Λαθολογήματα του 1919

[Earion]

Το παρακάτω πλαγιοσχόλιο το βρήκα τόσο εξαιρετικά ενδιαφέρον, που έκρινα ότι άξιζε δικό του νηματάκι.

Είναι από το πρώτο πρώτο φύλλο (υπ’ αρ. 1, 15 Σεπτεμβρίου 1919) της, πρωτοεκδιδόμενης τότε, εφημερίδας «Καθημερινή».

Το γλωσσικόν ζήτημα λύεται οριστικώς. Και μάλιστα χωρίς να νικηθούν ούτε οι καθαρεύοντες ούτε οι μαλλιαροί. Υποχωρούν και οι μεν και οι δε. Εισάγεται επισήμως η Φραγκολεβαντινική διάλεκτος, με τας τόσας και τόσας ξενικάς λέξεις που επήραν κατάληξιν μαλλιαρήν και εγκατεστάθησαν εδώ ως πρόσφυγες.​

​

Μία είδησις έγραφε: «Πωλούνται πορτ-μαντά». Άλλη: «Διάφορα έπιπλα… αρνουβά και μη». Αυτά μας ενθυμίζουν κάπως το «νυκτός» της στρατιωτικής υπηρεσίας. Ο «νυκτός» (φρουρός «νυκτός») έγινε επίθετον ώστε να κλίνεται «ο νυκτός, του νυκτού», και η αναφορά Συντάγματος να λέγη «τρεις νυκτοί».​

​

Χθες πάλιν ανεγνώσθη εις εφημερίδας αγγελία ότι «Ζητείται… πρεμιέρα κουτουριέρα»!! με ελληνικά γράμματα.​

Αφορμές για σχόλια πολλές:

• το γλωσσικό ένστικτο που λειτουργεί απρόσκοπτα και φτιάχνει αυθόρμητα (παρά την, ή ακριβώς εξαιτίας της παρετυμολογίας) πληθυντικούς κατά το σύστημα της (θυμίζω, κλιτής) νέας ελληνικής: πορτ-μαντά, αρνουβά

• το απολίθωμα, που παίρνει το φυσιολογικό μονοπάτι να κλιθεί κι αυτό (ο νυκτός, του νυκτού), θυμίζοντάς μας κάτι που βλέπουμε να γίνεται σήμερα (ο επικεφαλής, του επικεφαλή) και το απορρίπτουμε (εμένα πάντως με ενοχλεί)

• οι ξένες λέξεις που εξελληνίστηκαν και φυσικά, φυσικότατα, θα γραφτούν (πώς αλλιώς) ελληνικά (όπως αρμόζει να γράφονται και οι μη εξελληνισμένες)

• ο σουσουδισμός, ο από την ελίτ εκπορευόμενος, που ενοχλείται και κατσαδιάζει…

 

[Alexandra]

Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή είμαστε μάρτυρες μιας άλλης τάσης. Λέξεις που έχουν φυσικότατα εξελληνιστεί και βρίσκονται και στα παλιότερα ελληνικά λεξικά, τώρα ξαναγίνονται άκλιτες, π.χ. τα καζίνο, τα παλτό, από τους νεαρότερους, που επιμένουν να τις επιβάλλουν και στους αναγνώστες των γραπτών τους.

 

[Earion]

Τα *καζίνο τα εντοπίσαμε σε δημόσιο λόγο εδώ:

Τα κλίνουμε ή δεν τα κλίνουμε τα καζίνα; Έως τώρα νόμιζα ότι λέμε το καζίνο, του καζίνου, τα καζίνα, των καζίνων. Κάνω λάθος; Ναι, αν πιστέψω την κυβέρνηση, που επιμένει στον άκλιτο τύπο (τα καζίνο, των καζίνο) στο πολυνομοσχέδιο που εισάγεται προς συζήτηση στη Βουλή αυτές τις μέρες (βλ. άρθρα 357-378, σσ. 1236-1281 του σχεδίου νόμου, και σσ. 282-309 της αιτιολογικής έκθεσης).

Η επιλεκτική ακλισιά της γκέισας

Μα αυτό εννοώ. Ότι το φαινόμενο ίσως είναι πιο περίπλοκο από ό,τι δείχνει η πρώτη ματιά.

www.lexilogia.gr

Τα *παλτό μάς έχουν απαχολήσει επανειλημμένα, ήδη από την αρχή της Λεξιλογίας:

... Σε νεοάκλιτα μεταμορφώνονται κύρια ονόματα (της Κλαίρη), ελληνικά τοπωνυμικά (των Ίμια), ξένα τοπωνυμικά (του Μεξικό, της Φλόριδα), ακόμη και πλήρως ελληνικοποιημένες λέξεις (τα παλτό), στο όνομα ποιος ξέρει ποιου ευπρεπισμού ή επίδειξης ευθυγράμμισης με τις επιταγές της αγγλικής. Έχουμε ακόμη και ανθρώπους των γραμμάτων να πανηγυρίζουν που μια λέξη δεν θα ενταχθεί στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής, εξέλιξη προς την κατεύθυνση της οποίας αγωνίσθηκαν σθεναρά! Μήπως αρχίζει και στην ελληνική γλώσσα κάποια περίοδος ανάλογη με ό,τι συνέβη όταν χάθηκαν οι πτώσεις των ουσιαστικών από την αγγλική (ΟΕ->ΜΕ);

Η άνοδος (χωρίς πτώση) των νεοάκλιτων λέξεων στην ελληνική γλώσσα

Ετοιμαζόμουν να αναρτήσω στο νήμα με τα γλωσσικά ολισθήματα μια προτασούλα από ένθετο περιοδικό κυριακάτικης εφημερίδας: «Οι άγγελοι με τις σάλπιγγες στο Rockefeller Center στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης είναι ένα από τα σήματα κατατεθέν των εορτών, στη μητέρα όλων των μητροπόλεων.» Μια που είναι...

www.lexilogia.gr

 

[Earion]

Μια και ανέφερα πιο πάνω λέξεις ξένες που πήραν ή παίρνουν το φυσιολογικό μονοπάτι να κλιθούν, κατά τις επιταγές της νέας ελληνικής, δράττομαι της ευκαιρίας να προσθέσω κι ένα άλλο χαριτωμένο φαινόμενο: ξένες λέξεις που λήγουν σε —ες και ερμηνεύονται από το λαϊκό γλωσσικό αισθητήριο ως πληθυντικός. Έτσι η λέξη μπίζνες ερμηνεύεται ως πληθυντικός θηλυκού, και δίνει υποχωρητικά ενικό η μπίζνα.

Έχω ακούσει σε νενανική παρέα ότι αυτοί έμειναν σπίτσουλες (!) και έμενα κι εγώ άναυδος.