Ο συλλαβισμός των λέξεων

Φαίνεται να αναφέρεσαι σε κάποιον κανόνα που εγώ δεν γνωρίζω - αλλά, και να τον γνώριζα, θα τον αγνοούσα. Μου θυμίζει την καταστροφική έμπνευση του ατονικού των μονοσύλλαβων (εντάξει, αν μπορεί να γίνει μπέρδεμα, βάλτε κι έναν τόνο). Το πρακτικό αποτέλεσμα ήταν προδικασμένο: γενικό ατονικό των μονοσύλλαβων, άπειρες συγχύσεις και κάποιοι λίγοι τόνοι κατά το δοκούν.

Η γραφή είναι σύμβαση. Η λέξη "προϋπόθεση" γράφεται έτσι, τελεία και παύλα. Το ίδιο ισχύει και για την "προ-υπόθεση", όπως στο παράδειγμα του Δόκτορα. Ο χωρισμός λέξης επειδή δεν χωράει στη γραμμή δεν αλλάζει τη γραφή της λέξης. Αλίμονο αν άρχιζε ο καθένας τα δικά του. Οι δύο λέξεις του παραδείγματός μας δεν θα ξεχώριζαν, αν τύχαινε να χωριστούν μετά το "προ". Ας μην ξεχνάμε κιόλας ότι ο χωρισμός αυτός γίνεται εν πολλοίς αυτόματα, με προγράμματα συλλαβισμού. Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να μετατραπεί η σύμβαση της γραφής σε χαοτικό σύστημα. Αντί να κατατριβόμαστε με βυζαντινισμούς, ας αφήνουμε καλύτερα λίγο χώρο και για την ουσία.
Δεν θυμάμαι πού τον άκουσα τον κανόνα αυτόν, γιατί έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε - οπότε μπορεί και να έκανε λάθος η πηγή μου. Σίγουρα όμως υπάρχει κανόνας που λέει ότι διαλυτικά μπαίνουν όπου χρειάζεται (γι' αυτό και διαολίζομαι που βλέπω παντού πινακίδες «*ΑΡΤΟΠΟΙΪΑ»). Όταν γράφουμε «προ-υπόθεση» παύουν να χρειάζονται διαλυτικά, όποια κι αν είναι η λέξη. Νομίζω ότι έχουμε συζητήσει κάπου το αντίστροφο παράδειγμα: αν γράψουμε τον Άι-Βασίλη με κεφαλαία, θα προσθέσουμε διαλυτικά.
Δέχομαι όμως το επιχείρημα ότι η διόρθωση αυτή είναι λεπτομέρεια, και δεν χρειάζεται να βάλουμε τη Microsoft να αλλάξει τον συλλαβισμό στο Word ειδικά γι' αυτή :-)
 
Επίσης, δεν ισχύει ότι όσες λέξεις αρχίζουν από μπ, ντ, γκ μας έχουν έρθει από αλλού: μπαίνω, ντύνω, γκαστρώνω.

Ισχύει όμως ότι πρόκειται αποκλειστικά για λέξεις που έχουν χάσει το αρχικό τους φωνήεν, καμμιά μα απολύτως καμμιά λέξη στα ελληνικά δεν αρχίζει από αυτούς τους συνδυασμούς. Αλλιώς, με την ίδια λογική υπάρχουν και λέξεις που ξεκινάνε από "βδ" (βδομάδα).
 

Earion

Moderator
Staff member
Λέμε και παραλέμε e-bo-ros και όχι em-bo-ros. Η προφορά διαφέρει από ομιλητή σε ομιλητή και συχνά, για τον ίδιο ομιλητή, από περίσταση σε περίσταση. Τέλος, διαφέρει από περιοχή σε περιοχή της Ελλάδας.

Βεβαίως, αυτό συμβαίνει, και το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί από τους γλωσσολόγους. Λέγεται απερρίνωση των μέσων ηχηρών φθόγγων /b, d, g/. Το έχει επισημάνει ήδη από τις αρχές του εικοστού αιώνα ο Γεώργιος Χατζιδάκις (τον παραθέτω εδώ, και μαζί άλλη, νεότερη επισήμανση, εκατό χρόνια μετά). (Δεν είμαι βέβαιος αν συμβαίνει και στο στόμα του ίδιου ομιλητή από περίσταση σε περίσταση).

Γι' αυτό και μια φωνητική γραφή αυτών των λέξεων (π.χ. τα b,d του Μυριβήλη) θα περιέπλεκε απελπιστικά και αδιέξοδα τα πράγματα. Πρόκειται δηλ. για (αν το λέω σωστά) αλλόφωνα.

Το ακριβώς αντίθετο. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι τα μεταχειρίζονται ως αλλόφωνα, ενώ δεν είναι (δεν θα έπρεπε να είναι). Τα b, d και g, αν διδάσκονταν στο σχολείο, θα είχαν ευεργετική επίδραση διπλή: όχι μόνο στην προφορά της νέας ελληνικής (η τάση αυτή προς απερρίνωση δεν παρατηρείται μόνο σε καθαρά δημοτικές λέξεις, αλλά επεκτείνεται και σε λόγιες, πράγμα που ξενίζει τους πολλούς), αλλά και στη σωστή μεταφορά των ξένων λέξεων από τις ξένες γλώσσες στη νέα ελληνική.

(Τα λέω αυτά από την άποψη του τι θα ήταν καλό να γίνει, γνωρίζοντας βεβαίως ότι μπορεί και να είναι πολύ αργά).
 
Και βδέλλα. Άρα χωρίζουμε ε-βδο-μά-δα.

Σωστά, έχουμε δυο-τρεις αρχαίες λέξεις από βδ. Από βγ; Οι μόνες λέξεις που έχουμε είναι παράγωγα του βγάζω. Αυτό χωρίζεται ή όχι;
 
Το ακριβώς αντίθετο. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι τα μεταχειρίζονται ως αλλόφωνα, ενώ δεν είναι (δεν θα έπρεπε να είναι). Τα b, d και g, αν διδάσκονταν στο σχολείο, θα είχαν ευεργετική επίδραση διπλή: όχι μόνο στην προφορά της νέας ελληνικής (η τάση αυτή προς απερρίνωση δεν παρατηρείται μόνο σε καθαρά δημοτικές λέξεις, αλλά επεκτείνεται και σε λόγιες, πράγμα που ξενίζει τους πολλούς), αλλά και στη σωστή μεταφορά των ξένων λέξεων από τις ξένες γλώσσες στη νέα ελληνική.

(Τα λέω αυτά από την άποψη του τι θα ήταν καλό να γίνει, γνωρίζοντας βεβαίως ότι μπορεί και να είναι πολύ αργά).

Δεν κατάλαβα τι λες, Εαρίων. Αλλά δεν ξέρω και αν κατάλαβες εσύ τι είπα εγώ. Κάτσε να το κάνω λιανά: είπα ότι δεν έχει νόημα η προσπάθεια του Μυριβήλη να γράφει π.χ. αbρί, γιατί σίγουρα θα βρεθούν άλλοι ομιλητές που θα το προφέρουν ambri, οπότε θα εισάγονταν δύο διαφορετικές γραφές (αμπρί και αbρί) για τη μία και μοναδική λέξη αμπρί, της οποίας η έρρινη και η μη έρρινη προφορά είναι απλώς αλλόφωνα.
 

Earion

Moderator
Staff member
Κατάλαβα πολύ καλά τι θέλεις να πεις. Και θα διατυπώσω πιο προσεκτικά την απάντησή μου: η λειτουργία αυτού του φαινομένου (απερρίνωση των μέσων ηχηρών) επεκτείνεται στις λέξεις της νέας ελληνικής και δεν παρατηρείται μόνο σε καθαρά δημοτικές λέξεις, αλλά επεκτείνεται και σε λόγιες, πράγμα που ξενίζει τους πολλούς (έbορος, Σύdαγμα). (Μεταξύ των πολλών κι εγώ). Επιπλέον, επιφέρει αναίτια σύγχυση σε λέξεις προερχόμενες από ξένες γλώσσες.

Λέω λοιπόν ότι ΑΝ είχε γίνει έγκαιρα η χρήση των b, d και g, και μάλιστα στο σχολείο, αν διδασκόμασταν δηλαδή ότι άλλο το mb και άλλο το b, τότε και η προφορά *έbορος και *Σύdαγμα θα είχε ανακοπεί και φαινόμενα όπως αυτά εδώ

Κατάστημα στο Νέο Ψυχικό

και

Εξοχικό κέντρο στο Ξεροπήγαδο Ναυπάκτου

θα είχαν αποφευχθεί. Δηλαδή η σωστή μορφή θα ήταν αbρί, και το αmbρί θα θεωρούνταν λάθος. Τα δύο αυτά ασφαλώς και δεν είναι αλλόφωνα.

Από την άλλη εγώ ο ίδιος αναγνωρίζω ότι η σύγχυση είναι τόσο προχωρημένη που μάλλον είναι πολύ αργά για την όποια διόρθωση.
 

nickel

Administrator
Staff member
Από βγ; Οι μόνες λέξεις που έχουμε είναι παράγωγα του βγάζω. Αυτό χωρίζεται ή όχι;
Αφού υπάρχει το βγάζω ή το βγαίνω, τότε κα-βγάς.

Χοντρικά ιδού ένας κατάλογος με τα δύο γράμματα από τα οποία αρχίζουν λέξεις. Πείτε μου αν έχω ξεχάσει κανένα.


βγ
βδ
βλ
βρ
γδ
γκ
γλ
γν
γρ
δρ
θλ
θν
θρ
κλ
κν
κρ
κτ
μν
μπ
ντ
πλ
πν
πρ
πτ
σβ
σγ
σθ
σκ
σλ
σμ
σπ
στ
σφ
σχ
τζ
τμ
τρ
τσ
φθ
φλ
φρ
φτ
χθ
χλ
χν
χρ
χτ
 
Και θα διατυπώσω πιο προσεκτικά την απάντησή μου: η λειτουργία αυτού του φαινομένου (απερρίνωση των μέσων ηχηρών) επεκτείνεται στις λέξεις της νέας ελληνικής και δεν παρατηρείται μόνο σε καθαρά δημοτικές λέξεις, αλλά επεκτείνεται και σε λόγιες, πράγμα που ξενίζει τους πολλούς (έbορος, Σύdαγμα). (Μεταξύ των πολλών κι εγώ). Επιπλέον, επιφέρει αναίτια σύγχυση σε λέξεις προερχόμενες από ξένες γλώσσες.

Λέω λοιπόν ότι ΑΝ είχε γίνει έγκαιρα η χρήση των b, d και g, και μάλιστα στο σχολείο, αν διδασκόμασταν δηλαδή ότι άλλο το mb και άλλο το b, τότε και η προφορά *έbορος και *Σύdαγμα θα είχε ανακοπεί

Από την πρώτη παράγραφό σου συμπεραίνω ότι θεωρείς το φαινόμενο ανεπιθύμητο. Για ποιο λόγο; Υπάρχουν ανεπιθύμητα φαινόμενα στην εξέλιξη της προφοράς των λέξεων;

Στη δεύτερη παράγραφο: γιατί να ανακοπεί η μη έρρινη προφορά; ποιο στίγμα φέρει πάνω της που την κάνει "κακιά"; Υπάρχουν καλές και κακές προφορές (για να παραφράσω τον Μαβίλη);
Περαιτέρω, θεωρώ τελείως αβάσιμο αυτό το αν....τότε..., και επίσης μου θυμίζει εποχές τού "αν διδασκόμασταν από την αρχή στο σχολείο ότι άλλο άλογο και άλλο ίππος, τότε η χρήση της λέξης 'άλογο' θα είχε ανακοπεί".

Τέλος, δεν κατάλαβα τι εννοείς όταν λες "επιφέρει αναίτια σύγχυση σε λέξεις προερχόμενες από ξένες γλώσσες".
 
Γιατί όχι και το σλ;
Στα βυζαντινά χρόνια μας ενοχλούσε και οι σλάβοι γίναν σκλαβηνοί, αλλά τώρα;
 
Αλλόφωνα δεν πρέπει να είναι, γιατί, όπως στρώθηκα και διάβασα, αλλόφωνα είναι π.χ. το [k] και το [k'], που δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το ένα το άλλο μέσα στο ίδιο περιβάλλον, αφού αυτό θα οδηγούσε σε λανθασμένη προφορά: [kalos] και *[k'alos]. Το περιβάλλον του k' είναι τα /i/, /e/, ενώ του k είναι τα /a/, /o/, /u/. Τα αλλόφωνα δηλ. αλληλοαποκλείονται μέσα στο ίδιο περιβάλλον: ή το ένα ή το άλλο (αυτό λέγεται συμπληρωματική κατανομή). Οπότε υποθέτω πως τα b-mb, d-nd κλπ. είναι ξεχωριστά φωνήματα· αλλά αυτό που με ενδιαφέρει εντέλει και που είναι η άποψή μου, είναι πως είναι φωνήματα σε ελεύθερη εναλλαγή:

Λέμε ότι δυο φθόγγοι βρίσκονται σε ελεύθερη εναλλαγή όταν μπορούν να αντικαταστήσουν ο ένας τον άλλο στο ίδιο περιβάλλον χωρίς όμως αυτό να επιφέρει σημασιολογικές αλλαγές. Η λέξη, δηλαδή, παραμένει η ίδια και με τον ένα και με τον άλλο από τους ελεύθερα εναλλασσόμενους φθόγγους. Π.χ. στα Αγγλικά, το φώνημα /p/ έχει δυο αλλόφωνα, ένα με δασύτητα [ph] και ένα χωρίς δασύτητα [p]. Οι φθόγγοι αυτοί βρίσκονται σε συμπληρωματική κατανομή[, δηλ.] Το δασύ [ph] βρίσκεται στην αρχή της λέξης και αμέσως πριν από φωνήεν ή στην αρχή μιας συλλαβής πριν από τονισμένο φωνήεν, ενώ το μη δασύ βρίσκεται στα άλλα περιβάλλοντα. Συγκρίνετε τα παραδείγματα στο (13):

(13) [phin] "καρφίτσα"
.....[spin] "σβουρίζω"

Αλλά στο τέλος της λέξης, τα αλλόφωνα αυτά εναλλάσσονται ελεύθερα. Μπορούμε δηλαδή να βρούμε αδιάκριτα ή το ένα ή το άλλο. Π.χ.

(14) [thop] "κορυφή"
.....[thoph] "κορυφή".

Σχέση ελεύθερης εναλλαγής μπορεί να υπάρχει όχι μόνο ανάμεσα σε αλλόφωνα αλλά και ανάμεσα σε φωνήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προσφέρει η λέξη "economics", που προφέρεται πότε με αρχικό φώνημα /e/, [ekonomiks], και πότε με αρχικό φώνημα /i/, [ikonomiks], χωρίς αυτό να προκαλέσει αλλαγή ούτε στην έννοια ούτε στην ορθότητα της προφοράς. Σημειώνεται ότι το αν οι ελεύθερα εναλλασσόμενοι φθόγγοι είναι αλλόφωνα ή ξεχωριστά φωνήματα αποφασίζεται από δεδομένα ανεξάρτητα από το φαινόμενο της ελεύθερης εναλλαγής.


(Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1992, σελ. 55)
 
Οριακό μου φαίνεται αυτό το Σλάβος· κύριο όνομα είναι. Δυσκολεύομαι να συλλαβίσω προ-σληψη με επιχείρημα τον Σλάβο, που μάλιστα εγώ τουλάχιστον τον προφέρω /sl/ και όχι /zl/, όπως την πρόσληψη. Μήπως υπάρχει καμιά άλλη λέξη από σλ-; κανένα ζ'λάπ(ι), ας πούμε; :whistle:
 
σλαβικός. :)
και ο Σλούκας ο μπασκετμπολίστας.

Από ζλ έχεις τον Ζλατάνο. Δεν ξέρω γιατί να μη μετράνε τα *ελληνικά* κύρια ονόματα.

Επίσης, και εδώ με πλήγωσε ο Νίκελ, ξέχασε το ΖΝ (ζνίχι, κοτζάμ άρθρο είχα γράψει)
Το οποίο σε μερικά λεξικά καταχωρείται στο ΣΝίχι.
 
Και, αφού βάζεις το ΤΜ που έχει μόνο αρχαίες λέξεις, πρέπει να βάλεις και το ΤΛ (τλήμων)
 

nickel

Administrator
Staff member
Αυτά που λέω ότι χωρίζονται έτσι (π.χ. πρό-σλη-ψη) πηγαίνω και τα τσεκάρω και στο Ορθογραφικό, να δω αν συμφωνεί και το Κέντρο Λεξικολογίας. Εκεί λοιπόν, επειδή υπάρχει το τμήμα, χωρίζουν και α-τμός. Αλλά λέξη από τλ- δεν θεωρούν ότι έχουμε, οπότε τίτ-λος.

Α, ναι. Και μπίζ-νες.
 
Α ναι, ο Ζλατάνος οπωσδήποτε: πα-ζλ!
Ζνίχι, οπότε: Α-ζνα-βούρ. :rolleyes:
 
Υπάρχει μια συντονισμένη αντιζνιχική εκστρατεία, βλέπω.
 

nickel

Administrator
Staff member
Άρα, η προϋπόθεση δεν συλλαβίζεται ποτέ μετά το προ- και το προϊόν συλλαβίζεται μόνο ως προϊ-όν ή λάθος καταλαβαίνω τον παραπάνω κανόνα;

Από το Σχολικό (ΛΣΓ):

Φωνήεντα που συμπροφέρονται απαρτίζοντας μία συλλαβή (γνήσιες και καταχρηστικές δίφθογγοι, π.χ. αϊ, άι, αη, οϊ, όι, οη — ια, ιο, ιε, οια, ιου, οιε, οιου κ.ά.) θεωρούνται ένα φωνήεν και δεν χωρίζονται:
κορόι-δο, βόη-θα, νεράι-δα, αϊ-τός, δια-βάζω, βια-σύνη, ά-δειος, χτυπιέ-ται, ποτη-ριού
(Σνίκελ: εννοείται ότι παραλείπονται εδώ τα ενωτικά για τις μη προβληματικές συλλαβές)

Όταν δεν συμπροφέρονται σε μία συλλαβή, χωρίζονται:
δι-αβατήριο, βι-ασμός, αδει-ούχος, πρατηρι-ούχος, κακοποι-οί, αλλοι-ώνω


Τώρα, να σας πω την αλήθεια, δεν είμαι βέβαιος ότι τα προγράμματα αυτόματου συλλαβισμού είναι τόσο έξυπνα ώστε να κάνουν όλες αυτές τις διακρίσεις. Είναι πιθανότερο να εφαρμόζουν τον πρώτο κανόνα και στις δεύτερες περιπτώσεις, δηλαδή δια-βάζω και δια-βατήριο. Όταν θα δείτε το δεύτερο, δεν ξέρετε ότι έχει εφαρμοστεί ο κανόνας για την πρώτη περίπτωση.
 
Top