Ι. Τα αρχικά όλων των κύριων ονομάτων γράφονται πάντοτε με κεφαλαίο γράμμα, ενώ τα αρχικά των κοινών ονομάτων γράφονται κατά κανόνα με μικρό γράμμα, πλην συγκεκριμένων ειδικών περιπτώσεων.
Επομένως, με κεφαλαίο αρχικό γράφονται:
α) τα κύρια ονόματα προσώπων (ανθρωπωνύμια). Επισημαίνεται ότι με κεφαλαίο γράφεται μόνο το πρώτο γράμμα κάθε ονόματος. Εξάλλου, το όνομα γράφεται πρώτο και το επώνυμο δεύτερο:
Σταύρος Δήμας, Ανδρούλλα Βασιλείου, Γκόρντον Μπράουν, Karl von Kempis, Charles de Gaulle
Δύο επισημάνσεις:
— Στα κοινοτικά κείμενα, ιδίως στα νομοθετικά (π.χ. στο σημείο των υπογραφών), τα ξένα ονόματα δεν μεταγράφονται κατά κανόνα στα ελληνικά, αλλά αφήνονται όπως στο πρωτότυπο.
— Ενίοτε στα κοινοτικά κείμενα το επώνυμο γράφεται με όλα τα γράμματα κεφαλαία. Ο έλληνας μεταφραστής ακολουθεί στο σημείο αυτό την πρακτική του πρωτοτύπου.
β) τα κύρια ονόματα ζώων (ζωωνύμια): Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις για την κλωνοποίηση της Ντόλης.
γ) τα κύρια ονόματα πραγμάτων όπως κτιρίων, εφημερίδων, πλοίων κ.λπ.: Η υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης έγινε στο Ζάππειο. Η Ελευθεροτυπία εκδίδεται στην Αθήνα. Ο τορπιλισμός της Έλλης έγινε το 1940.
δ) τα εθνικά και τα πατριδωνυμικά: Ο πρόεδρος της Επιτροπής είναι Πορτογάλος. Ο ευρωβουλευτής που υπέβαλε την ερώτηση είναι Θεσσαλός. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζει προγράμματα για τη βελτίωση της κατάστασης των Ρομά.
Όταν όμως τα εθνικά ή τα πατριδωνυμικά έχουν θέση επιθέτου, γράφονται στα κοινοτικά κείμενα με μικρό αρχικό (αντίθετη είναι η πρακτική που ακολουθείται συχνά στην Ελλάδα ως προς το θέμα αυτό*): Ο πρόεδρος της Επιτροπής είναι γνωστός πορτογάλος πολιτικός. Ορισμένοι θεσσαλοί βουλευτές δεν συμφώνησαν με το έργο ανασύστασης της Κάρλας.
Με μικρό αρχικό γράφονται και τα επίθετα που παράγονται από εθνικά ή πατριδωνυμικά: Το ρωσικό φυσικό αέριο που παίρνει η Ελλάδα είναι μειωμένο λόγω προβλημάτων μεταφοράς.
* Για παράδειγμα, ο Γ. Μπαμπινιώτης, στο Ορθογραφικό λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ, Αθήνα, 2008, αναφέρει επί λέξει (στη σ. 97 του ένθετου Ορθογραφικού Παραρτήματος) ότι γράφονται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα τα εθνικά —πατριδωνυμικά— ακόμη και ως επίθετα. Την ίδια άποψη διατυπώνει και ο Οδηγός των εκδόσεων Πατάκη (σ. 106 του πρώτου τόμου). Στη Γραμματική Holton κ.ά. (σημείο 2.1.4, σ. 34) τα εθνικά και τα πατριδωνυμικά δεν θεωρούνται επίθετα αλλά ουσιαστικά, ακόμη και όταν έχουν θέση επιθέτου. Ουσιαστικά και όχι επίθετα θεωρεί τα εθνικά και τα πατριδωνυμικά και ο Μ. Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του (σημείο 282, σ. 128 επ.). Την πρακτική που ακολουθείται στον παρόντα Οδηγό συνιστούν, μεταξύ άλλων, οι καθηγητές Ε. Κριαράς και Δ. Μαρωνίτης.
Με μικρό γράφονται επίσης τα ονόματα των γλωσσών (και στο σημείο αυτό μερικοί ακολουθούν στην Ελλάδα αντίθετη πρακτική): Θα υπάρχει διερμηνεία από τα αγγλικά και τα γαλλικά προς τα ελληνικά.
ε) τα τοπωνύμια και οι γεωγραφικές ονομασίες:
Στο Λουξεμβούργο και στις Βρυξέλλες εδρεύουν πολλοί διεθνείς οργανισμοί. Το ακρωτήριο Ταίναρο είναι το νοτιότερο σημείο της Πελοποννήσου.
Για τα τοπωνύμια και τις γεωγραφικές ονομασίες πρέπει να επισημανθούν τα εξής:
i) Όταν το τοπωνύμιο ή η γεωγραφική ονομασία αποτελείται από δύο ή περισσότερες λέξεις που είναι απαραίτητες για τον σαφή προσδιορισμό του/της, τότε όλες οι λέξεις (πλην των άρθρων) γράφονται με κεφαλαίο αρχικό:
η Νέα Νότια Ουαλία, η Κάτω Σαξονία, ο Μέλας Δρυμός, η Μαύρη Θάλασσα, η Ερυθρά Θάλασσα, ο Βισκαϊκός Κόλπος, το Λευκό Όρος, το Σαν Φρανσίσκο
Όταν όμως το τοπωνύμιο ή η γεωγραφική ονομασία προσδιορίζεται με απόλυτη ακρίβεια και χωρίς ένα από τα συστατικά μέρη του, τότε το μη αναγκαίο συστατικό μέρος (το οποίο πολλές φορές παραλείπεται στην πράξη) μπορεί —και συνιστάται— να γράφεται με μικρό αρχικό:
το Αιγαίο πέλαγος, η Μεσόγειος θάλασσα, η Βαλτική θάλασσα, ο Νείλος ποταμός
Το ίδιο συμβαίνει καταρχήν όταν ο κατά κυριολεξία γεωγραφικός όρος προηγείται, γιατί στην περίπτωση αυτή δεν είναι συνήθως απαραίτητος για τον σαφή προσδιορισμό του τοπωνυμίου ή της γεωγραφικής ονομασίας:
η λίμνη Παμβώτιδα, το ακρωτήριο Ταίναρο, ο ποταμός Αμαζόνιος
Όταν όμως ο κατά κυριολεξία γεωγραφικός όρος προηγείται μεν, αλλά είναι απαραίτητος για τον σαφή προσδιορισμό του τοπωνυμίου ή της γεωγραφικής ονομασίας, τότε γράφεται με κεφαλαίο αρχικό:
το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, η Θάλασσα των Σαργασών, το Τρίγωνο των Βερμούδων
ii) Τα άρθρα, οι προθέσεις και οι σύνδεσμοι που περιέχει το τοπωνύμιο γράφονται με μικρό αρχικό:
η Λωρίδα της Γάζας, το Όρος των Ελαιών
iii) Για τα τοπωνύμια και τις γεωγραφικές ονομασίες που περιέχουν τα επίθετα βόρειος, νότιος, ανατολικός, δυτικός, κεντρικός, ισχύουν τα εξής:
Όταν το προσδιοριστικό επίθετο δεν αποτελεί τμήμα γεωγραφικού όρου, πρέπει να γράφεται με μικρό αρχικό• όταν όμως αποτελεί τμήμα γεωγραφικού όρου, πρέπει να γράφεται με κεφαλαίο αρχικό. Επομένως: βόρεια Αμερική (= το βόρειο τμήμα της Αμερικής, μη προσδιοριζόμενο επακριβώς), Βόρεια Αμερική (= η υποήπειρος της αμερικανικής ηπείρου)• βόρεια Ελλάδα (= το βόρειο τμήμα της Ελλάδας, μη προσδιοριζόμενο επακριβώς), Βόρεια Ελλάδα (= γεωγραφικός όρος που δηλώνει το σύνολο των διαμερισμάτων της Μακεδονίας και της Θράκης). Ομοίως:
ο Βόρειος Πόλος (γεωγραφικός όρος), η βόρεια Γαλλία (το βόρειο τμήμα της Γαλλίας), η Νότια Αφρική (η χώρα), η νότια Αφρική (το νότιο τμήμα της αφρικανικής ηπείρου), η κεντρική Ασία (= το κεντρικό τμήμα της ασιατικής ηπείρου), Δυτική Όχθη (= η συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της Μέσης Ανατολής)
Στα αγγλικά και τα γαλλικά χρησιμοποιούνται ενίοτε διαφορετικοί όροι για τις δύο περιπτώσεις:
South Africa — southern Africa, Afrique du Sud — Afrique méridionale
Σε μερικές περιπτώσεις όροι αυτού του είδους δεν έχουν μόνο γεωγραφική διάσταση, αλλά εμπεριέχουν και ιστορικοπολιτικές συνδηλώσεις. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να γράφονται με κεφαλαία τα αρχικά:
οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, τα Δυτικά Βαλκάνια
στ) τα ονόματα των ημερών της εβδομάδας και των μηνών:
Δευτέρα, Τρίτη κ.ο.κ. — Ιανουάριος, Μάρτιος κ.ο.κ.
Αντίθετα, τα ονόματα των εποχών γράφονται με μικρό αρχικό: άνοιξη, καλοκαίρι.
ζ) τα ονόματα των εορτών (εορτωνύμια): τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, το Ραμαζάνι, τα Παναθήναια κ.λπ.
η) η λέξη Θεός και τα συνώνυμά της (Πανάγαθος, Μεγαλοδύναμος κ.λπ.), όταν χρησιμοποιούνται με την έννοια του μοναδικού υπέρτατου όντος (όχι, για παράδειγμα, για τους θεούς του Ολύμπου ή για τους «θεούς» των γηπέδων), η λέξη Παναγία —όταν χρησιμοποιείται με την έννοια της μητέρας του Ιησού Χριστού και όχι μεταφορικά— και τα συνώνυμά της (Θεοτόκος, Μεγαλόχαρη κ.λπ.) και η λέξη Μεσσίας, όταν αναφέρεται στον Χριστό. Αντίθετα, τα ονόματα των θρησκειών και των οπαδών τους γράφονται με μικρό αρχικό:
χριστιανισμός, μουσουλμανισμός, βουδισμός κ.λπ. — χριστιανός, μουσουλμάνος, βουδιστής κ.λπ.
θ) οι ονομασίες επιστημονικών και εκπαιδευτικών θεσμών και ιδρυμάτων: η Ακαδημία Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Όταν, όμως, η δήλωση δεν είναι ειδική και εξατομικευμένη αλλά γενική και αόριστη (δεν προσδιορίζεται κάποιο συγκεκριμένο ίδρυμα), τότε οι σχετικές λέξεις γράφονται με μικρό αρχικό:
Τα πανεπιστήμια και τα πολυτεχνεία αυτής της χώρας είναι πολύ υψηλού επιπέδου.
ι) οι ονομασίες επιστημών και τεχνών σε επίσημους τίτλους: καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, διδάκτορας Φυσικής
ια) οι ονομασίες των χρονικών υποδιαιρέσεων της γεωλογίας, της παλαιοντολογίας, της προϊστορίας, της πρωτοϊστορίας και της ιστορίας: η Πρωτογεωμετρική, το Καινοζωικό, ο Μεσαίωνας, η Αναγέννηση, ο Μεσοπόλεμος
Όταν, όμως, οι λέξεις αυτού του είδους χρησιμοποιούνται ως επίθετα ή μεταφορικά, γράφονται με μικρό αρχικό:
Στο μουσείο εκτίθενται σαρκοφάγοι από την πρωτογεωμετρική περίοδο. Η κατάσταση που επικρατεί στις φυλακές της χώρας αυτής είναι πραγματικός μεσαίωνας.
ιβ) τα ονόματα ουράνιων σωμάτων:
Ο πυρήνας της Γης έχει διάμετρο 6 900 χιλιόμετρα. Ο Ήλιος είναι ο αστέρας του ηλιακού μας συστήματος.
Όταν, όμως, οι όροι αυτοί δεν χρησιμοποιούνται με την έννοια του ουράνιου σώματος αλλά με άλλες έννοιες, γράφονται με μικρό αρχικό:
Η ελληνική γη είναι εύφορη. Το μέλλον των Κυπρίων στη γη των προγόνων τους.
Ειδικά, για τη λέξη ήλιος πρέπει να επισημανθεί ότι γράφεται με κεφαλαίο μόνο σε αστρονομικά, αστροφυσικά και συναφή επιστημονικά συμφραζόμενα. Στις άλλες περιπτώσεις, που είναι και οι συντριπτικά περισσότερες στα κοινοτικά κείμενα, γράφεται με μικρό αρχικό:
Εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως το νερό, ο ήλιος και η βιομάζα. Διαφοροποίηση του παράκτιου τουρισμού, ο οποίος παύει να εξαρτάται από το τρίπτυχο «θάλασσα, ήλιος, άμμος».
ιγ) οι επιστημονικές ονομασίες φυτών και ζώων, όταν αναφέρονται για να δηλώσουν το γένος ή ταξινομικό άθροισμα μεγαλύτερο από το γένος (δηλαδή: οικογένεια, τάξη, ομοταξία, συνομοταξία, βασίλειο).
Τα Ορθόπτερα είναι μια τάξη της ομοταξίας των Εντόμων.
Στη διωνυμική ονοματολογία, που εφαρμόζεται στη βιολογία, το πρώτο όνομα είναι το όνομα του γένους (κεφαλαίο αρχικό) και το δεύτερο το όνομα του είδους (μικρό αρχικό). το Χηνοπόδιο το λευκό, ο Canis lupus, ο Felis silvestris.
ιδ) τα σημεία του ορίζοντα:
Η Μπουρκίνα Φάσο περιβάλλεται από το Μαλί προς Βορρά και Δύση, τον Νίγηρα και το Μπενίν ανατολικά, το Τόγκο, τη Γκάνα και την Ακτή Ελεφαντοστού προς Νότο.
Με κεφαλαίο αρχικό γράφονται οι όροι αυτοί και όταν χρησιμοποιούνται μεταφορικά:
Ανήκομεν εις την Δύσιν. Πολλοί φοιτητές στρέφονται για τις σπουδές τους προς την Ανατολή. Πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια για τη βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ Βορρά και Νότου.
ιε) οι τίτλοι συγγραμμάτων και έργων λογοτεχνίας και τέχνης:
Εισαγωγή στο Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, Ο Κατάδικος, Έγκλημα και Τιμωρία, Αξιωματικός Περιπόλου
Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι τα τελευταία χρόνια ο κανόνας αυτός έχει ατονήσει πολύ. Μάλιστα, όταν ο τίτλος είναι αρκετά μακροσκελής, συνιστάται να γράφεται με κεφαλαίο μόνο το αρχικό γράμμα της πρώτης λέξης (αλλά όλος ο τίτλος να γράφεται με πλάγια γράμματα).
Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων | Κοινός πρακτικός οδηγός για τα πρόσωπα που συμβάλλουν στη σύνταξη των κοινοτικών κειμένων | Ένας ήρωας του καιρού μας | Η μικρή κυρία του μεγάλου σπιτιού
ιστ) τα σύμβολα των μονάδων μέτρησης που προέρχονται από ονόματα προσώπων. Επομένως: V (βολτ), γιατί προέρχεται από το όνομα του ιταλού φυσικού Volta• W (βατ), γιατί προέρχεται από το όνομα του άγγλου μηχανικού Watt• Ν (νιούτον), γιατί προέρχεται από το όνομα του Νεύτωνα (Newton) κ.ο.κ. (αλλά: s, kg κ.ο.κ., γιατί δεν προέρχονται από ονόματα προσώπων).
Όμως, οι ονομασίες των μονάδων μέτρησης γράφονται πάντοτε με μικρό αρχικό, ακόμη και αν προέρχονται από ονόματα προσώπων: βολτ, βατ, αμπέρ, καντέλα κ.ο.κ.
Όσον αφορά τα προθέματα που χρησιμοποιούνται συχνά μπροστά από τις μονάδες μέτρησης επισημαίνεται ότι τα σύμβολα για προθέματα από το μέγα (Μ) και άνω, δηλαδή γίγα (G), τέρα (T) κ.λπ. γράφονται με κεφαλαία (π.χ.: MΗz). Όλα τα άλλα γράφονται με μικρά. Όμως οι ονομασίες των προθεμάτων γράφονται με όλα τα γράμματα μικρά (π.χ.: μεγαβάτ).
Με μικρό αρχικό γράφονται και οι νομισματικές μονάδες: ευρώ, δολάριο, λίρα κ.ο.κ.
Επομένως, με κεφαλαίο αρχικό γράφονται:
α) τα κύρια ονόματα προσώπων (ανθρωπωνύμια). Επισημαίνεται ότι με κεφαλαίο γράφεται μόνο το πρώτο γράμμα κάθε ονόματος. Εξάλλου, το όνομα γράφεται πρώτο και το επώνυμο δεύτερο:
Σταύρος Δήμας, Ανδρούλλα Βασιλείου, Γκόρντον Μπράουν, Karl von Kempis, Charles de Gaulle
Δύο επισημάνσεις:
— Στα κοινοτικά κείμενα, ιδίως στα νομοθετικά (π.χ. στο σημείο των υπογραφών), τα ξένα ονόματα δεν μεταγράφονται κατά κανόνα στα ελληνικά, αλλά αφήνονται όπως στο πρωτότυπο.
— Ενίοτε στα κοινοτικά κείμενα το επώνυμο γράφεται με όλα τα γράμματα κεφαλαία. Ο έλληνας μεταφραστής ακολουθεί στο σημείο αυτό την πρακτική του πρωτοτύπου.
β) τα κύρια ονόματα ζώων (ζωωνύμια): Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις για την κλωνοποίηση της Ντόλης.
γ) τα κύρια ονόματα πραγμάτων όπως κτιρίων, εφημερίδων, πλοίων κ.λπ.: Η υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης έγινε στο Ζάππειο. Η Ελευθεροτυπία εκδίδεται στην Αθήνα. Ο τορπιλισμός της Έλλης έγινε το 1940.
δ) τα εθνικά και τα πατριδωνυμικά: Ο πρόεδρος της Επιτροπής είναι Πορτογάλος. Ο ευρωβουλευτής που υπέβαλε την ερώτηση είναι Θεσσαλός. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζει προγράμματα για τη βελτίωση της κατάστασης των Ρομά.
Όταν όμως τα εθνικά ή τα πατριδωνυμικά έχουν θέση επιθέτου, γράφονται στα κοινοτικά κείμενα με μικρό αρχικό (αντίθετη είναι η πρακτική που ακολουθείται συχνά στην Ελλάδα ως προς το θέμα αυτό*): Ο πρόεδρος της Επιτροπής είναι γνωστός πορτογάλος πολιτικός. Ορισμένοι θεσσαλοί βουλευτές δεν συμφώνησαν με το έργο ανασύστασης της Κάρλας.
Με μικρό αρχικό γράφονται και τα επίθετα που παράγονται από εθνικά ή πατριδωνυμικά: Το ρωσικό φυσικό αέριο που παίρνει η Ελλάδα είναι μειωμένο λόγω προβλημάτων μεταφοράς.
* Για παράδειγμα, ο Γ. Μπαμπινιώτης, στο Ορθογραφικό λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ, Αθήνα, 2008, αναφέρει επί λέξει (στη σ. 97 του ένθετου Ορθογραφικού Παραρτήματος) ότι γράφονται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα τα εθνικά —πατριδωνυμικά— ακόμη και ως επίθετα. Την ίδια άποψη διατυπώνει και ο Οδηγός των εκδόσεων Πατάκη (σ. 106 του πρώτου τόμου). Στη Γραμματική Holton κ.ά. (σημείο 2.1.4, σ. 34) τα εθνικά και τα πατριδωνυμικά δεν θεωρούνται επίθετα αλλά ουσιαστικά, ακόμη και όταν έχουν θέση επιθέτου. Ουσιαστικά και όχι επίθετα θεωρεί τα εθνικά και τα πατριδωνυμικά και ο Μ. Τριανταφυλλίδης στη Γραμματική του (σημείο 282, σ. 128 επ.). Την πρακτική που ακολουθείται στον παρόντα Οδηγό συνιστούν, μεταξύ άλλων, οι καθηγητές Ε. Κριαράς και Δ. Μαρωνίτης.
Με μικρό γράφονται επίσης τα ονόματα των γλωσσών (και στο σημείο αυτό μερικοί ακολουθούν στην Ελλάδα αντίθετη πρακτική): Θα υπάρχει διερμηνεία από τα αγγλικά και τα γαλλικά προς τα ελληνικά.
ε) τα τοπωνύμια και οι γεωγραφικές ονομασίες:
Στο Λουξεμβούργο και στις Βρυξέλλες εδρεύουν πολλοί διεθνείς οργανισμοί. Το ακρωτήριο Ταίναρο είναι το νοτιότερο σημείο της Πελοποννήσου.
Για τα τοπωνύμια και τις γεωγραφικές ονομασίες πρέπει να επισημανθούν τα εξής:
i) Όταν το τοπωνύμιο ή η γεωγραφική ονομασία αποτελείται από δύο ή περισσότερες λέξεις που είναι απαραίτητες για τον σαφή προσδιορισμό του/της, τότε όλες οι λέξεις (πλην των άρθρων) γράφονται με κεφαλαίο αρχικό:
η Νέα Νότια Ουαλία, η Κάτω Σαξονία, ο Μέλας Δρυμός, η Μαύρη Θάλασσα, η Ερυθρά Θάλασσα, ο Βισκαϊκός Κόλπος, το Λευκό Όρος, το Σαν Φρανσίσκο
Όταν όμως το τοπωνύμιο ή η γεωγραφική ονομασία προσδιορίζεται με απόλυτη ακρίβεια και χωρίς ένα από τα συστατικά μέρη του, τότε το μη αναγκαίο συστατικό μέρος (το οποίο πολλές φορές παραλείπεται στην πράξη) μπορεί —και συνιστάται— να γράφεται με μικρό αρχικό:
το Αιγαίο πέλαγος, η Μεσόγειος θάλασσα, η Βαλτική θάλασσα, ο Νείλος ποταμός
Το ίδιο συμβαίνει καταρχήν όταν ο κατά κυριολεξία γεωγραφικός όρος προηγείται, γιατί στην περίπτωση αυτή δεν είναι συνήθως απαραίτητος για τον σαφή προσδιορισμό του τοπωνυμίου ή της γεωγραφικής ονομασίας:
η λίμνη Παμβώτιδα, το ακρωτήριο Ταίναρο, ο ποταμός Αμαζόνιος
Όταν όμως ο κατά κυριολεξία γεωγραφικός όρος προηγείται μεν, αλλά είναι απαραίτητος για τον σαφή προσδιορισμό του τοπωνυμίου ή της γεωγραφικής ονομασίας, τότε γράφεται με κεφαλαίο αρχικό:
το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, η Θάλασσα των Σαργασών, το Τρίγωνο των Βερμούδων
ii) Τα άρθρα, οι προθέσεις και οι σύνδεσμοι που περιέχει το τοπωνύμιο γράφονται με μικρό αρχικό:
η Λωρίδα της Γάζας, το Όρος των Ελαιών
iii) Για τα τοπωνύμια και τις γεωγραφικές ονομασίες που περιέχουν τα επίθετα βόρειος, νότιος, ανατολικός, δυτικός, κεντρικός, ισχύουν τα εξής:
Όταν το προσδιοριστικό επίθετο δεν αποτελεί τμήμα γεωγραφικού όρου, πρέπει να γράφεται με μικρό αρχικό• όταν όμως αποτελεί τμήμα γεωγραφικού όρου, πρέπει να γράφεται με κεφαλαίο αρχικό. Επομένως: βόρεια Αμερική (= το βόρειο τμήμα της Αμερικής, μη προσδιοριζόμενο επακριβώς), Βόρεια Αμερική (= η υποήπειρος της αμερικανικής ηπείρου)• βόρεια Ελλάδα (= το βόρειο τμήμα της Ελλάδας, μη προσδιοριζόμενο επακριβώς), Βόρεια Ελλάδα (= γεωγραφικός όρος που δηλώνει το σύνολο των διαμερισμάτων της Μακεδονίας και της Θράκης). Ομοίως:
ο Βόρειος Πόλος (γεωγραφικός όρος), η βόρεια Γαλλία (το βόρειο τμήμα της Γαλλίας), η Νότια Αφρική (η χώρα), η νότια Αφρική (το νότιο τμήμα της αφρικανικής ηπείρου), η κεντρική Ασία (= το κεντρικό τμήμα της ασιατικής ηπείρου), Δυτική Όχθη (= η συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της Μέσης Ανατολής)
Στα αγγλικά και τα γαλλικά χρησιμοποιούνται ενίοτε διαφορετικοί όροι για τις δύο περιπτώσεις:
South Africa — southern Africa, Afrique du Sud — Afrique méridionale
Σε μερικές περιπτώσεις όροι αυτού του είδους δεν έχουν μόνο γεωγραφική διάσταση, αλλά εμπεριέχουν και ιστορικοπολιτικές συνδηλώσεις. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να γράφονται με κεφαλαία τα αρχικά:
οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, τα Δυτικά Βαλκάνια
στ) τα ονόματα των ημερών της εβδομάδας και των μηνών:
Δευτέρα, Τρίτη κ.ο.κ. — Ιανουάριος, Μάρτιος κ.ο.κ.
Αντίθετα, τα ονόματα των εποχών γράφονται με μικρό αρχικό: άνοιξη, καλοκαίρι.
ζ) τα ονόματα των εορτών (εορτωνύμια): τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, το Ραμαζάνι, τα Παναθήναια κ.λπ.
η) η λέξη Θεός και τα συνώνυμά της (Πανάγαθος, Μεγαλοδύναμος κ.λπ.), όταν χρησιμοποιούνται με την έννοια του μοναδικού υπέρτατου όντος (όχι, για παράδειγμα, για τους θεούς του Ολύμπου ή για τους «θεούς» των γηπέδων), η λέξη Παναγία —όταν χρησιμοποιείται με την έννοια της μητέρας του Ιησού Χριστού και όχι μεταφορικά— και τα συνώνυμά της (Θεοτόκος, Μεγαλόχαρη κ.λπ.) και η λέξη Μεσσίας, όταν αναφέρεται στον Χριστό. Αντίθετα, τα ονόματα των θρησκειών και των οπαδών τους γράφονται με μικρό αρχικό:
χριστιανισμός, μουσουλμανισμός, βουδισμός κ.λπ. — χριστιανός, μουσουλμάνος, βουδιστής κ.λπ.
θ) οι ονομασίες επιστημονικών και εκπαιδευτικών θεσμών και ιδρυμάτων: η Ακαδημία Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Όταν, όμως, η δήλωση δεν είναι ειδική και εξατομικευμένη αλλά γενική και αόριστη (δεν προσδιορίζεται κάποιο συγκεκριμένο ίδρυμα), τότε οι σχετικές λέξεις γράφονται με μικρό αρχικό:
Τα πανεπιστήμια και τα πολυτεχνεία αυτής της χώρας είναι πολύ υψηλού επιπέδου.
ι) οι ονομασίες επιστημών και τεχνών σε επίσημους τίτλους: καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, διδάκτορας Φυσικής
ια) οι ονομασίες των χρονικών υποδιαιρέσεων της γεωλογίας, της παλαιοντολογίας, της προϊστορίας, της πρωτοϊστορίας και της ιστορίας: η Πρωτογεωμετρική, το Καινοζωικό, ο Μεσαίωνας, η Αναγέννηση, ο Μεσοπόλεμος
Όταν, όμως, οι λέξεις αυτού του είδους χρησιμοποιούνται ως επίθετα ή μεταφορικά, γράφονται με μικρό αρχικό:
Στο μουσείο εκτίθενται σαρκοφάγοι από την πρωτογεωμετρική περίοδο. Η κατάσταση που επικρατεί στις φυλακές της χώρας αυτής είναι πραγματικός μεσαίωνας.
ιβ) τα ονόματα ουράνιων σωμάτων:
Ο πυρήνας της Γης έχει διάμετρο 6 900 χιλιόμετρα. Ο Ήλιος είναι ο αστέρας του ηλιακού μας συστήματος.
Όταν, όμως, οι όροι αυτοί δεν χρησιμοποιούνται με την έννοια του ουράνιου σώματος αλλά με άλλες έννοιες, γράφονται με μικρό αρχικό:
Η ελληνική γη είναι εύφορη. Το μέλλον των Κυπρίων στη γη των προγόνων τους.
Ειδικά, για τη λέξη ήλιος πρέπει να επισημανθεί ότι γράφεται με κεφαλαίο μόνο σε αστρονομικά, αστροφυσικά και συναφή επιστημονικά συμφραζόμενα. Στις άλλες περιπτώσεις, που είναι και οι συντριπτικά περισσότερες στα κοινοτικά κείμενα, γράφεται με μικρό αρχικό:
Εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως το νερό, ο ήλιος και η βιομάζα. Διαφοροποίηση του παράκτιου τουρισμού, ο οποίος παύει να εξαρτάται από το τρίπτυχο «θάλασσα, ήλιος, άμμος».
ιγ) οι επιστημονικές ονομασίες φυτών και ζώων, όταν αναφέρονται για να δηλώσουν το γένος ή ταξινομικό άθροισμα μεγαλύτερο από το γένος (δηλαδή: οικογένεια, τάξη, ομοταξία, συνομοταξία, βασίλειο).
Τα Ορθόπτερα είναι μια τάξη της ομοταξίας των Εντόμων.
Στη διωνυμική ονοματολογία, που εφαρμόζεται στη βιολογία, το πρώτο όνομα είναι το όνομα του γένους (κεφαλαίο αρχικό) και το δεύτερο το όνομα του είδους (μικρό αρχικό). το Χηνοπόδιο το λευκό, ο Canis lupus, ο Felis silvestris.
ιδ) τα σημεία του ορίζοντα:
Η Μπουρκίνα Φάσο περιβάλλεται από το Μαλί προς Βορρά και Δύση, τον Νίγηρα και το Μπενίν ανατολικά, το Τόγκο, τη Γκάνα και την Ακτή Ελεφαντοστού προς Νότο.
Με κεφαλαίο αρχικό γράφονται οι όροι αυτοί και όταν χρησιμοποιούνται μεταφορικά:
Ανήκομεν εις την Δύσιν. Πολλοί φοιτητές στρέφονται για τις σπουδές τους προς την Ανατολή. Πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια για τη βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ Βορρά και Νότου.
ιε) οι τίτλοι συγγραμμάτων και έργων λογοτεχνίας και τέχνης:
Εισαγωγή στο Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, Ο Κατάδικος, Έγκλημα και Τιμωρία, Αξιωματικός Περιπόλου
Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι τα τελευταία χρόνια ο κανόνας αυτός έχει ατονήσει πολύ. Μάλιστα, όταν ο τίτλος είναι αρκετά μακροσκελής, συνιστάται να γράφεται με κεφαλαίο μόνο το αρχικό γράμμα της πρώτης λέξης (αλλά όλος ο τίτλος να γράφεται με πλάγια γράμματα).
Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων | Κοινός πρακτικός οδηγός για τα πρόσωπα που συμβάλλουν στη σύνταξη των κοινοτικών κειμένων | Ένας ήρωας του καιρού μας | Η μικρή κυρία του μεγάλου σπιτιού
ιστ) τα σύμβολα των μονάδων μέτρησης που προέρχονται από ονόματα προσώπων. Επομένως: V (βολτ), γιατί προέρχεται από το όνομα του ιταλού φυσικού Volta• W (βατ), γιατί προέρχεται από το όνομα του άγγλου μηχανικού Watt• Ν (νιούτον), γιατί προέρχεται από το όνομα του Νεύτωνα (Newton) κ.ο.κ. (αλλά: s, kg κ.ο.κ., γιατί δεν προέρχονται από ονόματα προσώπων).
Όμως, οι ονομασίες των μονάδων μέτρησης γράφονται πάντοτε με μικρό αρχικό, ακόμη και αν προέρχονται από ονόματα προσώπων: βολτ, βατ, αμπέρ, καντέλα κ.ο.κ.
Όσον αφορά τα προθέματα που χρησιμοποιούνται συχνά μπροστά από τις μονάδες μέτρησης επισημαίνεται ότι τα σύμβολα για προθέματα από το μέγα (Μ) και άνω, δηλαδή γίγα (G), τέρα (T) κ.λπ. γράφονται με κεφαλαία (π.χ.: MΗz). Όλα τα άλλα γράφονται με μικρά. Όμως οι ονομασίες των προθεμάτων γράφονται με όλα τα γράμματα μικρά (π.χ.: μεγαβάτ).
Με μικρό αρχικό γράφονται και οι νομισματικές μονάδες: ευρώ, δολάριο, λίρα κ.ο.κ.
