Απόσπασμα από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου

[drsiebenmal]

Σίγουρα φτάνουν τα δάχτυλα του ενός χεριού για να μετρήσουμε τους ποιητές όλων των εποχών που από το όνομά τους γεννήθηκε ένα επίθετο με σχεδόν οικουμενική χρήση· αν υπολογίσουμε και τους πεζογράφους, θα χρειαστούμε και το άλλο χέρι, για να συναριθμήσουμε τα λήμματα «καφκικός» (ας θυμηθούμε παρεμπιπτόντως την ανατρεπτική κατά Κάφκα «Μεταμόρφωση»), «σαδιστικός» και «μαζοχιστικός». Παραμένοντας ωστόσο στην ποίηση, σκέφτομαι τον Ομηρο και τους «ομηρικούς καβγάδες», τον Δάντη και τη «δαντική κόλαση», τον Οβίδιο και τις «οβιδιακές μεταμορφώσεις»[...]

Έχω την αίσθηση ότι εδώ υπάρχει πολύ υλικό για άλλη συζήτηση· είναι υπαρκτή και χρησιμοποιείται μεν αυτή η «δαντική κόλαση» αλλά μήπως είναι πιο σωστή «η Κόλαση του (κατά τον) Δάντη»; Ο «σαδιστικός» και ο «μαζοχιστικός» συνοψίζουν ολόκληρο το έργο και την κοσμοθεωρία των αντίστοιχων συγγραφέων --πού χρησιμοποιούμε αντίστοιχα το «δαντικό» πέρα από την κόλαση;

Και με τη λογική του χαρακτηρισμού του έργου τους, όπως στη δαντική κόλαση και στις οβιδιακές μεταμορφώσεις, μετριούνται πραγματικά στα δάχτυλα του ενός χεριού οι ποιητές και πεζογράφοι; Ο αριστοφανικός, ο πτωχοπροδρομικός, ο σεξπιρικός, ο μολιερικός, ο βυρωνικός, ο τσεχοφικός, ο ιψενικός, ο μπρεχτικός, πού είναι; Τέτοιο συμπέρασμα επειδή η γλώσσα δυσκολεύεται πια να φτιάξει επίθετα από τα τόσα δυσκολοπρόφερτα ξένα ονόματα;

 

[nickel]

Μπράβο, μπρε δόχτορα. Γι' αυτό το έβαλα αυτό το κομμάτι, λίγο ξεκάρφωτο σε σχέση με τα υπόλοιπα. Σκέφτηκα ότι εδώ υπάρχει ψωμί για νήμα με αυτής της λογής τα επίθετα, αλλά δεν ήξερα πώς να το σερβίρω. Είναι καλή η ιδέα σου, ο προβληματισμός σου.

 

[drsiebenmal]

Όσο το ξανασκέφτομαι, νομίζω ότι ο Π.Μπ. ήθελε να πει για ονόματα που έχουν μπει τόσο βαθιά στη γλώσσα, που χρησιμοποιούνται ακόμη και από όσους δεν ξέρουν καν πού αναφέρονται αυτά τα ονόματα. Με άλλα λόγια, τα κριτήρια κλιμάκωσης είναι:

α) Χρησιμοποιούνται ευρύτατα, ακόμη και από όσους δεν ξέρουν καν ότι έχουν σχέση με ποιητές, συγγραφείς κλπ. Εδώ εντάσσονται κτγμ ο σαδιστικός, ο μαζοχιστικός κι από τα δικά μου, ο πτωχοπροδρομικός.
β) Χρησιμοποιούνται ευρύτατα, επειδή αναφέρονται σε ποιητές, συγγραφείς κλπ τους οποίους έχουν διαβάσει ή τουλάχιστον έχουν ακούσει οι πάντες (εδώ αρχίζει να μπαίνει στη μέση ένας υποκειμενισμός). Εδώ είναι π.χ. ο ομηρικός και ο αριστοφανικός.
γ) Χρησιμοποιούνται στενότερα, σε περιβάλλον ειδικών ή σε λόγιες τυποποιημένες συνάψεις. Εδώ είναι η κόλαση του Δάντη, εδώ είναι οι καφκικές καταστάσεις, εδώ οι μολιερικοί χαρακτήρες, εδώ οι τσεχοφικές γραφειοκρατίες, εδώ τα ιψενικά τρίγωνα, εδώ οι μπρεχτικές αποστασιοποιήσεις.

Αν ισχύει αυτή η ταξινόμηση που προτείνω, τα παραδείγματα του Π. Μπ. είναι ανάκατα. Ειδικά για τις οβιδιακές μεταμορφώσεις, μπορεί παλιότερα να ανήκαν στην κατηγορία (β), αλλά όπως δείχνει η σύγχυση με τις πρωτεϊκές, σήμερα πια σίγουρα μόνο στη (γ).

 

[sarant]

Υποκειμενισμός ασφαλώς υπάρχει. Το πτωχοπροδρομικός με κανένα τρόπο δεν βρίσκω να έχει ίδια διάδοση με το σαδιστικός ή το μαζοχιστικός. Μάλλον στο γ' θα το έβαζα.

 

[drsiebenmal]

Σωστό. Σκέφτηκα ότι στην α' κατηγορία εντάσσονται τα επίθετα που η προέλευσή τους είναι περισσότερο ή λιγότερο αδιαφανής, αλλά αφού προτείνω ως παράλληλο κριτήριο και τη διάδοση, είναι άστοχη η ταξινόμηση στην α' κατ.

Ενδιαφέρον θα είχε ίσως επίσης να δούμε με ανάλογη λογική και συνάψεις από άλλες επιστήμες.

 

[Zazula]

Πάντως οι ομηρικοί καβγάδες (όπως και οι βιβλικές καταστροφές) είναι κατά την άποψή μου όροι πια αποστασιοποιημένοι από την ετυμολογία του επιθέτου, έχοντας παγιωθεί έτσι ως συνάψεις που εκφέρονται χωρίς πολλή-πολλή σκέψη για το πώς ακριβώς προήλθαν. Ναι, σχεδόν κάθε ομιλητής αν κάτσει να το σκεφτεί θα φανταστεί ότι κάποια σχέση πρέπει να υπάρχει με τον Όμηρο και τη Βίβλο αντίστοιχα, αλλά κττμά το σημασιακό κέντρο βάρους στους όρους αυτούς (ενν. για τις προαναφερθείσες συνάψεις) έχει μετατοπιστεί προς το τι σημαίνουν πλέον για τον τυπικό ομιλητή, κι όχι για τη σχέση τους με κάποιον συγγραφέα ή έργο. Κάτι σαν το γης Μαδιάμ· όλοι καταλαβαίνουμε αμέσως το τι σημαίνει, σχεδόν όλοι υποψιαζόμαστε ότι κάπου στην Αγία Γραφή πρέπει να αναφέρεται, αλλά σχεδόν κανένας δεν θυμάται (ή γνωρίζει) ότι απαντά συγκεκριμένα στον Αββακούμ. Και κτγμ το εξόχως ενδιαφέρον κομμάτι της παρούσας συζήτησης που αφορά τα ανθρωπωνυμικά θα πρέπει να μεταφερθεί εδώ: Ο Ιώβ είχε ιώβεια υπομονή: Ανθρωπωνυμικά.