Ποιο ή ποιό από τα δυο ή δυό (ή δύο); Απαντήσεις σε ορθογραφικές απορίες

nickel

nickel

Administrator
Staff member


Για τα τετράχρονα της Λεξιλογίας είχα σκεφτεί να ξεκινήσω ένα νήμα όπου θα μπορούσαμε να συγκεντρώνουμε μερικά από τα πιο γνωστά ορθογραφικά ζητήματα, ιδίως αυτά για τα οποία δεν θα ήταν απαραίτητο να ξεκινήσουμε ολόκληρο νήμα. Ταυτόχρονα θα μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε σε ένα μέρος, σε ένα είδος ευρετηρίου, ζητήματα ορθογραφίας που σχολιάζουμε σε άλλα νήματα. Έχω έναν τεράστιο κατάλογο, αλλά πιστεύω ότι το νήμα θα κρατηθεί ζωντανό και τα ζητήματα θα αναδεικνύονται καλύτερα αν γίνονται συνεχείς προσθήκες και καταγράφονται οι καθημερινές παρατηρήσεις μας. Επιπροσθέτως, ακόμα και το αρχικό αυτό μήνυμα θα διαφοροποιείται κάθε φορά που θα προσθέτουμε εξηγήσεις για την καλύτερη αξιοποίηση του νήματος.

Στα επόμενα μηνύματα θα δημιουργηθεί ο χώρος για την αλφαβητική παρουσίαση των ορθογραφικών ζητημάτων που θα προσθέτουμε στο εξής. Η παρουσίαση θα γίνεται με τη μορφή:
καλύτερα ή καλλίτερα; καλύτερα [Διορθ]
Πρώτος θα μπαίνει ο σωστός ή επικρατέστερος όρος. Σε τετράγωνες αγκύλες θα μπαίνει (σε βραχυγραφία) γρήγορη εξήγηση του λόγου που προτιμάμε τη μια ορθογραφία από την άλλη — αν δεν απαιτείται λεπτομερέστερη εξήγηση. Εδώ θα εξηγήσουμε την κωδικοποίηση αυτή. Π.χ.
[ΙστΟρθ] = Ιστορική Ορθογραφία: για τον τύπο γραφής μιας λέξης που είναι ο ετυμολογικά σωστός και ήταν πάντα ο επικρατέστερος, π.χ. μήνυση ή μύνηση; μήνυση [ΙστΟρθ]
[ΑπλΟρθ] = Απλοποιημένη ορθογραφία: για δάνεια που σε κάποια από τις ορθογραφικές μεταρρυθμίσεις αποφασίστηκε να απλογραφούνται, π.χ. τρένο ή τραίνο; τρένο [ΑπλΟρθ]
[Διορθ] = Διορθωμένος τύπος. Παρότι πολλοί θυμούνται ότι υπήρχε και ο δεύτερος τύπος, τώρα έχουν καταλήξει ότι ο σωστός είναι ο πρώτος, π.χ. καλύτερα ή καλλίτερα; καλύτερα [Διορθ]
[Δημοτική] = Προσαρμογή στο τυπικό της δημοτικής, π.χ. Αιγόκερος ή Αιγόκερως; Αιγόκερος [Δημοτική] Ο Αιγόκερος, του Αιγόκερου. Οι τύποι ο Αιγόκερως, του Αιγόκερω ανήκουν στην καθαρεύουσα.
[Α+Β] = Και το ένα και τα άλλο. Συνήθως για τις περιπτώσεις που κάθε τύπος έχει διαφορετική σημασία ή γλωσσικό ρόλο, π.χ. δυο ή δύο; [Α+Β] (ακολουθεί γρήγορη εξήγηση)

Σε κάθε περίπτωση θα προτιμάμε τους τύπους που θα προκαλέσουν τα λιγότερα προβλήματα σε σχολικές εξετάσεις, γραπτά που κρίνονται από επιμελητές κ.τ.ό. Στις περιπτώσεις που είναι διαδεδομένοι δύο τύποι γραφής ή δύο καλά τεκμηριωμένες απόψεις θα φροντίζουμε να σας δώσουμε τα δεδομένα που χρειάζεστε για να διαλέξετε. Μέσα στο 2013 θα κυκλοφορήσουν νέα λεξικά, όπως π.χ. το λεξικό της Ακαδημίας, και θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τις δικές τους επιλογές στην περίπτωση πολυτυπιών.

Αν για οποιοδήποτε λόγο θεωρήσουμε απαραίτητο να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες ή να συζητήσουμε κάτι, η συζήτηση θα γίνεται σε αυτόνομο νήμα και εδώ θα μένει η παραπομπή. Εκτός από τις τακτικές δικές μου προσθήκες, θα χαρούμε να δούμε και δικές σας, ιδίως αν ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα ορθογραφικά προβλήματα ή είναι ζητήματα που έχουμε ήδη καλύψει, αλλά σε άσχετα νήματα.

Με τις καλλίτερες καλύτερες ευχές μας για το νέο έτος — να τα εκατοστήσουμε εκατοστίσουμε!
 
Last edited:
nickel

nickel

Administrator
Staff member
Α
αναγγέλλω ή αναγγέλω; αναγγέλλω (Δεν υπάρχει (αν)αγγέλω, μόνο (αν)αγγέλλω και θα/να (αν)αγγείλω — και το υποκοριστικό της Αγγελικής, Αγγέλω) [Γραμμ]
Αιγόκερος ή Αιγόκερως; Αιγόκερος [Δημοτική] Ο Αιγόκερος, του Αιγόκερου. Οι τύποι ο Αιγόκερως, του Αιγόκερω ανήκουν στην καθαρεύουσα.
αλείφω ή αλοίφω; αλείφω αλλά αλοιφή [ΙστΟρθ]
Αράχοβα ή Αράχωβα; Αράχοβα [ΑπλΟρθ] (η γραφή Αράχωβα παραμένει πιο διαδεδομένη) Ιστότοπος του Δήμου

Δ
γιαλός ή γυαλός; γιαλός (ΙστΟρθ] [< αιγιαλός]

Δ
δυο ή δύο ή δυό; [Α+Β] Δείτε εδώ για να διαλέξετε αν σε κάποια έκφραση ταιριάζει περισσότερο το συνιζημένο ή το ασυνίζητο. Ο συνιζημένος τύπος με τόνο (δυό) είναι λάθος.

Ε
έσο έτοιμος ή έσω έτοιμος; έσο έτοιμος (Το έσο είναι μεταγενέστερος τύπος της προστακτικής του ειμί και σημαίνει «να είσαι».)

Κ
καλύτερα ή καλλίτερα; καλύτερα [Διορθ]

Μ
μήνυση ή μύνηση; μήνυση [ΙστΟρθ] Ομοίως: μηνύω, μήνυσα, έχω μηνύσει.

Τ
τρένο ή τραίνο; τρένο [ΑπλΟρθ]
 
Last edited:
nickel

nickel

Administrator
Staff member
bernardina said:
κλαυσίγελως ή κλαυσίγελος;
Click to expand...
Καλώς τον πρώτο μου πελάτη!

Θα με βοηθήσετε περισσότερο αν δεν κάνετε προσθήκη μίας περίπτωσης ή είκοσι περιπτώσεων, αλλά, ας πούμε, πέντε περιπτώσεων μαζί.
Είναι καλύτερο να προσθέσετε μία περίπτωση παρά καμία επειδή περιμένοντας να μαζέψετε πέντε ξεχάσατε και τη μία.
Θα με βοηθήσετε επίσης αν ακολουθήσετε το ίδιο πρότυπο:
κλαυσίγελος ή κλαυσίγελως; κλαυσίγελος [Δημοτική] Ο κλαυσίγελος, του κλαυσίγελου και όχι ο κλαυσίγελως, του κλαυσιγέλωτος. (Λεξιλογία)
 
nickel

nickel

Administrator
Staff member
ουκ αν λάβοις, ουκ αν λάβεις ή ουκ αν λάβης; ουκ αν λάβοις (παρά του μη έχοντος). [ΑρχΟρθ] Έτσι στους Νεκρικούς διαλόγους του Λουκιανού.
τοις πάσι, τοις πάσει ή τοις πάσοι; τοις πάσι [ΑρχΟρθ].
εξαπίνης, εξ απίνης, εξ απήνης ή εξ’ απίνης; > εξαπίνης [ΑρχΟρθ] Γράφεται σαν μία λέξη ακόμα και στην Ιλιάδα.
το ισχίο ή το ισχύο; το ισχίο [ΙστΟρθ]. Επίσης: ισχιαλγία και οσφυαλγία (ΟΧΙ ισχυαλγία)
τριάμισι εκατομμύρια ή τρεισήμισι εκατομμύρια; τριάμισι εκατομμύρια, όπως και τρία εκατομμύρια, αλλά τρεισήμισι χιλιάδες.
 
nickel

nickel

Administrator
Staff member
ότι ή ό,τι; ότι = πως. ό,τι = οτιδήποτε (Στο οτιδήποτε δεν χρειάζεται υποδιαστολή.)
Πες τους ότι θέλεις. = Πες τους πως θέλεις.
Πες τους ό,τι θέλεις. = Πες τους οτιδήποτε θέλεις.

Επίσης:
το ότι. Π.χ. Είναι προς τιμήν του το ότι το παραδέχτηκε.
παρά το ότι > παρότι (ΟΧΙ παρ’ ότι)
με ό,τι (και γενικότερα: πρόθεση + ό,τι): Εντυπωσιάζει με ό,τι κι αν καταπιαστεί.
Φράσεις: είναι ό,τι κι ό,τι | ό,τι έγινε έγινε | ό,τι έχω και δεν έχω | έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα | ό,τι και να γίνει

http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?999
 
nickel

nickel

Administrator
Staff member
κόρυζα ή κόριζα; Κόρυζα είναι το συνάχι (και γρίπη των πουλερικών) και κόριζα είναι ο κοριός (από το αρχαίο κόρις).

Στην Ματζέντα υπάρχει τώρα ορθογραφικό λάθος που ελπίζουμε ότι θα διορθωθεί εν καιρώ.
 
nickel

nickel

Administrator
Staff member
καμία / καμιά ή καμμία / καμμιά; καμία / καμιά [Διορθ] (Από καν + μία. Το ν εξαφανίστηκε, όπως στα κάτι (καν + τι), κάποιος (καν + ποίος). ΕΛΝΕΓ: «η συνεκφορά δεν είχε παραγάγει διπλά σύμφωνα, τα οποία δεν προφέρονταν στη Μεσαιωνική Ελληνική». Και: ΛΚΝ)

ποικίλλω ή ποικίλω; Εξαρτάται από το χρόνο:
Ενεστώτας: ποικίλλω
Παρατατικός: ποίκιλλα (συνέχεια)
Αόριστος: ποίκιλα (μια φορά)
Μέλλοντας εξακολουθητικός: θα ποικίλλω (συνέχεια) / Υποτακτική: να ποικίλλω
Μέλλοντας στιγμιαίος: θα ποικίλω (μια φορά) / να ποικίλω
Μετοχή : ποικίλλοντας
Προστακτική: ποίκιλλε συνέχεια / ποίκιλε μια φορά
Παρακείμενος: έχω ποικίλει
Λόγια μετοχή: ποικίλλοντες, ποικίλλουσες, ποικίλλοντα

ελλιπής ή ελλειπής; ελλιπής [ΙστΟρθ]
(Με -ει- τα ελλείπω, ελλείποντες, ελλειπτικός)
 
nickel

nickel

Administrator
Staff member
ρώγα ή ρόγα; ρώγα [ΙστΟρθ]
Με την ευκαιρία που είδα κάποιες «ιδεολογικές *ρόγες» εδώ.
Περισσότερα: http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?15329-ρώγα-ή-ρόγα-ρώγα-(του-σταφυλιού-ή-του-μαστού)

ως εκ θαύματος ή ως εκ του θαύματος; ως εκ θαύματος. Η προσθήκη του άρθρου πρέπει να είναι επιρροή από το «ω του θαύματος».
http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?12976-ω-του-θαύματος!

συνέβη ή συνέβει; συνέβη
Δεν έχουμε παλιά υποτακτική που πρέπει να γυρίσουμε το -η σε -ει. Έτσι γράφεται και ο αόριστος τών αποβαίνω (απέβη), επιβαίνω (επέβη), μεταβαίνω (μετέβη), προβαίνω (προέβη), υπερβαίνω (υπερέβη), παραβαίνω (παρέβη), παρεμβαίνω (παρενέβη), επεμβαίνω (επενέβη).
 
Last edited:
sarant

sarant

¥
του βαθέος κράτους ή του βαθέως κράτους; του βαθέος κράτους.
Τα επίθετα σε -ύς (βαθύς, βαρύς, οξύς κτλ.) στη λόγια γενική του αρσενικού και του ουδέτερου γράφονται με -έος: του βαθέος κράτους, του βαρέος τύπου.
Τα αντίστοιχα επιρρήματα γράφονται με -έως: το φέρει βαρέως.
 
nickel

nickel

Administrator
Staff member
πιονιέρος ή πιονέρος; πιονιέρος. Αν θέλετε να πηγαίνετε με τα νερά των λεξικών και επειδή η λέξη προέρχεται από τη γαλλική pionnier, που έχει , γράφετε τη λέξη με δύο -ι-. Ωστόσο, η γραφή πιονέρος, που δείχνει ότι ενοχλεί το -ιε- δίπλα στο -ιο-, είναι εξίσου διαδεδομένη, και στο διαδίκτυο γενικά και σε βιβλία ειδικά.

http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?13080-πιονιέρος-ή-πιονέρος
 
Zazula

Zazula

Administrator
Staff member
Ερ.: περεταίρω ή περαιτέρω; Απ.: περαιτέρω

Ερώτηση: περεταίρω ή περαιτέρω;
Απάντηση: περαιτέρω

Πρέπει να είναι απ' τα συχνότερα ορθογραφικά λάθη που βλέπω — και από επαγγελματίες της γλώσσας. Το κακό εδώ ξεκινά από την αδιαφανή ετυμολογία της λέξης (περαίτερος < συγκριτικός τού αρχ. περαῖος < πέρα*), σε συνδυασμό με την παρετυμολογική επίδραση του εταίρος που 'χει τα /e/ αντιμετατεθειμένα σε σχέση με το -αιτέρω εδώ (κι άλλωστε, παρά το αρχικό περ-, εδώ δεν κρύβεται κάποιο α' συνθετικό περί). Επίσης, ούτε με το έτερος έχει κάποια σχέση το περαιτέρω.

Τι μπορούμε να έχουμε κατά νου για να μην κολλάμε; Τα άλλα επιρρήματα σε -τέρω (ανωτέρω, κατωτέρω), οπότε το αποσυνδέουμε στο μυαλό μας από το εταίρος.

*Την προέλευση από το αρχ. πέρα(ν) τη δίνει το ΛΝΕΓ (2012) και το ΕΛΝΕΓ. Το σχολικό λεξικό της Αρχαίας (για το Γυμνάσιο) τα μπερδεύει με το περαῖος — τη μια το συνδέει με το πέραν και την άλλη με το πέρας.
 
Last edited:
Zazula

Zazula

Administrator
Staff member
Ερ.: λογύδριο ή λογίδριο; Απ.: λογύδριο

λογύδριο ή λογίδριο; λογύδριο

Εύλογη η σύγχυση· άλλωστε η έλξη από το γιώτα στο –ίδιο, που 'ναι ένα βασικότατο παραγωγικό επίθημα ουδέτερων υποκοριστικών, είναι ισχυρή. Εδώ όμως ολόκληρο το -ύδριο είναι το παραγωγικό επίθημα, το οποίο τα λεξικά το καταγράφουν και στη λ. τειχύδριον. Στα αρχαία υπάρχει και το υποκοριστικό λογίδιον (πρβλ. κ. τειχίδιον), καθώς και τα λογάριον (πρβλ. κ. τειχάριον), λογαρίδιον — αλλ' ως φαίνεται η ειρωνική εξειδίκευση στη χρήση τής λ. λογύδριο της εξασφάλισε τη μακροζωία σε σχέση με την υπόλοιπη παρέα.
 
Last edited:
nickel

nickel

Administrator
Staff member
μπαλοθιά ή μπαλωθιά; μπαλοθιά

μπαλοθιά κ. μπαλοτιά (η) (διαλεκτ.) πυροβολισμός που ρίχνεται εθιμοτυπικά κυρ. στην Κρήτη κατά την τιμητική υποδοχή κάποιου, κατά τη διάρκεια γιορτής, γλεντιού σε γάμους, βαφτίσια κ.λπ.: αρχίζω τις μπαλοθιές | ρίχνω μπαλοθιές.
[ΕΤΥΜ. < μεσν. μπαλοτιά < μπαλότα < βεν. balota / ιταλ. ballotta «σφαιρίδιο, κλήρος», υποκ. τού balla «μπάλα»]. (ΛΝΕΓ)

Η *μπαλωθιά πρέπει να επηρεάστηκε από το μπαλώνω.
 
Zazula

Zazula

Administrator
Staff member
nickel said:
Η *μπαλωθιά πρέπει να επηρεάστηκε από το μπαλώνω.
Click to expand...
Τι;;;:eek: Εννοείς ότι δεν είναι από το βολή + ωθώ με προληπτική ανομοίωση βολ > βαλ (υπό την επίδραση και της συνεσταλμένης βαθμίδας τού βάλλω) και ηχηροποίηση του /β/; :twit:
 
You must log in or register to reply here.
Top