Οι μαρτυρίες είναι αρκετές, είναι από αξιόπιστους συγγραφείς και συγκλίνουν όλες στο ίδιο: το κοίλωμα, η λακκούβα που σχηματιζόταν στην κοίτη του Κυκλοβόρου, εκεί που λίμναζαν τα νερά καθώς κατέβαινε το ποτάμι, ονομαζόταν, λόγω της μορφής του τοπίου, Βάθεια.
Ας παραθέσω συγκεντρωτικά, πρώτα το λήμμα της
Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας που έβαλε ο Νίκελ (συγγραφέας ο αθηναιογράφος
Θεόδωρος Βελλιανίτης):
Βάθεια (και Βάθη). Συνοικία Αθηνών, ευρισκομένη αριστερά της οδού Γ΄ Σεπτεμβρίου από της πλατείας της Ομονοίας. Επί της συνοικίας ταύτης συμπίπτουσιν αι οδοί Καματερού, Αριστοτέλους, Χαλκοκονδύλη, Μάρνη, Μαιζώνος, Λιοσίων, Μενάνδρου και Καρόλου Ι΄. Περιλαμβάνει την πλατείαν Ανεξαρτησίας και την μεταξύ των οδών Χαλκοκονδύλη, Αριστοτέλους και Καματερού σχηματιζομένην μικράν πλατείαν της κυρίως Βάθειας, εκ της οποίας έλαβε το όνομα ολόκληρος η ευρεία σήμερον συνοικία. Η συνοικία οφείλει την ονομασίαν της εις το ότι ελίμναζον άλλοτε εν αυτή τα ύδατα του χειμάρρου Κυκλοβόρου. Μετά την μεταφοράν της πρωτευούσης εκ Ναυπλίου εις Αθήνας, το μέρος τούτο ευρίσκετο επί μακρόν εκτός του σχεδίου της πόλεως, ότε δε περιελήφθη εις αυτό, ηγέρθησαν αι πρώται οικίαι και ο κατελθών εις την Ελλάδα άλλοτε ηγεμών της Μολδαβίας Μιχαήλ Βόδα Σούτσος ήγειρεν εκεί το μέγαρόν του (σήμερον Άσυλον της Αγίας Αικατερίνης), εντός απεράντου κήπου. Εκ του κήπου τούτου κατατμηθέντος εις οικόπεδα εσχηματίσθη η συνοικία Βάθεια, διηνοίχθησαν αι οδοί Αχαρνών, Αλκιβιάδου, Λιοσίων, Μιχαήλ Βόδα, πλατεία Νικολάου Μαυροκορδάτου, μετεσχηματίσθη ο χείμαρρος Κυκλόβορος εις λεωφόρον και εχαράχθησαν αι τέμνουσαι αυτάς πολυάριθμοι οδοί, ταχέως δε ηγέρθησαν ωραίαι οικοδομαί και ηυρύνθη μεγάλως η πολύοικος σήμερον συνοικία. Εξυπηρετείται αύτη υπό δύο γραμμών τροχιοδρομικών και πολυαρίθμων επιβατικών αυτοκινήτων. Ο πυρήν της συνοικίας Βάθειας υπήρξεν η μικρά τριγωνική πλατεία σκιαζομένη υπό της μεγάλης λεύκας (της περίφημου Λεύκας της Βάθειας) αποκοπείσης κατά το 1926. Το περί αυτήν τμήμα της συνοικίας μετεσχηματίσθη εις κέντρον εμπορικόν και βιοτεχνικόν πλήρες ζωής και κινήσεως.
κι έπειτα άλλο λήμμα από τον Μπίρη:
Βάθεια και μεταγ[ενέστερα] Βάθη ... Παλαιά τοπωνυμία, προκύψασα από το χαμήλωμα του εδάφους προς την κοίτην του Κυκλοβόρου εις το σημείον όπου εγίνετο η διάβασις του δρόμου του Μενιδιού, της σημερινής οδού Καματερού. Μετά το πέρασμα του ρέματος ο δρόμος εχωρίζετο εις δύο κλάδους, κατευθυνομένους προς το Μενίδι και προς τα Λιόσια. Διά παρομοίους λόγους ελέγετο Βάθεια και το πέρασμα του δρόμου των Τριών Πύργων, της ήδη παλαιάς οδού Φαλήρου, από την κοίτην του Ιλισσού, παραπλεύρως της γέφυρας της λεωφόρου Συγγρού, όπου και διετηρείτο μέχρι των τελευταίων χρόνων έν υπόλειμμα του λιθοστρώτου εντός της κοίτης.
Κώστας Ηλ. Μπίρης. Αι τοπωνυμίαι της πόλεως και των περιχώρων των Αθηνών. (Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου, 17). Αθήνα: Γενική Διεύθυνσις Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως, 1971, σ. 21.
Ώστε δεν είναι μόνο μία η Βάθεια. Στην Αθήνα ήταν δύο και σε ολόκληρη την Ελλάδα είναι περισσότερες (
Γούβες Ηρακλείου,
Αμάρυνθος Εύβοιας,
Μέσα Μάνη). Η ερμηνεία πρέπει να καλύπτει όλες αυτές τις περιπτώσεις. Και η πιο αβίαστη ερμηνεία είναι ότι πρόκειται για τοπωνύμιο που προκύπτει από τη φύση του τοπίου.
Το γεγονός ότι η περιοχή ονομαζόταν
Βάθεια και όχι
Βάθη επιβεβαιώνεται από αναφορά στο βιβλίο
Αρχείον των Μνημείων των Αθηνών και της Αττικής, τόμ. 2, (Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, 136), (Αθήνα, 1993), στο οποίο αποδελτιώνονται παλιές τοπογραφικές αναφορές για την Αθήνα από ποικίλες πηγές· εδώ (σ. 139)
από την εφημερίδα Ώρα, που κυκλοφορούσε από το 1875 έως το 1889.
Αλλά και απ' όλα αυτά αν δεν πείθεται κανείς, ας ανατρέξει στον Εμμανουήλ Ροΐδη, που περιδιάβαινε όλες τις γειτονιές της παλιάς Αθήνας και έγραφε για:
τὰς ἀναθυμιάσεις τῆς Πλάκας, τῆς Βάθειας, τῆς Παλαιᾶς Ἀγορᾶς, τοῦ Ροδακιοῦ καὶ τοῦ Βαθρακονησίου
ή ... οἱ ἀναπαυόμενοι εἰς τὸ κοιμητήριον τῆς Βάθειας
(
Οι αθηναϊκοί δρόμοι, 1896)
Μάλιστα για το κοιμητήριο της Βάθειας έγραψε εκτενές διήγημα: «
Το παράπονο του νεκροθάπτου» (1895),
Άπαντα, τόμ. 5 (Αθήνα: Ερμής, 1978).
έναν τάφον του παρά την Βάθειαν κοιμητηρίου ... ένα σοκάκι της Βάθειας κοντά εις το παλαιό γεφύρι ... Πες μου όμως αν είδες εκεί χειρότερα γουρουνοχώρια από τους φτωχικούς μαχαλάδες των Αθηνών ή άλλη τέτοια Βάθεια πουθενά; ... ανάψαμε φανάρια να ιδούμε μήπως εγλίστρησε σε κανένα από τα βάραθρα και ξεροπήγαδα της Βάθειας, που καταπίνουν ανθρώπους κάθε σκοτεινή νύκτα.
Δεν νομίζω ότι χωρεί αμφιβολία: τεκμηριώνεται ότι στα τέλη του 19ου αιώνα η περιοχή λεγόταν (η)
Βάθεια. Από τη
Βάθεια σχηματίστηκε η
Βάθη, και η πλατεία της, η πλατεία
της Βάθης. Ο ισχυρισμός ότι προϋπήρξε (υποτιθέμενο) τοπωνύμιο *
Στου Βάθη, εκτός του ότι χρειάζεται αποδείξεις από πηγές της εποχής για να στηριχθεί η ύπαρξή του ιστορικά, είναι και γλωσσικά άστοχος, γιατί δεν γίνεται από
του Βάθη να φτάσουμε
στη Βάθεια (με ανάπτυξη ενός α στην κατάληξη και ταυτόχρονη αλλαγή γένους). Το αντίστροφο έγινε: από τη
Βάθεια, στη
Βάθη, με συγκοπή.
