Πώς αναζητάμε μετάφραση επιστημονικής-τεχνικής ορολογίας;

Με αφορμή αυτή τη συζήτηση, θέλω να ρωτήσω κάτι που συχνά αναρωτιέμαι βλέποντας συζητήσεις μεταφραστών, εδώ και αλλού, που προσπαθούν να αποδώσουν έναν τεχνικό ή επιστημονικό όρο.

Γιατί μετά από μια σύντομη αναζήτηση πηγών στο ίντερνετ, κατά κανόνα στρέφονται όλοι στην λεξιπλασία; Γιατί δεν απευθύνονται πολύ απλά σε κάποιον που κατά πάσα πιθανότητα θα ξέρει πώς το λένε όντως αυτό το πράγμα; Σε κάποιον ειδικό;

Εν προκειμένω, αν είχα εγώ τη λέξη uncovering enzyme, θα ρωτούσα έναν γιατρό ειδικό στο αντικείμενο, θα έστελνα ένα mail στο πανεπιστήμιο ή σε κάποιο νοσοκομείο, κάτι τέτοιο (τα στοιχεία του οποίου θα έβρισκα μέσω ίντερνετ). Το κάνω κατά κόρον αυτό. Πρόσφατα π.χ. έστειλα μήνυμα στο τμήμα γεωλογίας του πανεπιστημίου για να μάθω πώς αποδίδονται στα ελληνικά οι υποδιαιρέσεις της γεωχρονολογικής κλίμακας. Θα μπορούσα να σκαλίσω στο ίντερνετ, να βρω πέντε έξι εκδοχές από ιστοσελίδες που μοιάζουν αξιόπιστες, μετά να το συζητήσω με συναδέλφους μεταφραστές (που σίγουρα κατέχουν την ελληνική, αλλά δεν κατέχουν τη γεωλογία) και να αποφασίσουμε τι; Στην ουσία, τι μας "ακούγεται καλύτερα". Το τι όντως λένε οι γεωλόγοι ή οι γιατροί ή ή ή μεταξύ τους (που είναι και το ζητούμενο εν τέλει, όχι πώς "μας φαίνεται" εμάς ότι "θα έπρεπε" να το λένε, αλλά πώς το λένε αυτοί που όντως το λένε), δεν μπορούμε να το αποφασίσουμε με διαβουλεύσεις σε fora.

Ίσως κάπου κάτι δεν έχω καταλάβει στο σκεπτικό των συναδέλφων που κάνουν αυτές τις συζητήσεις, αν έχω λάθος διορθώστε με.
 
Last edited by a moderator:

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Νομίζω πως το θέμα που θέτεις είναι πολύ σημαντικό και αξίζει συζήτηση. Την απάντησή μου για την ειδική περίπτωση, την προσθέτω στο νήμα από όπου ξεκίνησε η συζήτηση. Εδώ θέλω απλώς να συνεισφέρω ότι μου έχει τύχει (συχνά) για έναν όρο να παίρνω τρεις και τέσσερις απαντήσεις από ειδικούς (ένα πρόσφατο παράδειγμα εδώ) με αποτέλεσμα να πρέπει και πάλι να επιλέξω με τη «διαίσθησή» μου, τους αριθμούς στο γκουγκλ, και άλλα κριτήρια γενικής φύσης.
 

Zazula

Administrator
Staff member
Υπάρχουν όροι για το οποίους το κάθε ΑΕΙ χρησιμοποιεί δική του απόδοση. Υπάρχουν όροι που καθιερώθηκαν στην ελληνική γλώσσα τη δεκαετία τού '60 π.χ., και σήμερα είναι ξεχασμένοι απ' τους πολλούς και το google. Υπάρχουν ξενοσπουδαγμένοι καθηγητές που εισάγουν ξενισμούς στην ορολογία, δημιουργώντας αποδόσεις εκεί που δεν χρειάζεται. (Συχνά ακούς κάποιον ειδικό να μιλάει ελληνικά στο πεδίο του, κι αμέσως καταλαβαίνεις σε ποιο ημεδαπό ΑΕΙ ή σε ποια χώρα τής αλλοδαπής σπούδασε.) Υπάρχουν λάθος αποδόσεις στα λεξικά. Υπάρχουν πολλά έγκυρα κι αξιόπιστα έργα αναφοράς (παλιότερα επιστημονικά βιβλία και συγγράμματα, καθώς και εγκυκλοπαίδειες) που δεν είναι διαθέσιμα ψηφιοποιημένα ή στο διαδίκτυο. Υπάρχουν καλοί γνώστες τής ελληνικής ορολογίας ενός πεδίου, οι οποίοι όμως δεν γνωρίζουν καλά την ξένη γλώσσα που μας ενδιαφέρει. Υπάρχουν άπειρες παγίδες στο διαδίκτυο, με λάθη να διαιωνίζονται και να πολλαπλασιάζονται σε βάρος των σωστών. Υπάρχουν σημεία διάστασης μεταξύ ορολόγων, επιστημόνων και ομιλητών τής γλώσσας. Υπάρχουν όροι με δύο ή περισσότερες σημασίες εντός του ίδιου πεδίου, είτε στη ΓΠ είτε στη ΓΣ — ή και στις δύο.

Τα παραπάνω είναι διαπιστώσεις. Το συμπέρασμα όμως ποιο είναι; Ότι, φυσικά, είναι προφανές και αυτονόητο πως η λεξιπλασία απ' την πλευρά τού μεταφραστή για την απόδοση ενός όρου σε κείμενο όπου απαιτείται ορολογική ακρίβεια, αποτελεί υστατότατο (sic) μεταφραστικό μέσο και καλό είναι στην πλειονότητα των περιπτώσεων να αποφεύγεται. Επιλύει όμως αυτή η αρχή όλες τις μεταφραστικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει ένας μεταφραστής; Είναι εξίσου προφανές και αυτονόητο πως όχι.
 
Να πω ότι συμφωνώ με την Αόρατη Μελάνη, που χαίρομαι που έγινε Ορατή, όσον αφορά στην απόδοση επιστημονικών και δύσκολων όρων για τους οποίους πραγματικά δεν πρέπει να αποτελεί κριτήριο το εύηχον της απόδοσης ούτε η διαίσθηση του μεταφραστή, ούτε καν η υποθετική και μη ακριβής απόδοση σύμφωνα με κάποια πηγή του διαδικτύου.

Ωστόσο, έχοντας βρεθεί πάμπολλες φορές στη θέση του υποτιτλιστή που έχει αύριο να παραδώσει μία τέτοια ταινία είναι φύσει αδύνατον να ρωτήσεις το τμήμα Γεωλογίας, Ιατρικής, Φιλοσοφίας και να πάρεις απάντηση στα χρονικά περιθώρια που εσύ έχεις, εκτός εάν έχεις μπάρμπα στην Κορ... στο πανεπιστήμιο εννοώ, ή ο καλύτερος φίλος σου είναι γιατρός ή επιστήμονας στο συγκεκριμένο πεδίο που εσύ ψάχνεις. Γενικώς, δεν είναι αδύνατο αλλά θέλει και τύχη. Οπότε καταφεύγεις σε ένα έγκριτο φόρουμ όπως η Λεξιλογία και το συζητάς με άλλους ομοιοπαθείς που ίσως κατά καλή σου τύχη να έχουν τον μπάρμπα που λέγαμε και να σου πουν την απάντηση άκοπα ή να σου δώσουν μια πηγή ή παραπομπή που εσύ αγνοούσες.

Επαναλαμβάνω και κάτι που είχα πει σε διάφορες συζητήσεις σε άλλα θέματα. Η μετάφραση των υποτίτλων πρέπει να είναι ακριβής, αλλά η φράση κλειδί είναι 'στο μέτρο του δυνατού'. Τα δευτερόλεπτα που θα μείνει ο υπότιτλος στην οθόνη του θεατή για το ένζυμο αυτό είναι 0,08 και πιστεύω πως ακόμα και αν κάποιος ειδικός από το 1% του πληθυσμού καταλάβει ότι δεν το λένε έτσι όπως το έβαλε τελικά ο δαεμάνος, το κακό θα είναι μικρότερο από 1% και δεν θα αμαυρώσει την εικόνα των άλλων 1499 άψογων υποτίτλων.

Με τα βιβλία είναι αλλιώς και πρέπει να γίνεται η έρευνα και παραθέτω μάλιστα δικό μου παράδειγμα από τα παλιά τα χρόνια. Είχα κάποτε να κάνω ένα βιβλίο όπου ο ήρωας ήταν νοσοκόμος σε ασθενοφόρα και μιλούσε συχνά στον ασύρματο. Χρησιμοποιούσε λοιπόν κωδικούς ασυρμάτου Άλφα, Μπράβο κλπ. Τότε λοιπόν που είχα PSTN και το διαδίκτυο δεν ήταν όπως σήμερα και δεν υπήρχε φυσικά η Λεξιλογία για να ρωτήσω δεν μπορούσα να βρω τους κωδικούς αυτούς. Έτσι μια μέρα πήρα τον δρόμο και πήγα σε ένα νοσοκομείο και ρώτησα τους οδηγούς των ελληνικών ασθενοφόρων πώς τα λένε αυτά. Και μετά το διασταύρωσα και με έναν οικογενειακό φίλο ιπτάμενο στην αεροπορία.

Θέλω να πω δηλαδή ότι η έρευνα που αναφέρεις γίνεται μόνο αν έχεις χρόνο και είναι ένα βιβλίο που προλαβαίνεις να το διορθώσεις και να το δεις όσες φορές θέλεις.
 
Συμφωνώ με τον Zazula. Με εξαίρεση όρους καθιερωμένους (τους οποίους κιόλας βρίσκεις στο διαδίκτυο και στα σχετικά λεξικά, έντυπα κλπ) πολλές φορές οι ειδικοί ενός πεδίου δεν μπορούν να απαντήσουν σε ορολογικές και μεταφραστικές ερωτήσεις, εκτός κι αν έχουν οι ίδιοι ασχοληθεί με το αντικείμενο (της μετάφρασης) και γνωρίζουν πώς πρέπει να αποδοθεί ένας όρος. Είναι πάμπολλες οι περιπτώσεις εκείνες που ρωτάς π.χ. δικηγόρους και μηχανικούς (ακόμα και σπουδαγμένους στο εξωτερικό) πώς πρέπει να αποδοθεί ο x όρος και η απάντηση που λαμβάνεις είναι κάτι άσχετο (συνήθως κυριολεκτική μετάφραση) που τον προτείνουν επειδή ντρέπονται -ως ειδικοί που είναι- να πουν ότι δεν ξέρουν. Αυτό συμβαίνει περισσότερο στις αντίστροφες μεταφράσεις. Και ας μην πιάσουμε τους όρους που δεν έχουν μεταφραστεί στη γλώσσα-στόχο.
 

nickel

Administrator
Staff member
Μια από τις πρώτες σκέψεις που κάναμε όταν ξεκινήσαμε αυτόν το διαδικτυακό τόπο ήταν να στήσουμε γραμμές επικοινωνίας με διάφορους καθηγητές που θα μπορούσαν να μας δώσουν τα φώτα τους κάθε φορά που θα φτάναμε στο αμήν και θα είχαμε ξεπεράσει τα δικά μας ανιχνευτικά ή οροπλαστικά όρια. Διότι μπορεί στο νήμα που προκάλεσε την απορία της Αόρατης Μελάνης να δόθηκε η προσωρινή λύση με τον τρόπο που δόθηκε για την ανάγκη που κάλυψε, αλλά, αν ο όρος και η απόδοσή του υφίστανται στο διαδίκτυο κόντρα σε κάτι καλύτερο που κυκλοφορεί ήδη στην αθέατη πλευρά της επιστημονικής κοινότητας, τότε προδίδουμε το λόγο ύπαρξης της Λεξιλογίας στο διαδίκτυο.

Δεν έχουμε ανοίξει ακόμα τέτοιους διαύλους, κακώς, έχουμε τις δικαιολογίες μας, αλλά έχουμε και τα «αλλά» μας. Τα πιο πολλά «αλλά» τα είπαν ήδη οι παραπάνω. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι μας αρέσει στη Ελλάδα να λειτουργούμε με πολλά βιλαέτια και όχι με συλλογικότητες. Επιπλέον, αυτοί που θα έπρεπε να σκορπούν τη γνώση, τη φυλάνε σε σεντούκια. Μπορώ να αντιληφθώ τις σκοπιμότητες του μεταφραστή που έχει κάνει κτήμα του ένα σώμα εξειδικευμένης ορολογίας και δεν θέλει να το μοιραστεί στο διαδίκτυο με τους ανταγωνιστές του (έχω αντίλογο, αλλά δεν είναι εδώ αυτό το θέμα μας). Ωστόσο, στις μέρες που ακόμα και το αργό κράτος διοχετεύει λειτουργίες του στο διαδίκτυο, τα παρακάτω φαινόμενα δείχνουν περίεργες τουλάχιστον προσεγγίσεις στη γνώση:

Το Γραφείο Επιστημονικών Όρων και Νεολογισμών της Ακαδημίας Αθηνών δημοσιοποιεί τη δουλειά του κάθε 5-6 χρόνια σε έντυπα δελτία. (Σχετική γκρίνια εδώ.) Η νυν διευθύντρια δήλωσε σε ιστολόγιο:
«η μεταφορά της πληροφορίας από το Διαδίκτυο μέσω διαφόρων φορέων δεν είναι πάντα η πιο ασφαλής»
Αντίλογος: Στην εποχή μας είναι υποχρέωση των θεματοφυλάκων της πληροφορίας να φροντίζουν για την ασφαλή της διάδοση από το διαδίκτυο. Κάθε άλλη κουβέντα ανήκει στις προφάσεις εν αμαρτίαις.
Προσοχή: κατακρίνω εδώ την απαξιωτική προσέγγιση στο ρόλο του διαδικτύου. Άλλο κεφάλαιο είναι η κριτική στον τρόπο με τον οποίο κατέληξε το Γραφείο στις αποδόσεις κάποιων όρων. Όταν θα την κάνουμε, θα δείξει ότι τις πληροφορίες μας θα πρέπει να τις αντλήσουμε συμβουλευόμενοι πολλές πηγές, όσο γίνεται περισσότερες, και δεν θα διαλέξουμε πάντα με βάση το βαρύγδουπο όνομα που βρίσκεται πίσω από μια απόδοση.

Γράφει η φίλτατη Αόρατη: «έστειλα μήνυμα στο τμήμα γεωλογίας του πανεπιστημίου για να μάθω πώς αποδίδονται στα ελληνικά οι υποδιαιρέσεις της γεωχρονολογικής κλίμακας». Γιατί έπρεπε να το κάνεις αυτό; Γιατί να μπορώ εγώ να το μάθω αυτό στα αγγλικά από Wikipedia μέχρι δεν ξέρω πόσους πανεπιστημιακούς τόπους και να μην υπάρχουν και δέκα βασικά πράγματα στα ελληνικά, ανεβασμένα στο διαδίκτυο από τις έδρες; Γιατί να πρέπει, επειδή έχω δέκα βοηθήματα παραπάνω, να απαντάω σε ερωτήσεις για ονομασίες ζώων και φυτών και να μην έχουν ανεβάσει μια πλήρη βάση με λατινικές, αγγλικές, ελληνικές (επίσημες και λαϊκές) ονομασίες στο διαδίκτυο οι αρμόδιοι για αυτή τη γνώση;

Ωστόσο, ένα πράγμα που έχω καταλάβει και το ανέφερε ήδη ο Zazula είναι ότι και οι έδρες δεν συντονίζονται μεταξύ τους. Δεν θα έπρεπε όσοι διδάσκουν π.χ. γεωπληροφορική να έχουν σε συνεχή λειτουργία ένα δίκτυο που θα διασφάλιζε ότι (α) χρησιμοποιούν όλοι τους ίδιους όρους για την επιστήμη τους, (β) βρίσκουν γρήγορα μια κοινή απόδοση για κάθε νέο όρο που δημιουργείται έξω και (γ) κοινοποιούν μέσω διαδικτύου αυτή την ορολογία στους φοιτητές τους και τον υπόλοιπο κόσμο; Υποτίθεται ότι γνωρίζουν τη διεθνή και την εγχώρια βιβλιογραφία για το αντικείμενό τους, άρα και τις ορολογικές ισορροπίες («όχι, δεν μπορούμε να το πούμε έτσι, γιατί έτσι είναι ήδη αυτό»). Ταυτόχρονα, δεν είναι γλωσσολόγοι και καλό θα είναι, προτού καταλήξουν, να ρωτάνε και κανέναν γλωσσολόγο. Θα πρέπει επίσης να είναι έτοιμοι να πάρουν πίσω κι έναν όρο στον οποίο έχουν καταλήξει αν άλλοι εξίσου εξοικειωμένοι με το χώρο τους καταλήξουν σε πιο εύστοχες αποδόσεις. Καμιά φορά η τραμπάλα ανάμεσα στο «τι όντως λένε οι γεωλόγοι [...] μεταξύ τους» και το «πώς θα έπρεπε να το λένε» πρέπει να σταματά στο δεύτερο σκέλος.

Θα σταματήσω εδώ, για να μην κακοκαρδίσω άλλους ανθρώπους, αλλά όσο διάφορες ομάδες λειτουργούν με το σκεπτικό «αυτό είναι το δικό μου βιλαέτι», όσο οι εγωισμοί μπαίνουν πάνω από τη διάδοση σωστής γνώσης, τότε δεν είναι περίεργο αν ο άλφα ή ο βήτα μεταφραστής αποφασίσει ότι θα αρύεται κι αυτός τις αποδόσεις του από τη δική του παρεούλα.
 
Last edited:
Δεν μπορώ παρά να αναγνωρίσω την αλήθεια των όσων ειπώθηκαν.

Οι περιορισμοί της πιεστικής προθεσμίας είναι γνωστοί, και δεν αφορούν συγκεκριμένα τους υπότιτλους, αφορούν ακριβώς αυτό: την πιεστική προθεσμία.
Μου έχει τύχει να κάνω υπότιτλους σε ντοκυμαντέρ αλπινισμού, και σε λίγες μέρες να κατορθώσω να επικοινωνήσω με ορειβατικό σύλλογο και να πάρω απαντήσεις στις ερωτήσεις μου. Μου έχει τύχει να κάνω βιβλίο, και να μην προλάβω να πάρω τις απαντήσεις που ήθελα από τους φορείς όπου απευθύνθηκα, και να συμβιβαστώ με second best.

Γνωστή και η άγνοια των "ειδικών" στους τομείς τους, τόσο σε ό,τι αφορά τη μετάφραση όρων (πολύ συχνά χρησιμοποιούν τον ξένο όρο αυτούσιο, ας μην ξεχνάμε όμως ότι ίσως αυτό να είναι το ζητούμενο σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως οι υπότιτλοι) όσο και σε ό,τι αφορά τους ίδιους τους όρους (αν δεν είναι στο στενό αντικείμενο της ειδικότητάς τους), γνωστή και η ποικιλία απόψεων.

Είναι γεγονός ότι συχνά δεν υπάρχει τρόπος να αποφασίουμε ποια είναι η "σωστή" απόδοση, όταν οι γνώμες των ειδικών διίστανται και δεν υπάρχουν αξιόπιστες πηγές και δόκιμοι όροι.

Όμως νομίζω ότι θα πρέπει πρώτον να βεβαιωνόμαστε απόλυτα ότι εξαντλήσαμε τις δυνατότητες αναζήτησης έγκυρης πηγής, και δεύτερον όταν επιλέγουμε, να επιλέγουμε όχι με βάση την προσωπική αισθητική μας, αλλά εμπιστευόμενοι μια εξωτερική πηγή που θεωρούμε αξιόπιστη (τα κριτήρια τα αφήνω στην κοινή λογική). Αν ρωτήσουμε 5 γιατρούς και μας πουν άλλα ο καθένας, θα πρέπει να αποφασίσουμε ποιος από τους 5 μοιάζει να είναι πιο αξιόπιστος (λόγω μόρφωσης, ειδικότητας, ευφυίας, γλωσσομάθειας, κουλουπού), και να κρατήσουμε αυτο που μας έχει πει αυτός. Στο κάτω-κάτω προκειμένου για όρο που χρησιμοποιούν οι γιατροί, ένας γιατρός θα έχει καλύτερη αίσθηση του τι "ακούγεται καλά", του τι θα έλεγε ο ίδιος στους συναδέλφους ή τι θα θεωρούσε κατανοητό αν του το έλεγαν οι συνάδελφοι.


Ως προς το θέμα που έδωσε αφορμή για τη συζήτηση, εννοείται ότι καταννοώ το πρόβλημα και δεν αμφιβητώ τις προσπάθειες του συναδέλφου να το λύσει, κάθε άλλο. Το θέμα αυτό αποτέλεσε απλώς την αφορμή για να εκφράσω ένα προβληματισμό που έχω από καιρό.

Θυμάμαι ως τρανό παράδειγμα μια προ 4ετίας συζήτηση στο translatum με θέμα τη μετάφραση του biome, η οποία κρατά πάνω από ένα μήνα και καθένας λέει το μακρύ και το κοντό του ανάλογα με τη μόρφωση, την αισθητική και τις παραστάσεις του, και κανείς δεν έχει αναζητήσει μια αξιόπιστη πηγή περιβαλλοντικών όρων. Σε ενάμιση μήνα σχεδόν, θα περίμενα όλο και κάποιος να το έχει κάνει.
Τελικά παρέθεσα εγώ πηγή, τώρα που έτυχε να πέσω πάνω στη συζήτηση εκείνη. Τυχαίνει να είμαι βιολόγος και να έχω εξοικείωση με την ορολογία αυτή, γι' αυτό κι αμέσως μου χτύπησε παράξενα. Αλλά και βιολόγος να μην ήμουν, δε θα ρωτούσα (μόνο) σε μεταφραστικό φόρουμ, θα ρωτούσα στο πανεπιστήμιο, στο τμήμα περιβάλλοντος (θυμηθείτε μιλάμε για συζήτηση που κράτησε πάνω από ένα μήνα, όχι για κατάσταση τύπου "καίγομαι παιδιά σώστε με"). Τέτοιες καταστάσεις βλέπω συχνά πυκνά, γι' αυτό και προβληματίστηκα.

Και προφανώς δεν είναι όλες οι περιπτώσεις ίδιες. Άλλο να πιέζεσαι πολύ από χρόνο και να μην υπάρχουν όντως καθόλου πηγές, άλλο να είσαι χαλαρός και να μην αναζητάς πηγές, και ανάμεσα υπάρχει μια γκρίζα ζώνη με πολλές διαβαθμίσεις.

Το ζητούμενο είναι να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο και ενδεχομένως να προτείνουμε λύσεις.

Σκέφτομαι π.χ. έτσι πρόχειρα, ότι θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε βάσεις δεδομένων με τις πηγές που διαθέτει καθένας, ή/και με τα γνωστικά αντικείμενα που κατέχει καθένας, ή/και να επιδιώξουμε να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο επιστημονικών συμβούλων - πρόχειρες ιδέες off the top of my head.
 
Μόλις είδα το ποστ του Νίκελ, προφανώς γράφαμε ταυτόχρονα.

Πολύ σωστές οι παρατηρήσεις για τις έδρες και τους ειδικούς, δεν έχω κάτι να προσθέσω. Κι εγώ ακόμη αναρωτιέμαι γιατί η κυρία του πανεπιστημίου μου ζήτησε να πάω στο γραφείο της να παραλάβω το κείμενο (θα πάω μάλλον αύριο) και δεν μου το έστειλε με mail, ή γιατί δεν το έχουν ανεβάσει στο site τους (ελπίζω ότι θα το κάνουν, τι να πω).

Εγώ πάντως τα λίγα αξιόπιστα που μπορώ να καταθέσω στο συλλογικό καλάθι ορολογίας, ευχαρίστως να τα καταθέσω, και ευχαρίστως να βοηθώ όποιον χρειαστεί με τα έξτρα βοηθήματα που διαθέτω.
 
Χαχαχα.. Με έβαλες στη θέση μου και με έπιασες και αδιάβαστο...

Η αλήθεια είναι ότι διάβαζα άλλα εδώ μέσα (είναι τόσα πολλά! Ουφ!) και με αυτό δεν ασχολήθηκα...

Ευχαριστώ, θα το διαβάσω τώρα ενδελεχώς και μπορείς να με σηκώσεις για μάθημα την Τρίτη που θα ανοίξουν τα σχολεία... :)
 
Top