Θεόφιλος ή Αμαντέους Μότσαρτ

[nickel]

Μια και είναι στην επικαιρότητα το Αμαντέους του Πίτερ Σάφερ…

Άκουσα στις ειδήσεις του Mega «Αμαντέους, που σημαίνει ο αγαπημένος του Θεού». Πραγματικά, αυτή η ερμηνεία του ονόματος είναι στη καρδιά του θεατρικού έργου, με τον Σαλιέρι να τα βάζει με τον Θεό επειδή αγαπά τον Μότσαρτ και τον έχει κάνει τόσο χαρισματικό.

Στο λήμμα Amadeus, η Wikipedia αμφισβητεί την ακρίβεια αυτής της σημασίας του ονόματος:

Amadeus is a Latin name meaning "lover of God", "loves God", or more correctly "for the love of God" (the translation given in the dramatization of Mozart's life, Amadeus, "beloved of God" being improbable).​

Ας θυμηθούμε όμως ότι το βαφτιστικό του Μότσαρτ ήταν Theophilus, για την ακρίβεια: Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus. Γεννήθηκε το 1756, στις 27 Ιανουαρίου, που είναι η γιορτή της ανακομιδής των λειψάνων του Χρυσόστομου. Wolfgang («ο δρόμος των λύκων») ήταν το όνομα του παππού του από τη μητέρα του. Theophilus ήταν ένα από τα ονόματα του νονού του — Amadeus στα λατινικά, Gottlieb στα γερμανικά. Gottlieb είναι η «αγάπη του Θεού», αλλά για το Θεόφιλος θα σας γελάσω. Άλλοι λένε «φίλος του Θεού» (lover of God) και άλλοι «ο αγαπημένος του Θεού» (ευρήματα).

Από τα λεξικά της Βίβλου (σε Θεόφιλο είναι αφιερωμένο το Κατά Λουκάν και οι Πράξεις) το ένα λέει έτσι και το άλλο αλλιώς. Τη λύση τη δίνει το Cassell Dictionary of Proper Names: It represent a combination of Greek θεός, ‘god’, and φίλος, ‘friend’, so was a patently appropriate name for the early Christians, who could interpret it as either ‘friend of God’ or ‘befriended by God’.

Ο ίδιος ο Μότσαρτ προτιμούσε το γαλλικό Amadè και, όπως τεκμηριωμένα λέει η Wikipedia, τη λατινική μορφή του μεσαίου ονόματός του βλέπουμε να τη χρησιμοποιεί τρεις μόνο φορές, σε επιστολές, και τις τρεις για πλάκα σε πλήρως εκλατινισμένη μεταγραφή του ονόματός του: Wolfgangus Amadeus Mozartus.

Αλλά για να δείτε πόσο πλακατζής ήταν ο Μότσαρτ, πρέπει να ακούσετε το τρελό γέλιο του Τομ Χαλς στο Αμαντέους του Μίλος Φόρμαν. Δύσκολο να φανταστώ τον Παπακαλιάτη να τον μιμείται.

 

[sarant]

Το 1991 είχα μεταφράσει την αλληλογραφία του Μότσαρτ (μια επιλογή βέβαια, αλλά δική μου -και με πρόλογο, επίμετρο και όλα τα καλούδια) σε εκδόσεις Ερατώ -ξαναβγήκε το 2001. Το 1991 έγραφα και στα Νέα την "σημερινή μέρα στη ζωή του Μότσαρτ". Τα έχω μισοξεχάσει τώρα, ωστόσο βρίσκω πρώτη φορά το Αμαντέους σε γράμμα της 24.10.1777.

Αλλά δεν είναι εντελώς ακριβές αυτό που γράφει η Βικιπαίδεια: 'Amadeus' may have originated as a facetious name; Mozart never used the name except in jest, when he signed himself in mock Latin in three letters as "Wolfgangus Amadeus Mozartus"; this was certainly no accident as in one letter he did the same to the date of the letter as well: adding "-us" to the end of each word.

Η ανακρίβεια έγκειται στο ότι δεν πρόσθεσε -us στο τέλος κάθε λέξης, αλλά -ich (μπορεί ο άγγλος μεταφραστής να το έκανε -us). Με τη δική μου μετάφραση: Μένω παντοτινά τρελός, Βόλφγκανγκ και Αμαντέους Μοτσάρτιτς, Άουγκσμπουργκ 25 του Οκτώβριτς 1700εβδομηνταέφτιτς.

Το ξέρω ότι έπρεπε να γράψω -ιχ, αλλά το Μοτσάρτιτς μ' άρεσε περισσότερο.

Γιατί είναι της μόδας ο Μότσαρτ; Να πω στον εκδότη να τυπώσει κι άλλα αντίτυπα του βιβλίου;

 

[Earion]

Για τους "υπεράγαν σχολαστικούς" της παλιάς σχολής υπάρχει όντως διαφορά ανάμεσα στο Θεόφιλος και Φιλόθεος: ο πρώτος είναι ο αγαπημένος του Θεού, ο δεύτερος ο αγαπών τον Θεό, κατά την ίδια έννοια που φιλό-σοφος, φιλό-τεχνος, φιλ-έλλην είναι αυτοί που αγαπούν κάτι. Με το σκεπτικό αυτό είχε προταθεί να λέγεται "φιλομόφυλος" αντί "ομοφυλόφιλος", για να αποφευχθεί και η ομοηχία του φιλ-φιλ. Φυσικά τέτοιες διακρίσεις έχουν σαρωθεί από το ποτάμι της γλωσσικής εξέλιξης, και μπορούμε να έχουμε σήμερα υδρόφιλο βαμβάκι και ποδοσφαιρόφιλους Λεξιλόγους...

 

[sunshine]

Το 1991 είχα μεταφράσει την αλληλογραφία του Μότσαρτ (μια επιλογή βέβαια, αλλά δική μου -και με πρόλογο, επίμετρο και όλα τα καλούδια) σε εκδόσεις Ερατώ -ξαναβγήκε το 2001.

Με τη δική μου μετάφραση: Μένω παντοτινά τρελός, Βόλφγκανγκ και Αμαντέους Μοτσάρτιτς, Άουγκσμπουργκ 25 του Οκτώβριτς 1700εβδομηνταέφτιτς.

Αχ, το είχα διαβάσει αυτό το βιβλίο, το ενενήντα κάτι, όταν ήμουν έφηβη και πρωτοανακάλυπτα τον Μότσαρτ. Είχα δει και την ταινία και είχα μαγευτεί, πέρα από τη μουσική του, και από την παράξενα τρελή και γοητευτική προσωπικότητά του. Τις επιστολές μου τις έκανε δώρο ο πατέρας μου, που ήξερε τη λατρεία μου. Θυμάμαι και κάποια από αυτά τα αστεία στο τέλος των επιστολών που τόσο πετυχημένα κατά τη γνώμη μου μετέφρασες. (φαντάσου, για να τα αντιλαμβάνεται μια έφηβη)

Νομίζω ότι εκεί πρωτοέμαθα πως λεγόταν Θεόφιλος και έκανα επίδειξη γνώσεών, λέγοντάς το σε όλους και εξηγώντας τους μάλιστα ότι Θεόφιλος σημαίνει Αμαντέους στα λατινικά.
Δύσκολα όμως θα τον έλεγα αλλιώς, πέρα από Αμαντέους. Το σκέφτεστε η ταινία στα ελληνικά να είχε τον τίτλο "Θεόφιλος";

Υ.Γ. Θυμάμαι καλά ότι η ταινία σάρωσε τα Όσκαρ αλλά ο Τομ Χαλς δεν είχε πάρει;
Υ.Γ.2 Ο Παπακαλιάτης θα κάνει τον Μότσαρτ;

 

[nickel]

Αλλά δεν είναι εντελώς ακριβές αυτό που γράφει η Βικιπαίδεια

Μπράβο, συνονόματε. Διότι μου άρεσε η λεπτομέρεια, αλλά δεν μπόρεσα να τη διασταυρώσω στο χρόνο που είχα, και μου έμεινε η απορία.

Η μόδα που λες είναι το έργο του Σάφερ, που αξίζει να το δει κανείς και να το συγκρίνει με το κινηματογραφικό. Νομίζω ότι θα μπορούσε να ξανακυκλοφορήσει το βιβλίο. Έτσι κι αλλιώς.

 

[Porkcastle]

Αχ, το είχα διαβάσει αυτό το βιβλίο, το ενενήντα κάτι, όταν ήμουν έφηβη και πρωτοανακάλυπτα τον Μότσαρτ.

Κι εγώ, πέρασα ακριβώς την ίδια φάση! Με μια φίλη, μάλιστα, μιλούσαμε αργότερα με τσιτάτα από την Αλληλογραφία και ατάκες από την ταινία (το "too many notes" από τότε μου έμεινε).

Υ.Γ.2 Ο Παπακαλιάτης θα κάνει τον Μότσαρτ;

Τι έκανε λέει;

 

[Tapioco]

Για τους "υπεράγαν σχολαστικούς" της παλιάς σχολής υπάρχει όντως διαφορά ανάμεσα στο Θεόφιλος και Φιλόθεος: ο πρώτος είναι ο αγαπημένος του Θεού, ο δεύτερος ο αγαπών τον Θεό, κατά την ίδια έννοια που φιλό-σοφος, φιλό-τεχνος, φιλ-έλλην είναι αυτοί που αγαπούν κάτι...

Και στα ιταλικά, Amedeo (από το λατινικό Amadeus) σημαίνει "colui che ama dio", ήτοι "αυτός που αγαπά τον Θεόν", όπως εκτενώς μας πληροφορούν και τα πολυάριθμα εγχειρίδια με θέμα "Διαλέγω το όνομα του μωρού που έχω στην κοιλιά μου".

Πέρα απ' την πλάκα, "αυτός που τον αγαπάει ο Θεός" νομίζω θα λεγότανε Deamatus στα λατινικά.

 

[sarant]

Αφού κοίταξα ξανά το βιβλίο, είδα ότι ο Βικιπαιδιστής τα έχει μπερδέψει. Πράγματι ο Μότσαρτ χρησιμοποιεί μόνο τρεις φορες το Αμαντέους, όλες για πλάκα. Τη μία, που βάζει καταλήξεις και στην ημερομηνία, βάζει -ιτς, όχι -ους. Υπάρχει άλλο γράμμα στο οποίο ο Μότσαρτ χρησιμοποιεί το -ους, αλλά μόνο για το πλήρες όνομά του. Σταλμένο τον Μάιο του 1780 προς την Μπέσλε, την ξαδερφούλα με την οποία κάτι έτρεχε:

Το αν εγώ, ο Γιοχάνες Κρυσόστομους Σιγκισμούντους Αμαντέους Βολφγκάνγκους Μοτσάρτους, μπορέσω να ηρεμήσω, να καταπραΰνω ή να μετριάσω έστω και κατά ένα τακούνι παντούφλας το θυμό που διακατέχει τη χαριέστατη ομορφιά σας (ορατών τε πάντων και αοράτων) είναι ένα ερώτημα στο οποίο θα ήθελα πολύ να απαντήσω.

 

[nickel]

Φρόντισα να απολαύσω το τρίωρο Director's Cut της ταινίας και να προσέξω λεπτομέρειες. Έχω πάντως την εντύπωση, επειδή για πολλούς ας πούμε Αμερικανούς η μοναδική σχέση με τον Μότσαρτ είναι μέσω της ταινίας Αμαντέους, ότι θα έπρεπε στην αρχή της ταινίας να υπάρχει προειδοποίηση για την απόσταση ανάμεσα στα γεγονότα και τις μυθοπλαστικές σκοπιμότητες του Σάφερ.

Το 1985, στην τελετή των Όσκαρ όπου η ταινία έφυγε με 8 αγαλματάκια, ο Τζακ Λέμον παρουσιάζει συγκινημένος τον Λόρενς Ολίβιε, που θα ανακοίνωνε την καλύτερη ταινία. Ο Ολίβιε πηγαίνει στο μικρόφωνο, λέει τις ευχαριστίες του και... ξεχνάει να πει τις υποψήφιες ταινίες, πάει κατευθείαν στο ψητό. Αυτό, για τριβιδάκι...

 

[nickel]

Περισσότερη αλληλογραφία του Θεόφιλου εδώ:
http://sarantakos.wordpress.com/2011/02/20/amadeus/

(Έχει πολλή πλάκα να γίνεσαι ετικέτα δίπλα στον Μότσαρτ. )