Ο αντικειμενικός ιστορικός, αυτό το ιδεατό ον, όταν θα μελετήσει την πρόσφατη ιστορία μας, θα πρέπει να φωτίσει κάποια από τα μεγάλα και τα λιγότερο μεγάλα οικονομικά εγκλήματα — μερικά μπορεί να ξεκίνησαν με καλές προθέσεις. Οι Ολυμπιακοί θα μπορούσαν να είχαν αφήσει ελάχιστα αρνητικά και κυρίως θετικά αποτελέσματα. Οι πιο φρόνιμοι, από την πρώτη στιγμή της πρώτης υποψηφιότητας, πίστευαν ότι στη χώρα της ρεμούλας και της κακοδιαχείρισης οι ρωμαϊκοί θρίαμβοι εύκολα καταλήγουν σε πανωλεθρίες. Ας μην περιμένουμε, ωστόσο, μια αντικειμενική ανάλυση από τους πολιτικούς.
Και πολύ περισσότερο, δεν υπάρχει λόγος να βάζουμε τους Ολυμπιακούς ή το Χρηματιστήριο στη σημερινή συζήτηση, παρά μόνο για να διδαχτούμε και να μην επαναλάβουμε σφάλματα. Ο σημερινός σύμβουλος δεν μπορεί να σου πει «Ας μην έκανες τους Ολυμπιακούς» ή «ας μην είχες αφήσει το χρηματιστήριο να εξελιχτεί σε κρίση»· θα πρέπει να βρει λύσεις στα σημερινά δεδομένα.
Επίσης δεν στέκουν επιχειρήματα όπως «ακόμα κι αν ο δημόσιος τομέας δεν ήταν διογκωμένος, τα άτομα αυτά δεν θα μπορούσαν να απορροφηθούν από τον ιδιωτικό τομέα, άρα και πάλι για κρίση θα μιλούσαμε». Δεν στέκουν τέτοιες υποθέσεις, γιατί ο άλλος θα μπορούσε να σκεφτεί χίλια-δυο θετικά σενάρια λειτουργίας της οικονομίας αν το ίδιο το κράτος διαχειριζόταν σωστά τα δικά του οικονομικά και τη διοίκηση γενικότερα. Κανένας δεν μπορεί να υπολογίσει πόσες επενδύσεις έχουν χαθεί επειδή το κράτος παρακωλύει την ομαλότητα και ενισχύει ή παραβλέπει την ανωμαλία. (Ξαναλέω πάντως ότι το πρόβλημα του δημόσιου τομέα δεν είναι ποσοτικό αλλά ποιοτικό. Αν ένα τεράστιο δημόσιο λειτουργούσε αποδοτικά, θα είχαμε τεράστιο όφελος. Βεβαίως, το επιχείρημα των αντικρατιστών είναι ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει αποδοτικά το διογκωμένο κράτος. Όσο πιο μικρό είναι το κράτος, τόσο πιο μικρή ζημιά κάνει, λένε. Με το ίδιο επιχείρημα, πετάνε το κράτος έξω από δημόσιες επιχειρήσεις.)
Έχετε ωστόσο βάλει στη συνέχεια της συζήτησης τεράστια ζητήματα, που το καθένα θέλει και αξίζει το δικό του νήμα:
- υπερκατανάλωση. Πώς το σύστημα διατηρείται δημιουργώντας μη πραγματικές ανάγκες. Πώς επιχειρεί να τροφοδοτηθεί με το περίσσευμα του πλούσιου καταναλωτή και δημιουργεί τριβές και κρίσεις καθώς κλέβει το υστέρημα του ηλίθιου φτωχού που ονειρεύεται τη ζωή του πλούσιου.
- αποβιομηχάνιση της Δύσης. Είναι κρίση του συστήματος να δημιουργούνται δουλειές και νέες καταναλωτικές αγορές σε χώρες της Ανατολής; Κρίση του συστήματος είναι ότι λιγοστεύει τους καταναλωτές στη Δύση (τους ανατολίτες δεν τους έχει ακόμα ταΐσει αρκετά για να είναι σοβαροί καταναλωτές), οπότε απλώς τους υπερχρεώνει με δάνεια και φούσκες. Σε λίγο η μοναδική λύση (από πάνω) θα είναι η σεισάχθεια. Η λύση από κάτω θα είναι η λεηλασία — προς το παρόν, οι απελπισμένοι δεν κάνουν επαναστάσεις, απλώς λεηλατούν.
- πτώση των τιμών. Μια λύση για την Ελλάδα θα ήταν να μειωθούν όλες οι τιμές. Οι μισθοί, τα εργατικά, οι αμοιβές υπηρεσιών, οι τιμές των ξενοδοχείων, οι τιμές όλων των αγαθών και υπηρεσιών στο βαθμό που δεν εξαρτώνται από εισαγόμενα (π.χ. πετρέλαιο). Να γίνουμε μια φτηνότερη χώρα γενικά. Να το πετύχουμε γρήγορα αυτό με τις ελάχιστες απώλειες και όχι με τον οδυνηρό εξαναγκασμό της ύφεσης και της ανεργίας. Για να έρθει γρήγορα η αναθέρμανση από αύξηση του τουρισμού ή/και των επενδύσεων. Αλλά, είπαμε, όχι μόνο με το να γίνουμε φτηνότεροι / φτωχότεροι. Πρώτα και κύρια, με διαρθρωτικές αλλαγές (πρέπει να πέσει και το κόστος της διαφθοράς, πώς να το κάνουμε…).
- αγορά φακών. Δύσκολα θέματα τα παραπάνω, αλλά γι' αυτό εδώ δεν έχω ούτε καν στρεβλή άποψη.
Να αντιγράψω μια-δυο παραγράφους από σημερινό
άρθρο του Λουκά Τσούκαλη στην Καθημερινή:
Σίγουρα χρειάζονται αναπτυξιακά μέτρα, μόνον που πολλοί φαίνεται να έχουν στο μυαλό τους λεφτά που δεν υπάρχουν. Αναπτυξιακά μέτρα για την Ελλάδα σημαίνει κυρίως μείωση της γραφειοκρατίας και της διαφθοράς, κράτος δικαίου, ορθολογική διαχείριση του δημόσιου πλούτου, ριζική μεταρρύθμιση στην παιδεία, υγιής ανταγωνισμός σε κλάδους όπου κυριαρχούν οργανωμένες συντεχνίες και συμφέροντα. Δεν πρέπει όμως να έχουμε καμιά αυταπάτη. Αυτού του είδους τα αναπτυξιακά μέτρα θα συναντήσουν σθεναρή αντίσταση από τους βολεμένους - και είναι πολλοί, σε όλους τους χώρους. Ετσι άλλωστε κέρδιζε μέχρι χθες το χρεοκοπημένο μας σύστημα ευρύτερη κοινωνική αποδοχή, αν όχι απλώς ανοχή.
Θα πρέπει να κτιστούν νέες κοινωνικές συμμαχίες που ξεπερνούν παρωχημένα κομματικά σύνορα, που δίνουν πρωτεύοντα ρόλο στις νεότερες γενιές. Να κινητοποιηθούν δυνάμεις που βρέθηκαν για χρόνια στο περιθώριο της δημόσιας ζωής, να δοθεί προοπτική και όραμα σε μια κοινωνία που, ως επί το πλείστον, ιδιωτεύει.
Αν κρίνω από τη δεύτερη από τις παραπάνω παραγράφους, δεν είμαι μόνο εγώ ρομαντικός.