Ας δεχτούμε κάτι εκ προοιμίου. Το να κάνεις προβλέψεις για το μέλλον είναι δύσκολο και πολλές φορές επικίνδυνο. Πάντα υπάρχει η πιθανότητα να γελοιοποιηθείς και η πρόβλεψή σου να μοιάζει τραγικά άκυρη. Επιστημονικές, τεχνολογικές, οικονομικές, κοινωνικές, καλλιτεχνικές... απ' όλα έχει ο μπαξές των παγίδων. Πρακτικά υπάρχουν δυο γενικές κατευθύνσεις λάθους: η υπερβολικά αισιόδοξη και η υπερβολικά απασιόδοξη. Ωστόσο τον καιρό που γίνεται η πρόβλεψη μπορεί να μην μοιάζει με τίποτα απ' τα δυο. Συνήθως η κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθεί η πραγματικότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνία και την τεχνολογική αποκάλυψη, αυτό που οι αγγλόγλωσσοι αποκαλούν breakthrough. Η κοινωνία είναι ο συνήθης ανασταλτικός παράγοντας μιας δυνατής και εφαρμόσιμης προοπτικής ενώ τα απρόοπτα άλματα της τεχνολογίας είναι ο παράγοντας που καθιστά την πρόβλεψη γελοιωδώς ξεπερασμένη.
Ένα ωραίο παράδειγμα για το δεύτερο μάς έδωσε το περιοδικό Popular Mechanics, τον Μάρτιο του 1949:
"Where a calculator like ENIAC today is equipped with 18,000 vacuum tubes and weighs 30 tons, computers in the future may have only 1000 vacuum tubes and perhaps weigh only 1½ tons"
Η πρόβλεψη ήταν αξιοπρεπέστατη με δεδομένο ότι είμαστε στο έτος 1949. Έλειπαν οι δυο σημαντικότερες εφευρέσεις που αργότερα έφεραν επανάσταση στην πληροφορική: το τρανζίστορ και το μικροτσίπ. Για την ακρίβεια, το τρανζίστορ είναι εφεύρεση του 1947 που ανακοινώθηκε επίσημα το 1948, αλλά μέχρι το 1953-1954 η χρήση του ήταν καθαρά πειραματική και μη πρακτική. Το δε μικροτσίπ είναι ουσιαστικά εφεύρεση του 1958. Αυτές οι δυο εφευρέσεις άλλαξαν δραστικά το τοπίο της πληροφορικής, με τρόπο που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πιο πριν.
Αντιθέτως, η κοινωνία πολλές φορές μπαίνει εμπόδιο στις μελλοντικές εξελίξεις, τεχνολογικές ή μη. Πράγματα που με την εκάστοτε ηθική της κοινωνίας θεωρούνται απαράδεκτα ή που για λόγους ασφαλείας και τυποποίησης αποδεικνύονται ανεφάρμοστα απορρίπτονται, πολλές φορές χωρίς να διαφαίνεται κάτι τέτοιο από πριν. Υπάρχουν όμως φορές που οι κοινωνίες αγκαλιάζουν κάποιες εξελίξεις πολύ περισσότερο από το αναμενόμενο και πολύ πιο γρήγορα. Το επόμενό μου παράδειγμα, λοιπόν, είναι οι παταγωδώς αποτυχημένες προβλέψεις του Ρόμπερτ Μέτκαφ (Robert Metcalfe), ενός από τα μέλη της ομάδας που εφηύρε το Έθερνετ (Ethernet)* το 1973.
Πρώτη και καλύτερη, η πρόβλεψή του για την κατάρρευση του Ίντερνετ, το 1995, από την στήλη του "From the Ether" στο Infoworld: "I predict the Internet... will soon go spectacularly supernova and in 1996 catastrophically collapse". Η πρόβλεψη αυτή είναι ιστορικά αστεία, από πολλές απόψεις. Οι λόγοι που τελικά το Ίντερνετ έγινε τόσο ξαφνικά αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ζωής είναι πολλοί κι έχουν να κάνουν με τεχνολογικές εξελίξεις απ' την μία, από την άλλη όμως ήταν οι κοινωνικές συνθήκες που το οδήγησαν στην σημερινή του θέση. Ο Μέτκαφ είχε υποσχεθεί να καταπιεί τα λόγια του αν κάνει λάθος, πράγμα που έκανε το 1997, στο 6ο συνέδριο του παγκόσμιου ιστού (WWW), όπου έβαλε στο μπλέντερ την τυπωμένη στήλη του, μαζί με νερό, και κατόπιν έφαγε με κουτάλι την πάστα που προέκυψε. Αργότερα προσπάθησε να προβλέψει το σκάσιμο της χρηματιστηριακής φούσκας των τεχνολογικών εταιρειών (dot-com bubble), τοποθετώντας την ακριβώς στις 9 Νοεμβρίου του 1999. Έπεσε έξω μόνο τέσσερις μήνες· ο Νάζντακ (NASDAQ) άρχισε να καταρρέει στις 10 Μαρτίου του 2000. Στο 8ο συνέδριο του παγκόσμιου ιστού (1998) ξαναπροέβλεψε την κατάρρευση του Ίντερνετ, αυτήν την φορά τοποθετώντας την λίγο πριν το άτυπο κλείσιμο του αιώνα (2000). Αναμφιβόλως και αυταποδείκτως, κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ.
Μια δεύτερη ξεκαρδιστική πρόβλεψη αφορά την άποψή του για τα ανοιχτού τύπου πρότζεκτ (η οποία δένει πολύ καλά με την ιδέα του να πληρώνουμε "e-postage" για κάθε ιμέιλ, αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία). Είμαστε στο 1999 και αφορμή της μαντεψιάς είναι τα αναμενόμενα Windows 2000, που ο Μέτκαφ προβλέπει ότι θα σκοτώσουν το Λίνουξ (Linux). Το αιτιολογεί επιχειρηματολογώντας ότι το Λίνουξ είναι τεχνολογία 30 ετών και τα ανοιχτά πρότζεκτ είναι "κομμουνιστικές, ουτοπικές αηδίες" καταδικασμένες να αποτύχουν. Η ειρωνεία της μοίρας βέβαια κατέστησε τα Λίνουξ πρώτα σε χρήση σε υπερυπολογιστές (98% στο τοπ-500, όπου τα Windows έχουν λιγότερο από 0,2% μερίδιο αγοράς) και σε σέρβερ (περίπου 65%). Φυσικά, όταν μιλάμε για ανοιχτού τύπου πρότζεκτ το πρώτο που συνήθως μaς έρχεται στο μυαλό είναι η Βικιπαίδεια και ο Firefox, ενώ στους προγραμματιστές είναι επίσης γνωστό το λεγόμενο LAMP (Linux, Apache, MySQL, Perl/PHP/Python), το ολοκληρωμένο πακέτο εφαρμογών για ανάπτυξη δυναμικών ιστοσελίδων που αποτελείται αποκλειστικά από εφαρμογές ανοιχτής κι ελεύθερης ανάπτυξης (open source suites). Ανοιχτό πρότζεκτ είναι και το λειτουργικό κινητών συσκευών Android, της Google.
Ο Μέτκαφ έχει εκπληκτικό ιστορικό λανθασμένων προβλέψεων, αλλά θα αρκεστώ στο να αναφέρω ένα τελευταίο, γιατί ήδη μού έχει φάει σημαντικό μέρος του κειμένου. Τον Αύγουστο του 1993, πάλι από την στήλη του στο Infoworld, προέβλεψε ότι οι ασύρματες υπολογιστικές συσκευές θα πεθάνουν: "Cutting all these cords and cables is exciting, but it isn't inevitable. The truth about wireless computing is that it's not going to pan out". Αυτή του η άποψη δεν πρέπει να φαντάζει περίεργη αν σκεφτεί κανείς ότι θεωρούσε πως ο αιθέρας** είναι κάτι υπαρκτό: "The ether is too scarce to be wasted on nonbroadcast communications and it won't be [...] So after the wireless mobile bubble bursts later this year, we'll get back to stringing fibers. Instead of computing on the road without wires, we will be installing ubiquitous plugs". Ο Μέτκαφ, εκτός από τον αιθέρα, χρέωνε την μελλοντική αποτυχία των ασύρματων συσκευών στο κόστος κατασκευής των κατάλλληλων υποδομών (ασύρματα δίκτυα), την ανεπάρκεια ασφάλειας σε ασύρματες επικοινωνίες, τις επιπτώσεις στην υγεία από την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και την έλλειψη στάνταρ πρωτοκόλλου για ασύρματη μεταφορά δεδομένων. Ίσως ήταν υπερβολικά πεσιμιστής αλλά δεν περίμενε να λυθούν γρήγορα αυτά τα προβλήματα. Μάλλον δεν διέκρινε σωστά τις ανάγκες του καταναλωτικού κοινού, που κατέστησε την κατασκευή των ασύρματων δικτύων εύκολη, γρήγορη και κοστολογικά ανταποδοτική.
Το παραπάνω παράδειγμα δείχνει ότι ίσως δεν πρέπει να κάνουμε προβλέψεις που απαιτούν γνώσεις σε διάφορους τομείς, όπως φυσική, μηχανική, κοινωνιολογία, ψυχολογία, κτλ. όταν έχουμε γνώσεις μόνο σε έναν (στην πληροφορική εν προκειμένω). Θα είχε ενδιαφέρον να παραθέσουμε εδώ αποτυχημένες προβλέψεις όλων των ειδών. Θα ήθελα να συνεισφέρω με γλωσσολογικές προβλέψεις, αλλά είμαι βέβαιος ότι οι παλιές καραβάνες της μετάφρασης, της γλωσσολογίας και της φιλολογίας που περιδιαβαίνουν τα μονοπάτια της παρούσας αγοράς, ακολουθώντας τα νήματα που ξετυλίγονται στα δαιδαλώδη της σοκάκια, θα έχουν σίγουρα να εξιστορήσουν καλύτερες υποθέσεις.
Σημείωση: επέλεξα να μην μεταφράσω κανένα απόσπασμα για να φαίνεται καλύτερα και ξεκάθαρα η αρχική δήλωση. Όποιος θέλει, βέβαια, είναι ελεύθερος να αποδώσει τις δηλώσεις και να τις προσθέσει στο νήμα.
* οι άλλοι της ομάδας ήταν οι: Ντέιβιντ Μπαγκζ (David Boggs), Τσαρλς Θάκερ (Charles Thaker) και Μπάτλερ Λάμπσον (Butler Lampson).
** Η ίδια η λέξη Ethernet είναι αναφορά στον φωτοφόρο αιθέρα (luminiferous aether ή ether), το υποθετικό μέσο μεταφοράς της φωτοφόρας ακτινοβολίας στο διάστημα, του οποίου η ανυπαρξία αποδείχθηκε το 1887 από το πείραμα Μάικελσον-Μόρλεϊ (Michelson-Morley). Το πρόβλημα της μετάδοσης του φωτός λύθηκε αργότερα, πρωτίστως με την θεωρία της ειδικής σχετικότητας.
Ένα ωραίο παράδειγμα για το δεύτερο μάς έδωσε το περιοδικό Popular Mechanics, τον Μάρτιο του 1949:
"Where a calculator like ENIAC today is equipped with 18,000 vacuum tubes and weighs 30 tons, computers in the future may have only 1000 vacuum tubes and perhaps weigh only 1½ tons"
Η πρόβλεψη ήταν αξιοπρεπέστατη με δεδομένο ότι είμαστε στο έτος 1949. Έλειπαν οι δυο σημαντικότερες εφευρέσεις που αργότερα έφεραν επανάσταση στην πληροφορική: το τρανζίστορ και το μικροτσίπ. Για την ακρίβεια, το τρανζίστορ είναι εφεύρεση του 1947 που ανακοινώθηκε επίσημα το 1948, αλλά μέχρι το 1953-1954 η χρήση του ήταν καθαρά πειραματική και μη πρακτική. Το δε μικροτσίπ είναι ουσιαστικά εφεύρεση του 1958. Αυτές οι δυο εφευρέσεις άλλαξαν δραστικά το τοπίο της πληροφορικής, με τρόπο που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πιο πριν.
Αντιθέτως, η κοινωνία πολλές φορές μπαίνει εμπόδιο στις μελλοντικές εξελίξεις, τεχνολογικές ή μη. Πράγματα που με την εκάστοτε ηθική της κοινωνίας θεωρούνται απαράδεκτα ή που για λόγους ασφαλείας και τυποποίησης αποδεικνύονται ανεφάρμοστα απορρίπτονται, πολλές φορές χωρίς να διαφαίνεται κάτι τέτοιο από πριν. Υπάρχουν όμως φορές που οι κοινωνίες αγκαλιάζουν κάποιες εξελίξεις πολύ περισσότερο από το αναμενόμενο και πολύ πιο γρήγορα. Το επόμενό μου παράδειγμα, λοιπόν, είναι οι παταγωδώς αποτυχημένες προβλέψεις του Ρόμπερτ Μέτκαφ (Robert Metcalfe), ενός από τα μέλη της ομάδας που εφηύρε το Έθερνετ (Ethernet)* το 1973.
Πρώτη και καλύτερη, η πρόβλεψή του για την κατάρρευση του Ίντερνετ, το 1995, από την στήλη του "From the Ether" στο Infoworld: "I predict the Internet... will soon go spectacularly supernova and in 1996 catastrophically collapse". Η πρόβλεψη αυτή είναι ιστορικά αστεία, από πολλές απόψεις. Οι λόγοι που τελικά το Ίντερνετ έγινε τόσο ξαφνικά αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ζωής είναι πολλοί κι έχουν να κάνουν με τεχνολογικές εξελίξεις απ' την μία, από την άλλη όμως ήταν οι κοινωνικές συνθήκες που το οδήγησαν στην σημερινή του θέση. Ο Μέτκαφ είχε υποσχεθεί να καταπιεί τα λόγια του αν κάνει λάθος, πράγμα που έκανε το 1997, στο 6ο συνέδριο του παγκόσμιου ιστού (WWW), όπου έβαλε στο μπλέντερ την τυπωμένη στήλη του, μαζί με νερό, και κατόπιν έφαγε με κουτάλι την πάστα που προέκυψε. Αργότερα προσπάθησε να προβλέψει το σκάσιμο της χρηματιστηριακής φούσκας των τεχνολογικών εταιρειών (dot-com bubble), τοποθετώντας την ακριβώς στις 9 Νοεμβρίου του 1999. Έπεσε έξω μόνο τέσσερις μήνες· ο Νάζντακ (NASDAQ) άρχισε να καταρρέει στις 10 Μαρτίου του 2000. Στο 8ο συνέδριο του παγκόσμιου ιστού (1998) ξαναπροέβλεψε την κατάρρευση του Ίντερνετ, αυτήν την φορά τοποθετώντας την λίγο πριν το άτυπο κλείσιμο του αιώνα (2000). Αναμφιβόλως και αυταποδείκτως, κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ.
Μια δεύτερη ξεκαρδιστική πρόβλεψη αφορά την άποψή του για τα ανοιχτού τύπου πρότζεκτ (η οποία δένει πολύ καλά με την ιδέα του να πληρώνουμε "e-postage" για κάθε ιμέιλ, αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία). Είμαστε στο 1999 και αφορμή της μαντεψιάς είναι τα αναμενόμενα Windows 2000, που ο Μέτκαφ προβλέπει ότι θα σκοτώσουν το Λίνουξ (Linux). Το αιτιολογεί επιχειρηματολογώντας ότι το Λίνουξ είναι τεχνολογία 30 ετών και τα ανοιχτά πρότζεκτ είναι "κομμουνιστικές, ουτοπικές αηδίες" καταδικασμένες να αποτύχουν. Η ειρωνεία της μοίρας βέβαια κατέστησε τα Λίνουξ πρώτα σε χρήση σε υπερυπολογιστές (98% στο τοπ-500, όπου τα Windows έχουν λιγότερο από 0,2% μερίδιο αγοράς) και σε σέρβερ (περίπου 65%). Φυσικά, όταν μιλάμε για ανοιχτού τύπου πρότζεκτ το πρώτο που συνήθως μaς έρχεται στο μυαλό είναι η Βικιπαίδεια και ο Firefox, ενώ στους προγραμματιστές είναι επίσης γνωστό το λεγόμενο LAMP (Linux, Apache, MySQL, Perl/PHP/Python), το ολοκληρωμένο πακέτο εφαρμογών για ανάπτυξη δυναμικών ιστοσελίδων που αποτελείται αποκλειστικά από εφαρμογές ανοιχτής κι ελεύθερης ανάπτυξης (open source suites). Ανοιχτό πρότζεκτ είναι και το λειτουργικό κινητών συσκευών Android, της Google.
Ο Μέτκαφ έχει εκπληκτικό ιστορικό λανθασμένων προβλέψεων, αλλά θα αρκεστώ στο να αναφέρω ένα τελευταίο, γιατί ήδη μού έχει φάει σημαντικό μέρος του κειμένου. Τον Αύγουστο του 1993, πάλι από την στήλη του στο Infoworld, προέβλεψε ότι οι ασύρματες υπολογιστικές συσκευές θα πεθάνουν: "Cutting all these cords and cables is exciting, but it isn't inevitable. The truth about wireless computing is that it's not going to pan out". Αυτή του η άποψη δεν πρέπει να φαντάζει περίεργη αν σκεφτεί κανείς ότι θεωρούσε πως ο αιθέρας** είναι κάτι υπαρκτό: "The ether is too scarce to be wasted on nonbroadcast communications and it won't be [...] So after the wireless mobile bubble bursts later this year, we'll get back to stringing fibers. Instead of computing on the road without wires, we will be installing ubiquitous plugs". Ο Μέτκαφ, εκτός από τον αιθέρα, χρέωνε την μελλοντική αποτυχία των ασύρματων συσκευών στο κόστος κατασκευής των κατάλλληλων υποδομών (ασύρματα δίκτυα), την ανεπάρκεια ασφάλειας σε ασύρματες επικοινωνίες, τις επιπτώσεις στην υγεία από την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και την έλλειψη στάνταρ πρωτοκόλλου για ασύρματη μεταφορά δεδομένων. Ίσως ήταν υπερβολικά πεσιμιστής αλλά δεν περίμενε να λυθούν γρήγορα αυτά τα προβλήματα. Μάλλον δεν διέκρινε σωστά τις ανάγκες του καταναλωτικού κοινού, που κατέστησε την κατασκευή των ασύρματων δικτύων εύκολη, γρήγορη και κοστολογικά ανταποδοτική.
Το παραπάνω παράδειγμα δείχνει ότι ίσως δεν πρέπει να κάνουμε προβλέψεις που απαιτούν γνώσεις σε διάφορους τομείς, όπως φυσική, μηχανική, κοινωνιολογία, ψυχολογία, κτλ. όταν έχουμε γνώσεις μόνο σε έναν (στην πληροφορική εν προκειμένω). Θα είχε ενδιαφέρον να παραθέσουμε εδώ αποτυχημένες προβλέψεις όλων των ειδών. Θα ήθελα να συνεισφέρω με γλωσσολογικές προβλέψεις, αλλά είμαι βέβαιος ότι οι παλιές καραβάνες της μετάφρασης, της γλωσσολογίας και της φιλολογίας που περιδιαβαίνουν τα μονοπάτια της παρούσας αγοράς, ακολουθώντας τα νήματα που ξετυλίγονται στα δαιδαλώδη της σοκάκια, θα έχουν σίγουρα να εξιστορήσουν καλύτερες υποθέσεις.
Σημείωση: επέλεξα να μην μεταφράσω κανένα απόσπασμα για να φαίνεται καλύτερα και ξεκάθαρα η αρχική δήλωση. Όποιος θέλει, βέβαια, είναι ελεύθερος να αποδώσει τις δηλώσεις και να τις προσθέσει στο νήμα.
* οι άλλοι της ομάδας ήταν οι: Ντέιβιντ Μπαγκζ (David Boggs), Τσαρλς Θάκερ (Charles Thaker) και Μπάτλερ Λάμπσον (Butler Lampson).
** Η ίδια η λέξη Ethernet είναι αναφορά στον φωτοφόρο αιθέρα (luminiferous aether ή ether), το υποθετικό μέσο μεταφοράς της φωτοφόρας ακτινοβολίας στο διάστημα, του οποίου η ανυπαρξία αποδείχθηκε το 1887 από το πείραμα Μάικελσον-Μόρλεϊ (Michelson-Morley). Το πρόβλημα της μετάδοσης του φωτός λύθηκε αργότερα, πρωτίστως με την θεωρία της ειδικής σχετικότητας.