Found in Translation του Μάικλ Κάνιγχαμ: Ομοιότητες και διαφορές στο ρόλο του συγγραφέα και του μεταφραστή
- Thread starter nickel
- Start date
Σε αυτήν την περίπτωση, γιατί απαντήσατε αποδομητικά με ένα γρήγορο αφορισμό;
Δεν μπορώ να καταλάβω για ποιο λόγο συνεχίζετε με τους χαρακτηρισμούς. Εάν θέλαμε να σας πούμε να μην περνάτε καν απέξω, θα σας είχαμε μπανάρει σούμπιτο από το πρώτο ποστ. Αντιθέτως ωστόσο, καθόμαστε ένα σωρό άνθρωποι, που πνιγόμαστε, και σας απαντάμε και προσπαθούμε να σας δείξουμε ότι μας αδικείτε γιατί, ως κακοπροαίρετοι, ανασφαλείς και κομπλεξικοί (σεις είπατε) που μάλλον είμαστε όλοι, θεωρούμε παρ' όλ' αυτά ότι κάτι έχετε να δώσετε στη μεταφραστική κοινότητα.
Εάν με κάτι διαφωνείτε, να μας απαντήσετε επί τούτου. Για ποιο λόγο οι προσωπικές επιθέσεις; Στο κάτω κάτω, αν δε σας αρέσουμε, να μη μας ξανάρθετε. Μη μας κατηγορείτε όμως ότι σας κλείνουμε και την πόρτα στα μούτρα όταν μπαίνετε στο σπίτι μας και μας μαγαρίζετε το σαλόνι.
sarant
¥
Νευτώνειε, με συγχωρείτε, αλλά το πρώτο φάουλ το κάνατε εσείς στο πρώτο σας μήνυμα και το δεύτερο το κάνατε πάλι εσείς, στο δεύτερό σας μήνυμα, το οποίο τα μέλη του φόρουμ, από υπερβολική ασφαλώς ευγένεια απέναντι σε έναν νεοφερμένο, δεν σχολίασαν όσο έπρεπε: Ναι, περί ορέξεως ουδείς λόγος αλλά όποιος δεν έχει μουσική αυτί δεν κάνει για μεταφραστής λογοτεχνίας. Αυτό είναι και κωμικό και αγενέστατο κτγμ.
Κι έπειτα, επειδή το λέτε και το ξαναλέτε, και πιθανώς το πιστεύετε, επιτρέψτε μου μια διευκρίνιση. Ξαναδιάβασα το μήνυμα εκείνο του Κώστα που σας είπε να μην περνάτε απέξω και, εγώ τουλάχιστον, το διαβάζω ως εξής: το φόρουμ μας έχει πολλά και ποικίλα θέματα και νήματα. Εκείνα που τα κρίνετε ανάξια του επιπέδου σας, μην τα αγγίζετε, μην ασχολείστε μ' αυτά, αλλά όχι και να επιπλήττετε όσους ασχολούνται.
Τέλος, θα συμφωνήσω μαζί σας ότι η ανοχή στα πειραχτήρια είναι δείκτης πολιτισμού, αλλά ελπίζω να συμφωνήσετε κι εσείς μαζί μου ότι ένα πειραχτήρι που με την πρώτη επικριτική φράση (περί οικοδεσποτικής ευγένειας που έχει όρια) αρχίζει να φωνάζει λες και έγινε έγκλημα καθοσιώσεως δεν είναι απλώς πειραχτήρι, είναι τρολ.
Κι έπειτα, επειδή το λέτε και το ξαναλέτε, και πιθανώς το πιστεύετε, επιτρέψτε μου μια διευκρίνιση. Ξαναδιάβασα το μήνυμα εκείνο του Κώστα που σας είπε να μην περνάτε απέξω και, εγώ τουλάχιστον, το διαβάζω ως εξής: το φόρουμ μας έχει πολλά και ποικίλα θέματα και νήματα. Εκείνα που τα κρίνετε ανάξια του επιπέδου σας, μην τα αγγίζετε, μην ασχολείστε μ' αυτά, αλλά όχι και να επιπλήττετε όσους ασχολούνται.
Τέλος, θα συμφωνήσω μαζί σας ότι η ανοχή στα πειραχτήρια είναι δείκτης πολιτισμού, αλλά ελπίζω να συμφωνήσετε κι εσείς μαζί μου ότι ένα πειραχτήρι που με την πρώτη επικριτική φράση (περί οικοδεσποτικής ευγένειας που έχει όρια) αρχίζει να φωνάζει λες και έγινε έγκλημα καθοσιώσεως δεν είναι απλώς πειραχτήρι, είναι τρολ.
Προς Nickel.
Δεν είπα ότι ο Στάινερ μιλάει για ρόλο του συγγραφέα όμοιο με του μεταφραστή. Είπα ότι κάνει παρόμοιους με του Κάνιγκχαμ παραλληλισμούς και αναγωγές. Το βιβλίο του Στάινερ είναι μεγάλο και εξαιρετικά πολύπλοκο. Το διάβασα εδώ και χρόνια και δεν είμαι σε θέση να παραθέσω τώρα ακριβείς παραπομπές. Θα πρέπει να το ξαναδιαβάσω ολόκληρο. Ωστόσο, εκείνο που οπωσδήποτε αναπτύσσει σε όλο το βιβλίο, εκείνο που διαχέεται σε όλο το βιβλίο και είναι τελικά το κεντρικό νόημα του (που είναι όχι απλώς συναφές με τις θέσεις του Κάνιγκχαμ, αλλά τις εμπεριέχει και τις υπερκαλύπτει) είναι ότι η λογοτεχνία η ίδια είναι "μετάφραση", , ότι η λογοτεχνική παράδοση καθαυτή είναι μακρά σειρά "μεταφράσεων" στη λογοτεχική ιστορία κάποιων λογοτεχνικών προτύπων (π.χ. το πρότυπο της Αντιγόνης). Και ότι τα πρότυπα αυτά είναι ελάχιστα και όλα τα μεταγενέστερα έργα είναι "μεταφράσεις", δηλ. επαναλήψεις, εκείνων. Το After Babel είναι κορυφαίο έργο στις μεταφραστικές σπουδές και πρέπει να τρίψει κανείς πολλά παντελόνια στη μελέτη για να είναι σε θέση να αμφισβητήσει σε πέντε αράδες ενός blog τις θέσεις του Στάινερ. Ή να τις σχολιάσει ή να τις παρουσιάσει. Με τέτοια μεγέθη η αναμέτρηση απαιτεί πολλή περίσκεψη.
Δεν είπα ότι ο Στάινερ μιλάει για ρόλο του συγγραφέα όμοιο με του μεταφραστή. Είπα ότι κάνει παρόμοιους με του Κάνιγκχαμ παραλληλισμούς και αναγωγές. Το βιβλίο του Στάινερ είναι μεγάλο και εξαιρετικά πολύπλοκο. Το διάβασα εδώ και χρόνια και δεν είμαι σε θέση να παραθέσω τώρα ακριβείς παραπομπές. Θα πρέπει να το ξαναδιαβάσω ολόκληρο. Ωστόσο, εκείνο που οπωσδήποτε αναπτύσσει σε όλο το βιβλίο, εκείνο που διαχέεται σε όλο το βιβλίο και είναι τελικά το κεντρικό νόημα του (που είναι όχι απλώς συναφές με τις θέσεις του Κάνιγκχαμ, αλλά τις εμπεριέχει και τις υπερκαλύπτει) είναι ότι η λογοτεχνία η ίδια είναι "μετάφραση", , ότι η λογοτεχνική παράδοση καθαυτή είναι μακρά σειρά "μεταφράσεων" στη λογοτεχική ιστορία κάποιων λογοτεχνικών προτύπων (π.χ. το πρότυπο της Αντιγόνης). Και ότι τα πρότυπα αυτά είναι ελάχιστα και όλα τα μεταγενέστερα έργα είναι "μεταφράσεις", δηλ. επαναλήψεις, εκείνων. Το After Babel είναι κορυφαίο έργο στις μεταφραστικές σπουδές και πρέπει να τρίψει κανείς πολλά παντελόνια στη μελέτη για να είναι σε θέση να αμφισβητήσει σε πέντε αράδες ενός blog τις θέσεις του Στάινερ. Ή να τις σχολιάσει ή να τις παρουσιάσει. Με τέτοια μεγέθη η αναμέτρηση απαιτεί πολλή περίσκεψη.
Προς sarant.
Παρακαλώ να μου εξηγηθεί γιατί το "όποιος δεν έχει μουσικό αυτί δεν κάνει για μεταφραστής λογοτεχνίας" είναι καθώς λέτε "κωμικό" και "αγενέστατο". Εξίσου κωμικό και αγενέστατο θα ήταν τότε να πούμε ότι όποιος δεν έχει μουσικό αυτί δεν κάνει για ερμηνευτής μουσικής ή όποιος δεν αγαπά τα παιδιά δεν κάνει για νηπιαγωγός. Έχετε διαβάσει ποίηση, έχετε διαβάσει πεζογραφία; Μαρσέλ Προυστ, Φώκνερ, Βιρτζίνια Γουλφ, Τζέην Ώστεν, Παπαδιαμάντη; Δεν σας έκανε ποτέ εντύπωση η μουσικότητά τους; Και πώς θα τους μεταφράσει κανείς αν δεν έχει μουσικό αυτί, αν δεν συλλάβει τη μουσικότητα ώστε να μπορέσει να την αναπαραγάγει; Θα μεταφράσει το νόημα; Κι αυτό φτάνει; Έ τότε θα κάνει μια μετάφραση πιστή στο νόημα και άπιστη στη μορφή - δηλ. μια μετάφραση φτωχή ή και κακή. Αφήστε που ούτε το νόημα θα μεταφράσει καλά δεδομένου ότι νόημα και μορφή συνάπτονται απολύτως. Όλη η λογοτεχνία έχει μουσικότητα, άλλοτε μικρότερη άλλοτε μεγαλύτερη. Ίσως εκεί κρίνεται τελικά και η αξία κάθε λογοτεχνήματος. Γιατί η επισήμανση αυτής της αυτονόητης προϋπόθεσης για τον μεταφραστή της λογοτεχνίας είναι "κωμική" και "αγενέστατη"; Θεέ και κύριε!
Παρακαλώ να μου εξηγηθεί γιατί το "όποιος δεν έχει μουσικό αυτί δεν κάνει για μεταφραστής λογοτεχνίας" είναι καθώς λέτε "κωμικό" και "αγενέστατο". Εξίσου κωμικό και αγενέστατο θα ήταν τότε να πούμε ότι όποιος δεν έχει μουσικό αυτί δεν κάνει για ερμηνευτής μουσικής ή όποιος δεν αγαπά τα παιδιά δεν κάνει για νηπιαγωγός. Έχετε διαβάσει ποίηση, έχετε διαβάσει πεζογραφία; Μαρσέλ Προυστ, Φώκνερ, Βιρτζίνια Γουλφ, Τζέην Ώστεν, Παπαδιαμάντη; Δεν σας έκανε ποτέ εντύπωση η μουσικότητά τους; Και πώς θα τους μεταφράσει κανείς αν δεν έχει μουσικό αυτί, αν δεν συλλάβει τη μουσικότητα ώστε να μπορέσει να την αναπαραγάγει; Θα μεταφράσει το νόημα; Κι αυτό φτάνει; Έ τότε θα κάνει μια μετάφραση πιστή στο νόημα και άπιστη στη μορφή - δηλ. μια μετάφραση φτωχή ή και κακή. Αφήστε που ούτε το νόημα θα μεταφράσει καλά δεδομένου ότι νόημα και μορφή συνάπτονται απολύτως. Όλη η λογοτεχνία έχει μουσικότητα, άλλοτε μικρότερη άλλοτε μεγαλύτερη. Ίσως εκεί κρίνεται τελικά και η αξία κάθε λογοτεχνήματος. Γιατί η επισήμανση αυτής της αυτονόητης προϋπόθεσης για τον μεταφραστή της λογοτεχνίας είναι "κωμική" και "αγενέστατη"; Θεέ και κύριε!
Εγώ να πω μόνο ότι νιώθω μια σιγουριά ότι δεν χρειάζεται να κονταροχτυπηθώ με τον Στάινερ για τα λίγα και απλά που ανέφερα. Να αφήσω και μια παράγραφο από τον Κάνιγχαμ και, αν βγάλετε νόημα, αν θεωρείτε ότι υπάρχει λογική σύνδεση, πείτε μου (αρκεί να μη με παραπέμψετε στον Μπένγιαμιν):
I encourage the translators of my books to take as much license as they feel that they need. This is not quite the heroic gesture it might seem, because I’ve learned, from working with translators over the years, that the original novel is, in a way, a translation itself. It is not, of course, translated into another language but it is a translation from the images in the author’s mind to that which he is able to put down on paper.
I encourage the translators of my books to take as much license as they feel that they need. This is not quite the heroic gesture it might seem, because I’ve learned, from working with translators over the years, that the original novel is, in a way, a translation itself. It is not, of course, translated into another language but it is a translation from the images in the author’s mind to that which he is able to put down on paper.
Νομίζω πως μπορώ, δάσκαλε. Να πω; 
DD
Αλλά λίγο αργότερα γιατί γράφω κάτι...
DDΑλλά λίγο αργότερα γιατί γράφω κάτι...
Themis†
¥
My name is Label. Black Label.
Για να απαντήσω εξαρχής στην ερώτησή σου περί λογικής σύνδεσης: φαινομενικά και με αυστηρούς όρους, όχι.
Ο Κάνιγχαμ όμως λέει πως κάθε βιβλίο περιέχει εικόνες, περιγραφές και σκέψεις. Όλα αυτά γεννιούνται στο μυαλό του συγγραφέα και μετουσιώνονται σε κείμενο, που το κείμενο αποτελείται από λέξεις και προτάσεις με κάποιο νόημα. Επομένως, η διαδικασία συγγραφής μοιάζει με τη διαδικασία της μετάφρασης. Όπως ο μεταφραστής παίρνει τα ολοκληρωμένα ή ημιτελή νοήματα που βλέπει στις σελίδες του βιβλίου και τα αποκωδικοποιεί πρώτα, επανακωδικοποιώντας τα στη γλώσσα-στόχο, με σκοπό να αποδώσει και να ανασυνθέσει τα κρυφά ή φανερά νοήματα που βρίσκονται στις λέξεις και προτάσεις που έχει σχηματίσει ο συγγραφέας, έτσι λοιπόν και ο συγγραφέας μοιάζει να μεταφράζει τον εαυτό του, όταν οι σκέψεις του αντικατοπτρίζονται σε λέξεις με κρυφό ή φανερό νόημα.
Άρα ο μεταφραστής κάνει τη διπλή δουλειά της μετάφρασης τόσο των εικόνων που προέρχονται απευθείας από το μυαλό του συγγραφέα, όσο και των λέξεων στις οποίες έχουν μεταμορφωθεί αυτές οι εικόνες.
Υ.Γ. Συμπτωματικά, ψάχνοντας για ένα άρθρο το απόγευμα προτού δω αυτό, έπεσα πάνω σε ένα άρθρο σχετικό με Ασιατικές σπουδές και μετάφραση, το οποίο είχε τον ευφάνταστο και αρκετά αστείο τίτλο: "Lead us not into translation", δηλαδή κάτι σαν "Θου Κύριε, φυλακήν τη μετάφρασή μου".
Ο Κάνιγχαμ όμως λέει πως κάθε βιβλίο περιέχει εικόνες, περιγραφές και σκέψεις. Όλα αυτά γεννιούνται στο μυαλό του συγγραφέα και μετουσιώνονται σε κείμενο, που το κείμενο αποτελείται από λέξεις και προτάσεις με κάποιο νόημα. Επομένως, η διαδικασία συγγραφής μοιάζει με τη διαδικασία της μετάφρασης. Όπως ο μεταφραστής παίρνει τα ολοκληρωμένα ή ημιτελή νοήματα που βλέπει στις σελίδες του βιβλίου και τα αποκωδικοποιεί πρώτα, επανακωδικοποιώντας τα στη γλώσσα-στόχο, με σκοπό να αποδώσει και να ανασυνθέσει τα κρυφά ή φανερά νοήματα που βρίσκονται στις λέξεις και προτάσεις που έχει σχηματίσει ο συγγραφέας, έτσι λοιπόν και ο συγγραφέας μοιάζει να μεταφράζει τον εαυτό του, όταν οι σκέψεις του αντικατοπτρίζονται σε λέξεις με κρυφό ή φανερό νόημα.
Άρα ο μεταφραστής κάνει τη διπλή δουλειά της μετάφρασης τόσο των εικόνων που προέρχονται απευθείας από το μυαλό του συγγραφέα, όσο και των λέξεων στις οποίες έχουν μεταμορφωθεί αυτές οι εικόνες.
Υ.Γ. Συμπτωματικά, ψάχνοντας για ένα άρθρο το απόγευμα προτού δω αυτό, έπεσα πάνω σε ένα άρθρο σχετικό με Ασιατικές σπουδές και μετάφραση, το οποίο είχε τον ευφάνταστο και αρκετά αστείο τίτλο: "Lead us not into translation", δηλαδή κάτι σαν "Θου Κύριε, φυλακήν τη μετάφρασή μου".
Μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα όλη αυτή η συζήτηση και ξεχώρισα δύο θέματα τα οποία ίσως θα μπορούσαν να ξεκινήσουν και δύο ξεχωριστά νήματα.
Το πρώτο, αν το «μουσικό αυτί» είναι στοιχείο απαραίτητο στους μεταφραστές της λογοτεχνίας (ή ενδεχομένως: τι άλλα προσόντα θεωρείται πως πρέπει να έχουν συγκεκριμένα αυτοί οι μεταφραστές; Και γιατί τους ξεχωρίζουμε, αν τους ξεχωρίζουμε, από τους άλλους μεταφραστές -την πλέμπα; ) Εγώ εδώ θα έθετα σίγουρα κάποια ερωτήματα που έβαλε στην αρχή η palavra. Δεν είμαι σίγουρη τι ακριβώς είναι το μουσικό αυτί στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν ξέρω αν εννοούμε όλοι το ίδιο πράγμα. Επίσης, δεν ξέρω πότε και σε ποια πεζά κείμενα μας ενδιαφέρει η μουσικότητα. Αν το Call me Ismael ήταν χαμένο κάπου μέσα στις σελίδες του έργου, δεν θα ήταν και χαμένο στη μετάφραση; Αυτά όλα ίσως και γιατί δεν μεταφράζω λογοτεχνία, οπότε θα με ενδιέφερε να μάθω!
Το δεύτερο θέμα προσωπικά με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο: σε τι διαφέρει η μετάφραση από την (πρωτότυπη ή «πρωτότυπη») δημιουργία;
Μια που αναφέρθηκε ο Μπένγιαμιν παραπάνω, παραθέτω ένα απόσπασμα (από το βιβλίο Μεταφραστικές σπουδές: θεωρίες και εφαρμογές του Τζ. Μάντεϊ, μετάφραση Α. Φιλιππάτου. Μετάφραση αποσπάσματος Φώτη Τερζάκη):
«Το καθήκον του μεταφραστή είναι να ελευθερώσει μέσα στη δική του γλώσσα εκείνη την καθαρή γλώσσα που βρίσκεται υπό το ρήμα της άλλης, να ελευθερώσει τη γλώσσα που είναι φυλακισμένη μέσα στο έργο αναδημιουργώντας εξαρχής αυτό το έργο.»
Η πρωτοκαθεδρία του πρωτότυπου κειμένου έχει ούτως ή άλλως αμφισβητηθεί τις τελευταίες δεκαετίες π.χ. από όλες τις μεταμοντέρνες θεωρίες (στις μεταφραστικές σπουδές στο πλαίσιο των πολιτισμικών σπουδών, των μετα-αποικιοκρατικών σπουδών και των γυναικείων σπουδών, π.χ. Βενούτι).
Για παράδειγμα, η Λεβάιν (Levine, πάλι από Μάντεϊ, στο κεφάλαιο «Μεταφράζοντας το ξένο») λέει:
«Μια μετάφραση πρέπει να είναι μια πράξη κριτικής [...] να δημιουργεί αμφιβολίες, να θέτει ερωτήματα στον αναγνώστη, να τοποθετεί σε ένα νέο συγκείμενο την ιδεολογία του πρωτότυπου κειμένου.»
Όλα αυτά παραπέμπουν σαφώς σε δημιουργία και όχι σε απλή αναπαραγωγή.
Επιπλέον, όχι μόνο έχει αμφισβητηθεί η πρωτοκαθεδρία του πρωτότυπου κειμένου, αλλά έχει αμφισβητηθεί και η ίδια η διάκριση μεταξύ πρωτότυπου και μετάφρασης, κειμένου-πηγής και κειμένου-στόχου, στο πλαίσιο του θεωρητικού παραδείγματος της πολιτισμικής μετάφρασης. Ο Άντονι Πιμ, στο βιβλίο του Exploring translation theories (2010), αναλύει διεξοδικά αυτό το παράδειγμα στο κεφάλαιο Cultural Translation. Εκεί, θεωρεί ότι οι θέσεις του Γιάκομπσον για τη μετάφραση (και η γνωστή διάκριση σε διαγλωσσική, ενδογλωσσική και διασημειωτική μετάφραση) ήδη περιέχουν εν σπέρματι τις βασικές θέσεις αυτού του θεωρητικού παραδείγματος. Θα μπορούσαμε στη δική μας περίπτωση να αναρωτηθούμε γιατί ο μεταφραστής μιας διασημειωτικής μετάφρασης (π.χ. ο σκηνοθέτης που μεταφέρει ένα βιβλίο σε ταινία) δημιουργεί, ενώ ο μεταφραστής ενός κειμένου από μια γλώσσα σε μια άλλη απλώς αναπαράγει, κάνει κάτι υποδεέστερο.
Πέρα όμως από τις θεωρίες, θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε εμείς οι ίδιοι τις δύο διαδικασίες μέσα από την πρακτική μας (και άρα τις ενσωματωμένες ή βιωμένες θεωρίες μας). Είμαστε μεταφραστές αλλά και συντάκτες πρωτότυπων κειμένων. Πού διαφέρουν και πού συγκλίνουν οι δύο διαδικασίες; Ποια η σχέση τους ως προς τον απαιτούμενο μόχθο, τον απαιτούμενο χρόνο, την έρευνα, την έμπνευση, τη δημιουργικότητα, την πνευματική εγρήγορση, τις ικανότητες, την αποδοχή, τη ρητή ή άρρητη σχέση με άλλα γνωστά ή άγνωστα κείμενα/λόγους;
Το πρώτο, αν το «μουσικό αυτί» είναι στοιχείο απαραίτητο στους μεταφραστές της λογοτεχνίας (ή ενδεχομένως: τι άλλα προσόντα θεωρείται πως πρέπει να έχουν συγκεκριμένα αυτοί οι μεταφραστές; Και γιατί τους ξεχωρίζουμε, αν τους ξεχωρίζουμε, από τους άλλους μεταφραστές -την πλέμπα; ) Εγώ εδώ θα έθετα σίγουρα κάποια ερωτήματα που έβαλε στην αρχή η palavra. Δεν είμαι σίγουρη τι ακριβώς είναι το μουσικό αυτί στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν ξέρω αν εννοούμε όλοι το ίδιο πράγμα. Επίσης, δεν ξέρω πότε και σε ποια πεζά κείμενα μας ενδιαφέρει η μουσικότητα. Αν το Call me Ismael ήταν χαμένο κάπου μέσα στις σελίδες του έργου, δεν θα ήταν και χαμένο στη μετάφραση; Αυτά όλα ίσως και γιατί δεν μεταφράζω λογοτεχνία, οπότε θα με ενδιέφερε να μάθω!
Το δεύτερο θέμα προσωπικά με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο: σε τι διαφέρει η μετάφραση από την (πρωτότυπη ή «πρωτότυπη») δημιουργία;
Μια που αναφέρθηκε ο Μπένγιαμιν παραπάνω, παραθέτω ένα απόσπασμα (από το βιβλίο Μεταφραστικές σπουδές: θεωρίες και εφαρμογές του Τζ. Μάντεϊ, μετάφραση Α. Φιλιππάτου. Μετάφραση αποσπάσματος Φώτη Τερζάκη):
«Το καθήκον του μεταφραστή είναι να ελευθερώσει μέσα στη δική του γλώσσα εκείνη την καθαρή γλώσσα που βρίσκεται υπό το ρήμα της άλλης, να ελευθερώσει τη γλώσσα που είναι φυλακισμένη μέσα στο έργο αναδημιουργώντας εξαρχής αυτό το έργο.»
Η πρωτοκαθεδρία του πρωτότυπου κειμένου έχει ούτως ή άλλως αμφισβητηθεί τις τελευταίες δεκαετίες π.χ. από όλες τις μεταμοντέρνες θεωρίες (στις μεταφραστικές σπουδές στο πλαίσιο των πολιτισμικών σπουδών, των μετα-αποικιοκρατικών σπουδών και των γυναικείων σπουδών, π.χ. Βενούτι).
Για παράδειγμα, η Λεβάιν (Levine, πάλι από Μάντεϊ, στο κεφάλαιο «Μεταφράζοντας το ξένο») λέει:
«Μια μετάφραση πρέπει να είναι μια πράξη κριτικής [...] να δημιουργεί αμφιβολίες, να θέτει ερωτήματα στον αναγνώστη, να τοποθετεί σε ένα νέο συγκείμενο την ιδεολογία του πρωτότυπου κειμένου.»
Όλα αυτά παραπέμπουν σαφώς σε δημιουργία και όχι σε απλή αναπαραγωγή.
Επιπλέον, όχι μόνο έχει αμφισβητηθεί η πρωτοκαθεδρία του πρωτότυπου κειμένου, αλλά έχει αμφισβητηθεί και η ίδια η διάκριση μεταξύ πρωτότυπου και μετάφρασης, κειμένου-πηγής και κειμένου-στόχου, στο πλαίσιο του θεωρητικού παραδείγματος της πολιτισμικής μετάφρασης. Ο Άντονι Πιμ, στο βιβλίο του Exploring translation theories (2010), αναλύει διεξοδικά αυτό το παράδειγμα στο κεφάλαιο Cultural Translation. Εκεί, θεωρεί ότι οι θέσεις του Γιάκομπσον για τη μετάφραση (και η γνωστή διάκριση σε διαγλωσσική, ενδογλωσσική και διασημειωτική μετάφραση) ήδη περιέχουν εν σπέρματι τις βασικές θέσεις αυτού του θεωρητικού παραδείγματος. Θα μπορούσαμε στη δική μας περίπτωση να αναρωτηθούμε γιατί ο μεταφραστής μιας διασημειωτικής μετάφρασης (π.χ. ο σκηνοθέτης που μεταφέρει ένα βιβλίο σε ταινία) δημιουργεί, ενώ ο μεταφραστής ενός κειμένου από μια γλώσσα σε μια άλλη απλώς αναπαράγει, κάνει κάτι υποδεέστερο.
Πέρα όμως από τις θεωρίες, θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε εμείς οι ίδιοι τις δύο διαδικασίες μέσα από την πρακτική μας (και άρα τις ενσωματωμένες ή βιωμένες θεωρίες μας). Είμαστε μεταφραστές αλλά και συντάκτες πρωτότυπων κειμένων. Πού διαφέρουν και πού συγκλίνουν οι δύο διαδικασίες; Ποια η σχέση τους ως προς τον απαιτούμενο μόχθο, τον απαιτούμενο χρόνο, την έρευνα, την έμπνευση, τη δημιουργικότητα, την πνευματική εγρήγορση, τις ικανότητες, την αποδοχή, τη ρητή ή άρρητη σχέση με άλλα γνωστά ή άγνωστα κείμενα/λόγους;
Πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση όντως.
Μήπως να γίνει ένα νήμα για τις Μεταφραστικές Σπουδές γενικότερα και να παραθέσουμε και θεωρίες και πηγές; Εγώ θα το ήθελα.
Μια καλή αρχή είναι το βιβλίο της Susan Bassnett, Translation Studies που θεωρείται από πολλούς ως το απόλυτο βιβλίο για τη μετάφραση της λογοτεχνίας. Και αντιγράφω ένα απόσπασμα από τη σελίδα 80:
The translator, then, first reads/translates in the SL and then, through a further process of decoding, translates the text into the TL language. In this he is not doing less than the reader of the SL text alone, he is actually doing more, for the SL text is being approached through more than a set of systems. It is therefore quite foolish to argue that the task of the translator is to translate but not to interpret, as if the two were separate exercises. The interlingual translation is bound to reflect the translator's own creative interpretation of the SL text. Moreover, the degree to which the translator reproduces the form, metre, rhythm, tone, register etc. of the SL text, will be as much determined but the TL system as by the SL system and will also depend on the function of the translation.
Μήπως να γίνει ένα νήμα για τις Μεταφραστικές Σπουδές γενικότερα και να παραθέσουμε και θεωρίες και πηγές; Εγώ θα το ήθελα.
Μια καλή αρχή είναι το βιβλίο της Susan Bassnett, Translation Studies που θεωρείται από πολλούς ως το απόλυτο βιβλίο για τη μετάφραση της λογοτεχνίας. Και αντιγράφω ένα απόσπασμα από τη σελίδα 80:
The translator, then, first reads/translates in the SL and then, through a further process of decoding, translates the text into the TL language. In this he is not doing less than the reader of the SL text alone, he is actually doing more, for the SL text is being approached through more than a set of systems. It is therefore quite foolish to argue that the task of the translator is to translate but not to interpret, as if the two were separate exercises. The interlingual translation is bound to reflect the translator's own creative interpretation of the SL text. Moreover, the degree to which the translator reproduces the form, metre, rhythm, tone, register etc. of the SL text, will be as much determined but the TL system as by the SL system and will also depend on the function of the translation.
Χαίρομαι κι εγώ που μαζεύτηκε κόσμος, μόνο που βλέπω στη μια μεριά newφερτους, anef, αζιμούθιους, Στάινερ, Μπένγιαμιν και δεν ξέρω πόσα άλλα μεγάλα ονόματα. Και στην άλλη μεριά στέκομαι μόνος μου, έχω πει δυο απλά πράγματα, κανένας δεν έδωσε απάντηση, βρίσκετε χίλιες δυο ομοιότητες του μεταφραστή με τον συγγραφέα, λες και πήγαν κλαμένοι οι μεταφραστές στους θεωρητικούς και παρακάλεσαν να μεγαλύνουν το ρόλο τους, μα κανένας δεν θέλει να πει πού διαφέρει —ξανά: πού διαφέρει— ο μεταφραστής από τον συγγραφέα. Δείτε τες: είναι δύο λέξεις διαφορετικές, δεν τις φτιάξαμε διαφορετικές για να περιγράψουμε το ίδιο πράγμα.
Και δεν με ενδιαφέρει η διαφορά για να πλέξω θεωρίες. Αλλά για να δω καθαρά τον μεταφραστή στον διαμεσολαβητικό του ρόλο και να δω τι θα πει ο δάσκαλος της μετάφρασης αν πέσει στα χέρια των μαθητών του η αλλοπρόσαλλη πρόταση που ξεχώρισα πιο πάνω:
Γι’ αυτούς τους λόγους ξέρει ο Κάνιγχαμ ότι οι επαγγελματίες μεταφραστές στους οποίους δώσανε τα έργα του δεν θα τον προδώσουν. Η συνέχεια της πρότασής του είναι ένα φανταχτερό ανακόλουθο και μια πιο φανταχτερή κολακεία: «Κι εγώ», λέει, «ένας μεταφραστής είμαι. Μετέφρασα ατελώς τις υπέροχες εικόνες που είχα στο μυαλό μου».
Μα, κύριε συγγραφέα, εσύ πράγματι είχες υπέροχες εικόνες στο μυαλό σου: εκθαμβωτικά ηλιοβασιλέματα, αγχωτικά κυνηγητά, συναρπαστικά πηδήματα, αλλά τα πρόδωσες όταν τα έκανες λέξεις. Τίποτα δεν θα καταλάβαινα από το μεγαλείο του ηλιοβασιλέματος (εγώ ο αναγνώστης) αν δεν είχα δει κι εγώ ένα άλλο. Ούτε που θα αντιλαμβανόμουν γιατί γίνεται τόσος χαμός για το σπορ αν δεν είχα κι εγώ πηδήξει. Ναρκωτικά δεν έχω πάρει και καμιά περιγραφή δεν με βοηθά να καταλάβω τι είναι το ένα ή το άλλο φτιάξιμο: μου έχει μείνει η περιέργεια.
Εγώ, όμως, ως μεταφραστής, δεν θα σε προδώσω. Θα περιγράψω το δικό σου ηλιοβασίλεμα με τις δικές σου λέξεις στη δική μου γλώσσα. Δεν θα περιγράψω το δικό μου πήδημα, που μπορεί να είναι καλύτερο ή χειρότερο από το δικό σου. Δεν μπορώ να σε βελτιώσω, δεν μπορώ να σε χειροτερέψω. Θα χάσω τη δουλειά μου αν το κάνω.
Αλλά δεν παραπονιέμαι. Εσύ είχες την ιδέα, εσύ τα έπλεξες αυτά που έπλεξες τόσο όμορφα και αποτελεσματικά, εγώ δεν ίδρωσα καθόλου. Εσύ θα πάρεις τα μπιγκ μπακς και τη δόξα. Εγώ θα εισπράξω τα ψίχουλα και την κολακεία σου. Να ’σαι καλά.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Τα είπα και ξέσπασα. Και στο επόμενο μεγάλο διάλειμμα μπορούμε να δούμε απαντήσεις στα πολύ συγκεκριμένα και πρακτικά ερωτήματα της anef:
ΥΓ. Φίλτατε newtonian. το καταλαβαίνεις ότι η παραγωγικότητα δεν έχει σχέση με το αρνητικό σκέλος της παρουσίας σου, αλλά μόνο με το θετικό, έτσι;
Και δεν με ενδιαφέρει η διαφορά για να πλέξω θεωρίες. Αλλά για να δω καθαρά τον μεταφραστή στον διαμεσολαβητικό του ρόλο και να δω τι θα πει ο δάσκαλος της μετάφρασης αν πέσει στα χέρια των μαθητών του η αλλοπρόσαλλη πρόταση που ξεχώρισα πιο πάνω:
I encourage the translators of my books to take as much license as they feel that they need. This is not quite the heroic gesture it might seem, because I’ve learned, from working with translators over the years, that the original novel is, in a way, a translation itself. It is not, of course, translated into another language but it is a translation from the images in the author’s mind to that which he is able to put down on paper.
Γιατί λέει ο Κάνιγχαμ με κάθε άνεση στους μεταφραστές του «κάντε του κεφαλιού σας»; Επειδή ξέρει ότι δεν θα κάνουν του κεφαλιού τους, αλλά… του κεφαλιού του. Είστε ελεύθεροι γιατί ξέρω ότι θα φερθείτε σαν σκλάβοι. Γιατί έχετε τους κανόνες της μετάφρασης, αυτούς που γράφουν τα θεωρητικά βιβλία, που σας χώνουν στα κεφάλια οι σχολές μετάφρασης, που επαναλαμβάνετε καθημερινά στα φόρουμ. Γιατί έχετε τον εκδότη, τον επιμελητή, τον αναγνώστη, τον κριτικό, που θα φροντίσουν να είστε όσο καλύτερα σκλαβάκια γίνεται. Γιατί αν δεν είστε, πώς θα δοξαστώ εγώ ο συγγραφέας, που δεν μπορώ καν να σας ελέγξω;Γι’ αυτούς τους λόγους ξέρει ο Κάνιγχαμ ότι οι επαγγελματίες μεταφραστές στους οποίους δώσανε τα έργα του δεν θα τον προδώσουν. Η συνέχεια της πρότασής του είναι ένα φανταχτερό ανακόλουθο και μια πιο φανταχτερή κολακεία: «Κι εγώ», λέει, «ένας μεταφραστής είμαι. Μετέφρασα ατελώς τις υπέροχες εικόνες που είχα στο μυαλό μου».
Μα, κύριε συγγραφέα, εσύ πράγματι είχες υπέροχες εικόνες στο μυαλό σου: εκθαμβωτικά ηλιοβασιλέματα, αγχωτικά κυνηγητά, συναρπαστικά πηδήματα, αλλά τα πρόδωσες όταν τα έκανες λέξεις. Τίποτα δεν θα καταλάβαινα από το μεγαλείο του ηλιοβασιλέματος (εγώ ο αναγνώστης) αν δεν είχα δει κι εγώ ένα άλλο. Ούτε που θα αντιλαμβανόμουν γιατί γίνεται τόσος χαμός για το σπορ αν δεν είχα κι εγώ πηδήξει. Ναρκωτικά δεν έχω πάρει και καμιά περιγραφή δεν με βοηθά να καταλάβω τι είναι το ένα ή το άλλο φτιάξιμο: μου έχει μείνει η περιέργεια.
Εγώ, όμως, ως μεταφραστής, δεν θα σε προδώσω. Θα περιγράψω το δικό σου ηλιοβασίλεμα με τις δικές σου λέξεις στη δική μου γλώσσα. Δεν θα περιγράψω το δικό μου πήδημα, που μπορεί να είναι καλύτερο ή χειρότερο από το δικό σου. Δεν μπορώ να σε βελτιώσω, δεν μπορώ να σε χειροτερέψω. Θα χάσω τη δουλειά μου αν το κάνω.
Αλλά δεν παραπονιέμαι. Εσύ είχες την ιδέα, εσύ τα έπλεξες αυτά που έπλεξες τόσο όμορφα και αποτελεσματικά, εγώ δεν ίδρωσα καθόλου. Εσύ θα πάρεις τα μπιγκ μπακς και τη δόξα. Εγώ θα εισπράξω τα ψίχουλα και την κολακεία σου. Να ’σαι καλά.
--------------------------------------------------------------------------------------------
Τα είπα και ξέσπασα. Και στο επόμενο μεγάλο διάλειμμα μπορούμε να δούμε απαντήσεις στα πολύ συγκεκριμένα και πρακτικά ερωτήματα της anef:
Πέρα όμως από τις θεωρίες, θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε εμείς οι ίδιοι τις δύο διαδικασίες μέσα από την πρακτική μας (και άρα τις ενσωματωμένες ή βιωμένες θεωρίες μας). Είμαστε μεταφραστές αλλά και συντάκτες πρωτότυπων κειμένων. Πού διαφέρουν και πού συγκλίνουν οι δύο διαδικασίες; Ποια η σχέση τους ως προς τον απαιτούμενο μόχθο, τον απαιτούμενο χρόνο, την έρευνα, την έμπνευση, τη δημιουργικότητα, την πνευματική εγρήγορση, τις ικανότητες, την αποδοχή, τη ρητή ή άρρητη σχέση με άλλα γνωστά ή άγνωστα κείμενα/λόγους;
Μια πρώτη γρήγορη απάντηση, επειδή έχω φορέσει και τα δύο καπέλα: οι διαφορές είναι περισσότερες από τις ομοιότητες. Αλλά το ξέρατε, δεν το ξέρατε;ΥΓ. Φίλτατε newtonian. το καταλαβαίνεις ότι η παραγωγικότητα δεν έχει σχέση με το αρνητικό σκέλος της παρουσίας σου, αλλά μόνο με το θετικό, έτσι;
FYI, δεν είμαι σε καμία πλευρά. Απλή παράθεση ήταν. Δεν πήρα θέση. Με ενδιαφέρει τόοοοοοσο πολύ η σύγκριση μεταφραστή-συγγραφέα που θα μπορούσε να ήταν και το μόνο νήμα που θα διάβαζα εδώ μέσα (λέμε τώρα!). Επιμένω να το ανοίξει κάποιος διαχειριστής γιατί είναι πολύ πιθανόν να αποκτήσει πολλούς αναγνώστες, μέλη ή επισκέπτες και να μη χάνεται κάτω από το όνομα του Κάνιγχαμ.
Και ναι, θα ήθελα να ακούσω τις διαφορές που είναι πιο πολλές από τις ομοιότητες.
Επίσης, δεν θεωρώ ότι δημιουργήθηκε διαμάχη για να ξεσπα(θώ)σεις, νίκελ (ή αν δημιουργήθηκε χωρίς να το καταλάβω δεν θέλω να λάβω μέρος. Να μάθω και να συζητήσω θέλω). :)
Καλημέρα σε όλους!
Και ναι, θα ήθελα να ακούσω τις διαφορές που είναι πιο πολλές από τις ομοιότητες.
Επίσης, δεν θεωρώ ότι δημιουργήθηκε διαμάχη για να ξεσπα(θώ)σεις, νίκελ (ή αν δημιουργήθηκε χωρίς να το καταλάβω δεν θέλω να λάβω μέρος. Να μάθω και να συζητήσω θέλω). :)
Καλημέρα σε όλους!
Μην εθελοτυφλείς στα πραγματικά περιστατικά, οπότε καλύτερα αφαίρεσε τα εισαγωγικά από τη λέξη αγένεια.
Ο σκοπός μπορεί να αγιάζει τα μέσα, αλλά τα μέσα δεν αγιάζουν τον άνθρωπο.
Αγαπητέ, όπως φαίνεται ξεκάθαρα από το σύνολο του φόρουμ, δεν περιμέναμε εσένα δυόμισι χρόνια τώρα για να γράψουμε καλά ποστ, ούτε για να κάνουμε γόνιμες συζητήσεις. Αν εσύ δεν είσαι σε θέση να συζητήσεις χωρίς να προσβάλλεις τους άλλους, δικό σου θέμα, ωστόσο μην προσπαθείς να ωραιοποιήσεις την αδυναμία σου οικειοποιούμενος τις γνώσεις και τις σκέψεις άλλων.
Παιδιά, μήπως να μεταφέρουμε το θεωρητικό σκέλος για τη μετάφραση σε άλλο νήμα; Τι λέτε;
Ψηφίζω ναι!