Μεταξύ γραφής και ανάγνωσης: Μια συζήτηση για την επιμέλεια

[rogne]

Ο Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών
σας προσκαλεί στην εκδήλωση

Μεταξύ γραφής και ανάγνωσης: Μια συζήτηση για την επιμέλεια

την Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2010, στις 19:30
στο Σπίτι της Κύπρου
(Ηρακλείτου 10, Αθήνα)

Ομιλητές:
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΕΡΑΣΙΔΗΣ επιμελητής εκδόσεων
ΘΩΜΑΣ ΣΚΑΣΣΗΣ συγγραφέας, μεταφραστής
ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗ ιστορικός, επιμελήτρια εκδόσεων
ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΑΘΑΡΑΚΗΣ μεταφραστής, επιμελητής εκδόσεων
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΡΗΣ μεταφραστής, επιμελητής εκδόσεων

Κατεβάστε το δελτίο Τύπου για την εκδήλωση από εδώ

 

[Elsa]

Από το σημερινό, σχετικό, άρθρο της Ιωάννας Μεϊτάνη, στα "Ενθέματα":

Δέκα χρόνια τώρα, έχω κουραστεί να εξηγώ ποιο είναι το αντικείμενο της δουλειάς των επιμελητών. Αντί να το περιγράψω λοιπόν ξανά, θα επιχειρήσω τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις:

1) Ποιο είναι το πιο σύντομο ανέκδοτο που μπορείτε να πείτε σε έναν επιμελητή; «Το κείμενο είναι μια χαρά και δεν χρειάζεται επιμέλεια».

2) Πρόσκληση σε μια μικρή βόλτα στο μυαλό ενός επιμελητή: με τη φράση «Εάν θέλουμε να διορθώσουμε τα κακά κείμενα, πρέπει να εργαστούμε σκληρά», οποιοσδήποτε άνθρωπος θα καταλάβαινε ότι ένα κακό κείμενο θέλει σκληρή δουλειά για να βελτιωθεί. Ο δαιμόνιος επιμελητής (γιατί πάντα είναι δαιμόνιος) θα υποπτευτεί –και είναι πολύ πιθανόν να έχει δίκιο– ότι σημαίνει: για να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα χρειάζεται σκληρή δουλειά. Ένα γράμμα λάθος.

3) Παλιότερα, όταν απαντούσα «επιμελήτρια» στην ερώτηση «τι δουλειά κάνεις;», εισέπραττα συχνα βλέμματα απορίας. Παλιότερα, όταν απανταχουσα επιμελήτρια στην ερώτηση τί δουλειά κάνεις;, συχνά εισέπραττα βλέμματα απορίας.. Βλέμματα απορίας εισέπραττα συχνά παλιότερα , όταν απαντούσα «επμελητρια» στην ερώτηση «τί δουλειά κάνεις;». Παλιότερα , ρωτώντας με «τι δουλειά κάνεις;», απατούσα «επιμελήρτια» και εισέπρατα συχνά βλεμματα απορίας. Παλιότερα, ότνα με ρωτούσαν «τί δουλεία κάνεις;», και απατνούσα «επιμελίτρια», εισέπρατα συχνά βλέμματα απορείας.

 

[newtonian]

Όταν γράφει "επιμελητρια", "ότνα", "απατνούσα", "επιμελίτρια", "απορείας" - τότε χρειάζεται διορθωτής τυπογραφικών δοκιμίων, διορθωτής λαθών του πληκτρολόγιου, του στοιχειοθέτη ή του χεριού, όχι "επιμελητής/επιμελήτρια". Οι "επιμελητές/επιμελήτριες" κειμένων να μην παραπονούνται επειδή δεν αναγνωρίζεται οι δουλειά τους. Οι ίδιοι υπεραναβάθμισαν πολύ τη δουλειά τους -τη δουλειά του διορθωτή τυπογραφικών δοκιμίων-, ψήλωσε ο νους τους, και να μην εκπλήσσονται όταν βλέπουν "βλέμματα απορίας" ή δυσπιστίας. Αν τους έπαιρνε, θα επιμελούνταν και τον Τζόζεφ Κόνραντ (που δεν ήξερε τη διαφορά του shall από το will), τον Τζέημς Τζόυς (που χρησιμοποιεί χιλιάδες λέξεις που δεν υπάρχουν στα λεξικά) και τον Γιώργο Χειμώνα (που είναι παντελώς ασύντακτος). Αυτό που οι επιμελητές/επιμελήτριες βαθύτατα και διακαώς επιθυμούν είναι να έρθουν όλοι στα ίσα, να ισοπεδωθούν, σύμφωνα με κανόνες που οι ίδιοι εν πολλοίς κατασκεύασαν και έχουν μέσα στο κεφάλι τους.

 

[nickel]

Είμαι βέβαιος ότι ξέρεις τη διαφορά ανάμεσα σε διορθωτή δοκιμίων και επιμελητή, ότι, αν έχεις δουλέψει στο κύκλωμα αρκετά, αντιλαμβάνεσαι την ανάγκη να υπάρχουν και επιμελητές, και ότι το γεγονός ότι υπάρχουν κακοί επιμελητές δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταργήσουμε την επιμέλεια και τους καλούς επιμελητές.

Πώς αλλιώς θα κάνουμε τον *Χειμώνα Χειμωνά; :)

 

[newtonian]

Ακριβώς - για να κάνουμε τον "Χειμώνα" "Χειμωνά", χρειάζονται διορθωτές, όχι επιμελητές. Συμφωνούμε απόλυτα στην ουσία αλλά όχι στον χαρακτηρισμό του επαγγέλματος. Ούτως ή άλλως, σε ευχαριστώ που διόρθωσες ένα λάθος του χεριού μου. Είσαι καλός επιμελητής.

 

[nickel]

Εκεί είναι η βασική διαφορά και μου έδωσες την ευκαιρία να την επισημάνω. Για σένα μπορεί να είναι ένα τυπογραφικό λάθος, ένα λάθος στην πληκτρολόγηση. Ο διορθωτής όμως για να διορθώσει το συγκεκριμένο λάθος πρέπει να έχει συγκεκριμένες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, αλλιώς θα το αφήσει τονισμένο σαν την εποχή του έτους. Αν είναι κακός επιμελητής, μπορεί να γράψεις Χειμωνά και να σου το κάνει Χειμώνα! Γι' αυτό άλλωστε πολλές εκδόσεις έχουν άλλον επιμελητή για την επιστημονική ορολογία, άλλον για τη σύγκριση με το πρωτότυπο και άλλον για τα ορθογραφικά. Οπότε επιστρέφουμε στο βασικό ερώτημα: πιστεύεις ή δεν πιστεύεις ότι πρέπει να υπάρχουν επιμελητές που είναι κάτι παραπάνω από διορθωτές ορθογραφίας, γραμματικής και συντακτικού;

 

[Themis†]

Τεράστιο θέμα, Νίκελ, και δεν μπορώ να το συζητήσω τώρα. Θα ήθελα να δούμε ιστορικά την επιμέλεια στην Ελλάδα, τη συσχέτισή της με τη μετάφραση και την προσωπική μας εμπειρία (η δική μου είναι απολύτως τραυματική). Για ένα είμαι σίγουρος: αν ήμουνα εκδότης, δεν θα χρησιμοποιούσα καθόλου επιμελητές, αλλά μόνο (συνήθως ειδικούς) συνεργάτες του μεταφραστή. Με άλλα λόγια, θα έδινα όλα τα λεφτά στους μεταφραστές, θα απαιτούσα καλή μετάφραση, θα ήμουνα σε θέση να την ελέγχω, και θα τους έδινα οικονομικά κίνητρα για να το κάνουν. Τέτοιους μεταφραστές θα έβρισκα π.χ. μπόλικους στη Λεξιλογία. Και θα είχα κατά μέσο όρο καλύτερο αποτέλεσμα.

 

[Alexandra]

Παρά το γεγονός ότι θεωρώ τον εαυτό μου αρκετά καλή μεταφράστρια, πιστεύω ότι ο επιμελητής είναι απαραίτητος, έστω και με τη μορφή του ειδικού συνεργάτη του μεταφραστή. Είτε τον ονομάσεις ειδικό συνεργάτη είτε επιμελητή, πρέπει να κάνει μια συγκεκριμένη δουλειά. Μπορεί να είναι πιο εύκολη η δουλειά του όταν ο μεταφραστής είναι σχολαστικός και καλοπληρωμένος, αλλά δεν θεωρώ επ' ουδενί ότι είναι περιττός.

Νομίζω ότι έχουμε όλοι μερικές τραυματικές εμπειρίες να διηγηθούμε, που μέσω της αντίθεσης κάνουν ακόμα πιο φωτεινά τα παραδείγματα των καλών επιμελητών. Εγώ μάλιστα έχω να διηγηθώ παράδειγμα όχι απλώς κακής επιμέλειας, αλλά κακόβουλης επιμέλειας. Πότε θ' αποφασίσουμε να ανοίξουμε ένα τέτοιο νήμα;

 

[sarant]

Εννοείς άλλο παράδειγμα κακόβουλης επιμέλειας από όσα έχουμε ήδη συζητήσει;

Πάντως, εγώ όποτε γράφω βιβλίο αισθάνομαι την ανάγκη επιμελητών, είτε έχω είτε δεν έχω. Όταν μεταφράζεις αγγλοσαξωνικο βιβλίο συνήθως το πρωτότυπο έχει περάσει από σαράντα επιμελητές κι έχει συνοχή.

 

[sarant]

Από το σημερινό, σχετικό, άρθρο της Ιωάννας Μεϊτάνη, στα "Ενθέματα":


3) Παλιότερα, όταν απαντούσα «επιμελήτρια» στην ερώτηση «τι δουλειά κάνεις;», εισέπραττα συχνα βλέμματα απορίας. Παλιότερα, όταν απανταχουσα επιμελήτρια στην ερώτηση τί δουλειά κάνεις;, συχνά εισέπραττα βλέμματα απορίας.. Βλέμματα απορίας εισέπραττα συχνά παλιότερα , όταν απαντούσα «επμελητρια» στην ερώτηση «τί δουλειά κάνεις;». Παλιότερα , ρωτώντας με «τι δουλειά κάνεις;», απατούσα «επιμελήρτια» και εισέπρατα συχνά βλεμματα απορίας. Παλιότερα, ότνα με ρωτούσαν «τί δουλεία κάνεις;», και απατνούσα «επιμελίτρια», εισέπρατα συχνά βλέμματα απορείας.

Αναρωτιέμαι πάντως: μήπως είναι θελημένα τα λάθη στην τελευταία παράγραφο, ακριβώς για να δείξει την αξία του επιμελητή;
Είναι τόσο πολλά που δύσκολα θα έρχονταν τυχαία, όλα σε ένα μέρος του κειμένου. Προσθέστε και το απανταχουσα (= απαντούσα) στη δεύτερη σειρά.

 

[newtonian]

Συμφωνώ με τον Themis σημείο προς σημείο. Γειά στο στόμα σου και πες κι άλλα!

Τώρα, Nickel, πρόσεξε το εξής: Η κ. Μεϊτάνη, στο άρθρο της στα Ενθέματα (βλ. παραπάνω #2) λέει μεταξύ άλλων πως το πιο σύντομο ανέκδοτο που μπορείτε να πείτε σε έναν επιμελητή είναι "Το κείμενο είναι μια χαρά και δεν χρειάζεται επιμέλεια" (!!!) Δηλαδή, κατ' αρχήν, in principio, δεν υπάρχει κανένα κείμενο που να μην χρειάζεται επιμέλεια (πρόσεξε, όχι τυπογραφική διόρθωση, επιμέλεια). Εδώ έχουμε το απόλυτο θράσος.
Παλιά, υπήρχαν διορθωτές τυπογραφικών δοκιμίων. Κάποτε, δεν ξέρω πότε ακριβώς, μας προέκυψαν οι επιμελητές με αναβαθμισμένα καθήκοντα: αλλαγές λέξεων, αναδιατυπώσεις προτάσεων, και ούτω καθεξής. Διότι, βαθιά μέσα τους έχουν την πεποίθηση (μια πίστη θρησκευτικού χαρακτήρα) ότι δεν υπάρχει κανένα κείμενο που να μην χρειάζεται επιμέλεια. Όλοι, συγγραφείς και μεταφραστές, είναι αμαρτωλοί. Αυτοί δεν είναι. Παντογνώστες και πανεπόπτες, φέρνουν τους πάντες στον ίσιο δρόμο. Το θέμα δεν είναι ότι υπάρχουν καλοί και κακοί επιμελητές. Η όλη θεωρία και πρακτική της επιμέλειας έχει φονταμενταλιστική βάση και δεν καταλαβαίνω πώς δεν μπορείς να δεις κάτι τόσο προφανές.

 

[Palavra]

Προσωπικά πάντως, έχω να καταθέσω ότι η επιμελήτριά μου με έχει σώσει αρκετές φορές. Αυτό δε σημαίνει ότι η μετάφραση δεν ήταν προσεκτική ή ότι δεν είχα κάνει αρκετό έλεγχο. Θυμάμαι ωστόσο χαρακτηριστικά ένα πραγματολογικό παράδειγμα, μια εθνική αργία χώρας της Κεντρικής Ευρώπης, που δεν είχα βρει ελληνική απόδοση. Ωστόσο, υπήρχε. Και ευτυχώς υπήρχε και η επιμελήτρια για να το δει.

Αυτό δε σημαίνει ότι συμφωνώ πάντα με τις αλλαγές που γίνονται. Όταν, ωστόσο, αυτές είναι επουσιώδεις, και όταν ξέρεις ότι ο άνθρωπος που θα δει το κείμενό σου είναι καλοπροαίρετος και καλός επαγγελματίας, τότε είναι πολύ καλύτερο να συνεργάζεσαι. Το τελικό όφελος το έχει ο αναγνώστης.

Και όσο για τους συγγραφείς, εγώ έχω έναν στο μυαλό μου -πολύ γνωστό- που εάν έφταναν τα χειρόγραφά του στο κοινό όπως τα γράφει, και δεν του τα επιμελούνταν κανείς, θα κλαίγανε μανούλες.

 

[Palavra]

Και 5 πολύ ωραία κείμενα του Γιάννη Χάρη (ένα είναι δηλαδή, αλλά σε 5 δόσεις):

• Ο επιμελητής εκδόσεων και η θεά Τζούνο [για την επιμέλεια εκδόσεων, 1]
• Tα «ανεύστοχα» και το δικαίωμα του αναγνώστη [για την επιμέλεια εκδόσεων, 2]
• Ο Βενέδικτος, το Πάρκο και η Τρέμπιτζοντ [για την επιμέλεια εκδόσεων, 3]
• H γενναιοδωρία των σοφών [για την επιμέλεια εκδόσεων, 4]
• H γενναιοδωρία των σοφών (B') [για την επιμέλεια εκδόσεων, 5]

 

[nickel]

Εγώ θα ήμουν πρόθυμος να ακούσω προτάσεις, ρεαλιστικές προτάσεις, από ανθρώπους που γνωρίζουν την ελληνική πραγματικότητα, σε όσο γίνεται περισσότερες διαστάσεις της, και έχουν προτάσεις να κάνουν για το πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί η διαδικασία της επιμέλειας και ο ρόλος του επιμελητή. Τι θα συμβουλεύατε έναν εκδότη σαν καλοί μάνατζερ; Γιατί αν πάτε τώρα σε εκδότη και του πείτε ότι δεν του χρειάζονται οι επιμελητές, ή θα σας κοιτάξει περίεργα (άλλα τού λέει η πείρα του) ή θα σας κοιτάξει στο στιλ «έλα, παππού μου, να σου δείξω τα αμπελοχώραφά σου» (διότι κάποια άλλη πατέντα έχει ανακαλύψει ο άνθρωπος — ή ο τσαρλατάνος). Θα αποφύγω επιμελώς την περιπτωσιολογία. Ένα μόνο θα σας πω: ότι δεν θα με μεταπείσετε και θα χάνουμε το χρόνο μας αν η συζήτηση περιοριστεί στο χρειάζονται ή δεν χρειάζονται οι επιμελητές. Χρειάζονται. Και άμα λέτε ότι δεν χρειάζονται, είναι σαν να μου λέτε ότι έχετε περιορισμένη γνώση της ελληνικής πραγματικότητας — που είμαι βέβαιος ότι δεν ισχύει. Απλώς γενικεύετε προσωπικές εμπειρίες που ήταν τραυματικές.

Ο Θέμης κατέθεσε προς το παρόν μια ιδέα, αλλά οφείλω να πω ότι το μοντέλο του δεν μπορεί να λειτουργήσει· θα μπορούσε να ισχύσει στην περίπτωση «μπουτίκ», όχι κανονικού εκδοτικού οίκου.

 

[nickel]

Αναρωτιέμαι πάντως: μήπως είναι θελημένα τα λάθη στην τελευταία παράγραφο, ακριβώς για να δείξει την αξία του επιμελητή;
Είναι τόσο πολλά που δύσκολα θα έρχονταν τυχαία, όλα σε ένα μέρος του κειμένου. Προσθέστε και το απανταχουσα (= απαντούσα) στη δεύτερη σειρά.

Όλο το κείμενο, με τις τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις είναι φτιαχτό, για να προκαλέσει το ενδιαφέρον και να φέρει κόσμο στη συνάντηση της Πέμπτης. Ενοχλείται μάλιστα ο newtonian από το θράσος, όπως λέει, της πρώτης προσέγγισης. Αλλά θα ήθελα να προσθέσω κάτι: προβλέπεται ότι στο μέλλον για πολλά είδη μετάφρασης δεν θα έχουμε μεταφραστές, μόνο επιμελητές. Τη μετάφραση θα την αναλαμβάνει κάποιο προχωρημένο πρόγραμμα μηχανικής μετάφρασης. Σε άλλους χώρους (π.χ. βιβλία αναφοράς) πάντα υπήρχαν επιμελητές και πάντα θα υπάρχουν.

 

[rogne]

Η όλη θεωρία και πρακτική της επιμέλειας έχει φονταμενταλιστική βάση

Μήπως, Νευτώνειε, εννοείς θεμελιοκρατική βάση; ;)

δεν καταλαβαίνω πώς δεν μπορείς να δεις κάτι τόσο προφανές

Τυπική επωδός κάθε καλού φονταμενταλιστή (αλλά και θεμελιοκράτη!)...

Θυμίζω και μια γνωστή πρόσφατη ιστορία περί επιμέλειας, διδακτική από πολλές απόψεις.

 

[newtonian]

Η λύση του Themis είναι ρεαλιστική. Οι εκδότες πληρώνουν και τη μετάφραση και την επιμέλεια, ενώ θα μπορούσαν να βρουν καλό μεταφραστή, να τον πληρώνουν καλύτερα και να μην πληρώνουν επιμέλεια. Ο καλός μεταφραστής δεν χρειάζεται επιμέλεια, μόνο διόρθωση σφαλμάτων του πληκτρολόγιου. Η επιμέλεια σε ένα καλό μετάφρασμα κατά κανόνα το καταστρέφει. Είναι προτιμότερο να παραμείνουν δυο-τρεις αβλεψίες του μεταφραστή παρά να καταστραφεί ολόκληρο το βιβλίο από τον αδαή ή πεφυσιωμένο επιμελητή (συνήθως και τα δύο) που διορθώνει το ύφος επί το ομαλότερο (κι ας έχει ιδρώσει ο μεταφραστής, επιστρατεύοντας γνώση, πείρα, και έμπνευση, για να μεταφέρει το ύφος του πρωτοτύπου). Η ελληνική πραγματικότητα είναι η εξής. Οι εκδότες παίρνουν τα δικαιώματα ενός βιβλίου και το δίνουν στον πρώτο τυχαίο, άπειρο ή ανεπαρκή μεταφραστή πληρώνοντάς τον ψιχία. Προφανώς υποθέτουν ότι ο επιμελητής, τον οποίο επίσης πληρώνουν, θα κάνει τη μετάφραση αξιοπρεπή. Αυτό ξέρουμε ότι δεν είναι εφικτό. Μια κακή ή φτωχή μετάφραση δεν σώζεται με επιμέλεια. Και μια καλή μετάφραση, στην οποία ασελγούν οι επιμελητές βάσει των ισοπεδωτικών κριτηρίων τους, καταστρέφεται. Δεν ξέρω ποια εξιδανικευμένη εικόνα επιμελητή έχει ο Nickel στον νου του. Η εικόνα αυτή δεν ανταποκρίνεται στην ελληνική πραγματικότητα. Όλοι μας έχουμε τραυματικές εμπειρίες και ξέρουμε πολύ καλά τις στρεβλώσεις της ελληνικής αγοράς που συνιστούν πια κανόνα, όχι εξαιρέσεις. Αν υπάρχει κάποιος που δεν βλέπει το πράγμα ρεαλιστικά, αυτός είναι ο Nickel που μάλλον ζει σε άλλες σφαίρες και δεν έχει σαφή αντίληψη της ελληνικής πραγματικότητας. Πιστεύει ότι καλώς έχουν τα πράγματα; Αν όχι, ο ίδιος τι προτείνει; Και γιατί αντιπαρέρχεται τις προσωπικές τραυματικές εμπειρίες ωσάν να είναι απομονωμένα περιστατικά χωρίς γενικότερη σημασία;

 

[sarant]

Να μου επιτρέψεις πάντως, αγαπητέ Νευτώνειε, να σου πω ότι κλέβεις στη συζήτηση, διότι ταιριάζεις τον (πολύ) καλό μεταφραστή με τον "αδαή ή πεφυσιωμένο" επιμελητή. Ή κλέβεις, ή πιστεύεις ότι το ένα επάγγελμα αποτελείται κυρίως από καλούς ενώ στο άλλο υπεραντιπροσωπεύονται οι αδαείς και οι πεφυσιωμένοι -πράγμα που είναι χειρότερο από το να κλέβεις.

Εκτός αυτού, επίτρεψέ μου να σου πω ότι αποφθέγματα όπως "ο καλός μεταφραστής δεν χρειάζεται επιμελητή" προσβάλλουν συνομιλητές σου -το γράφω για την περίπτωση που δεν το συνειδητοποιείς.

 

[pax]

Νομίζω ότι όλη η παραπάνω συζήτηση δείχνει πόσο ενδιαφέρον έχει το ζήτημα των «ορίων της επιμέλειας και του επιμελητή», που είναι και το θέμα της εκδήλωσης. Ο διάλογος προβλέπεται καυτός...

Να πω μόνο από τη σκοπιά ενός επιμελητή ότι η οπτική που αναφέρουν οι φίλοι μεταφραστές παραπάνω είναι πολύ αποσπασματική. Αν το μόνο που χρειάζεται ένα βιβλίο (και ιδίως μεταφρασμένο) είναι μια τυπογραφική διόρθωση, τότε τι θα έπρεπε να κάνει ένας επιμελητής αν συναντήσει μπροστά του τη φράση «οι άξονες της γης είναι κεκλιμένοι» ή διαβάσει κάπου για την παραγωγή «βενζοϊκoύ υδατάνθρακα»; Να αδιαφορήσει γιατί είναι σωστά ορθογραφημένα ή να παρέμβει; Και αν σε ένα κείμενο υπάρχουν ασυνταξίες, αθέλητοι ξενισμοί κλπ;

Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι οι επιμελητές δεν δουλεύουν μόνο με καλά βιβλία, καλούς συγγραφείς ή καλές μεταφράσεις, αλλά και με κακά ή πρόχειρα κείμενα.

Η πρακτική που αναφέρει παραπάνω ο newtonian (αντιπαρέρχομαι τη λαθροχειρία που επισημαίνει ο sarant), δηλαδή το ότι για λόγους κόστους οι εκδότες προσλαμβάνουν ανεπαρκείς επαγγελματίες (ή και καθόλου επαγγελματίες) δεν σημαίνει ότι τα επαγγέλματα του μεταφραστή και του επιμελητή δεν υφίστανται ή δεν έχουν κανόνες και όρια. Προφανώς ένας επιμελητής δεν πρέπει να «διορθώνει το ύφος επί το ομαλότερο (κι ας έχει ιδρώσει ο μεταφραστής, επιστρατεύοντας γνώση, πείρα, και έμπνευση, για να μεταφέρει το ύφος του πρωτοτύπου)», πρέπει όμως ενίοτε -επιστρατεύοντας κι αυτός γνώση, πείρα, και έμπνευση (φαντάζομαι να αναγνωρίζετε ότι κι εμείς έχουμε από αυτά)- να βάζει αιχμές σε ένα κείμενο που ο μεταφραστής (αν και ίδρωσε) το εξομάλυνε άνευ λόγου.

Άλλωστε, όπως λέει και ο Themis, αν ο ίδιος ήταν εκδότης θα έδινε όλα τα λεφτά στους μεταφραστές, θα απαιτούσε καλή μετάφραση, θα ήταν σε θέση να την ελέγχει, και θα τους έδινε οικονομικά κίνητρα για να το κάνουν. Αυτόν τον έλεγχο που αναφέρει, ποιος τον κάνει αν δεν μπορεί ο εκδότης (γιατί π.χ. δεν ξέρει ή γιατί βγάζει 500 βιβλία το χρόνο), και μέχρι πού φτάνει (αν π.χ. παρά τις απαιτήσεις του, η μετάφραση δεν είναι τόσο καλή όσο θα 'θελε);

 

[newtonian]

@sarant. Βεβαίως υπάρχουν και κακοί ή τυχαίοι μεταφραστές. Η ύπαρξή τους διαιωνίζεται με την πρακτική της επιμέλειας. Η εξίσωση «ελαττωματική μετάφραση + επιμέλεια = καλό αποτέλεσμα» για μένα δεν ισχύει, είναι πρακτικά αδύνατη. Το υβρίδιο της «συνεργασίας» είναι ελαττωματικό, κρύβει τις ουσιαστικές ατέλειες κάτω από μια καλοσκουπισμένη επιφάνεια "ορθών" ελληνικών (άλλωστε, πραγματική συνεργασία δεν υπάρχει, μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις όταν απαιτήσει πιεστικά ο μεταφραστής να δει και να εγκρίνει ή να απορρίψει ο ίδιος όποιες αλλαγές προταθούν• το τυπικό συμβόλαιο που φτιάχνει ο εκδότης δεν μιλάει για συνεργασία, λέει ότι ο εκδότης έχει το δικαίωμα να επιφέρει αλλαγές δια του επιμελητή.)
Κι έπειτα, αν ο επιμελητής είναι τόσο καλός ώστε να επιτύχει καλό αποτέλεσμα με μια κακή μετάφραση (πράγμα που θα του στοιχίσει πολύ σε χρόνο, μόχθο και σπάσιμο νεύρων) γιατί επιμελείται και δεν μεταφράζει;
Υπάρχει και η εξίσωση «καλή μετάφραση + καλή επιμέλεια = άψογο αποτέλεσμα». Ναι, αλλά αυτό είναι σπάνιο, είναι εξαίρεση στον κανόνα της ελληνικής πραγματικότητας, όπως γίνονται τα πράγματα σε αυτήν την χώρα σε όλους τους τομείς.
Δεν νομίζω ότι προσβάλλω κανέναν όταν λέω ότι ο καλός μεταφραστής δεν χρειάζεται επιμελητή. Αν μια καλή μετάφραση χρειάζεται επιμελητή, τότε και μια καλή επιμέλεια χρειάζεται επι-επιμελητή, και πάει λέγοντας επ’ άπειρον. Δηλαδή, δεν θα κάνουμε τίποτε άλλο από τα επιμελούμαστε ο έναν τον άλλον σε μια ατέρμονη σειρά.

@pax. Λες ότι «αν το μόνο που χρειάζεται ένα βιβλίο (και ιδίως μεταφρασμένο) είναι μια τυπογραφική διόρθωση, τότε τι θα έπρεπε να κάνει ένας επιμελητής αν συναντήσει μπροστά του τη φράση «οι άξονες της γης είναι κεκλιμένοι» ή διαβάσει κάπου για την παραγωγή «βενζοϊκoύ υδατάνθρακα»; Να αδιαφορήσει γιατί είναι σωστά ορθογραφημένα ή να παρέμβει; Και αν σε ένα κείμενο υπάρχουν ασυνταξίες, αθέλητοι ξενισμοί κλπ;»

Για αυτά φταίει ο εκδότης που για να συμπιέσει το κόστος ανέθεσε τη μετάφραση σε ανεπαρκή μεταφραστή και μετά βάζει τον επιμελητή να βουλώσει όλες τις τρύπες, μία μία, σε ένα σουρωτήρι, να το μετατρέψει δηλαδή σε κουτάλα. Ο άνθρωπος είναι κακός επαγγελματίας, δεν ξέρει να διαλέξει συνεργάτες ή ξέρει μεν ποια πρέπει να είναι η ορθή πρακτική αλλά δεν την εφαρμόζει γιατί δεν τον συμφέρει οικονομικά. (Αυτό μου το έχουν εξομολογηθεί κυνικά οι ίδιοι.) Υπάρχουν εκατοντάδες βιβλία μεταφρασμένης λογοτεχνίας μεγαλοεκδοτών που είναι κατεστραμμένα λόγω κακής μετάφρασης και εξομαλυντικής επιμέλειας. Τι διαβάζεις τον Χ ξένο σημαντικό συγγραφέα τι τον Ψ τι τον Φ, το ύφος είναι το ίδιο, άοσμο και άχρωμο. Θύματα αυτής της κατάστασης είναι οι συγγραφείς και οι αναγνώστες. Εκτελεστές του «εγκλήματος» είναι το τρίο εκδότη-μεταφραστή-επιμελητή που ανέλαβαν να κάνουν τη βρώμικη δουλειά. Αντιλαμβάνομαι από τη γραφή σου ότι είσαι καλός και ευσυνείδητος επιμελητής. Δεν βλέπεις πόσο στρεβλή είναι η κατάσταση; Τι προτείνεις;