Τουρκικές λέξεις στην Ελληνική

[daeman]

βερεσέ [veresé] επίρρ. τροπ. : (για αγοραπωλησίες) με πίστωση: Στα σουπερμάρκετ δεν μπορείς να ψωνίσεις ~. ΦP (αυτά) τ΄ ακούω ~, χωρίς να τα παίρνω υπόψη, χωρίς να δίνω σημασία. τζάμπα και ~, μάταια, άδικα. || (ως ουσ.) το βερεσέ*. [τουρκ. veresiye] (ΛΚΝ)

Ιμάμ Μπαϊλντί & Ιωάννα Γεωργακοπούλου

Αυτά που λες εγώ τ' ακούω βερεσέ,
τα παραμύθια σου τ' ανθίστηκα πια τώρα...

 

[daeman]

αραμπάς ο [arabás] O1 : φορτηγή άμαξα με τέσσερις τροχούς, που την έσερναν βόδια ή άλογα και με επέκταση κάθε είδος κάρου. || (χλευ.) για χερσαίο μεταφορικό μέσο, υπερβολικά αργό. [τουρκ. araba `κάρο, τροχοφόρο΄ -ς] (ΛΚΝ)

 

[daeman]

τεκές ο [te<k>és] O13 : 1. μουσουλμανικό μοναστήρι: Aπό μακριά ξεχώριζε ο τρούλος του τεκέ. 2. καταγώγιο όπου συχνάζουν χασισοπότες. || (επέκτ.) χώρος γεμάτος από καπνούς τσιγάρων: Tεκέ το κάνατε εδώ μέσα; [τουρκ. tekke (από τα αραβ.) -ς]

ναργιλές ο [narjilés] & αργιλές ο [arjilés] O13 : είδος ανατολίτικης συσκευής καπνίσματος, που αποτελείται από ένα δοχείο με νερό, μέσα από το οποίο περνάει ο καπνός πριν φτάσει σε ένα μακρύ και ευλύγιστο σωλήνα, στο μαρκούτσι, που καταλήγει στο στόμα του καπνιστή: Πίνω / ρουφώ / καπνίζω το ναργιλέ. [τουρκ. nargile (από τα περσ.) -ς· αποβ. του αρχικού [n] από συμπροφ. με το άρθρο στην αιτ. και ανασυλλ. [ton-na > tona > ton-a]]

χασίς το [xasís] O (άκλ.) & (οικ.) χασίσι το [xasísi] O44 : α.ναρκωτικό που βγαίνει από τα άνθη του φυτού ινδική κάνναβη και που το καπνίζουν, το μασούν ή το εισπνέουν: ~ σε φούντα. β. το φυτό ινδική κάνναβη: Tον συνέλαβε η αστυνομία γιατί καλλιεργούσε ~. [τουρκ. haşiş (από τα αραβ.) & -ι]

μαστούρης ο [mastúris] O11 & μαστούρα η [mastúra] O25α : (λαϊκ.) 1. ο ναρκομανής: Aυτός είναι μεγάλος ~ / μεγάλη μαστούρα. 2. ο μαστουρωμένος. [τουρκ. mastur -ης· μαστούρ(ης) -α]

τσαρδί το [tsarδí] O43 : (οικ.) καλύβι ή υπόστεγο σκεπασμένο με κλαδιά, άχυρο ή καλάμια. || (επέκτ.) πρόχειρα φτιαγμένο σπιτάκι: Έστησε το ~ του κοντά στη θάλασσα. τσαρδάκι το YΠOKOP. [τουρκ. çardak -ι που θεωρήθηκε υποκορ.: τσαρδ(άκι) -ι (αναδρ. σχημ.)]

Τι να πρωτοβάλεις γι' αυτές εδώ τις λέξεις! Όλοι οι ρεμπέτες είχαν πολλά να πουν.
Διαλέγω ένα του Ανέστη Δελιά (από τη θρυλική Τετράδα του Πειραιά), Σούρα και Μαστούρα:

 

[Zazula]

Αυτό που οφείλουμε να έχουμε υπόψη μας είναι ότι τουρκικής προέλευσης είναι πολλά ανθρωπωνυμικά και (λιγότερα, πια, αφού εξελληνίστηκαν σε μεγάλο βαθμό) τοπωνυμικά. Υπάρχει το βιβλίο Ελληνικά επώνυμα τουρκικής προέλευσης (Δημήτριος Ε. Τομπαΐδης), καθώς επίσης και ένα σχετικό ιστολόγιο (εδώ η σελίδα για τα επώνυμα από Γ με τουρκική ρίζα: http://greeksurnames.blogspot.com/2009/03/blog-post_30.html).

Τέλος, να επισημάνω ότι ένας αρκετά χρήσιμος πίνακας με τις (εξελληνισμένες, πλέον) παλαιότερες λέξεις ξενικής (άρα και τουρκικής) προέλευσης υπάρχει στο λήμμα εξελληνίζω στο ΛΝΕΓ.

 

[daeman]

Σωστός ο Ζαζ! Πάλι με πρόλαβες!
Εδώ στη Θεσσαλία να δεις τι γίνεται! Τα περισσότερα χωριά έχουν δεύτερη ονομασία, συχνά τουρκική στον κάμπο και βλάχικη στα ορεινά, και πολλά είναι (ακόμα) γνωστότερα με την προηγούμενη, μη εξελληνισμένη ονομασία παρά με την τωρινή. Επίσης, έχω συναντήσει εδώ πάρα πολλά επώνυμα που προέρχονται από τουρκικές λέξεις, κυρίως από επαγγέλματα (Αλμπάνης, Καλατζής, Κανταρτζής, Μπακάλης, κ.λπ.)
Και ο πίνακας του ΛΝΕΓ που αναφέρεις είναι χρήσιμος, επειδή περιέχει πολλές λέξεις που δεν αναφέρονται στο Μείζον, αφού, όπως εξηγείται στη σημ. 2, επιλέχτηκαν κυρίως λέξεις που σπανίζουν πια, με το σκεπτικό ότι όσες χρησιμοποιούνται περιλαμβάνονται ως αυτόνομα λήμματα.

 

[Zazula]

Εμείς πάντως στα Σέρρας (και το σόι απ' την πλευρά της μητέρας μου, που 'ναι Μικρασιάτες), λένε Αλμπάντης και (κυρίως Ναλμπάντης), δηλαδή με -ντ- κι όχι -ν-, που είναι και πιο κοντά στην τουρκική ρίζα. Τη συγκεκριμένη λέξη την αναφέρω επειδή (κι εδώ είναι η αλλαγή των σημασιών με το πέρασμα του χρόνου), τη χρησιμοποιούμε και για να δηλώσουμε τον σκιτζή τεχνικό κ.τ.ό., ίσως επειδή ο πεταλωτής ξεπέταγε τη δουλειά στα γρήγορα. Τι να πρωτοπιάσουμε από τα τουρκικής προέλευσης ανθρωπωνυμικά, δεν θα τελειώσουμε ποτέ... :)

 

[daeman]

μπακίρι (το) ουσ. χαλκός | πληθ. μπακίρια, χάλκινα σκεύη [<τουρκ. bakιr]
μπακιρικό (το) ουσ. χάλκινο μαγειρικό σκεύος | συν. χάλκωμα
μπακιρένιος -ια, -ιο επίθ. ο χάλκινος
μπακιρώνω ρ. επιχαλκώνω
μπακίρωμα (το) ουσ. η επιχάλκωση
μπακιρτζής (ο) ουσ. ο κατασκευαστής χάλκινων μαγειρικών σκευών [<τουρκ. bakιrcι]

Κι ένας Μπακιρτζής όχι μπακιρένιος, ο Αργύρης:

Ο ξένος​

 

[JimAdams]

Πολύ όμορφα κομμάτια και τα δύο, κατά την ταπεινή μου γνώμη και με πληθώρα τούρκικων λέξεων!

 

[SBE]

Εμένα οι περισσότερες λέξεις που αναφέρετε μου είναι άγνωστες. Ίσως γιατί δεν είμαι από τη βόρεια Ελλάδα.

 

[daeman]

Εμενα οι περισσότερες λεξεις που αναφέρετε μου έιναι άγνωστες. Ίσως γιαίτ δεν είμαι από τη βόρεια Ελλάδα.

SBE, μη με παρεξηγείς, αντιλέγω φιλικά:
Κι εγώ που είμαι από τη νότια Ελλάδα (πιο νότια, μόνο η Γαύδος) και έζησα μέχρι τα 31 στην Αθήνα, γιατί ξέρω τις πιο πολλές (ίσως και λανθασμένα, με διαφοροποιημένη σημασία) χωρίς να έχω ασχοληθεί με το θέμα;
Βέβαια, αρκετές που δεν ήξερα τις πρωτοέμαθα στα Τρίκαλα (που αν και κεντρική, επηρεάζονται πολύ από τη βόρεια Ελλάδα) και άλλες λόγω έκθεσης στο ρεμπέτικο και την κουλτούρα του. Αλλά δεν πιστεύω ότι είναι γεωγραφικό το ζήτημα, τουλάχιστον όχι στον άξονα βορράς-νότος. Η γεωγραφική παράμετρος κττμγ παίζει ρόλο μόνο σε ιστορικό πλαίσιο (τα τοπικά ιδιώματα όσων περιοχών απελευθερώθηκαν πιο πρόσφατα από την τουρκική κατοχή είναι λογικό να περιλαμβάνουν λίγο περισσότερες τουρκικές λέξεις στο καθημερινό τους λεξιλόγιο), αλλά δεν πιστεύω πως είναι καθοριστική. Εξάλλου η Κρήτη είχε το μικρότερο χρονικό διάστημα τουρκικής κατοχής και τις περισσότερες τουρκικές λέξεις που ξέρω τις άκουγα εκεί από παιδί, αλλά τις ακούω και σήμερα. Σε όποιο χωριό της Ελλάδας και να πας θα ακούσεις τουρκικές λέξεις σε συχνή χρήση, περισσότερο από τους μεγαλύτερους, φυσικά.
Δεν ξέρω την καταγωγή σου και πού έζησες, αλλά με όλο το θάρρος θα αποτολμήσω μια υπόθεση (χωρίς καμιά πρόθεση να σε θίξω· το επαναλαμβάνω γιατί εύκολα παρεξηγιόμαστε όταν αναφέρεται η καταγωγή και ο τρόπος που μεγαλώσαμε): μήπως μεγάλωσες σε αστικό περιβάλλον όπου οι λέξεις τουρκικής προέλευσης θεωρούνταν λιγότερο ευπρεπείς;

 

[Palavra]

 

[tsioutsiou†]

μήπως μεγάλωσες σε αστικό περιβάλλον όπου οι λέξεις τουρκικής προέλευσης θεωρούνταν λιγότερο ευπρεπείς;

Σωστό. Αλλά το άλλο και βασικό είναι οι μικρασιατικές καταβολές στην οικογένεια. Mε άλλα λόγια έχει δίκιο και η SBS που λέει δεν τις ξέρω γιατί δεν είμαι βόρεια, γιατί στη Μακεδονία έγινε η μαζική προσφυγική εγκατάσταση.

btw. Για Κρήτη. Μου θύμισες μια Κρητικιά που λέει "τουρκοδουλειά" για την .."τσαπατσούλικη" (çapaçul) δουλειά :)

 

[SBE]

Δεν ξέρω την καταγωγή σου και πού έζησες, αλλά με όλο το θάρρος θα αποτολμήσω μια υπόθεση (χωρίς καμιά πρόθεση να σε θίξω· το επαναλαμβάνω γιατί εύκολα παρεξηγιόμαστε όταν αναφέρεται η καταγωγή και ο τρόπος που μεγαλώσαμε): μήπως μεγάλωσες σε αστικό περιβάλλον όπου οι λέξεις τουρκικής προέλευσης θεωρούνταν λιγότερο ευπρεπείς;

Σε μεταναστευτικό περιβάλλον, περισσότερο, αλλά και στη δυτική Ελλάδα. Η γιαγιά μου πιο συνηθισμένο είναι να φέρει τον πιττόρο παρά τον μπογιατζή (ή τον ελαιοχρωματιστή) να βάψει το σπίτι (αν και στα επίσημα θα πει ελαιοχρωματιστής).

 

[Palavra]

Ο μπογιατζής είναι τουρκική λέξη, πάντως ;)

 

[SBE]

Ο μπογιατζής είναι τουρκική λέξη, πάντως ;)

Ο πιττόρος όμως ειναι ιταλική.

 

[drsiebenmal]

Καλημέρχαμπα (KaliMerhaba), κατασκευή που χρησιμοποιείται σε κοινές προσπάθειες των δύο κοινοτήτων στη Γερμανία (και σιγά-σιγά, και πιο έξω), π.χ. σε αυτό το ελληνογερμανοτουρκικό αναγνωστικό, σε τηλεοπτικές εκπομπές κ.ά.

 

[sapere_aude]

Καλημέρχαμπα (KaliMerhaba)

Ή καλημέραμπα - το h του merhaba είναι σχεδόν άφωνο.

 

[drsiebenmal]

Ή καλημέραμπα - το h του merhaba είναι σχεδόν άφωνο.

Δίκιο έχεις, και γερμανικά να το διάβαζα, άφωνο θα ήταν. Απλώς δεν ξέρω τούρκικα και το 'γραψα σαν το χαμπέρι.

 

[Palavra]

Κανένα h στα τουρκικά δεν προφέρεται τόσο λαρυγγικό όσο το ελληνικό. Θυμάμαι που με κορόιδευαν ασύστολα τότε επί Γιούρο στην Τουρκία που τους έλεγα «Ρεχχχάγκελ».

Και μ' αυτά και μ' αυτά, έφτασα τα δυο χιλιάδες ποστ. Somebody shut me up!

 

[sapere_aude]

Κανένα h στα τουρκικά δεν προφέρεται τόσο λαρυγγικό όσο το ελληνικό. Θυμάμαι που με κορόιδευαν ασύστολα τότε επί Γιούρο στην Τουρκία που τους έλεγα «Ρεχχχάγκελ».

Βλ. και μεμέτης < Mehmet/Mehmed