά με αυτό, την οποία έχω καταθέσει αλλού:
Ομολογώ πως δεν είμαι από αυτούς που "βιάζονται" να υιοθετήσουν μονολεκτικές γραφές. Επίσης ομολογώ ότι υπάρχει μια ψυχή κάπου στα βόρεια, που μου 'φερνε ο κακόμοιρος τις μεταφράσεις του με το περιφραστικό "διά μέσου" (δύο λέξεις) - και τον έπαιρνε και τον σήκωνε! Του τ' άλλαζα όλα σε "μέσω". Κι έμενε ν' απορεί ο χριστιανός... Βέβαια, κάποια στιγμή καθίσαμε και το συζητήσαμε. Με ρώτησε τι στο καλό με ενοχλούσε στο "διά μέσου". Του απάντησα ότι (για μένα, τουλάχιστον) είναι μία κατασκευή εξίσου λόγια με το "μέσω", και πιο περιφραστική. Πέραν ελαχιστοτάτων περιπτώσεων, δεν υπήρχαν διατυπώσεις όπου το "διά μέσου" να μην μπορούσε να υποκατασταθεί από ένα "μέσω". Και μου αρέσουν οι πυκνότερες, πιο ολιγόλογες διατυπώσεις - εξ ου και υπερίσχυε μονίμως το "μέσω". "Ναι, αλλά ο κόσμος το λέει" ήταν η υπεράσπιση του φίλου μου υπέρ της χρήσης του "διά μέσου". Βάλαμε λοιπόν κάτω τα λεξικά, και βρήκαμε ότι το ΛΝΕΓ το λημματογραφούσε ως μία λέξη. Αυτό ήταν! Διαμόρφωσα επί τόπου την ακόλουθη "άποψη" (η οποία, σημειωτεόν, μπορεί φυσικά να εδράζεται στην ή να εκπορεύεται από την ημιμάθεια και την ασχετοσύνη μου):
- Όταν έχουμε γραπτό λόγο σφιχτό ή/και απαίτηση λιτής ακριβολογίας, αφήνουμε το "διά μέσου" κατά μέρος, και χρησιμοποιούμε το "μέσω" στις περισσότερες τυπικές περιπτώσεις.
- Όταν δεν έχουμε λόγιο περιβάλλον ή επιδιώκουμε την ποικιλία ή μεταφέρουμε στο γραπτό λόγο προφορικά λεγόμενα, καταφεύγουμε στο "διαμέσου" γραμμένο έτσι μονολεκτικά, για να (ψευτο)χαλαρώσουμε κάπως τη δομή και το ύφος.
- Όταν επιθυμούμε να αποφύγουμε την υπερβολική ή άσκοπη ή άκομψη ή απανωτή χρήση της γενικής πτώσης, επιλέγουμε ένα υποκατάστατο όπως το "μέσα από".
Και έκλεινα σημειώνοντας αυτό που ανέφερε και εδώ ο Νίκος: Ότι, δηλαδή, το google δίνει 118.000 εμφανίσεις του "διά/δια μέσου" (δύο λέξεις), έναντι 149.000 εμφανίσεων (25% παραπάνω!) για το μονολεκτικό "διαμέσου". Και, επειδή είχε τεθεί το ζήτημα της πιθανής σύγχυσης που θα προκαλούσε ένα μονολεκτικό "διαμέσου" με τη γενική των ουσιαστικών "η διάμεσος / το διάμεσο", παρατηρούσα ότι ελάχιστες από τις εμφανίσεις του "διαμέσου" έχουν να κάνουν με γεωμετρία ή μέντιουμ...

5. Κατ' αρχήν / Κατ' αρχάς
Επιμένω στη διλεκτική γραφή και τη σημασιολογική διαφοροποίηση.

 

[Lexoplast]

Πρώτον, θέλω να δηλώσω την αμέριστη συμπαράστασή μου στο συνάδελφο που έγραφε (και ελπίζω να γράφει ακόμη) "διά μέσου". Δεύτερον, έχω μια απορία: αφού το "διά" πλέον προφέρεται συνήθως ως μία συλλαβή (σαν το "πια" ας πούμε), μπορούμε να το δεχτούμε και χωρίς τόνο;

 

[Zazula]

Για το "διά" τα 'χω ήδη πει τα δικά μου - δισύλλαβο και μόνον. Το περιλαμβάνω στο style guide των εκδόσεών μου, και αφαιρώ το λανθασμένο "δια*" από τον ορθογράφο του Word σε κάθε νέα εγκατάσταση, προσθέτοντας το σωστό.

 

[nickel]

Αφού ευχαριστήσω τον Zazula για την κατάθεση των σχολίων του, επιτρέψτε μου να προσθέσω μερικά πράγματα:

• Ήταν παράλειψή μου που δεν προέτρεψα να διαβαστούν και τα σχόλια στο σημείωμα του Dr Moshe.
• To ολωσδιόλου έχει μόνο επιρρηματική χρήση, δηλαδή προσδιορίζει μόνο επίθετα (π.χ. ολωσδιόλου περιττός) ή άλλα επιρρήματα (π.χ. ολωσδιόλου αναπάντεχα) και όχι ουσιαστικά. Λημματογραφείται σαν μία λέξη στο ΛΝΕΓ μου του 1998 αλλά έχει πλέον «διορθωθεί» σε δύο λέξεις στα άλλα λεξικά.
• Ομοίως (περίπου) και το διαμέσου: δύο λέξεις, διά μέσου, στο Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο και στο Μικρό, αλλά και οι δύο γραφές γίνονται αποδεκτές στο Ορθογραφικό. Θα είχε ενδιαφέρον ένα τεστ με χαρτί και μικρόφωνο όπου θα ζητούσαμε από ένα καλό στατιστικό δείγμα συμπολιτών μας να διαλέξουν αν θα έγραφαν «Πήγε στο χωριό διά μέσου Τριπόλεως» ή «Πήγε στο χωριό διαμέσου Τριπόλεως» και ύστερα να το διαβάσουν, για να δούμε αν θα έλεγαν ðiamésu ή ðjamésu (ελπίζω όχι ðiá mésu). Και ναι, Zazula, κι εγώ «μέσω Τρίπολης» θα έλεγα/έγραφα.
• Να μην παρεξηγηθώ, καθώς συχνά κάνω προκλητικές δηλώσεις: όχι μόνο δεν πρόκειται να γράψω π.χ. τους επικεφαλείς!, αλλά και πάντοτε θα κάνω σαν τον κύριο όταν θα το βλέπω στην οθόνη μου (ή αλλού).
  
  
• Ας μου επιτρέψει ο Dr Moshe να αντιγράψω τα λόγια του: «Είναι βέβαιο ότι αρκετές γλωσσικές αλλαγές είχαν την αφετηρία τους σε χρήσεις που θα χαρακτηρίζαμε λάθη. Εντούτοις, απαιτείται πολύς χρόνος για την εδραίωση τέτοιων μεταβολών, προκειμένου να χαθεί από τους ομιλητές η αίσθηση της εσφαλμένης χρήσης. Επιπλέον, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να ολισθήσουμε στην ευκολία ή στην αμεριμνησία ως προς τη γλωσσική έκφραση…»
  Η εκ μέρους μου αποδοχή της δυναμικής του λάθους δεν είναι και συχωροχάρτι.
• Ταυτόχρονα πρέπει κάποια στιγμή να παραδεχόμαστε ότι χάσαμε. Πάνε αρκετά χρόνια που έχω δεχτεί ότι «κάηκε» η λεπτή διαφορά «κατ’ αρχήν – κατ’ αρχάς». Σε μια επιμέλεια, θα τον πάρει και θα τον σηκώσει τον «επικεφαλή!» αλλά ένα «καταρχήν» με τη σημασία του «πρώτα απ' όλα» σ’ ένα διάλογο μάλλον θα μείνει.
• Λησμόνησα (επειδή το Κέντρο δεν ασχολείται μ’ αυτά) κάποια άλλα σύγχρονα (αν και όχι τόσο σύγχρονα) μονολεκτικά, αλλά τα θυμήθηκα, διαβάζοντας ξανά τα σχόλια που λέγαμε, όταν είδα τον συνονόματο να γράφει «Από κει και πέρα» και προχτές στον Γιάννη Η. Χάρη «την πρόσθεσε όμως στην τελευταία, κι από κει βρέθηκε τώρα στο ορθογραφικό» (λίγο πιο πάνω από ένα άγνωστο στα λεξικά «παραταύτα»).
  Έχω ασπαστεί τα παμπάλαια (κι ας μπήκαν πρόσφατα στο ΛΚΝ) αποδώ και αποκεί (και, μολονότι λιγότερο απαραίτητα, τα απέξω, αποπάνω, αποκάτω). Στο Ορθογραφικό χώρεσε και μπήκε μόνο το αποδώ. Δεν έχω πρόβλημα με το από ’δώ και το από ’κεί. Αλλά το από δω και το από κει σαν να μου ζητούν να τα διαβάσω apóðo και apóki.

 

[Zazula]

To ολωσδιόλου λημματογραφείται σαν μία λέξη στο ΛΝΕΓ μου του 1998 αλλά έχει πλέον «διορθωθεί» σε δύο λέξεις στα άλλα λεξικά.

Και στο ΛΚΝ (Τριανταφυλλίδη) λημματογραφείται ως μία λέξη (Ναι, Νίκο, έχεις -φυσικά- δίκιο για τη -μόνο επιρρηματική- χρήση του· mea culpa ):
ολωσδιόλου [olozδiólu] επίρρ.: σε καταφατική πρόταση επιτείνει τη μειωτική σημασία του όρου της πρότασης που ακολουθεί· εντελώς, τελείως: Ολωσδιόλου ανίκανος / τεμπέλης / ηλίθιος. Είναι ολωσδιόλου εκτός κλίματος. [λόγ. < μσν. φρ. όλως διόλου]

Για τις λέξεις που αποβάλλουν λόγω αφαίρεσης το αρχικό τους φωνήεν-συλλαβή και η (μοναδική) συλλαβή που απομένει τονίζεται, συμφωνώ ότι δεν μετατρέπονται σε άτονες μονολεκτικές λέξεις - αντιθέτως, τονίζονται κανονικά. Το ίδιο συμβαίνει και στις περιπτώσεις αποκοπής και έκθλιψης, όταν το μονοσύλλαβο κομμάτι της λέξης που παραμένει, είναι και εκείνο που τονίζεται. Εννοείται δε, ότι και η απόστροφος τοποθετείται δεόντως.

Για τη σημασιολογική διαφοροποίηση των "κατ' αρχήν / κατ' αρχάς", μπορεί οι όμορφες λεπτές διαφορές όμορφα να καίγονται, αλλά απ' την άλλη πού να μαθαίνουν νέα κόλπα τώρα τα γεροντόσκυλα...

 

[nickel]

nickel: ...αλλά έχει πλέον «διορθωθεί» σε δύο λέξεις στα άλλα λεξικά.
Zazula: Και στο ΛΚΝ (Τριανταφυλλίδη) λημματογραφείται ως μία λέξη

Για όλες τις παραπάνω περιπτώσεις όπου μπορεί να μπέρδεψα κόσμο:
Συνήθως η σύγκριση γίνεται ανάμεσα στα λεξικά του Κέντρου Λεξικολογίας από τη μια, δηλαδή τα διάφορα «λεξικά Μπαμπινιώτη» και, για την ακρίβεια, αυτά τα τέσσερα, τα οποία υποστηρίζουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την ετυμολογική γραφή των λέξεων, και τα Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (ΛΚΝ), Νέο Ελληνικό Λεξικό (του Κριαρά) και Μείζον (Τεγόπουλου-Φυτράκη), τα οποία υποστηρίζουν τη «σχολική» ορθογραφία, αν και με αρκετές διαφορές μεταξύ τους.

Και τα τέσσερα λεξικά του Κέντρου είναι νεότερα από τα άλλα τρία λεξικά. Ωστόσο, στην εξέλιξή τους παρατηρούμε διαφοροποιήσεις ανάμεσα και σ' αυτά — βελτιώσεις θα τις έλεγαν κάποιοι, αλλά όχι πάντα. Το παραπάνω σχόλιό μου («αλλά έχει πλέον “διορθωθεί” σε δύο λέξεις στα άλλα λεξικά») αφορούσε την εξέλιξη του ολωσδιόλου στα λεξικά του Κέντρου, αφού έχω ήδη διαπιστώσει ότι γράφεται σαν μία λέξη στα άλλα τρία λεξικά.

Μπέρδεμα. Θα πρέπει να φτιάξουμε κάποια κωδικοποίηση, για να μην πολυλογούμε — διάφανη όμως, για να μας καταλαβαίνουν και οι αυριανοί αναγνώστες.

 

[Palavra]

Ο αγράμματος του φόρουμ έχει μια απορία: γιατί λέμε «παρόλο που» αλλά «παρ' όλ' αυτά», «παρ' όλο τον»;

 

[nickel]

Ο αγράμματος του φόρουμ έχει μια απορία: γιατί λέμε «παρόλο που» αλλά «παρ' όλ' αυτά», «παρ' όλο τον»;

Θα αποσπάσω δύο παραγράφους από το άρθρο του καθηγητή Μπαμπινιώτη που ανέφερα παραπάνω.

...Γλωσσολογικά ο απαραίτητος όρος, το κύριο κριτήριο για να γραφούν δύο λέξεις ως μία είναι να αποτελούν μία τονική ενότητα, να συμπεριφέρονται σαν να ήταν μία λέξη (αφενός, εξάλλου, εφόσον, αφότου, επιτέλους). Ένα δεύτερο κριτήριο είναι να δηλώνουν από κοινού μια σημασία, πέρα από τη σημασία των συστατικών μερών τής φράσης (μολονότι, προπάντων, τουτέστι, ωστόσο). Τρίτο κριτήριο είναι κατά πόσον και τα δύο συστατικά τής φράσης απαντούν αυτοτελώς στον λόγο (επ' ευκαιρία, εξ ολοκλήρου, εν αγνοία). Τα κριτήρια αυτά συνδυαστικώς εφαρμοζόμενα με συνεξέταση τής «ορθογραφικής συνήθειας», πώς δηλ. έχει καθιερωθεί να γράφονται αρκετές από αυτές τις φράσεις, οδηγούν στην ορθογράφηση που προτείνεται ακολούθως για τις πιο συχνές από αυτές τις φράσεις:

α) Φράσεις που γράφονται ή μπορούν να γραφούν ως μία λέξη: απαρχής, απεναντίας, απέξω, απευθείας, αφενός, αφετέρου, αφότου, διαμιάς, διόλου, ειδάλλως, ειδεμή, ενόσω, εντάξει, εντούτοις, εξαιτίας, εξάλλου, εξάπαντος, εξαπίνης, εξαρχής, εξίσου, εξού, επιπλέον, επιτέλους, εφάπαξ, εφεξής, εφόσον, καθαυτό, καθεξής, καθόλα (είναι καθόλα εντάξει), καθότι, καθόσον, κατευθείαν, καταγής, καταπώς, κατεξοχήν, μολαταύτα, μόλο (που), μεμιάς, μολονότι, μονομιάς, παρόλο (που), παρότι, προπάντων, προπαντός, τωόντι, τουτέστι(ν), υπόψη (αλλά: υπ' όψιν), φερειπείν, ωσότου, ωστόσο...​

Στις περιπτώσεις των «παρ' όλ' αυτά» και «παρ' όλο τον» δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις της πρώτης παραπάνω παραγράφου. Τα παρόλαυτα και παρολαυτά, εγώ προσωπικά δεν τα χρησιμοποιώ — δεν θα ήξερα πού να ρίξω τον τόνο, δεν είναι μία τονική ενότητα. Άλλωστε, η σημασία δεν απέχει από τη σημασία των συστατικών μερών τής φράσης. Στην περίπτωση πάλι του «παρ' όλο τον», δεν είναι καμιά παγιωμένη φράση, αλλά μια καθημερινή κλινόμενη διατύπωση: παρ' όλες τις αλλαγές, παρ' όλους τους ενδοιασμούς, παρ' όλη τη σύγχυση που επικρατεί.

Με την ευκαιρία, να προτείνω να μην παρασύρεσαι από τον τρόπο που γράφει ο χρήστης sarant, γιατί αυτός τα κολλάει όλα. Ελπίζουμε ότι θα επιστρέψει σε τρόπο γραφής που δεν δημιουργεί ρίγη στους επιμελητές μόλις αγοράσει καινούργιο πληκτρολόγιο στο οποίο δεν θα κολλάει η απόστροφος. ;)

 

[Zazula]

Για το "διά" τα 'χω ήδη πει τα δικά μου - δισύλλαβο και μόνον. Το περιλαμβάνω στο style guide των εκδόσεών μου, και αφαιρώ το λανθασμένο "δια*" από τον ορθογράφο του Word σε κάθε νέα εγκατάσταση, προσθέτοντας το σωστό.

Ένα ακόμη δια(όλι) έχει μπει στη ζωή μας με αφορμή το Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων. Η κυβέρνηση δεν βάζει τόνο στο διά (ο ιστότοπος του ξαναβαφτισμένου υπουργείου δεν έχει ακόμη ανανεωθεί, αλλά μπορείτε να το δείτε π.χ. εδώ: http://www.ypepth.gr/el_ec_page1097.htm), και αυτό είναι λάθος.

 

[nickel]

Παρ' οτίτιδα

Βλέπω τις τελευταίες ημέρες όλο και πιο συχνά το σπασμένο παρ’ ότι με την απόστροφο, ενώ θα περίμενα να το βλέπω πιο συχνά ενωμένο σε μία λέξη, παρότι. Τι λένε τα λεξικά;

ΝΕΛ (Κριαρά):
παρότι, εναντ. συνδ., αν και, μολονότι, παρά το ότι, μόλο που: πρέπει να μείνει στο κρεβάτι, ~ αυτό δεν του είναι ευχάριστο. [συνεκφ. παρά + ότι]

Μείζον: Το αγνοεί.

ΛΚΝ: (λήμμα παρά) στις εκφορές παρά το ότι / παρ’ ότι / παρά το γεγονός ότι, στη θέση αντιθετικού υποτακτικού συνδέσμου· παρόλο που, αν και: […] Παρ’ ότι προσπάθησε αρκετά, δεν κατάφερε να περάσει τις εξετάσεις.

ΛΝΕΓ: παρότι σύνδ. (γράφεται συχνά και παρ’ ότι) (λόγ.) εισάγει εναντιωματικές προτάσεις· παρόλο που, αν και: απέτυχε, ~ είχε κάνει συστηματική προσπάθεια ΣΥΝ. μολονότι.


Στο άρθρο του στο Βήμα για το θέμα «μία ή δύο λέξεις» ο Γ. Μπαμπινιώτης είχε περιλάβει το παρότι στις φράσεις που γράφονται ή μπορούν να γραφούν ως μία λέξη. Δεν το ξέχασα και το έβαλα κι εγώ στον πίνακα πιο πάνω.

Γιατί με ενοχλεί με απόστροφο, παρότι έτσι το έχει το ΛΚΝ και το προβλέπει και το ΛΝΕΓ; Επειδή «παρά ότι» δεν υπάρχει. «Παρά το ότι» υπάρχει, «παρά ότι» όχι. Και δίπλα στο παρόλο που ή το μολονότι, φαίνεται λίγο αστείο αυτό το απολίθωμα, με ενοχλεί όσο το «καθ’ όλου» της Καλλίστης.

 

[drsiebenmal]

Γιατί με ενοχλεί με απόστροφο, παρότι έτσι το έχει το ΛΚΝ και το προβλέπει και το ΛΝΕΓ; Επειδή «παρά ότι» δεν υπάρχει. «Παρά το ότι» υπάρχει, «παρά ότι» όχι.

Έχεις δίκιο φυσικά, αλλά το κακό είναι ότι υπάρχει (το άλλο) «παρά (το) ότι» --και σίγουρα έχει παίξει το ρόλο του.

 

[Alexandra]

Δεν μένει παρά να δούμε και το μ' όλον ότι.

 

[nickel]

Απίθανο ανακάτεμα, ντοκτέρ!

«Η φρασεολογία αυτή», είπε, «δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά ότι αρχίζει μια ανάκριση για να διαπιστωθεί αν υπάρχει αδίκημα ...»
Αυτό τι άλλο δείχνει παρά ότι βολευόμαστε στο τέλμα ...
Αυτά είναι σωστά.

...η μπάλα έφτασε στον Τρούπκο, ο οποίος παρά ότι προς στιγμή βρέθηκε στον αγωνιστικό χώρο κατάφερε να πασάρει στον ελεύθερο Αραμπατζή...
Αυτό δεν υπάρχει πια. Ή «παρότι» ή «παρά το ότι».

16η μέρα χωρίς καράβι στη Λήμνο, παρά ότι γράφουν τα Δελτία Τύπου...
Εννοεί «παρά ό,τι», «παρ' όλα όσα γράφουν». Βέβαια το μπέρδεμα ότι με ό,τι είναι ακόμα πιο σοβαρή υπόθεση για γκρινιάρηδες.

 

[tsioutsiou†]

Και "παρά του ότι"

 

[nickel]

Με κάνετε να νιώθω ότι ζω σε γλωσσική γυάλα. Μα πού στο καλό το ψώνισαν πάλι αυτό και έχει 2.500 ευρήματα στο Αλταβίστα; Είναι σαν το μουστουκούλουρου;

 

[Alexandra]

Με κάνετε να νιώθω ότι ζω σε γλωσσική γυάλα. Μα πού στο καλό το ψώνισαν πάλι αυτό και έχει 2.500 ευρήματα στο Αλταβίστα; Είναι σαν το μουστουκούλουρου;

Το ψώνισαν εκεί που πουλάνε και το *συν του ότι, με 2160 ευρήματα.