στην πόλη της Οδυσσού
Και απ' το Τέξας, απ' ό,τι φαίνεται. Κι εδώ μπορεί κανείς να αναρωτηθεί: όλοι γνωρίζουν την Οδησσό τής Ουκρανίας, αλλά την αμερικανική πόλη που προφανώς πήρε από εκεί το όνομά της, πώς τη λες; Οδησσό ή Οντέσα;
Παρόμοια διλήμματα υφίστανται και για διάφορες άλλες πόλεις, κυρίως στην Αμερική: Αλεξάντρια, Βένις, Βερσέιλς, Βιένα, Μαντρίντ, Μπερλίν, Πάρις, Σίρακιουζ, Τζενίβα... Θα υπέθετα ότι τα ονόματα παραμένουν ως έχουν (όπως τα έγραψα παραπάνω δηλαδή), καθώς πρόκειται για εξαγγλισμένα ονόματα μη αγγλικών πόλεων, με διαφορετική ορθογραφία ή έστω προφορά στις περισσότερες περιπτώσεις - ακόμα και το Μπέρμινγχαμ της Αλαμπάμα το προφέρουν διαφορετικά από το αντίστοιχο της Αγγλίας, που είναι και στην ίδια γλώσσα!* Επιπλέον, τα περισσότερα τέτοια ονόματα αναφέρονται σε μέρη που δεν θα περίμενε κανείς να έχουν εξελληνιστεί από μόνα τους, ακόμα κι εκείνα που δεν είναι ακριβώς ασήμαντα, όπως το προαναφερθέν Μπέρμινγχαμ, το Σεντ Πίτερσμπεργκ και η Άθενς, γνωστή πανεπιστημιούπολη και πατρίδα τού Δέντρου Που Ανήκει Στον Εαυτό Του (ή πιο συγκεκριμένα του γιου αυτού). Την τελευταία, που είναι και αδελφοποιημένη με το δικό μας κλεινόν άστυ, για κάποιον λόγο μού κάνει να την πω «Αθήνα» αλλά δεν ξέρω αν θα ήταν σωστό κάτι τέτοιο.
Το ζήτημα περιπλέκεται λίγο με τα αγγλικά ονόματα, διότι δεν έχουμε να κάνουμε με μετάφραση μεταξύ παραδειγμάτων. Η Βοστώνη επί του Κόλπου τής Μασαχουσέτης και εκείνη επί του Πρώτου Μεσημβρινού έχουν το ίδιο ακριβώς όνομα στο πρωτότυπο, ενώ η Υόρκη και η Νέα Υόρκη χωρίζονται μόνον από την προσθήκη μιας λεξούλας. Και καλά, η Υόρκη είναι ιστορική πόλη, αλλά δικαιολογείται η σαφώς λιγότερο σημαντική Boston του Λινκολνσάιρ να μεταφράζεται και αυτή «Βοστώνη»; Με ποια κριτήρια; Οι δίκες των μαγισσών κατέστησαν το Σάλεμ τής Μασαχουσέτης διάσημο, αλλά πρέπει κατ' αναλογία να αναφερθούμε και στην πρωτεύουσα του Όρεγκον ως Σάλεμ, ή θα την πούμε Σέιλεμ; Το Sydney της Νέας Σκωτίας λέγεται Σίντνεϊ ή Σίδνεϊ (ή Σύδνεϋ), όπως η αυστραλιανή πόλη που τιμά τον ίδιο πολιτικό; Έχει το Οντάριο Λονδίνο; Το Elgin της Σκωτίας σίγουρα προφέρεται Έλγκιν, και αν εμείς προτιμούμε το Έλγιν λόγω αρχαιοκάπηλου, μάλλον θα ήταν λάθος να αναφερθούμε με τον ίδιο τρόπο στο Elgin του Ιλλινόι, που προφέρεται Έλτζιν.
Συχνά συναντούμε στον Νέο Κόσμο πόλεις που τους δόθηκε το όνομα κάποιας λιγότερο ή περισσότερο σημαντικής προσωπικότητας, και εκεί συνήθως διατηρείται η αρχική μορφή του ονόματος, είτε απλογραφημένο (π.χ. Βανκούβερ, Μπέικερσφιλντ, Μπέρκλεϊ, Μπρίσμπεϊν, Πίτσμπεργκ, Τζάκσονβιλ, Χιούστον) είτε σπανιότερα εξελληνισμένο, όπως η Αδελαΐδα και η Βικτώρια, που μεταφράζονται εύκολα επειδή αναφέρονται σε γυναικεία ονόματα ήδη γνωστά. Λίγες θα έλεγα είναι οι εξαιρέσεις: η Μελβούρνη και η Βαλτιμόρη έχουν υψηλή αναγνωρισιμότητα, ενώ ο Λόρδος Μέλμπουρν και ακόμα περισσότερο ο Λόρδος Μπάλτιμορ είναι άγνωστοι στην Ελλάδα· αντιθέτως, ο Κάρολος Δαρβίνος είναι διάσημος, αλλά το αμετάφραστο όνομα της πόλης Ντάργουιν στο Βόρειο Έδαφος της Αυστραλίας καταδεικνύει τη σχετική της αφάνεια.
Βέβαια η προέλευση ονόματος από άνθρωπο και εκείνη από μέρος συχνά συνδυάζονται, καθώς αρκετά πολεωνύμια (χμ...) καταλήγουν να προέρχονται από άλλα εμμέσως, χάρη σε τίτλους ή επώνυμα που αναφέρονται σε αυτά. Όπως η Νέα Υόρκη ονομάστηκε προς τιμήν τού τότε Δούκα τής Υόρκης, έτσι το Ντένβερ πήρε το όνομα κάποιου κυβερνήτη τού Κάνσας, που με τη σειρά του μνημόνευε ένα χωριουδάκι τής ανατολικής Αγγλίας. Και αν εδώ μας σώζει το ότι δεν μεταφράζουμε το Ντένβερ (ή το Ουέλινγκτον), τι γίνεται με το πρωτότυπο της Ουάσινγκτον, που βρίσκεται κοντά στο Σάντερλαντ; Το βάζουμε θηλυκό λόγω δυναστείας, θηλυκό λόγω μεγέθους (πόλη σχεδόν 70.000 κατοίκων πια), ή ουδέτερο ως το default για τοπωνύμια που δεν έχουν εξελληνιστεί; (Με άλλα λόγια, θα τη λέγαμε Βασιγκτώνα πριν από μερικές δεκαετίες;)
Γενικά θα χρειαστώ βοήθεια στο τελευταίο κομμάτι (γένος τοπωνυμίων που δεν έχουν εξελληνιστεί), γιατί πάντα με προβλημάτιζε. Ποια είναι η πρακτική; Θηλυκά όσα τελειώνουν σε -α;
Ξεφεύγω, όμως, και δεν μπορώ να σκεφτώ καλύτερα παραδείγματα αυτήν τη στιγμή. Θα καταλήξω αναφέροντας ότι η όλη ιστορία ξεκίνησε από το χριστουγεννιάτικο δέντρο μας, που σύμφωνα με το κουτί του κατασκευάστηκε στη Lake Zurich, Illinois. Το αστείο είναι πως, ενώ μπορώ να πω ότι το χωριό αυτό βρίσκεται στις όχθες τής ομώνυμης λίμνης, δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω την ίδια φράση με τα ονόματα μεταγραμμένα στα ελληνικά, καθώς δίπλα στο χωριό Λέικ Ζιούρικ βρίσκεται η λίμνη Ζιούρικ και όχι η λίμνη Λέικ Ζιούρικ.
* Θυμάμαι, όταν έβλεπα τη σειρά για τη δίκη τού Ο. Τζ. Σίμπσον πριν από έναν χρόνο, πόσο με ξένιζε κάθε φορά που η Σάρα Πώλσον αναφέρονταν στην οδό Ρόκινγχαμ και το «χ» ακουγόταν τόσο έντονα.
