Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα

[drsiebenmal]

...ενώ το σφυροκόπημα των μετοπών του Παρθενώνα ανήκει στον 6ο-7ο αιώνα...

Οπότε πιθανότατα έχεις δίκιο και για την ενδυμασία (για κάποιο λόγο, Παρασκευιάτικο μάλλον, σκεφτόμουνα «Μάρμαρα» άρα «Έλγιν» άρα «προεπαναστατική εποχή» και το μυαλό μου είχε κολλήσει στις αρχές του 19ου).

 

[Ambrose]

Ίσως αυτό που θα έπρεπε να είχε ξεκαθαριστεί σε αυτή τη συζήτηση και που προσπάθησε να γίνει στην αρχή, είναι το εξής: είναι η επιστροφή των μαρμάρων εθνική υπόθεση και γιατί; Είναι ζήτημα εθνικής υπερηφάνειας (το ίδιο π.χ. με την Αγιά Σοφιά, την Πόλη και τις χαμένες πατρίδες; ) Έχει συμβολική αξία; Είναι ζήτημα πολιτισμού (θέλουμε την αποκατάσταση του Παρθενώνα; ) Τι είναι; Γιατί αν είναι ζήτημα εθνικής περηφάνειας, είναι ένα πράγμα.

Αν είναι όμως ζήτημα πολιτισμού όπως διατείνονται (φοβερό το ξαφνικό ενδιαφέρον όλων των Ελλήνων για την αρχαία ελληνική τέχνη), τότε φυσικά οι εν λόγω διεκδικήσεις ουδεμία βάση έχουν. Αφενός μεν γιατί για να έχω πολιτισμό, πρώτα πρέπει να είμαι άξιος γι΄ αυτόν και με όλα αυτά που μόλις συζητήσαμε, αποδείχτηκε ότι έχουμε δουλειά μπροστά μας ακόμα για την κατάκτηση αυτής της αξιοσύνης, δεδομένου ότι οι στοιχειώδης αρχές πάνω στις οποίες μια τέτοια αξιοσύνη στηρίζεται ΑΠΟΥΣΙΑΖΟΥΝ παντελώς. Αφετέρου δε γιατί οποιαδήποτε τέτοια διεκδίκηση στο όνομα του πολιτισμού, θα πρέπει να στηρίζεται σε στοιχειώδη εντιμότητα, ειλικρίνεια και συνέπεια. Η οποία εδώ δεν υπάρχει! Και όχι μόνο δεν υπάρχει, αλλά αυτό που υπάρχει είναι ένα τσούρμο ζιζάνια που τον οποιοδήποτε καλό σπόρο πέσει θα ορμήξουν και θα τον φάνε (όπως γίνεται σταθερά εδώ και δεκαετίες ή αιώνες). Πώς η οποιαδήποτε τέτοια διεκδίκηση στο όνομα του πολιτισμού θα μπορούσε να υποστηριχθεί όταν συμβαίνουν τέτοια φαινόμενα; Και πώς θα μπορούσε να γίνει τέτοια αξίωση στο όνομα του πολιτισμού, όταν τον έχει γραμμένο στα παλιά της τα παπούτσια της η Ελλαδίτσα;

Πώς θέλουμε να είμαστε άξιοι στα μεγάλα (βλ. μάρμαρα), όταν δεν είμαστε ικανοί να είμαστε άξιοι στα μικρούλια (βλ. ένα τόσο δα βιντεάκι καταξιωμένου σκηνοθέτη);

Οπότε, ερωτώ και θα ήθελα μια ειλικρινή απάντηση: είναι ζήτημα πολιτισμού ή εθνικής υπερηφάνειας;

 

[Costas]

Η δική μου ειλικρινής απάντηση είναι: mu

Με τα κριτήρια που θέτεις, πιστεύεις στα σοβαρά ότι υπάρχει έθνος/συλλογική οντότητα που "δικαιούται" να μιλά και να διεκδικεί τον πολιτισμό; Δεν υπάρχει ένα ενιαίο "εμείς", έτσι που το θέτεις. Η διεκδίκηση αφορά κατ' εμέ ζητήματα κυριότητας και όχι αξιοσύνης. Από τη στιγμή που μπαίνει στη μέση η οντολογική, σχεδόν, αξιοσύνη, η συζήτηση παίρνει χρώμα είτε εθνικιστικό, είτε αποικιοκρατικό, ανάλογα από ποια πλευρά τοποθετείται κανείς.
Η κυριότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση των Ελγινείων είναι, εννοείται, πολύ περίπλοκο ζήτημα. Γι' αυτό και όσοι μιλούν για κλοπή απλώς δημαγωγούν. Αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν υπάρχει θέμα κυριότητας. Η συναλλαγή ανάμεσα στον εκπρόσωπο μιας αυτοκρατορίας και στον μονάρχη μιας άλλης με αντικείμενο τα έργα ενός αρχαίου πολιτισμού μοιραία αντιμετωπίζεται, 200 χρόνια μετά, με άλλα κριτήρια από εκείνα του 1800, από τη στιγμή που υπάρχει ένας λαός που νιώθει (όχι εντελώς αυθαίρετα, πώς να το κάνουμε!) ότι έχει ειδική σχέση με εκείνον τον αρχαίο. Ο σύγχρονος αυτός λαός δεν είναι υποχρεωμένος να δώσει εξετάσεις σε κανένα πάνελ της "διεθνούς κοινότητας" για το αν είναι αρκετά "πολιτισμένος" ώστε να τα δικαιούται. Η πατερναλιστική αυτή φρασεολογία θυμίζει τις ένδοξες ημέρες της αποικιοκρατίας και της Κοινωνίας των Εθνών. Οι καιροί αλλάζουν, τι να κάνουμε!

Θα αντέστρεφα μάλιστα το επιχείρημα: αν το θέσουμε ως θέμα πολιτισμού, τότε θα έλεγα ότι, αν θέλει η Βρετανία να δείξει ότι έχει περάσει σε ένα ανώτερο στάδιο πολιτισμού (σιγά...), οφείλει να επιστρέψει όλους τους θησαυρούς που άρπαξε από παντού την εποχή της κοσμοκρατορίας της. Άλλωστε, ως γνωστόν αυτό είναι το κύριο επιχείρημά τους ενάντια στην επιστροφή.

Επίσης, αν θέλει να δείξει ότι πιστεύει στην ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης (εδώ γελάμε...), πάλι πρέπει να επιστρέψει τα Ελγίνεια.

Ως προς το θέμα που έθιξε ο Cuno, αντιθέτως, που αφορά τη σύγχρονη αρχαιοκαπηλία, εγώ τουλάχιστον είμαι κάθετος. Οι απόψεις του είναι αρπαχτικές, τελεία και παύλα, και η κριτική που του άσκησε ο δε θυμάμαι πια πώς τον λένε, κατεδαφιστική.

 

[Rogerios]

...
Να αποσυρθεί βίντεο που παρουσιάζεται στο Μουσείο της Ακρόπολης και στο οποίο εμφανίζονται ανδρικές φιγούρες που σφυροκοπούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα, ζητά η Εκκλησία της Ελλάδος, υποστηρίζοντας ότι οι μορφές . ...

Θαρρώ πως έχω χάσει τη μπάλα...
Υπάρχει τελικά επίσημη παρέμβαση, διαμαρτυρία ή κάτι άλλο της Εκκλησίας της Ελλάδας; Καλό θα είναι να υπάρξει για να γίνει σε σοβαρότερες βάσεις η συζήτηση και να κρίνει ο καθένας μας με ασφαλέστερο τρόπο. Οι υπεύθυνοι του μουσείου όμως; Όσοι εξ αυτών φέρουν επιστημονικούς τίτλους γιατί λειτουργούν με περισσή βιασύνη σαν πολιτικοί ή απλοί "δημοσιοσχεσίτες";

Τα πράγματα είναι απλά: είναι ιστορικά διαπιστωμένο γεγονός η πρόκληση ζημιών από υποστηρικτές του Χριστιανισμού στα μνημεία της Ακρόπολης; είναι. Γιατί θα πρέπει ένα γεγονός να αποκρύπτεται; Ταυτόχρονα ας αναγνωρίσουμε και κάτι άλλο: η επί αιώνες χρήση του Παρθενώνα ως χριστιανικού ναού βοήθησε ώστε το μνημείο να διατηρηθεί σε καλή κατάσταση.

Πάμε, όμως, και σε κάτι άλλο για να μην τρελαθώ. Οι καταστροφές που συζητάμε έγιναν όντως τον 6ο-7ο αι. Πώς, στο καλό, είναι δυνατό οι μορφές στο φιλμ να "παραπέμπουν σε ορθόδοξους ιερείς". Πώς είναι δυνατό να θυμίζουν πιστοί και ενδεχομένως ιερείς του 6ου αι. ορθόδοξους κληρικούς, όπως τους αναγνωρίζει ο μέσος άνθρωπος σήμερα. Κανονικά δεν θα έπρεπε να θυμίζουν ούτε κληρικούς του 11 αι. Άρα, ή δεν τρέχει τίποτε, ή ο σκηνοθέτης έκανε φάουλ όσον αφορά την ιστορική πιστότητα. Κι έπειτα, "ορθόδοξους" σε αντιδιαστολή με τί; καθολικούς, οπαδούς του Άρειου, νεστοριανούς ή μονοφυσίτες; Και τί διακρίνει "ορθόδοξους" και "καθολικούς" τον 6ο αι.; Τί πάει να πει "ορθόδοξος ιερέας" για τον 6ο αι.;

Κατά τα λοιπά, αναμένω κι εγώ την ευκαιρία να επισκεφτώ το νέο μουσείο και να δω το φιλμ (θα το προλάβω άραγε αλογόκριτο;).

 

[Ambrose]

Μ' αρέσουν τα κοάν στο Ζεν, αρκεί να μην χρησιμοποιούνται ως μέσο παρέλκυσης από την συζήτηση και την επιχειρηματολογία.

Η έννοια της κυριότητας του Ελληνικού (ή οποιουδήποτε άλλου) κράτους επί των Ελγινείων δεν μπορεί να τεθεί καν, ούτε σε νομικό, ούτε σε οποιοδήποτε άλλο επίπεδο. Γι' αυτό άλλωστε, γίνεται και η προπαγάνδα με τον τρόπο που γίνεται.

Τώρα, από εκεί και πέρα, εγώ δεν μίλησα για εξετάσεις αξιοσύνης σε διεθνή πάνελ. Μίλησα καθαρά σε επίπεδο εσωτερικό. Και φιλοσοφικό. Επί της αρχής. Αν δεν υπάρχει αρχή, πώς θα υπάρξουν όλα τ' άλλα; Κοινώς, δεν με απασχολεί τι κάνουν οι Άγγλοι, γιατί δεν ζω στην Αγγλία. Με απασχολεί το σπίτι μου. Και αυτά που γίνονται μέσα σ' αυτό, δεν μ' αρέσουν καθόλου.

Δεν το θέτω εγώ σε επίπεδο πολιτισμό, η προπαγάνδα υπέρ της επιστροφής το θέτει σε αυτό το επίπεδο. Αν και αδιαμφισβήτητα, είναι πάνω απ΄ όλα ζήτημα σύγχρονου πολιτισμού και κυρίως πολιτιστικής στρατηγικής και πορείας. Της Ελλάδας. Αυτό είναι η ουσία σε όλη την ιστορία. Τίποτα άλλο.

Ποιο είναι κατά τη γνώμη σου το ένα (ή περισσότερα) επιχειρήματα υπέρ της επιστροφής των μαρμάρων; Υπενθυμίζω ότι εμείς ξεκινήσαμε αυτή την ιστορία, άρα πρέπει κάπως να την στηρίξουμε. Και υποστηρίζεις την επιστροφή μόνο των Ελγινείων ή και των άλλων αρχαιοτήτων (π.χ. αυτών που βρίσκονται στο Λούβρο); Γιατί δεν έχω καταλάβει μέχρι στιγμής τι ακριβώς υποστηρίζεις.Γιατί αν τεθούν ΟΛΕΣ οι αρχαιότητες του κόσμου στο τραπέζι, τότε εκεί ποιο θα είναι το καθολικό επιχείρημα και ποια η κυριότητα;

 

[drsiebenmal]

Είδα το επίμαχο σημείο του φιλμ πριν λίγο, στις ειδήσεις του MEGA. Οι μικροσκοπικές φιγούρες που καταστρέφουν τα γλυπτά στο αέτωμα του (χρωματιστού ακόμη ) Παρθενώνα δεν φοράνε ράσα, αλλά μακριούς χιτώνες με διάφορα χρώματα. Απεικονίζονται όμως να αποσπούν αγάλματα από το αέτωμα και να τα ρίχνουν καταγής για να δημιουργήσουν χώρο όπου υψώνουν έναν μεγάλο σταυρό.

Άρα απεικονίζονται προφανώς «υποστηρικτές του Χριστιανισμού» όπως το έθεσε σωστά ο Ρογέριος (και όπως είναι ιστορικά γνωστό). Τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο (κττγμ πάντα).

 

[Costas]

Η έννοια της κυριότητας του Ελληνικού (ή οποιουδήποτε άλλου) κράτους επί των Ελγινείων δεν μπορεί να τεθεί καν, ούτε σε νομικό, ούτε σε οποιοδήποτε άλλο επίπεδο. Γι' αυτό άλλωστε, γίνεται και η προπαγάνδα με τον τρόπο που γίνεται.

Δε συμφωνώ. Σε νομικό επίπεδο, πράγματι έτσι είναι (αυτό είπα κι εγώ)· σε ιστορικό, σαφώς και μπορεί. Όσο περισσότερο πιέζεις τον αντίδικο καταδεικνύοντας την αποικιοκρατική φύση της "απαγωγής", τόσο περισσότερο υποσκάπτεις το ηθικό θεμέλιο της κυριότητάς του. Φτιάχνεις κι ένα καλό μουσείο, για να δείξεις ότι μπορείς να τα φυλάξεις εξίσου καλά, ότι μπορείς να είσαι σωστός κύριος και κηδεμόνας τους. Είναι όπως η ιδιοκτησία γενικά. Το σύνθημα "η ιδιοκτησία είναι κλοπή" υπέσκαψε ουκ ολίγον την ηθική νομιμότητα της μεγάλης ατομικής ιδιοκτησίας στην Ευρώπη και οδήγησε (μέσα από αγώνες φυσικά αλλά και από οικονομικές διεργασίες) στην έννοια της κοινωνικής ιδιοκτησίας, είτε αμιγούς (κομουνισμός) είτε μετριασμένης (σοσιαλδημοκρατία, δημόσιος τομέας, διανομή μέρους των μετοχών στους εργαζομένους ή και στα συνδικάτα κλπ.). Έτσι και η προπαγάνδα για το ανήθικο της αποικιοκρατικώ δικαίω κυριότητας των Ελγινείων από τη Βρετανία μέσω Έλγιν φέρνει αποτελέσματα, έστω και με πολύ αργό ρυθμό. Είναι ένα επεισόδιο του post-colonialism, που βεβαίως δεν ξεκίνησε με τη Μελίνα αλλά την επαύριο κιόλας της Παλιγγενεσίας.

Κοινώς, δεν με απασχολεί τι κάνουν οι Άγγλοι, γιατί δεν ζω στην Αγγλία. Με απασχολεί το σπίτι μου. Και αυτά που γίνονται μέσα σ' αυτό, δεν μ' αρέσουν καθόλου.

Κανείς ποτέ δεν κοιτάει μόνο τα του οίκου του. Όλα γίνονται με συγκρίσεις στη ζωή, όλα κρίνονται σχετικά και πάνω σε ζυγαριές, πολλές μάλιστα. Δεν μπορεί ο άλλος να δείχνει την αγκίδα στο δάχτυλό σου αν ο ίδιος έχει ένα δοκάρι μέσα στο μάτι του. Εγώ δεν ισχυρίστηκα ότι η Ελλάδα είναι "καλύτερη" από τη Βρετανία. Ισχυρίστηκα ότι αυτό δεν έχει καμία σχέση με το ζήτημά μας.

Ποιο είναι κατά τη γνώμη σου το ένα (ή περισσότερα) επιχειρήματα υπέρ της επιστροφής των μαρμάρων;

Το έχω πει ήδη: το νεοελληνικό κράτος κατέχει το γεωγραφικό χώρο όπου βρίσκονταν αυτά τα μάρμαρα μέχρι πριν από 200 χρόνια και ο λαός του, έχοντας αναπτύξει μια ταυτότητα έντονα ταυτισμένη με το αρχαίο του παρελθόν, παρά τη διαφορά θρησκείας, τα διεκδικεί ως απαχθέντα σε μια στιγμή της ιστορίας του όπου ήταν δούλος και δεν μπορούσε να ασκήσει τα δικαιώματά του επ' αυτών. Τα διεκδικεί δηλ. με επιχειρήματα ηθικοϊστορικά, στα πλαίσια της αμφισβήτησης της νομιμότητας των πεπραγμένων της δυτικής αποικιοκρατίας και του οθωμανικού ιμπεριαλισμού, και φυσικά σε συνδυασμό με την έννοια της κυριότητας του εδάφους (δεν διεκδικεί δηλ. προφανώς τις ελληνικές αρχαιότητες που βρίσκονται π.χ. στην Τουρκία ή στην Ιταλία), δυνάμει της οποίας πατάσσει άλλωστε και την αρχαιοκαπηλία σήμερα στην επικράτειά του.

Και υποστηρίζεις την επιστροφή μόνο των Ελγινείων ή και των άλλων αρχαιοτήτων (π.χ. αυτών που βρίσκονται στο Λούβρο); Γιατί δεν έχω καταλάβει μέχρι στιγμής τι ακριβώς υποστηρίζεις.Γιατί αν τεθούν ΟΛΕΣ οι αρχαιότητες του κόσμου στο τραπέζι, τότε εκεί ποιο θα είναι το καθολικό επιχείρημα και ποια η κυριότητα;

Ο αδύναμος δεν μπορεί να θέτει μαξιμαλιστικούς στόχους. Εννοείται ότι, αν γινόταν πόλεμος και η Ελλάδα κατακτούσε όσες χώρες ήθελε, θα αφαιρούσε όχι μόνο τα Ελγίνεια αλλά όλα τα αρχαία σύνολα που σκυλεύτηκαν κατά τις εν Ελλάδι ανασκαφές (ή και σκέτες αρπαγές) των "αρχαιολογησάντων επιδρομέων" (για να θυμηθούμε και τον Γεννάδιο) της περιόδου 1780-1820 κυρίως (αλλά ως και στα 1917 ακόμα, οι Αγγλογάλλοι στο μέτωπο του Στρυμόνα έκαναν ανασκαφές και πήραν μαζί τους τα ευρήματα): και τα του Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες, και τα του ναού της Αφαίας στην Αίγινα, κλπ. κλπ., καθώς και όλα τα απαχθέντα αγάλματα τύπου Αφροδίτης της Μήλου, las Incantadas, κλπ. Αλλά αυτά βέβαια είναι στη σφαίρα της φαντασίας. Έτσι λοιπόν, η Ελλάδα έχει ως γνωστόν δηλώσει ότι, αν της επιστραφούν τα Ελγίνεια, θα υπογράψει δήλωση ότι παραιτείται από τα υπόλοιπα.

 

[tsioutsiou†]

Κτγμ, η ειδησεογραφική σεζόν της σαχλαμάρας δεν είναι άμοιρη στην προβολή του θέματος. Άσχετα όμως με το τι και πώς ακριβώς, το φιλμάκι πρωτίστως έχει πρακτικό και όχι καλλιτεχνικό ρόλο, να κατατοπίσει με εύληπτο και ελκυστικό τρόπο τον επισκέπτη, και υπάρχει γι' αυτόν το σκοπό στο πλαίσιο ανάδειξης και προσέγγισης του μνημείου και κατόπιν ανάθεσης του ίδιου του Μουσείου. Η οπτικοποίηση λοιπόν του ενημερωτικού κειμένου μπορεί να οδηγεί σε παρανοήσεις ή να υπογραμμίζει άνισα το ίδιο το περιεχόμενό του, όπως συμβαίνει με αναπαραστάσεις του είδους, εξ ορισμού δεν έχει και ούτε μπορεί να έχει την ακρίβεια ενός κειμένου και. εφόσον κρίθηκε ότι μπορεί να παραπληροφορήσει, σκανδαλίσει ή διχάσει σε σχέση με ένα έργο που προβάλλεται ως εθνικό επίτευγμα και μάλιστα με υπονοούμενη τη διεκδίκηση της επανένωνσης των γλυπτών, ήταν λογικό να υπάρξει παρέμβαση.
Btw +1 στα ποστ του Costas, ιδίως για τις διακρίσεις που κάνουν. :)

 

[tsioutsiou†]

Σύμφωνα με την εφημερίδα Ελευθεροτυπία, ο Κώστας Γαβράς δήλωσε ότι βρίσκει πολύ λυπηρό και απαράδεκτο για την Ελλάδα, αυτό που συνέβη: «το να υποκύψει δηλαδή η Πολιτεία στις πιέσεις εκπροσώπων της Εκκλησίας και να προβεί σε αυτήν την πράξη παρέμβασης σε ένα φιλμ που αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα».

Ο σκηνοθέτης σημειώνει πως ό,τι δείχνει το βίντεο είναι ιστορικά αποδεδειγμένο και ότι σκοπός του φιλμ ήταν να δείξει τις καταστροφές που έχει υποστεί το μνημείο ανά τους αιώνες από ανθρώπινο χέρι.

Δήλωσε ότι δεν τον ξαφνιάζουν οι αντιδράσεις των εκπροσώπων της Εκκλησίας. «Η Εκκλησία αρνείται πάντοτε την πραγματικότητα, για να σώσει το δόγμα της. Νόμιζα ότι η Ελλάδα είχε ξεφύγει από όλες αυτές τις μικρότητες... Λυπάμαι πολύ!»

Όπως ανέφερε ο τηλεοπτικός σταθμός Mega, ο σκηνοθέτης εξετάζει το ενδεχόμενο να ζητήσει την αφαίρεση του ονόματός του από το συγκεκριμένο βίντεο.

Το βίντεο προβάλλεται στη γυάλινη αίθουσα του Παρθενώνα με στόχο την ενημέρωση των επισκεπτών.

 

[Ambrose]

Costa, εσύ βλέπεις ιστορική εθνική συνέχεια και οντότητα εκεί που δεν υπάρχει. Δυστυχώς, έτσι λειτουργεί η μνήμη και η συγγραφή της ιστορίας, η οποία τείνει να επανερμηνεύει το παρελθόν και την ιστορία της επιλεκτικά και ρεβιζιονιστικά με βάση σημερινά πιστεύω και ανάγκες. Εκεί όμως που εσύ βλέπεις ιστορική συνέχεια και μία εθνική οντότητα, εγώ δεν βλέπω τίποτα τέτοιο. Άραγε υπάρχει; Άλλωστε το ίδιο δεν κάνει π.χ. και μια χώρα όπως η Π.Γ.Δ.Μ.;

Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε διεκδίκηση κυριότητας με βάση αυτό είναι άνευ ουσίας. Οποιαδήποτε ταύτιση της σύγχρονης εθνικής ταυτότητας με την αρχαία, γίνεται και φαίνεται στην πράξη. Αληθινά και στο πνεύμα.

Και αυτό λέω από την αρχή: ότι δεν υπάρχει. Είναι ένα ψεύδος που αναμασάμε για να κρύψουμε την ένδειά μας και την απροθυμία μας να την ξεπεράσουμε, βουτώντας τα χέρια στα έτοιμα ενός άλλου λαού και ενός άλλου πολιτισμού. Στα σχόλια για την πάταξη της αρχαιοκαπηλείας, τι να πω...; Δες το αρχικό μου ποστ. Έχω ήδη απαντήσει. Και μαξιμαλιστικούς στόχους δεν έθεσα εγώ, αλλά εσύ όταν είπες ότι πρέπει να αδειάσει το Βρετανικό.

Υ.Γ. Τέλος, έχω βαρεθεί να κατηγορούμε την Τουρκοκρατία και τον δυτικό ιμπεριαλισμό (μαζί με τη χούντα) για τη δική μας κατάντια. Δηλ. έλεος...

 

[SBE]

Μερικές απορίες: υπάρχει τρόπος για οποιονδήποτε να μην βλέπει υπό το πρίσμα της εποχής του το παρελθόν; Ποια είναι η αρχαία μας εθνική ταυτότητα; Την ξέρουμε; Δε νομίζω. Ξέρουμε μόνο αποσπασματικά ό,τι μας έχει αφήσει και ξέρουμε τη μετεξελιξη της που τη βλέπουμε γύρω μας.

Εκεί που κάποιοι βλέπουν Τουρκοκρατία- ιμπεριαλισμό κλπ σαν αιτίες για όλα μας τα κακά, εσύ Αμβρόσιε βλέπεις την άλλη πλευρά του νομίσματος. Είναι πολύ πιθανό το ίδιο λάθος να κάνετε κι οι δύο πλευρές γιατί τα βλέπετε όλα ασπρόμαυρα χωρίς διαβαθμίσεις.

 

[Ambrose]

εσυ Αμβρόσιε βλέπεις την άλλη πλευρά του νομίσματος.

Εγώ επικεντρώνομαι στο τώρα. Μ' ενδιαφέρει το τώρα, η παρθένα στιγμή που προσφέρει ένα σωρό δυνατότητες. Βέβαια, αυτό το τώρα περιλαμβάνει και τις διεκδικήσεις, για τον απλούστατο λόγο ότι συμβαίνουν, αλλά δεν χρειάζεται να κολλάμε τόσο πολύ στο παρελθόν.

 

[nickel]

Ψάχνοντας στο YouTube μήπως έχει ανέβει το βιντεάκι που είδα και στις ειδήσεις, έπεσα πάνω σ' αυτό εδώ το ντοκιμαντέρ για τον Παρθενώνα, το οποίο είναι πανέμορφο. Όχι μόνο για τα πολλά πράγματα που δεν ήξερα και έμαθα, αλλά και γιατί έχει πανέμορφο φως. Και καμιά φορά φτάνει να λες ότι μοιράζεσαι με εκείνους τους αρχαίους το ίδιο φως. Αίμα, κύτταρα, μυαλά, σκέψεις, ανάγκες — αυτά είναι διαφορετικά.

Δείτε το εκεί σε υψηλή ανάλυση. (Διάρκεια: 53 λεπτά)

 

[Costas]

Ο John Boardman, επιφανής ιστορικός της αρχαίας ελληνικής τέχνης, στον πρόλογο ενός βιβλίου του (Classical Greek Sculpture ή κάπως έτσι) έλεγε, θυμάμαι, πως όποιος διεκδικεί τα ελγίνεια το κάνει από political expediency. Όχι δηλαδή έστω από λάθος αντίληψη περί εθνικής κληρονομιάς κλπ. κλπ., αλλά ξερά από "μικροκομματική σκοπιμότητα", όπως λένε ξύλινα οι εμετικοί μας παπαγάλοι εδώ. Τον δεν Μπάυρον, που είχε περάσει τον Ελγίνο γενεές δεκατέσσερις, τον ειρωνευόταν λέγοντας "ε καλά, αυτός θα προτιμούσε να κείτεται ο Παρθενώνας σε ερείπια...", λόγω της αγάπης των ρομαντικών για τα ερείπια και τα αποσπάσματα γενικώς.

Ο .... (δε θυμάμαι όνομα, πάνε χρόνια), διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου τω καιρώ εκείνω, είχε δηλώσει ότι η απαίτηση επιστροφής των Ελγινείων αποτελεί cultural fascism, επί λέξει. Τον είχα ακούσει με τ' αφτιά μου σε μια εκπομπή.

Ο Ian Jenkins, Senior Curator in the Department of Greek and Roman Antiquities in the British Museum και συγγραφέας ενός καλού οδηγού ονόματι The Parthenon Frieze, για το οποίο θα γράψω ένα σχόλιο στο νήμα Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό; , δεν αποφεύγει να υπερασπιστεί κουτοπόνηρα τον Ελγίνο ως εξής: στην υποενότητα The afterlife of the Parthenon γράφει για την έκρηξη του 1987 και συνεχίζει:

Fallen masonry and sculpture were quarried to rebuild the damaged homes and defences of the small Turkish community who occupied the citadel of the much diminished city of Athens. Foreign travellers to the site broke off pieces of the sculpture to take away with them as souvenirs. This was the situation which Elgin's men found on the Acropolis when, at the beginning of the nineteenth century, they set about gathering together the battered remains of the frieze, pediment and metope sculptures for transport to England.

Αν ο Ελγίνος είχε μεταφέρει στην Αγγλία μόνο τα γλυπτά που ήταν καταγής λόγω της έκρηξης, θα του χρωστούσαμε ίσως χάριτες και μόνο. Έλα όμως που έβαλε σκάλες και οι άντρες ανέβηκαν πάνω στο μνημείο και ξήλωσαν και τα γλυπτά που ήταν εκεί, τα οποία δεν κινδύνευαν από τα όσα περιγράφει ο συγγραφέας! Να πώς με μισές αλήθειες χτίζεται ένα ωραίο ψέμα για τους αφελείς.

Τέλος, θέλω να πω κάτι για τη δημιουργία, εν προκειμένω την καλλιτεχνική. Αυτή λοιπόν δεν προκύπτει με παρθενογένεση, εν κενώ μέσα σε ένα μεταφυσικό τώρα γεμάτο δυνατότητες αλλά άσχετο με το χτες και το προχτές. Η παράδοση, η γειτνίαση με τα έργα τέχνης, το μεγάλωμα μέσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο έργα τέχνης, αρχιτεκτονικά και άλλα, ασκεί το μάτι, την ψυχή, δίνει ερεθίσματα. Μόλις ο Keats είδε τα ελγίνεια στο Λονδίνο, έγραψε το Ode to a Grecian Urn. Αν δεν τα 'χε δει, δε θα το είχε γράψει. Αυτό είναι το κέρδος από τα μουσεία, ότι βοηθούν τους καλλιτεχνικά ευαίσθητους (και όλους τους άλλους, φυσικά) να δημιουργήσουν κάτι δικό τους, με τα ερεθίσματα που δίνουν. Επομένως, τα πόσο πλούσια είναι τα μουσεία τα δικά μας σε αντικείμενα δεν αποτελεί ζήτημα παρελθοντολογίας αλλά συνιστώσα της τωρινής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Γιατί έπρεπε δηλαδή να πάει ο Τσαρούχης να ζωγραφίζει τα αρχαία έργα στο Λούβρο, και να μην μπορεί να το κάνει εδώ;

 

[Ambrose]

Τέλος, θέλω να πω κάτι για τη δημιουργία, εν προκειμένω την καλλιτεχνική. Αυτή λοιπόν δεν προκύπτει με παρθενογένεση, εν κενώ μέσα σε ένα μεταφυσικό τώρα γεμάτο δυνατότητες αλλά άσχετο με το χτες και το προχτές. Η παράδοση, η γειτνίαση με τα έργα τέχνης, το μεγάλωμα μέσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο έργα τέχνης, αρχιτεκτονικά και άλλα, ασκεί το μάτι, την ψυχή, δίνει ερεθίσματα. Μόλις ο Keats είδε τα ελγίνεια στο Λονδίνο, έγραψε το Ode to a Grecian Urn. Αν δεν τα 'χε δει, δε θα το είχε γράψει. Αυτό είναι το κέρδος από τα μουσεία, ότι βοηθούν τους καλλιτεχνικά ευαίσθητους (και όλους τους άλλους, φυσικά) να δημιουργήσουν κάτι δικό τους, με τα ερεθίσματα που δίνουν. Επομένως, τα πόσο πλούσια είναι τα μουσεία τα δικά μας σε αντικείμενα δεν αποτελεί ζήτημα παρελθοντολογίας αλλά συνιστώσα της τωρινής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Γιατί έπρεπε δηλαδή να πάει ο Τσαρούχης να ζωγραφίζει τα αρχαία έργα στο Λούβρο, και να μην μπορεί να το κάνει εδώ;

Ένα μικρό σχόλιο στα βιαστικά: με παρθενογένεση όχι. Αλλά είναι εντελώς απρόβλεπτη, παντού όπου συμβαίνει, με εξαίρεση την Ελλάδα, όπου έχουμε φτάσει στο σημείο να πηγαίνουμε σούπερ μάρκετ και με κάθε Σκιπ 10 κιλών να παίρνουμε δώρο 1 πιάτο φιλοτεχνημένο από Τσαρούχη ή Μυταρά. Το τελευταίο το έκανα δώρο στη γατούλα μου. Το έγλειφε το πιάτο με το πατέ Gourmet! :)

Τώρα, για όλα τα άλλα και την κατασκευασμένη Ελληνικότητα στην τέχνη, τον Χατζιδάκι, τον Καραγκιόζη και τον Τσαρούχη, αν βρω χρόνο θα μιλήσω κάποια άλλη στιγμή.

Το μόνο που έχω να πω είναι ότι ή θα πνιγόμαστε σε αισθητική καρτ-ποστάλ ελληνικότητας τύπου διαφήμισης Λουμίδη ή σε προσπάθεια απόδρασης και από αντίδραση θα μιμούμαστε τα Αμερικάνικα. Αυτό συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Και αν χρειάζεται κάτι η Ελλάδα, είναι ένα (ή πολλά) μουσεία σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής και μια πολιτική που να υποστηρίζει τη σύγχρονη παραγωγή τέχνης ΤΩΡΑ (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) και όχι αυτούς που κάθονται και μιμούνται αποκλειστικά τα αρχαία ή αποκλειστικά τους "μοντέρνους" και "αβάν-γκάρντ" ξένους. Κοινώς, μια στοιχειώδη ελευθερία έκφρασης χωρίς τόσες πολλές αποκλειστικές αναφορές μέσα ή έξω, που πνίγουν ασφυκτικά τα πάντα.

 

[SBE]

Μια απορία περί τέχνης, Αμβρόσιε: επειδή παρακολουθώ την καλλιτεχνική παραγωγή στο ΗΒ όσο μπορώ, παρατηρώ πολλές ομοιότητες με την καλλιτεχνική παραγωγή της Ελλάδας (μιλάμε πάντα για τα εικαστικά). Αναρωτιέμαι αν το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες χώρες, και υποψιάζομαι ναι. Το μόνο που διαφέρει είναι τα ονόματα και οι λεπτομέρειες, και ίσως το ότι εδώ πέφτει και λίγο χιουμοριστικό κράξιμο στις ακρότητες, ενώ στην Ελλάδα είναι σκέτο κράξιμο. Να υποθέσω ότι είναι η επίδραση των Ελγινείων εδώ και του λειψού Παρθενώνα στην Ελλάδα;
Όσο για την μυθολογία της λαογραφίας, δεν είναι δική μας αποκλειστικότητα και δεν βλέπω γιατί θα πρέπει να ντρεπόμαστε για την αισθητική διαφήμισης Λουμίδη- όσο κι αν είναι εκνευριστική, το σκοπό της τον επιτελεί, στο κάτω κάτω λίγοι είναι αυτοί που θυμούνται ότι δεν ήταν έτσι. . Ας ντραπούν κι οι Σκωτσέζοι για τα καρώ και τις φούστες, οι ρώσσοι για τα υπερχορογραφημένα δήθεν λαϊκά συγκροτήματα, οι κινέζοι για την ανυπόφορη όπερά τους κλπ κλπ.

 

[Ambrose]

Μια απορία περί τέχνης, Αμβρόσιε: επειδή παρακολουθώ την καλλιτεχνική παραγωγή στο ΗΒ όσο μπορώ, παρατηρώ πολλές ομοιότητες με την καλλιτεχνική παραγωγή της Ελλάδας (μιλάμε πάντα για τα εικαστικά).

Αυτό πρώτη φορά το ακούω... θα ήθελες λίγο να το εξηγήσεις;

 

[SBE]

Ομοιότητες στον τρόπο που προβάλλεται συγκεκριμένο είδος τέχνης, από συγκεκριμένες ομάδες, συγκεκριμένης τεχνοτροπίας (installation art κυρίως, και κουφά βίντεο και ό,τι άλλο παράξενο).
Μιλώντας πάντα για τον 21ο αιώνα, έτσι;
Η διαφορά είναι ίσως ότι στην Ελλάδα τα παίρνουμε στα σοβαρά γιατί το κράτος πληρώνει και κάποιος θα διαφωνήσει για το πού πάνε τα λεφτά, ενώ εδώ πληρώνει ο ο Σάατσι. Και μια που είπα για τον Σάατσι, έχω παρατηρήσει απόσταση ανάμεσα στο τι θεωρεί ο Σάατσι τέχνη και τι η Royal Academy, αλλά αυτό είναι αναμενόμενο.

Όσες φορές έχω πάει σε εκθέσεις Ελλήνων εδώ έχω δει αξιόλογη δουλειά, που ακολουθεί πολύ τις παραδοσιακές τεχνοτροπίες (μ' άλλα λόγια οι ζωγράφοι ζωγραφίζουν, οι γλύπτες σκαλίζουν), που απλά σημαίνει μεγάλη επιρροή της σχολής Καλών Τεχνών imo. Δεν ξέρω αν αυτοί στην Ελλάδα έχουν ευκαιρίες προβολής ή αν απλά βρήκαν εδώ αγορά (ή αν απλά για να αποκτήσουν αγορά κινούνται συντηρητικά).

Επίσης, μην ξεχνάς ότι αναφέρομαι στο ΗΒ, χώρα που συνολικά δεν έχει μεγάλη λατρεία για τα εικαστικά και κινείται κυρίως ανάμεσα στα παραδοσιακά και στην απόλυτη μαλακία που κανείς δεν τολμάει να αμφισβητήσει για να μην τους πουν ότι δεν ξέρουν από τέχνη. Χαρακτηριστικό είναι το περίφημο τέταρτο βάθρο στην πλατεία Τραφαλγκαρ.

Κάπως έτσι δεν είναι κι η Ελλάδα;

 

[Ambrose]

SBE,

βασικά ανοίγεις τεράστιο ζήτημα και δεν ξέρω αν μπορούμε να το πιάσουμε. Αυτό στο οποίο επικεντρώνομαι εγώ είναι:

τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα έχει κατασκευαστεί μια ιδέα και μια εικόνα της Ελληνικότητας και του τι είναι Ελληνικό (βλ. λουμίδης, καραγκιόζης, τσαρούχης, χατζιδάκις, μελίνα) και πάνω σε αυτή την εικόνα, κινείται η κρατική πολιτική για τους Έλληνες καλλιτέχνες και την τέχνη. Η συγκεκριμένη εικόνα είναι περιοριστική, με πολύ συγκεκριμένα συστατικά (σαν συνταγή για κέικ) και εξαιρετικά ασφυκτική. Εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως. Η μισή ΑΣΚΤ (μια και την ανέφερες) κινείται σε αυτή την κατεύθυνση.

Από την άλλη, έχουμε καλλιτέχνες και πρωτίστως ιδιωτικές πρωτοβουλίες που κινούνται στην αντίπερα όχθη του διεθνισμού και της σύγχρονης τέχνης (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό). Το υπόλοιπο μισό της ΑΣΚΤ έχει ταχθεί με αυτούς.

Δεν θα περάσω σε αξιολογικές κρίσεις για το τι είναι τέχνη και τι δεν είναι. Αυτά είναι ζητήματα που έχουν απασχολήσει πολύ κόσμο και που μπορούμε να τα συζητάμε για χρόνια χωρίς να καταλήξουμε.

Αυτό που με απασχολεί εμένα και σε σχέση με αυτό το νήμα, είναι:

η οποιαδήποτε κρατική και γενικότερη (όχι μόνο κρατική, αλλά πάντα επίσημη) πολιτική στην Ελλάδα είναι γεροντόφιλη, άκρως συντηρητική, μεροληπτική και ανίκανη να υποστηρίξει νέα ζωή. Είναι τόσο μεγάλος ο ναρκισσισμός με την "κουλτούρα μας", "την αρχαία κληρονομιά μας", "τις παραδόσεις μας" κλπ κλπ που είναι σχεδόν αδύνατο να φυτρώσει ο,τιδήποτε νέο αυτή τη στιγμή. Σαν λαός και σαν κουλτούρα είμαστε γεροντόφιλοι και κατά βάθος αδιάφοροι απέναντι στην τέχνη και τον πολιτισμό. Και αυτό είναι κάτι που καλλιεργείται εδώ και δεκαετίες από τα πρώτα χρόνια της σχολικής μας εκπαίδευσης που μας διδάσκουν αρχαία ελληνική τραγωδία, χωρίς καλά-καλά να καταλαβαίνουν ΤΙ διδάσκουν. Έτσι:

1. έχουμε αφενός μεν ένα συνεχές, ακατάπαυστο ad nauseam lip service (πώς θα το μεταφράζαμε; ) στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την ψευδή αίσθηση σπουδαιότητας που αυτό μάς δίνει
2. αφετέρου δε, αυτό το lip service χαρακτηρίζεται από την παντελή έλλειψη κατανόησης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος ή στοιχειωδούς πρόσληψης ερεθισμάτων από αυτό.

Το αποτέλεσμα: μηδέν εις το πηλίκον! Όλοι ψάχνουνε να βρούνε τα χαμένα μεγαλεία... Όσοι δεν τα ψάχνουνε, έχουνε στραμμένα τα βλέμματα στο εξωτικό εξωτερικό, για να έρθει η σωτηρία από εκεί. Δηλαδή, η απόλυτη σύγχυση και μια συνεχής αναζήτηση ταυτότητας, η οποία ίσως κάποια στιγμή να βρεθεί, όταν καταλαγιάσει ο πανικός με τα αρχαία και τη Μελίνα, και το κόμπλεξ κατωτερότητας με τους ξένους. Από μία άποψη, αυτό το χάος ίσως και να είναι προάγγελος νέας ζωής.

Σε πιο πρακτικό επίπεδο: άραγε από αυτή την κοσμοσυρροή στο νέο μουσείο της Ακρόπολης, ποιο ποσοστό έχει πάει ή πηγαίνει σε γκαλερί με σύγχρονα έργα τέχνης από σύγχρονους καλλιτέχνες; Τι έχουν αγοράσει (εκτός από μεταξοτυπίες και πόστερ Μυταρά και Φασιανού);

Η μεγάλη διαφορά μας με τους ξένους :

1. οι ξένοι έχουν επαφή με νέους καλλιτέχνες και αγοράζουν έργα. Το έχω δει να συμβαίνει και το έχω ζήσει τόσο στην Αγγλία, όσο και στην Ισπανία (για παράδειγμα). Προσεγγίζουν το έργο τέχνης ως αντικείμενο εντελώς διαφορετικά από εμάς. Και τους καλλιτέχνες τους σέβονται. Εδώ τους κοροϊδεύουν. Ντρέπεσαι να πεις ότι είσαι καλλιτέχνης γιατί θα σε πούνε ψώνιο.
2. Και οι ξένοι έχουν μεγάλη παράδοση, αλλά οι κρατικές τους πολιτικές δεν απαιτούν σε κάθε πίνακα ή σε κάθε έργο τέχνης να μπαίνει και μια Καρυάτιδα μέσα. Το Βρετανικό Turner Prize, για παράδειγμα. Η τέχνη που πλασάρεται από τους πάσης φύσεως Saatchi προσωπικά δεν είναι του γούστου μου. Και αυτή τη θεωρώ ένα ψεύτικο κατασκεύασμα (μεγάλη κουβέντα για συζήτηση). Αλλά αν μη τι άλλο, δεν απαιτείται αυτός που θα πάρει το Turner Prize να έχει μέσα στα έργα του αναφορές στον μεγάλο και ανυπέρβλητο Turner (πώς να ξεπεραστεί άλλωστε!)

Υπάρχει πολύς περισσότερος αέρας ελευθερίας, αποστασιοποίηση, δυνατότητες για πειραματισμό. Και φυσικά, πολύ περισσότερες ευκαιρίες. Βέβαια, και οι Άγγλοι έχουν τους περιορισμούς τους και μάλιστα σοβαρούς περιορισμούς (για να μην πω αναπηρίες), π.χ. αν δεν μπορούν να προσεγγίσουν κάτι εγκεφαλικά, συνήθως το προσπερνάνε.

Αλλά τουλάχιστον, γίνονται πράγματα, υπάρχει κίνηση, υπάρχει ζωή, δυνατότητες και κυρίως ενθάρρυνση. Εδώ, όχι. Και αυτή είναι η βασική διαφορά.

Προσωπικά, προτιμώ να δω ακόμα και ένα άσχημο και κακόγουστο νέο γλυπτό μέσα στη μέση του δρόμου, παρά τον Φασιανό και τον Μυταρά πάνω στα τρόλλεϊ! Ή το γλυπτό που φιλοτέχνησε ο ξάδερφος του τάδε δημάρχου από την Κωλοπετεινίτσα (γιατί και αυτό το έχω δει).

Δείτε π.χ. το Βερολίνο και ειδικά το Ανατολικό. Τι περίεργο μείγμα είναι παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (που γίνεται από την αρχή), σοβιετικού ρεαλισμού και σύγχρονης τέχνης. Το μείγμα το βρίσκω εντελώς σουρρεάλ και περίεργο. Τι ενδιαφέρον όμως! Τουλάχιστον, κάτι κινείται.

Εδώ πέρα, και κάτι να πάει να κινηθεί, θα ορμήξουνε να το φάνε, είτε γιατί δεν έχει το "ελληνικό" στοιχείο, είτε γιατί δεν έχει το ακαδημαϊκό στοιχείο (π.χ. σχέδιο α λα ΑΣΚΤ - 500 χρόνια πίσω - Γαλλική ακαδημία), είτε γιατί δεν ξέρουνε αυτόν που το έφτιαξε. Και δεν ξέρω κατά πόσο το να πας στην απέναντι όχθη "της λεμονόκουπας και του αποτσίγαρου για να δείξεις την αξία του περιττού" είναι κάτι καινούργιο. Εμένα μού φαίνεται φοβερά ξεπερασμένο, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι αυτά τα πράγματα γίνονταν στην Αμερική πριν από 40-50 χρόνια. Δηλ. έχουμε καταλήξει σε μια πόλωση (αρχαίο/σύγχρονο, ελληνικό/διεθνές), η οποία έχει γίνει η νέα Σκύλλα με την Χάρυβδη. Αλλά πού θα πάει...

Το ζητούμενο είναι κάτι να κινείται, να μην σταματάει η ροή της ζωής. Και ειλικρινά, με όλη την γεροντοφιλία και την θρησκευτικού τύπου αρχαιολατρεία που έχει πέσει, απορώ πώς θα μπορέσει να κινηθεί αυτό το κάτι.

Τέλος, θεωρώ ότι στο βάθος-βάθος η αρχαιολατρεία (νέο μουσείο Ακρόπολης, Ελγίνεια κλπ) είναι υποκριτική και απλά προσχηματική (lip service)και υπάρχει εκεί σαν μάσκα και παραπέτασμα για να καλύψει την ουσιαστική αδιαφορία των Ελλήνων απέναντι στην τέχνη και τον πολιτισμό. Και αυτό είναι το πρόβλημα και αυτό έλεγα από την αρχή. Αν τώρα, εξαφανιζόταν ο Παρθενώνας και η αρχαία μας κληρονομιά ως δια μαγείας, τι θα κάναμε;

 

[SBE]

Όντως μεγάλο ζήτημα, οπότε τώρα στα γρηγορα σκέψεις για το μισό και αργότερα το υπόλοιπο:
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία 10-20 χρόνια μας εχει φάει η νοσταλγία του ανύπαρκτου γκλαμουριάρικου πρόσφατου παρελθόντος (αισθητικής διαφήμισης, που λες), όπου δεναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα και κάθε γυνάικα ήτνα αφέντρα στην κουζίνα της (το σύνδρομο της Λωξαντρας), όλοι ήταν καλοί κιευγενικοί άνθρωποι και ζουσμαε ζωή χαρισάμεννη, κι ούτε καν κακοκαιρίες δεν είχε.
Αλλά αυτο δεν ξερω κατα πόσο είναι αποτέλεσμα της κρατικής/ δημόσιας πολιτικής ή αν ο κόσμος που δείχνει την προτίμηση του σε αυτό επηρεάζει την κρατική πολιτική.

Το Βερολίνο που αναφέρεις δεν το έιπα γιατί οι Γερμανοί έχουν διαφορετική αντίληψη για την τέχνη. Στο Βερολίνο έχω δει εργα του Κουνς σε δημόσια μέρη, στο Λονδίνο δε νομίζω ότι τον ξέρει κανείς περα παόέναν μικρο κύκλο τεχνόφιλων. Ομοίως στο Βερολίνο ο Φοστερ εχει φτιαξει 100% περισσότερα εργα απ'ότι στο Λονδίνο (που δεν εχει φτιάξει τιποτα). Γι'αυτο δνε μίλησα για άλλα μέρη. Για το βραβείο Τερνερ που λές, υπάρχει επιβαλλόμενη αισθητική, η αισθητική Σάατσι. Και η τέχνη είναι σπορ για πολύ λίγους, όπως ειναι παντού ήμαλλον λιγότερο παό παντού. Εννοείτια ότ θα αγοράζουν έργα πιο πολλοί αφου έχιε μεγαλύτεο πλυθησμό η χώρα- αν και η Ελλάδα στο οικονοικό δεν υστερεί,οι Έλληνες λεφ΄ταδες ενδιαφέροντια κυρίως να αγοράζουν τέχνη εκ΄τος Ελλάδας για να κα΄νουν φιγούρα στυς αλλοδαπούς, στην Ελλάδα ενδιαφέροντια να φωτογραφίζνται σε εκδνλώσεις.

Η κοσμοσυρροή στο νεό Μουσείο είναι αποτέλεσμα διαφημισης κι όχι ενδιαφέροντος. Όπως πήγαιναν να δουν το αεροδρόμιο όταν άνοιξε. Αυτό έιναι γνωστό. Ευθύνη για το ότ ιδεν πατάιε ο κόσμος στα μουσεία έχυν και τα ίδια τα μουσεί, όμως. Μπαίνεις σε ένα μουσείο κι είναι μια άιθουσα χωρίς καμία εξήγηση για το τι βλέπεις, μόνο κατι ταμπελίτσες γραμμενες από αρχαιολόγους για αρχαιολόγους με την κλασσική υπεροψία "άμα δεν καταλαβαίνεις είσαι αμόρφωτος και πρεπει να ντρέπεσαι". ΟΚ, ξερω ότι βελτιωνονται, αλλά θέλει πολλή δουλειά για να αλλάξει η εντύπωση που έχουν δώσει. Και για να μην παέι η κουβε΄ντα σοτ να οιΈλληνες επισκέπτονται τα αρχάια, να πω ότι έχω να παώ στην Ακρόπολη 25 χρονια, αλλά κάθε φοράπου βλέπω τα μιλιούνια τους τουρίστες να στριμώχνονται και να σπρωχνωνται γιανα πανε μου φευγει η διαθεση.