Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας: Σχόλια Α

[EpsilonSigma]

Δεν είπα ότι για να φτάσεις σε ένα εκφώνημα πρέπει να εξετάσεις τα παιδικά βιώματα κανενός. Αυτό που εννοούμε λέγοντας ότι η γλώσσα εκκινεί από την κοινωνία για να φτάσει στις επικοινωνιακές διαμοιβές που συμβαίνουν καθημερινά —και οι οποίες αναπαράγουν/αναπαριστούν αλλά και δημιουργούν τις κοινωνικές δομές— είναι ότι μια έκαστη κοινωνία έχει τις δικές της σημασίες οι οποίες διαβιβάζονται από το περικείμενο στην σημασιολογία (ήτοι την οργάνωση αυτών των σημασιών), οι οποίες εν συνεχεία εγκωδικεύονται είτε ως γραμματικές είτε ως λεξικές (στρώμα της λεξικογραμματικής), οι οποίες εν συνεχεία αντιστοιχίζονται —κατά τρόπο αυθαίρετο/συμβατικό— με φωνολογικά/γραφολογικά στοιχεία, τα οποία εκδηλώνονται υλικά με στοιχεία φωνητικά/γραφητικά. Με άλλα λόγια, πίσω από κάθε μας υλική πραγμάτωση ενός μηνύματος κρύβονται άλλα πράγματα. Πίσω από την φωνητική υπάρχει η φωνολογία, πίσω από την οποία υπάρχει η λεξικογραμματική, πίσω από την οποία υπάρχει η σημασιολογία, πίσω από την οποία υπάρχει η κοινωνία μας. Η γλώσσα είναι μια κοινωνική σημειωτική, και αυτό είναι το θεωρητικό μοντέλο χρήσει του οποίου διασυνδέουμε αυτά που λέμε με την κοινωνία μας, με το περικείμενο της κουλτούρας μιας έκαστης γλωσσικής κοινότητας.

Άλλο είναι το μόλις αναφερθέν και άλλο η σημασιολογία, η φωνητική και η φωνολογία ως ονομασίες περιγραφικών αναλύσεων της γλώσσας. Ναι, σαφώς και χρησιμοποιούνται οι ίδιοι όροι, για να μην καταλήξουμε σε ορολογικό υπερπληθωρισμό. Οι συστημιστές, όμως, εξετάζουμε την γλώσσα ολιστικά, όχι ως κατακερματισμένη οντότητα της οποίας κάποιες όψεις περιγράφονται καλύτερα από την Γραμματική ενώ κάποιες άλλες από, π.χ., την Πραγματολογία. Όλα αυτά εξετάζονται εντός του ίδιου θεωρητικού πλαισίου, στο οποίο δεν γίνεται διάκριση μεταξύ καλοσχηματισμένων και κακοσχηματισμένων (ή αντιγραμματικών) προτάσεων/κειμένων.

 

[La usurpadora]

Πες μας, λοιπόν, πώς θα το έγραφες εσύ, γιατί κι εγώ με την ίδια εντύπωση έφυγα από το γυμνάσιο, ότι η σύνταξη έχει να κάνει με τον τρόπο που συνδυάζονται οι λέξεις για να φτιάξουν προτάσεις.

Originally Posted by EpsilonSigma View Post
Δεν είπα ότι αυτή είναι η διατύπωση που προτείνω για τους μαθητές του Γυμνασίου.
Σύμφωνοι, δεν είναι αυτή η διατύπωση — αλλά σίγουρα αυτό είναι το περιεχόμενο (διότι καταδικάζεται το υφιστάμενο περιεχόμενο του βιβλίου και αντιπαρατίθεται στη θέση εκείνου το «επιστημονικώς ορθό» κείμενο που ανέρτησες παραπάνω).

Άρα (όπως είπε ο nickel): Πες μας, λοιπόν (ΣτΖ: επιτέλους!), πώς θα το έγραφες εσύ.

ΕΣ, για να μην χανόμαστε σε απεραντολογίες, θα ήθελες να απαντήσεις στο παραπάνω ουσιαστικό ερώτημα που σου έχουν απευθύνει για τον ορισμό που επιλέγεις ο ίδιος για τη σύνταξη;

 

[EpsilonSigma]

Η σύνταξη μελετά τον τρόπο με τον οποίο διαρρυθμίζονται οι λειτουργίες της γλώσσας σε όσα λέμε ή γράφουμε.

Και πρέπει να εξηγήσεις ότι οι λειτουργίες αυτές είναι τριών ειδών: εμπειρικές, διαπροσωπικές, κειμενικές. Δηλαδή, η εξέταση της σύνταξης δείχνει πώς ό,τι λέμε και ό,τι γράφουμε αποκαλύπτει πράγματα για την εμπειρία που έχουμε για τον κόσμο μας, για τις διαπροσωπικές μας σχέσεις και για το πώς συνδέουμε τις προτάσεις και τα άλλα στοιχεία της γλώσσας μεταξύ τους και πώς τελικά παράγουμε κείμενα.

 

[nickel]

Τώρα αρχίζει να γίνεται δουλειά. Η βαθιά γνώση ενός θέματος φαίνεται από το βαθμό που μπορεί ο κάτοχος της γνώσης να υπερβεί ορολογίες, ρετσέτες, παπαγαλίες, και να εξηγήσει στον πρωτάρη έτσι που να τον κάνει να ενδιαφερθεί και όχι να φοβηθεί. Ο βαθύς γνώστης δεν φοβάται να απλοποιήσει και να εκλαϊκεύσει. Και εδώ μέσα δεν είμαστε γλωσσολόγοι, απλώς ασχολούμαστε με τη γλώσσα λίγο παραπάνω από τους υπόλοιπους. Τώρα, λοιπόν, που απαντάς στο αρχικό μου ερώτημα, να σπρώξω λίγο παραπάνω με κάτι που πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύει κάθε τέτοια εξήγηση (και που πολλοί το ξεχνούν): παραδείγματα. Δώσε παραδείγματα.

 

[Palavra]

Νομίζω όμως ότι στην προκειμένη ξεχνάμε κάτι: ο σκοπός της σχολικής γραμματικής και του συντακτικού είναι να διδάξει στους μαθητές πώς να χρησιμοποιούν τη γλώσσα, όχι να τους περιγράψει το ίδιο το φαινόμενό της (άσε που για να γίνει αυτό το δεύτερο αναγκαστικά πρέπει κάποιος να υιοθετήσει μια οπτική γωνία επομένως δε θα είναι και πολύ αντικειμενικός).

Και πριν τα ακούσω για την αντίληψη των μαθητών, την ανωτερότητα της γλωσσολογίας, την απλοϊκή μου αντίληψη κτλ κτλ, να πω ότι ένας ζωγράφος πρώτα μαθαίνει τους κανόνες (ανάμιξη χρωμάτων, προοπτική κ.ο.κ.) και μετά τους υπερβαίνει για να γίνει Πικάσο, Ματίς, Κλιμτ και δεν ξέρω και 'γω τι άλλο.

Κοινώς, ο ορισμός του ΕΣ παραπάνω εμένα ως μαθήτρια καθόλου δε θα με βοηθούσε να διακρίνω μεταξύ παρατακτικής και υποτακτικής σύνταξης, για να δώσω ένα παράδειγμα.

 

[tsioutsiou]

η γλώσσα εκκινεί από την κοινωνία για να φτάσει στις επικοινωνιακές διαμοιβές που συμβαίνουν καθημερινά —και οι οποίες αναπαράγουν/αναπαριστούν αλλά και δημιουργούν τις κοινωνικές δομές— είναι ότι μια έκαστη κοινωνία έχει τις δικές της σημασίες οι οποίες διαβιβάζονται από το περικείμενο στην σημασιολογία (ήτοι την οργάνωση αυτών των σημασιών), οι οποίες εν συνεχεία εγκωδικεύονται είτε ως γραμματικές είτε ως λεξικές (στρώμα της λεξικογραμματικής), οι οποίες εν συνεχεία αντιστοιχίζονται —κατά τρόπο αυθαίρετο/συμβατικό— με φωνολογικά/γραφολογικά στοιχεία, τα οποία εκδηλώνονται υλικά με στοιχεία φωνητικά/γραφητικά.

Μα εδώ η αμηχανία δεν προέρχεται από το αυστηρό επίπεδο που θέλει εκλαΐκευση:
Οι επιοινωνιακές διαμοιβές αναπαριστούν και δημιουργούν τις κοινωνικές δομές, ενώ τα γραφολογικά στοιχεία εκδηλώνονται υλικά με στοιχεία γραφητικά. Ατυχώς καταλάβαμε.
Καλή τύχη σε αυτή την παράδοξη θεωρία της γλώσσας, της οποίας, όπως καταλαβαίνεις, είσαι δικαιωματικά ο εισηγητής :)

 

[EpsilonSigma]

Ενώ, Palavra, ο ορισμός της σύνταξης ως παράθεσης λέξεων για τον σχηματισμό προτάσεων σε βοηθά να διακρίνεις μεταξύ παρατακτικής και υποτακτικής σύνταξης; Προτρέχεις, μου φαίνεται… Θα γράψω περισσότερα και με παραδείγματα αργότερα, με τον απογευματινό μου καφέ.

Ή, μάλλον, δώστε μου τώρα μια πρόταση και αναλύστε την συντακτικώς όπως έχετε μάθει, για να αντιπαραθέσω την συστημική ανάλυσή της.

 

[Palavra]

Ενώ, Palavra, ο ορισμός της σύνταξης ως παράθεσης λέξεων για τον σχηματισμό προτάσεων σε βοηθά να διακρίνεις μεταξύ παρατακτικής και υποτακτικής σύνταξης;

Εννοούσα την έννοια των δύο και ναι.

 

[EpsilonSigma]

Δηλαδή άμα σου λένε ότι η πρόταση αποτελείται από λέξεις, καταλαβαίνεις την παρατακτική και υποτακτική σύνδεση των προτάσεων;

 

[Palavra]

Εννοώ, αγαπητέ, ότι ο ορισμός που περιέχεται στη σχολική γραμματική για τον αδαή είναι διαφανέστερος και βοηθά (κατά την ταπεινή μου γνώμη) στη μετέπειτα κατανόηση της περιγραφής των λειτουργιών της γλώσσας. Παραπέμπω στο παράδειγμα του Ζαζ με τις εξισώσεις. Διαφωνείς ότι μιλώντας σε επίπεδο σχολικής διδασκαλίας χρειάζεται απλούστερη εξήγηση;

 

[Ambrose]

Το νήμα αυτό το έχω ψιλοπαρακολουθήσει. Δεν κοίταξα με προσοχή (ελλείψει χρόνου) αυτά που έγραψε ο ΕΣ, αλλά φαίνονται πολύ ενδιαφέροντα και μελετημένα. Δύο πράγματα:

1. για να φτάσουν σε επίπεδο σχολικής γραμματικής, θα πρέπει να γίνουν πολύ πιο απτά, συγκεκριμένα και κατανοητά.
2. θα πρέπει να υπάρχει λόγος για να γίνει κάτι τέτοιο. Δηλαδή, σε τι υπερτερεί αυτή η γραμματική θεωρία και γιατί πρέπει να υιοθετηθεί; Και αφού υιοθετηθεί, πώς θα γίνει χωνευτή από παιδιά 1ης γυμνασίου;

 

[EpsilonSigma]

Παρενθετική σημείωση
Περί παράταξης και υπόταξης:

Η παράταξη και η υπόταξη εξετάζονται στο πλαίσιο της λογικής μεταλειτουργίας της γλώσσας. Η λογική μεταλειτουργία είναι αυτή που ασχολείται με τον τρόπο σύνδεσης των συστατικών μονάδων (δηλαδή λέξεων, ομάδων/φράσεων, προτάσεων) για τον σχηματισμό σύνθετων/σύμπλοκων μονάδων, οι οποίες καλούνται συμπλέγματα. Δηλαδή, διά των λογικών (λογικών-σημασιολογικών, για την ακρίβεια) σχέσεων, προκύπτουν συμπλέγματα λέξεων, συμπλέγματα ομάδων/φράσεων και συμπλέγματα προτάσεων.

Όπως και να 'χει, στην λογική μεταλειτουργία υπάρχουν δύο συστήματα επιλογών με τα ονόματα ΤΑΞΙΣ (TAXIS) και ΕΠΑΥΞΗΣΗ (EXPANSION).

Οι δύο επιλογές (τα δύο αντιπαρατιθέμενα γνωρίσματα) του συστήματος ΤΑΞΙΣ είναι ‘παράταξη’ και ‘υπόταξη’. Η πρώτη επιλογή βρίσκεται πραγματωμένη σε συμπλέγματα προτάσεων (ή όποιων άλλων μονάδων) των οποίων κάθε μέρος είναι ισότιμο. Η δεύτερη επιλογή βρίκεται πραγματωμένη σε συμπλέγματα προτάσεων των οποίων τα μέρη δεν έχουν ισότιμο καθεστώς: το ένα εξαρτάται από άλλο (με την παραδοσιακή ορολογία, μια δευτερεύουσα πρόταση εξαρτάται από μιαν άλλη, την κύρια).

Οι επιλογές του συστήματος ΕΠΑΥΞΗΣΗ είναι ‘λεπτουργία’ (elaboration), ‘επέκταση’ (extension), ‘εμπλουτισμός’ (enhancement). Στην λεπτουργία, π.χ., εντάσσονται η παραδοσιακώς καλούμενες «παράθεση» και «επεξήγηση» (δηλαδή το ίδιο πράγμα με άλλα λόγια, γι' αυτό και συμβολίζεται με = ). Η επέκταση αναφέρεται σε περιπτώσεις στις οποίες προστίθεται κάτι, γι' αυτό και συμβολίζεται με + (π.χ. «Σήμερα ξύπνησα, έφτιαξα πρωινό, πήγα στο σχολείο και μετά γύρισα σπίτι και διάβασα για την επομένη.»). Ο εμπλουτισμός (που συμβολίζεται με χ ) αναφέρεται σε περιπτώσεις προσθήκης στοιχείων τα οποία εξειδικεύουν την πρόταση χρονικά, τροπικά, τοπικά κτλ. κτλ. (π.χ. «Όταν πήγα σπίτι, με περίμενε ένα ζεστό πιάτο φαΐ».).

Τα δύο ανωτέρω συστήματα, ΤΑΞΙΣ και ΕΠΑΥΞΗΣΗ τέμνονται, οπότε, συνολικά μπορούμε να έχουμε τις επιλογές:
παράταξη + λεπτουργία
παράταξη + επέκταση
παράταξη + εμπλουτισμός
υπόταξη + λεπτουργία
υπόταξη + επέκταση
υπόταξη + εμπλουτισμός

Άρα, τις σημασιολογικές σχέσεις της λεπτουργίας, της επέκτασης και του εμπλουτισμού δεν τις βρίσκουμε μόνο στις υποταγμένες (ή, αν προτιμάτε, δευτερεύουσες) προτάσεις, αλλά και στις προτάσεις που συνδέονται με τους παραδοσιακώς λεγόμενους παρατακτικούς συνδέσμους (ή και χωρίς συνδέσμους).

Αυτή είναι η (σχεδόν) πλήρης εικόνα της παράταξης και της υπόταξης και, πίστεψέ με, αν διδαχθεί σωστά, μπορεί να κάνει τον μαθητή (ακόμη και του Γυμνασίου) πολύ πολύ σοφότερο απ' ό,τι όπως την διδάσκουν τώρα. Και, επαναλαμβάνω, η γραμματική θεωρία αυτή διδάσκεται και με πολύ μεγάλη επιτυχία, σε μέρη του εξωτερικού. Η θεωρία αυτή είναι πολύ συμβατή με την γλώσσα όπως την αναπτύσει φυσικά και αβίαστα το παιδί από την στιγμή που γεννιέται ώσπου να πάει στο σχολείο, όπου αναγκάζεται να μάθει μια γραμματική αφύσικη και ασύμβατη με το γλωσσικό σύστημα που το παιδί έχει αναπτύξει έως τότε.

 

[SBE]

1. για να φτάσουν σε επίπεδο σχολικής γραμματικής, θα πρέπει να γίνουν πολύ πιο απτά, συγκεκριμένα και κατανοητά.

Να προσθέσω ότι κοίταξα πρόσφατα ένα βιβλίο της β' γυμνασίου παλιότερη έκδοση, ανθρωπολογία. Μου έκανε εντύπωση η πολύ πολύ απλή γλώσσα και γραφή του. Μου φάνηκε πολύ απλοϊκό, για να λέμε την αλήθεια. Μετά σκέφτηκα την ηλικία στην οποία απευθύνεται και κατάλαβα ότι ναι, τα 13χρονα δεν χρειάζεται να εμβαθύνουν όπως κάποιος στο πανεπιστήμιο. Η διαδικασία της εμβάθυνσης είναι σταδιακή και γίνεται στο ανάλογο ηλικιακό επίπεδο. Όσα παιδιά ασχοληθούν με τη γλωσσολογία θα μάθουν περισσότερα, τα άλλα θα ξεχάσουν αυτά που ήξεραν ούτως ή άλλως και θα μείνει μια γενική εντύπωση. Η πολύπλοκη διατύπωση δυσκολεύει τη γενική εντύπωση.

 

[EpsilonSigma]

Δεν μιλάμε για εμβάθυνση ή εντρύφηση. Μιλάμε για άλλη θεωρία, λειτουργικού, κοινωνικού-πολιτισμικού (ήτοι ανθρωπολογικού) και ‘σημασιολογικού’ τύπου.

Την γλώσσα την βλέπουμε ως κοινωνική σημειωτική (social semiotic), όχι ως συναρμολογούμενα lego, ως λέξεις και κανόνες με τους οποίους συγκολλούνται αυτές.

 

[Ambrose]

Και τι παραπάνω ή διαφορετικό έχει να προσφέρει αυτή η θεωρία στα 13χρονα και γιατί πρέπει η υφιστάμενη θεωρία να αντικατασταθεί;

 

[EpsilonSigma]

Έχει να προσφέρει ένα παράθυρο προς την εξερεύνηση πολλών ζητημάτων που όντως αφορούν την νεολαία. Δεν είναι ένα απεχθές συνονθύλευμα κανόνων, ρυθμίσεων και απαγορεύσεων, που γυρίζουν τα άντερα σε κάθε έφηβο, όσο απλά κι αν είναι στην διατύπωση.

Είναι μια γραμματική που σε κάνει σοφότερο και σου διευρύνει τους ορίζοντες, δεν σε ασκεί στην παπαγαλία.

 

[EpsilonSigma]

Μόλις βρήκα το ακόλουθο: Williams, G., 1994. Using Systemic Grammar in Teaching Young Learners: An Introduction. Victoria Australia: Print Synergy. London: Macmillan.
Μόλις το έχω στα χέρια μου, θα σας κάνω ένα ρεζουμέ.

 

[SBE]

Να δω δεκατριάχρονα στο γυμνάσιο να μιλάνε για σημειωτική θεωρία.
Για τα παιδιά όπως και να το σερβίρεις ΕΙΝΑΙ ένα σύνολο κανόνων.
Αμα το σερβίρεις με ολίγο από κοινωνιολογία και γλωσσολογία θα είναι απλά ακόμα πιο πολλά ακαταλαβίστικα.

 

[EpsilonSigma]

Αυτό είναι το σαράκι της εκπαίδευσής μας: το σερβίρισμα των πάντων ως κανόνων. Δεν φταίνε οι μαθητές γι' αυτό. Οι ανίδεοι (πολιτικοί και ακαδημαϊκοί) ταγοί μας φταίνε.

Δεν καταλαβαίνω, όμως, από πού εξάγετε τόσα συμπεράσματα άσχετα με τα όσα γράφω. Γιατί καταδικάζετε κάτι χωρίς καν να το έχετε κατανοήσει και να έχετε άποψη επ' αυτού; Φοβόμαστε την αλλαγή; Φοβόμαστε μην βγουν τα παιδιά μας σοφότερα από εμάς;

 

[Ambrose]

Κανείς δεν καταδικάζει τίποτα. Το αντίθετο. Προτείνεις κάτι και ρωτάμε.