ağabey

[Palavra]

Καλησπέρα,
αντιμετωπίζω ένα μεταφραστικό δίλημμα, και θα ήθελα τη γνώμη σας. Μεταφράζω ένα βιβλίο από τα τουρκικά, λογοτεχνικό. Σε αυτό πρωταγωνιστεί ένας μπέης, ας τον πούμε Χασάν. Η λέξη «μπέης» ήταν παλιός τίτλος της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως θυμόμαστε λίγο πολύ, και σήμερα πια στα τουρκικά σημαίνει απλώς «κύριος». Ο Χασάν μπέης όμως δεν είναι ένας απλός κύριος, είναι κάτι σαν σύγχρονος φεουδάρχης - στο σημερινό Κουρδιστάν διατηρείται άτυπα το παλιό φεουδαρχικό σύστημα, κι έτσι ο ήρωάς μου είναι γαιοκτήμονας, και πρέπει να έχει και κάτι λίγα χωριουδάκια στην επίβλεψή του - ωστόσο αυτό δε μας απασχολεί. Αυτό που μας απασχολεί είναι το εξής: στα τουρκικά, όταν απευθυνόμαστε σε έναν άντρα που είναι κοντά στην ηλικία μας, αν είναι λίγο μεγαλύτερος, αλλά δεν είμαστε και κολλητοί, έχουμε ωστόσο οικειότητα, του απευθυνόμαστε χρησιμοποιώντας την προσφώνηση «μεγάλε αδερφέ», ağabey ή abi, όπως έχει συντμηθεί (προφέρονται και τα δύο το ίδιο, ααμπί).

Στο δίλημμά μου, τώρα: οι γύρω του του Χασάν τον προσφωνούν ağabey. Συνήθως, δεν είναι απαραίτητο να μεταφράσουμε τις προσφωνήσεις αυτές, διότι στα ελληνικά, σε αντίστοιχες περιστάσεις, δε χρησιμοποιούμε κανενός είδους προσφώνηση πέρα από το όνομα του συνομιλητή μας. Στην περίπτωσή μας όμως, η προσφώνηση χρησιμεύει για να δείξει και το σεβασμό προς τον τίτλο του ήρωα.

Δεν μπορώ να βάλω «αδερφέ», διότι στα ελληνικά είναι υπερβολική η οικειότητα. Κλίνω προς το να γράψω «αγαμπέη», αν και θα προδώσω την προφορά.

Εσείς τι λέτε; Οι επιλογές είναι:
α) Να μη βάλω τίποτα
β) Να βάλω αγαμπέη
γ) Να γράψω αδερφέ
δ) κάτι που δεν έχω σκεφτεί ακόμα.

Πρέπει να βρω λύση, όμως, διότι αυτό το πρόβλημα θα επαναλαμβάνεται στο βιβλίο.

 

[drsiebenmal]

Πρώτες σκέψεις

α) Να μη βάλω τίποτα -- Νομίζω ότι δεν γίνεται, προδίνεις την ατμόσφαιρα
β) Να βάλω αγαμπέη -- Επικίνδυνο, θυμίζει πολύ σκέτο αγά μου ή σκέτο μπέη μου
γ) Να γράψω αδερφέ -- Μα δεν ισχύει ακριβώς, όπως μας εξήγησες
δ) κάτι που δεν έχω σκεφτεί ακόμα -- Ίσως ααμπί με μια σημείωση στην αρχή όπως αυτά που μας εξήγησες

Γιατί να μην είναι έτοιμο το ελληνικό κοινό για τη σύγχρονη απόδοση μιας τουρκικής χρήσης;

 

[Isiliel]

Πολύ ενδιαφέρον! Δεν έχω βέβαια λύση για το πρόβλημά σου, αλλά σ' ευχαριστώ που το μοιράστηκες μαζί μας.

...στα τουρκικά, όταν απευθυνόμαστε σε έναν άντρα που είναι κοντά στην ηλικία μας, αν είναι λίγο μεγαλύτερος, αλλά δεν είμαστε και κολλητοί, έχουμε ωστόσο οικειότητα, του απευθυνόμαστε χρησιμοποιώντας την προσφώνηση «μεγάλε αδερφέ», ağabey ή abi, όπως έχει συντμηθεί (προφέρονται και τα δύο το ίδιο, ααμπί).

Στα ελληνικά δεν είναι περίπου αντίστοιχο το Κυρ;

Εμένα μου το είπανε κυρ Κωστάκη έλα κοντά
άνθρωποι μερακλήδες τα μελιτζανιά να μην τα βάλεις πια

Προσωπικά μου δημιουργεί ένα είδος σεβασμού συνυφασμένου με οικειότητα.

 

[Palavra]

Όχι, όχι δεν είναι αντίστοιχο. Ίσα ίσα. Το abi είναι μια απλή προσφώνηση, δεν είναι λαϊκή, τουναντίον. Χρησιμοποιείται από άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, όταν απευθύνονται σε άντρες λίγο μεγαλύτερούς τους, και δείχνει ένα κάποιο σεβασμό. Μάλιστα, χρησιμοποιείται και για άντρες που δε γνωρίζουμε. Αν θες, π.χ., να φωνάξεις το σερβιτόρο, και δεν είσαι πολύ μάγκας για να του πεις τα αντίστοιχα του φιλαράκι, του λες αυτό.

Είναι ίσως παρεξηγήσιμο από τις γυναίκες, όταν το χρησιμοποιούν για να απευθυνθούν σε κάποιον που δε γνωρίζουν καθόλου, αλλά πρέπει να συντρέχουν πολλές προϋποθέσεις (να είναι πολύ θρήσκες, να μην το σηκώνει το περιβάλλον κτλ κτλ κτλ).

Το κυρ, που λες, Ισίλιελ, υπάρχει. Οι Τούρκοι, όταν απευθύνονται σε κάποιον που πληροί όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις αλλά είναι πολύ μεγαλύτερος, τον λένε amca, αμτζά, θείο (αδερφό του πατέρα). Και πάλι προσοχή, ωστόσο: αν και το αμτζά δείχνει οικειότητα, δεν είναι το ίδιο ακριβώς του θείε, που λέμε εμείς. Δηλαδή θα το χρησιμοποιήσουμε για να απευθυνθούμε σε κάποιον που πουλάει π.χ. φρούτα, όταν ψωνίζουμε.

Όμως όχι όταν αυτός ο κάποιος είναι, π.χ., καθηγητής πανεπιστημίου, δηλαδή υπάρχει σχέση που επιβάλλει μεγαλύτερο σεβασμό. Σας μπέρδεψα, μάλλον...

Ντοκτόρ, πολύ καλή ιδέα.


Έντιτ: ξέχασα να πω ότι τα Τουρκάκια απευθύνονται στα μεγαλύτερα αδέρφια τους με το αμπί, αν είναι αγόρια (όχι με το όνομά τους, εκτός κι αν έχουν πολλούς μεγαλύτερους αδερφούς, οπότε τους λένε, π.χ., Χασάν αμπί, Αχμέτ αμπί για να τους ξεχωρίσουν), και με το abla, αμπλά, αν είναι κορίτσια (σας θύμισε τίποτα, στους κρητικούς; ;)) Το αμπλά είναι το αντίστοιχο του αμπί για τις γυναίκες - εμένα στην Τουρκία τα πιτσιρίκια στο δρόμο με φώναζαν αμπλά (ευτυχώς, παναπεί τους φαινόμουνα μικρή, αλλιώς θα με λέγανε θεία. Αλλά ας μη σας μπερδέψω περισσότερο).

 

[daeman]

Το βου και το δου του Δρα παίζουν κατ' εμέ (το 50-50 είμαστε).

Μια ερώτηση όμως. Πώς θα τον λες στο κείμενο: χχχχ Χασίμ μπέη ή σκέτο χχχχ Χασίμ;
όπου χχχχ το ζητούμενο.

Και μια άσχετη: δηλαδή στη γείτονα ο Big Brother μεταφράστηκε Aαμπί; I'll be damned!

 

[Isiliel]

Palavra, σ' ευχαριστώ για τις πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες!

(επιτέλους κάποιος που δεν με είπε ιζίλιελ και ακολούθησε την ξωτική γραμματική. )

 

[drsiebenmal]

Δηλαδή σε αυτή την περίπτωση, όταν δεν πρόκειται για συγγενή, το αμτζά είναι το αντίστοιχο του (σεβαστικού, όχι του ειρωνικού) «μπάρμπα» -βλ. Μπαρμπαγιώργος;

 

[Palavra]

@daeman: Όχι, το μπέης είναι πιο επίσημο, και δεν πάνε και οι τίτλοι μαζί μαζί. Όχι και τα δύο μαζί, λοιπόν. Θα τον λέω Χασίμ χασικτίρ ααμπί :)

@Ισίλιελ: έχει πολλούς φαν ο Τόλκιν από δώθε :)

Δηλαδή σε αυτή την περίπτωση, όταν δεν πρόκειται για συγγενή, το αμτζά είναι το αντίστοιχο του (σεβαστικού, όχι του ειρωνικού) «μπάρμπα» -βλ. Μπαρμπαγιώργος;

Ναι. Αλλά είναι λίγο πιο σεβαστικό. Το λένε δηλαδή και στις πόλεις, όχι μόνο στα χωριά.

 

[daeman]

[...] Οι Τούρκοι, όταν απευθύνονται σε κάποιον που πληροί όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις αλλά είναι πολύ μεγαλύτερος, τον λένε amca, αμτζά, θείο (αδερφό του πατέρα). Και πάλι προσοχή, ωστόσο: αν και το αμτζά δείχνει οικειότητα, δεν είναι το ίδιο ακριβώς του θείε, που λέμε εμείς. Δηλαδή θα το χρησιμοποιήσουμε για να απευθυνθούμε σε κάποιον που πουλάει π.χ. φρούτα, όταν ψωνίζουμε.

Όμως όχι όταν αυτός ο κάποιος είναι, π.χ., καθηγητής πανεπιστημίου, δηλαδή υπάρχει σχέση που επιβάλλει μεγαλύτερο σεβασμό. Σας μπέρδεψα, μάλλον...

[...] και με το abla, αμπλά, αν είναι κορίτσια (σας θύμισε τίποτα, στους κρητικούς; ;))

α. ο μπάρμπας δηλαδή (ο μπαρμπα-Γιάννης, όχι ο Άσε μας, ρε μπάρμπα!) ή κι αυτό δεν είναι αντίστοιχο;

β. Επειδή η μάνα μου είναι η μικρότερη, και τις τρεις αδερφές της Αμπλά τις έλεγα στα πρώτα μου ψελλίσματα, νομίζοντας πως έτσι τις βάφτισαν.

Εδιτ: Αμαπιά! Ανυπόφοροι είμαστε, Δρα! Τα ίδια μαλλαλόγια γράφουμε στα πληκτρολόγια.

 

[daeman]

Να σου πω; Αφού οι Τούρκοι έχουν τόσο περίπλοκο κλητικό σύστημα (για το κλιτικό τους δεν ξέρω), φαντάζομαι ότι θα ξανασυναντήσεις τέτοιου είδους πρόβλημα και σε άλλα πρόσωπα του βιβλίου. Αν είναι έτσι, μήπως να το έλυνες συνολικά μ' ένα μικρό γλωσσάρι, (το οποίο μετά μπορείς να εκδώσεις σαν αυτόνομο τευχίδιο, λυσάρι για τους τηλεθεατές που θέλουν να εμβαθύνουν στα τουρκικά σίριαλ;-D)

 

[Palavra]

Λες, ε; Εγώ γενικώς είμαι υπέρ του να διαβάζεται το βιβλίο χωρίς να μυρίζει μετάφραση, και η αλήθεια είναι ότι εμείς στην Ελλάδα, λόγω και της ιστορίας, όταν διαβάζουμε τέτοια οριεντάλ, πάει το μυαλό μας σε ένα φολκλόρ που καθόλου δεν επικρατεί στο βιβλίο. Ωστόσο, δεν είναι κακή ιδέα...

 

[Marinos]

Αν διαλέξεις να μεταφέρεις τη λέξη, εγώ θα έλεγα ότι τονίζεται μάλλον άαμπι ή (στα κωνσταντινοπολίτικα τουλάχιστον) και άμπι. Δεν είμαι όμως υπέρ της μεταφοράς, μου θυμίζει τους μεταφραστές του Παμούκ που εμφανίζουν τον π.χ. δημοσιογράφο Τζελάλ Μπέη λες και είναι κάνας τσιφλικάς, αντί για το απλό και κυριολεκτικό κύριος Τζελάλ.
Θα σκεφτώ λιγάκι και θα επανέλθω.

 

[daeman]

Λες, ε; Εγώ γενικώς είμαι υπέρ του να διαβάζεται το βιβλίο χωρίς να μυρίζει μετάφραση, και η αλήθεια είναι ότι εμείς στην Ελλάδα, λόγω και της ιστορίας, όταν διαβάζουμε τέτοια οριεντάλ, πάει το μυαλό μας σε ένα φολκλόρ που καθόλου δεν επικρατεί στο βιβλίο. Ωστόσο, δεν είναι κακή ιδέα...

Εννοείται για το πρώτο. Όσο για το φολκλόρ, στο χέρι σου είναι :) να μη βγει στο υπόλοιπο, αφού όπως λες δεν βγαίνει στο βιβλίο. Ίσως το γλωσσάρι να απομυθοποιήσει το οριεντάλ.

Να 'χα τώρα ένα κουτί σιροπιαστά πολίτικα...

 

[Palavra]

Αν διαλέξεις να μεταφέρεις τη λέξη, εγώ θα έλεγα ότι τονίζεται μάλλον άαμπι ή (στα κωνσταντινοπολίτικα τουλάχιστον) και άμπι. Δεν είμαι όμως υπέρ της μεταφοράς, μου θυμίζει τους μεταφραστές του Παμούκ που εμφανίζουν τον π.χ. δημοσιογράφο Τζελάλ Μπέη λες και είναι κάνας τσιφλικάς, αντί για το απλό και κυριολεκτικό κύριος Τζελάλ.
Θα σκεφτώ λιγάκι και θα επανέλθω.

Ναι, συμφωνώ για τη μεταφορά εν γένει, και γι' αυτό ζήτησα τα φώτα σας. Άαμπι, ε; Εγώ πάντα ααμπί το ακούω...

Προφορά, κάτω κάτω εδώ. Βρήκα κι αυτό (για το ağabey), η αλήθεια όμως είναι ότι λάιβ έτσι δεν το έχω ακούσει ποτέ, μου ακούγεται κάπως σαν αάμπεϊ.

 

[daeman]

Αποκλειστικά ακουστική άποψη: στο πρώτο ακούω άαμπι (με δευτερεύοντα τονισμό στο μπι) ενώ στο δεύτερο αγάμπεη.

 

[Rogerios]

Όμορφα είναι τα μεταφραστικά προβλήματά σου! [και δεν κάνω πλάκα]

Φαντάζομαι ότι λογικά οι λύσεις είναι τρεις:

1. ακολουθείς την πρόταση Δαεμάνου και μεταγράφεις απλώς τις τουρκικές προσφωνήσεις, προτάσσοντας το σχετικό γλωσσάρι. Προσωπικά βρίσκω τη λύση γλυκύτατη, σε μεταφέρει κατευθείαν στον τόπο δράσης κι αν το μυθιστόρημά σου διαδραματιζόταν τρεις ή περισσότερους αιώνες πριν την εποχή μας θα ακολουθούσα τη λύση αυτή ανεπιφύλακτα. Το μόνο πρόβλημα ήταν αν θα μεταγράψεις "άαμπι"/ "άμπι" ή "αγάμπέυ" (η τρίτη λύση προδίδει την προφορά, αλλά έχει και το μεγάλο πλεονέκτημα της οικειότητας για το ελληνόφωνο κοινό). Ωστόσο, πράγματι η λύση αυτή χρωματίζει με έναν οριεντάλ εξωτισμό που, όπως λες, απουσιάζει από το μυθιστόρημα.

2. μεταφράζεις κατά κυριολεξία τις προσφωνήσεις στα ελληνικά (οπότε εδώ θα είχες: "αδερφέ" ή "μεγάλε αδερφέ" ;) ). Διατηρείς έτσι τον πλούτο του τουρκικού κλητικού συστήματος (που λέει ο Δαεμάνος), αλλά έχεις προσφωνήσεις που ακούγονται παράξενες, ενίοτε κι αστείες στον έλληνα αναγνώστη.

3. Μεταφράζεις αναζητώντας τα σημασιολογικά ισοδύναμα των προσφωνήσεων στα ελληνικά. Δεδομένου ότι η προσφώνηση "αδερφέ" δηλώνει εν προκειμένω σεβασμό και, κατ' επέκταση, την εξουσία που (θεωρητικά έστω) ασκεί ο μεγαλύτερος αδερφός στον μικρότερο, μήπως θα έπρεπε να εξετάσεις και το ενδεχόμενο να πεις τον ağabey "άρχοντα";

Και με την ευκαιρία, λύστε μου την απορία: η αρχική σημασία της λέξης bey/ beg δεν ήταν άρχοντας, κύριος (αντίστοιχο των seigneur/ sieur/ dominus κ.λπ.); Είναι σωστή η εντύπωσή μου ότι η λέξη είναι όντως τουρκικού ετύμου (και πάντως όχι περσικού ή αραβικού);

 

[Marinos]

η αρχική σημασία της λέξης bey/ beg δεν ήταν άρχοντας, κύριος (αντίστοιχο των seigneur/ sieur/ dominus κ.λπ.); Είναι σωστή η εντύπωσή μου ότι η λέξη είναι όντως τουρκικού ετύμου (και πάντως όχι περσικού ή αραβικού);

Ναι. Αλλά θα σου πω με σιγουριά και λεπτομέρειες το πρωί, χάρη στο ετυμολογικό λεξικό του Tietze. Ευτυχώς η λέξη αρχίζει από b, γιατί μόνο μέχρι το f, αν θυμάμαι καλά, πρόλαβε να φτάσει ο μακαρίτης.
(εξακολουθώ να σκέφτομαι για την απόδοση του ağabey...)

 

[nickel]

Καταγράφω τις εντυπώσεις που μου δημιουργήθηκαν διαβάζοντας (επιτροχάδην) το νήμα και των αλλονών τις απόψεις:

1. Ίσως το τελευταίο πράγμα που θέλουμε είναι ο εξωτισμός σε συνδυασμό με ένα αγάμπεη που ούτε αγάς είναι ούτε μπέης — ούτε προφέρεται έτσι.
2. Το άμπι έχει λίγο εξωτισμό. Αλλά πολύ λίγο. Ταυτόχρονα δεν μου βγάζει σεβασμό. Θα πρέπει να μου το πεις και να το εμπεδώσω. Σαν χαϊδευτικό ακούγεται.
3. Αν ο συγγραφέας ο ίδιος το μετέφραζε στα ελληνικά και άκουγε τα αποπάνω, θα σκεφτόταν: (α) μα τι μου λέει τώρα αυτός; ή (β) και τι προτείνεις δηλαδή;
4. Κάποιο από τα παρακάτω ή και τα τρία ανάλογα με την περίπτωση ή κάποιο παρόμοιο τέταρτο. Δεν θα αναρωτηθώ τι υπάρχει στο πρωτότυπο, δεν θα μάθω ξένη λέξη — αλλού θα επικεντρωθώ.
   • Καλέ μου κύριε
   • Κύριέ μου
   • Κύριε

 

[drsiebenmal]

Λες, ε; Εγώ γενικώς είμαι υπέρ του να διαβάζεται το βιβλίο χωρίς να μυρίζει μετάφραση, και η αλήθεια είναι ότι εμείς στην Ελλάδα, λόγω και της ιστορίας, όταν διαβάζουμε τέτοια οριεντάλ, πάει το μυαλό μας σε ένα φολκλόρ που καθόλου δεν επικρατεί στο βιβλίο.

[...]Δεν είμαι όμως υπέρ της μεταφοράς, μου θυμίζει τους μεταφραστές του Παμούκ που εμφανίζουν τον π.χ. δημοσιογράφο Τζελάλ Μπέη λες και είναι κάνας τσιφλικάς, αντί για το απλό και κυριολεκτικό κύριος Τζελάλ.

Να αρχίσω από το δεύτερο: Προφανώς συμφωνώ ότι αφού σήμερα ο «μπέης» δεν είναι τίποτε περισσότερο από «κύριος», δεν είναι η καλύτερη επιλογή (να το πω ευγενικά) να μείνει σε σύγχρονο κείμενο σαν να πρόκειται για τσιφλικά. Επίσης, λόγω κοινών παραδόσεων κλπ κλπ, ο κίνδυνος του φολκλόρ ενεδρεύει με αγάδες, μπέηδες, και αγαμπέηδες.

Όπως το καταλαβαίνω, είναι μια προσφώνηση για την οποία απλώς δεν έχουμε κάτι ανάλογα οικείο και κατάλληλο. Το «καλέ (μου) κύριε» ίσως είναι το πιο κοντινό, αλλά εμένα μου θυμίζει πάντα ΘουΒου και «καλέ μου άνθρωπε». (Φυσικά, δεν αποτελώ τυπικό δείγμα.) Τα σκέτα «κύριε» προφανώς θα έρθουν σε σύγκρουση με μπέηδες.

Αν κρίνει λοιπόν εδώ (μεγάλο αν) η μεταφράστρια ότι η προσφώνηση προσθέτει κάτι απαραίτητο στο κείμενο, που δεν πρέπει να το στερήσει από τον αναγνώστη, η μεταφορά μού φαίνεται μονόδρομος.


Παρόμοιο πρόβλημα είχα πρόσφατα σε γερμανικό μυθιστόρημα. Ο ήρωας, ας τον πούμε Φριτς (για να διατηρήσω τον γερμανικό εξωτισμό ), διευθυντής ενός μπάουμαρκτ, πηγαίνει σε μια κνάιπε για να πιεί μια κελς. Θα μπορούσε να αποδοθεί

α) Όπως παραπάνω, με υποσημειώσεις

β) Αναλυτικά: Ο Φριτς, διευθυντής ενός υπερκαταστήματος ειδών για κατασκευές στο σπίτι, πήγε στο γερμανικό αντίστοιχο μιας παμπ (που δεν είναι παμπ) κι ενός μπιστρό (που δεν είναι ούτε μπιστρό) --και επίσης δεν είναι ούτε μπαρ/μπαράκι, ούτε ταβέρνα/ταβερνάκι, για να παραγγείλει μια χαρακτηριστική μπίρα Κολωνίας.

Η τελική επιλογή ήταν η α) --ναι, με υποσημειώσεις σε μυθιστόρημα. Ευτυχώς είχαν μοιραστεί σε προηγούμενες εμφανίσεις των λέξεων.

Η απόφαση ήρθε τελικά εύκολα: Όσο και αν η μετάφραση πρέπει να είναι διαφανής, σε τελευταία ανάλυση περιγράφει ένα περιβάλλον διαφορετικό από αυτό στο οποίο ζει ο αναγνώστης, με τις τοπικές του διαφορές --τον εξωτισμό του. Πέρα από τη διαφάνεια και τη στρωτή ροή, δεν έχουμε και την υποχρέωση να μην αποστειρώνουμε το κείμενο από τις τοπικές/χρονικές/πραγματολογικές πληροφορίες που κρίνουμε χρήσιμες για τη ροή και κατανόηση του κειμένου;

Πρόσφατα κάναμε τόση συζήτηση για τη Γαλλιδούλα γκουβερνάντα. Ορίστε λοιπόν μια προκλητική και αιρετική σκέψη: Θα χρειαζόταν (πρώτον) και θα βοηθούσε (δεύτερον) άραγε μια υποσημείωση να καταλάβουμε αν ήταν Γαλλίδα ή Γαλλιδούλα ή απλώς γκουβερνάντα; Και πόσο χρήσιμο θα μας ήταν;

 

[Alexandra]

Συμφωνώ απόλυτα με τις επιλογές του δόκτορα. Δεν μου αρέσει η πλήρης αποστείρωση του κειμένου από τα "εξωτικά" του στοιχεία, και η απόδοσή τους με (σχεδόν) αντίστοιχες ελληνικές λέξεις ή επεξηγηματικές περιφράσεις. Δηλαδή, όταν διαβάζω ένα μυθιστόρημα για την Κίνα και η προσφώνηση που χρησιμοποιείται είναι π.χ. "μεγάλε αδελφέ" ή "θεία", χωρίς να υπάρχει η αντίστοιχη συγγένεια, θα ήθελα αυτός ο όρος να υπάρχει μέσα στο κείμενο και όχι να μετατραπεί σε "φίλε" ή "κυρία" ή κάτι τέτοιο.
Αλλά βέβαια μπορεί να είναι μόνο προσωπική προτίμηση.