Απ' ό,τι βλέπω, συνεχίζουν να υπάρχουν δύο τάσεις ερμηνείας της μείωσης των αμοιβών που παρατηρείται σήμερα. Επειδή έγραψα αρκετά για τη μία από αυτές, τη μείωση των αμοιβών που επιβάλλουν οι εταιρείες, δυο λόγια και για την "αυτομείωση" των αμοιβών στην οποία επιδίδονται διάφοροι συνάδελφοι.
Κατ' αρχάς, είναι εντελώς παραπλανητικό να πιστεύουμε ότι το φαινόμενο αφορά αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο τους ανασφάλιστους συναδέλφους εν γένει, ως διακριτή και ομοιογενή κατηγορία. Πολύ εντονότερα, νομίζω, αφορά τους
νεότερους συναδέλφους, ασφαλισμένους ή μη, και ιδίως, θα πρόσθετα, τους αποφοίτους μεταφραστικών σχολών που έχουν διαποτιστεί με την αντίληψη ότι τα τυπικά προσόντα τους είναι αδοκίμαστα στην πράξη και ότι πρέπει κανείς πρώτα να "δοκιμαστεί" φτηνά ή και δωρεάν ακόμα ώστε να μπορέσει μετά να δραστηριοποιηθεί "κανονικά" στον χώρο.
Αν, εν ολίγοις, οι εταιρείες "βρίσκουν και τα κάνουν", είναι, κατά τη γνώμη μου, επειδή υπάρχει μια ανεξάντλητη δεξαμενή νέων ανθρώπων που έχουν πειστεί (και έχει δοθεί μάχη για να πειστούν: τους το έχουν διδάξει) ότι η
αυτοϋποτίμηση είναι αναπόσπαστο μέρος του παιχνιδιού. Η εμπειρία μου εντός και εκτός ΣΜΕΔ, για παράδειγμα, μου δείχνει ότι το ποσοστό των εμπειρότερων ανασφάλιστων συναδέλφων που δέχονται να δουλεύουν για πενιχρές αμοιβές είναι πρακτικά ασήμαντο (εγώ για την ακρίβεια δεν ξέρω κανέναν και καμία) σε σχέση με το αντίστοιχο των νεότερων συναδέλφων που μόλις έχουν βγει από σχολές ή/και μόλις έχουν ανοίξει βιβλία και είναι πρόθυμοι να κάνουν ακριβώς αυτό, είτε μέσω πρακτικής άσκησης είτε δουλεύοντας ως φτηνοί freelancers. Αν λοιπόν αυτό που μας ενδιαφέρει κυρίως στην ανασφάλιστη εργασία είναι ότι αποτελεί φτηνή εργασία, νομίζω ότι είναι πολύ προτιμότερο να θίξουμε κατευθείαν την ίδια τη φτηνή, υποτιμημένη και αυτοϋποτιμημένη εργασία, παρά να καταγγέλλουμε αφηρημένα τους ανασφάλιστους ως "παράνομους", "απεργοσπάστες" και δεν ξέρω τι άλλο.
Δυο πρόχειρες κουβέντες επίσης για τους συνεταιρισμούς ή τις κοινοπραξίες μεταφραστών ως πιθανή διέξοδο από την υπεργολαβική (και κατά συνέπεια φτηνότερη) μεταφραστική εργασία. Δυστυχώς, τίποτα δεν εξασφαλίζει σε μια κοινοπραξία μεταφραστών ότι θα βρει εκείνους τους πελάτες που θα της παρέχουν άμεσα μεταφραστική εργασία σε καλές τιμές, κατά παράκαμψη των μεσαζόντων. Πάντα μια εταιρεία-μεσάζων, με κεφάλαια, ιεραρχική οργάνωση, σχέσεις εκμετάλλευσης (με την οικονομική έννοια) στο εσωτερικό της, κ.ο.κ., θα έχει το πάνω χέρι όταν πρόκειται για μεγάλες αναθέσεις, για διαγωνισμούς κ.ο.κ. Και είναι φανερό ότι μια κοινοπραξία μεταφραστών δεν μπορεί να συντηρηθεί στοχεύοντας κατά κύριο λόγο σε ιδιώτες πελάτες. Ακούγοντας, για παράδειγμα, στην ημερίδα για το "επάγγελμα του μεταφραστή", τις κοπέλες του yourtranslation.gr, μιας ιστοσελίδας που προσπάθησε, απ' ό,τι κατάλαβα, να λειτουργήσει ως κολεκτίβα, αλλά στην πράξη λειτουργεί ήδη ως συνεταιρισμός μεσαζόντων (αναθέτοντας δουλειές έναντι προμήθειας σε εξωτερικούς συνεργάτες) και σχεδιάζει πλέον να μετεξελιχθεί σε κανονικό μεταφραστικό γραφείο, καταλάβαινε κανείς πολύ καλά πόσο ζόρικο είναι από την άποψη του βιοπορισμού το συνεργατικό "αυτοεπιχειρείν" στον χώρο.
Μιας και αναφέρθηκα όμως ξανά στην ημερίδα, έγινε επίσης σαφές εκεί (αν και για μένα ήταν σαφές και πριν) ότι δεν είναι ο ευκολότερος ή καλύτερος βιοπορισμός ο βασικός λόγος για τον οποίο ένας μεταφραστής ή μια ομάδα μεταφραστών επιδιώκει να συστήσει εταιρεία ή συνεταιρισμό. Νομίζω ότι τον βασικό λόγο τον ανέφερε ήδη αλλού ο Θέμης:
Νεοφιλελεύθερη ιδεολογία δεν είναι μόνο η ιδεολογία των νεοφιλελεύθερων, είναι επίσης η κυρίαρχη ιδεολογία. Κατά τη γνώμη μου (και είναι σαφές στο σημείο εκείνο ότι πρόκειται για δική μου άποψη), η αντίληψη περί μεταφραστή-επιχειρηματία συνδέεται με αυτή την περιρρέουσα ιδεολογία, που έχει φτάσει μέχρι το ακραίο σημείο να θεωρήσει τους πιο κλασικούς μισθωτούς σαν επιχειρηματίες του εαυτού τους.
Περί αυτού ακριβώς πρόκειται. Στην περιρρέουσα ιδεολογία, υπάρχουν (ή θα έπρεπε να υπάρχουν) μόνο επιχειρηματίες και πελάτες, πωλητές και καταναλωτές. Αυτό μαθαίνουν να θέλουν και για τον εαυτό τους οι νεότεροι συνάδελφοι. Οπότε, για να επιστρέψω στην ερώτηση του Δρ7χ παραπάνω, "γιατί να μπορούν οι μεταφραστές να συνδικαλιστούν αλλά όχι και να συνεταιριστούν;", υπάρχει μια ανεξάλειπτη διαφορά μεταξύ των δύο αυτών μορφών "οργάνωσης" των μεταφραστών, ακριβώς επειδή δεν πρόκειται ουσιαστικά για "μορφές οργάνωσης", αλλά για δύο διαμετρικά αντίθετους τρόπους
(αυτο)αντίληψης. Από τη μια, ένας τρόπος να αντιλαμβάνεσαι τη δουλειά σου ως επισφαλή εργασία, κατ' ουσίαν, και να προτάσσεις τη συλλογική προώθηση των συμφερόντων σου βλέποντας και τους συναδέλφους σου υπό αυτό το πρίσμα (ανεξάρτητα από το πώς βλέπουν οι ίδιοι τον εαυτό τους). Από την άλλη, ένας τρόπος να αντιλαμβάνεσαι τη δουλειά σου ως μορφή επιχειρηματικότητας και να προτάσσεις την ατομική, κατ' ουσίαν, προώθηση των συμφερόντων σου, το πολύ-πολύ σε σύμπραξη μερικές φορές, για λόγους τακτικής και μόνο, με άλλους ομότεχνούς σου. Προφανώς εφικτά είναι και τα δύο, πολύ δύσκολα όμως συμβιβάζονται μεταξύ τους, στη θεωρία ή στην πράξη: κάποια στιγμή, για λόγους είτε νοοτροπίας είτε πρακτικών αναγκαιοτήτων, οι δρόμοι χωρίζουν.