αθιγγάνα, ατσιγγάνα, αθίγγανη ή αθιγγανίδα;

[cythere]

Σήμερα, διάβασα κάπου στο Βήμα τη λέξη "αθιγγανίδα". Δεν την είχα ξανακούσει, κι είπα να το ψάξω λιγάκι. Τι βρήκα:
Στο Λεξισκόπιο, την αθιγγάνα.
Στο ΛΚΝ, την αθιγγανίδα.
Στον Μπαμπινιώτη (στην επανεκτύπωση της Α' έκδοσης), την ατσιγγάνα.
Στο γκουγκλ, με συντριπτική υπεροχή (~460 ευρήματα), την αθίγγανη.

Γιατί τέτοιο μπέρδεμα;

 

[nickel]

Τρόμαξα που είδα ότι τα συντριπτικά περισσότερα ευρήματα ήταν για την *αθίγγανη. Μετά πρόσεξα ότι στη λίστα δεν έχεις την τσιγγάνα.

Στο ΛΝΕΓ έχει ένα ωραίο κουτάκι (στο λήμμα τσιγγάνος) για τους Αθίγγανους και τους Γύφτους και τους Bohemian και τους Ρομ (Roma). Εκεί βλέπουμε ότι από το α + θιγγάνω (=αγγίζω, βλ. και άθικτος) είχαμε τους αθίγγανους (όπως οι Εγγλέζοι τους untouchables). Το θηλυκό ήταν αθιγγανίς, που μας δίνει το λόγιο αθιγγανίδα στη δημοτική. Από τον αθίγγανο περάσαμε στον ατσίγγανο (αλλά η ατσιγγάνα είναι σπάνια πια, σε κάτι τραγούδια τη βλέπεις μόνο). Από τον ατσίγγανο έμεινε σκέτος και χωρίς στερητικό ο τσιγγάνος, με ταίρι του την τσιγγάνα. Οι γραφές με «γκ» είναι λανθασμένες.

Το *αθιγγάνα είναι σπάνιο ευτυχώς. Αλλά με ξενίζουν τα ευρήματα με το *αθίγγανη. Είναι λίγο μπάσταρδο. Αντί να πουν τσιγγάνα, θέλουν να το ευπρεπίσουν και δίνουν αυτό που θεωρούν ότι είναι το θηλυκό του αθίγγανου.

 

[Zazula]

Στην πραγματικότητα αν προσθέσουμε κι άλλες δύο πτώσεις (δεν βάζουμε τη γενική πληθυντικού για να μην προσμετρηθούν ορθές χρήσεις του αρσενικού με το οποίο είναι κοινή) λαμβάνουμε >750 γκουγκλεύσεις για την αθίγγανη. Η προφανής σκέψη ότι επίθετα όπως ανίκανος έχουν θηλυκό ανίκανη, φρονώ ότι επηρεάζουν τον κόσμο να πει και να γράψει αβίαστα αθίγγανος -> αθίγγανη, και να μη σκεφτεί με όρους εθνικών ονομάτων (π.χ. αμερικάνος -> αμερικανίδα) ώστε να οδηγηθεί στο αθιγγανίδα. Η δική μου αίσθηση είναι ότι το αθίγγανη θα κατισχύσει των άλλων μορφών και έπειτα από λίγο καιρό δεν θα χρειάζεται να του κοτσάρουμε αστερίσκο μπροστά για να δηλώσουμε ότι είναι αδόκιμο. Δεν είναι και κάνα έκτρωμα, άλλωστε, για να μας πληγώνει τ' αφτιά. Ρίξτε μια ματιά στις γκουγκλεύσεις που παραθέτω: Πολλές προέρχονται από ΜΜΕ και δημοτικούς κλπ ιστοτόπους — χώρους όπου η συνεχής χρήση επιβάλλει πλέον νέες μορφές ή σημασίες λέξεων.

 

[nickel]

Στην πραγματικότητα αν προσθέσουμε κι άλλες δύο πτώσεις (δεν βάζουμε τη γενική πληθυντικού για να μην προσμετρηθούν ορθές χρήσεις του αρσενικού με το οποίο είναι κοινή) λαμβάνουμε >750 γκουγκλεύσεις για την αθίγγανη. ... και να μη σκεφτεί με όρους εθνικών ονομάτων (π.χ. αμερικάνος -> αμερικανίδα) ώστε να οδηγηθεί στο αθιγγανίδα.

Και η Αμερικανή έχει κάπου 4.000 ευρήματα!

Ίσως επειδή οι Αμερικάνες είναι περισσότερες από τις ... *αθιγγάνες. :)

 

[Alexandra]

Και η Αμερικανή έχει κάπου 4.000 ευρήματα!

Χωρίς να συμπεριλάβουμε τους αθλητικογράφους της ΝΕΤ που μας έπρηξαν με τις Αμερικανές και τις Γερμανές!

 

[zephyrous]

Να περάσετε και από την εξαιρετική έκθεση φωτογραφίας για τους Ρομ, την οποία φιλοξενεί η Ελληνοαμερικάνικη Ένωση.

Τσιγγάνος-α, κατά τη γνώμη μου. Ας αφήσουμε τα υπόλοιπα.

 

[Elsa]

Εκεί βλέπουμε ότι από το α + θιγγάνω (=αγγίζω, βλ. και άθικτος) είχαμε τους αθίγγανους [...] Από τον αθίγγανο περάσαμε στον ατσίγγανο [...] Από τον ατσίγγανο έμεινε σκέτος και χωρίς στερητικό ο τσιγγάνος

Αν είναι έτσι, το gitan-e/gitano που μοιάζει τόσο πολύ με τον δικό μας τσιγγάνο προέρχεται από την ελληνική λέξη ή από το Gitain > égyptien ;

GITAN, -ANE, adj. et subst.
Étymol. et Hist. 1661 Gitain « égyptien » (L'Examen des esprits pour les sciences, composé par J. Huarte [trad. de l'esp.], p. 350); 1784 Gaytano « bohémien » (Fleuriot de Langle, Voy. de Figaro en Espagne, p. 259 ds Quem. DDL t. 15); 1823 gitanes subst. plur. des 2 genres (Boiste); 1832 gitane subst. fém. (Hugo, N.-D. Paris, p. 184). Empr. à l'esp. gitano « bohémien », attesté dep. 1570, qui signifia aussi « égyptien » à l'époque class., issu p. aphérèse de Egiptano « gitan » et « égyptien », dér. de Egipto « Égypte » : on croyait en effet que les Gitans étaient venus de l'Égypte (v. Breve Cor. et Al.)

Υπάρχει και η αναδρομική έκθεση Κουντέλκα στο Μπενάκη: Μεταξύ άλλων φωτογραφίες από την ενότητα «Τσιγγάνοι». Μέχρι 23/11.

 

[sarant]

Από τον δικό μας τσιγγάνο προέρχεται το Zigeuner των γερμανών, θαρρώ, και μάλλον το ιτ. zingaro. Το gitano όχι.