Τέρμα στο «πρώην σοβιετική δημοκρατία»

[nickel]

Αντιγράφω φατσομπουκική ανάρτηση μέλους της Λεξιλογίας (τηρώντας κάποιες δικές της επιλογές):

Όπως έχουμε ξαναπεί πολλές φορές, οι λέξεις έχουν δύναμη. Ποτέ δεν είναι ουδέτερες, ποτέ δεν είναι ανώδυνες.​

Επιτέλους, ένας όρος ομπρέλα που έβαζε δεκατέσσερις χώρες σε θέση υποτελούς, έστω και πρώην, απαλείφεται από τον style guide του Associated Press.​

Από τώρα και στο εξής ο όρος «πρώην σοβιετική δημοκρατία» θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για τη ρωσία εκτός αν το απαιτεί ρητά το συγκείμενο.​

Οι χώρες που αναδύθηκαν μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ έχουν η καθεμιά τη δική της γλώσσα, τον δικό της πολιτισμό, το δικό της πολιτικό σύστημα, το δικό της στίγμα, τη δική της Ιστορία που προηγείται και υπερβαίνει την αλήστου μνήμης Σοβιετία. Δεν γεννήθηκαν μαζί της και κυρίως ΔΕΝ ΠΕΘΑΝΑΝ μαζί της. Μάλιστα κάποιες από αυτές, όπως η Ουκρανία, προϋπήρξαν της ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης, γι' αυτό είναι επιτέλους καιρός να γκρεμιστεί το αφήγημα περί αδελφών λαών και σοβιετικών εδαφών και εμφυλίου πολέμου και Ουκροναζί. Αρκετά!​

Καιρός να σεβαστούμε όλοι την Ιστορία!​

​

​

Ο ελληνικός τίτλος αντικατοπτρίζει την επιθυμία μου να περάσει αυτό και στα ελληνικά.

 

[Marinos]

Με το συμπάθειο, αλλά βλέπω τρικυμία εν κρανίω στο ΑΡ για πολλούς λόγους.
Ο ένας είναι ότι μιλάμε για γεωγραφικό/πολιτικό προσδιορισμό που δεν είναι άνευ σημασίας, όχι μόνο επειδή αυτές οι χώρες μοιράζονται μια σειρά κοινά χαρακτηριστικά (όπως π.χ. και η Κοινοπολιτεία, για να πούμε έτσι κομψά τις πρώην αγγλικές αποικίες), αλλά έστω και επειδή η ύπαρξη της ΕΣΣΔ (συνήθως ως άρνησή της) αποτελεί έναν κεντρικό πυλώνα για το εθνικό αφήγημα σε όλες ανεξαιρέτως αυτές τις χώρες. Λέμε "Ανατολική Ευρώπη" παρότι η Ουγγαρία ξερωγώ θα διεκδικούσε με αξιώσεις τη συμμετοχή της στην Mitteleuropa. Ή θα σταματήσουμε να λέμε ξερωγώ "οι εντάσεις ανάμεσα στα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας";
Ο άλλος είναι ότι η έκφραση Russia-dominated USSR μπορεί να έχει έναν κόκκο αλήθειας, κυρίως στη χρήση της ρωσικής ως lingua franca (και σήμερα στο Κιργιστάν ακόμα και Κιργίζιοι μεταξύ τους μιλούν ρώσικα στο δρόμο, μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση αυτό), ιστορικά όμως είναι διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Θυμίζω ότι ακόμα και ο Πούτιν κατηγόρησε την ...ΕΣΣΔ για τη "δημιουργία του ουκρανικού έθνους". Το "όρος ομπρέλα που έβαζε δεκατέσσερις χώρες σε θέση υποτελούς" είναι χονδροειδής απλούστευση, λες και μιλάμε για "πρώην Ρωσική Αυτοκρατορία". Το δε "ο όρος «πρώην σοβιετική δημοκρατία» θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για τη ρωσία", που είναι (όπως και το προηγούμενο) προσθήκη του Λεξιλόγου στο κείμενο του ΑΡ αντιφάσκει κραυγαλέα με ό,τι προηγείται και ακολουθεί.

 

[drsiebenmal]

Οπότε είναι απόλυτα θεμιτές φράσεις όπως οι παρακάτω;

Η πρώην βρετανική αποικία των Ηνωμένων Πολιτειών είναι μια χώρα που, κατά το λεγόμενον, ξεχωρίζει από την αυτοκρατορική της alma mater στη χρήση της κοινής τους γλώσσας.

Οι πρώην οθωμανικές επαρχίες Ελλάδα, Βουλγαρία, Κύπρος, Ισραήλ, Συρία και Αρμενία διακρίνονται για την άφιλη στάση τους έναντι των επιγόνων της Υψηλής Πόρτας.

 

[nickel]

Χάριν (γλωσσικής, τουλάχιστον) πληρότητας: Η υπόδειξη του AP έγινε αντιληπτή στο Twitter, όπου ο αναρτήσας @BadBalticTakes γράφει:

There are two reasons we don’t use that term.​

​

The AP’s reasoning covers one of them (which applies to all 14 of these countries) and not the other more fundamental one in the case of the Baltic countries.​

​

The first, as AP points out, is that it’s usually just not relevant.​

​

There are a thousand ways to describe each of these countries, many of which are usually much more relevant to the story than constantly referencing that one dark period of history. At its most absurd, I’ve seen stories about young sport stars competing internationally who are introduced as from a “former Soviet republic” when obviously none of them were even born during soviet rule!​

​

The second, not addressed by AP, is that the Baltic countries were occupied as a result of illegal nazi-soviet collusion. They never legally joined the Soviet Union (and so also never left, just formally annulled the nazi-soviet pact). Their states continued to function in exile and are fully restored today based on their legal continuation since 1918. This is very well established in international law and has always been the position of most of the world, including us of course. So if a journalist really thought it necessary to mention soviet rule then - in the case of the Baltics - they should use ‘formerly Soviet-occupied’ countries, not ‘former Soviet republics’.​

​

To give an analogy, it’s like constantly introducing 14 people by referring to their abusive ex. Super weird. Oh, and 3 of them were actually kidnapped by that person claiming to have been in a relationship with them.​

​

Still, a step in the right direction by AP. ​

​

https://twitter.com/i/web/status/1676676703400218635

​

 

[Marinos]

Έδωσα δυο παραδείγματα, την ανατολική Ευρώπη και την πρώην Γιουγκοσλαβία (συν την Κοινοπολιτεία), που μου φαίνονται αρκετά σαφή. Ειδικά η Γιουγκοσλαβία: το να βγει η Κροατία και να πει "δεν είμαστε πρώην Γιουγκοσλαβία, ήμασταν ουσιαστικά άθελά μας δεμένοι με τους Σέρβους" ή η Σερβία να πει "υπήρχαμε πολύ πριν τη Γιουγκοσλαβία, ο Τίτο ήταν Κροάτης" δεν αναιρεί το ότι για πάρα πολλούς λόγους η επικαιρότητα συχνά θα απαιτήσει να μιλήσουμε για τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Οι πρώην οθωμανικές επαρχίες ή η πρώην αποικία ΗΠΑ είναι κατανοητές ως τρολαρίσματα, νομίζω.

 

[nickel]

Νομίζω δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε τι θέλει το AP: να μη θεωρείται καθένα από τα συγκεκριμένα 14 κράτη αυτόματα μια πρώην σοβιετική δημοκρατία και να είναι αυτό το κομμάτι της ιστορίας του το ερμηνευτικό σχόλιο προς τον μέσο Αμερικανό (ή άλλο αναγνώστη) που θα ορίζει το παρελθόν αυτών των κρατών στις γνωστές ερμηνευτικές ετικέτες που θέλουν οι δημοσιογράφοι σε κάθε αναφορά ανθρώπων, ζώων, φυτών και οντοτήτων. Δεν δίνει συγκεκριμένες οδηγίες (εμένα προσωπικά δεν με εντυπωσιάζει γενικά το style guide τους). Δεν προτείνει να λέμε «one of the Baltic states» για τη Λιθουανία, π.χ. Και παραμένει το ότι το «former Soviet republic» δεν πρόκειται να αποφεύγεται εκεί που είναι μια σαφής και απαραίτητη πληροφορία. Ας καταλάβουμε τις ευαισθησίες που θέλει να εξυπηρετήσει.

 

[Marinos]

Μου κάνει λίγο σε strawman όλο αυτό. Δεν λέει κανείς για τη Λιθουανία, τη Ρωσία ή το Αζερμπαϊτζάν "η πρώην σοβιετική δημοκρατία" έτσι ξεκάρφωτα. Χρησιμοποιείται ως συλλογικός όρος ("οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της ανατολικής Ευρώπης", "οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας", "τα ρωσικά, lingua franca σε όλες σχεδόν τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες"...), οπότε είναι σχεδόν αυτονόητο ότι έχει την αντίστοιχη χρηστική/ερμηνευτική σημασία.

 

[nickel]

Από τις 14 χώρες μόνο 4 φιλοξενούνται στις σελίδες του style guide του BBC. Τις αναφέρω εδώ για ό,τι χρήσιμο θέλουμε να αποκομίσουμε:

Azerbaijan​

Former Soviet republic, now independent. The inhabitants are Azerbaijanis – many of whom, but not all, are Azeris.​

​

Belarus​

formerly part of the Soviet Union as Byelorussia; now independent. Adjective, Belarusian.​

​

Georgia​

Be clear which Georgia is being referred to: the independent nation in the Caucasus (capital: Tbilisi) or the US state (capital: Atlanta).​

​

Ukraine​

And not "The Ukraine".​

 

[dharvatis]

Για να πούμε και του στραβού το δίκιο, πάντως, αυτή η αναφορά δίνει μια ιδέα στον μέσο Αμερικάνο, που δεν έχει ιδέα πού και τι είναι το Καζακστάν ή το Αζερμπαϊτζάν. Με τρεις λέξεις τού λέει ότι πρόκειται για μια χώρα κοντά στη Ρωσία, που κάποτε ήταν μέρος της ΕΣΣΔ και τώρα είναι ανεξάρτητη. Βολεύει, και καταλαβαίνω γιατί το χρησιμοποιούσαν ως τώρα.

 

[nickel]

Ιδίως για εκείνο το Κιργιζιστάν αυτά είναι όλα κι όλα που ξέρω...

 

[Duke_of_Waltham]

Για να πούμε και του στραβού το δίκιο, πάντως, αυτή η αναφορά δίνει μια ιδέα στον μέσο Αμερικάνο, που δεν έχει ιδέα πού και τι είναι το Καζακστάν ή το Αζερμπαϊτζάν. Με τρεις λέξεις τού λέει ότι πρόκειται για μια χώρα κοντά στη Ρωσία, που κάποτε ήταν μέρος της ΕΣΣΔ και τώρα είναι ανεξάρτητη. Βολεύει, και καταλαβαίνω γιατί το χρησιμοποιούσαν ως τώρα.

Αν μη τι άλλο είναι γεωπολιτικό παρά γεωγραφικό σχόλιο· αλλιώς ένα «Βαλτική» ή «Ανατολική Ευρώπη» ή «Κεντρική Ασία» είναι ξεκάθαρο για κάποιον που γνωρίζει έστω στοιχειώδη γεωγραφία. Θα συμφωνήσω βέβαια ότι η πάγια εισαγωγή «πρώην σοβιετική δημοκρατία» ήταν και εύλογη και βολική στο διάστημα μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, και θα προσθέσω πως 32 χρόνια αργότερα δεν είναι απλώς θέμα συγκυριών και εθνικών ευαισθησιών η απαξίωσή της, αλλά και θέμα χρόνου: με την πάροδο των δεκαετιών, τα ανεξάρτητα πλέον κράτη εδραιώνονται διεθνώς με τους δικούς τους (όσο μπορούν) όρους.

Το δε "ο όρος «πρώην σοβιετική δημοκρατία» θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για τη ρωσία", που είναι (όπως και το προηγούμενο) προσθήκη του Λεξιλόγου στο κείμενο του ΑΡ αντιφάσκει κραυγαλέα με ό,τι προηγείται και ακολουθεί.

Αυτή την εντύπωση δίνει, αλλά ποιος γράφει ποτέ για τη Ρωσία «η πρώην σοβιετική δημοκρατία»; Η Ρωσία εκλαμβανόταν πάντοτε ως το μεγάλο αφεντικό στη Σοβιετική Ένωση, η οποία αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό έναν μετασχηματισμό της Ρωσικής Αυτοκρατορίας· για πολύ κόσμο, το «Ρώσος» ήταν συνώνυμο με το «Σοβιετικός» (έστω και λανθασμένα), όπως το «Τούρκος» για το «Οθωμανός» και το «Άγγλος» για το «Βρετανός».

Σε κάθε περίπτωση, νομίζω πως η επιθυμητή έμφαση είναι στο να μη χρησιμοποιείται αυτομάτως ένας όρος που εμφανίζει τις υπόλοιπες ομόσπονδες υποδιαιρέσεις της ΕΣΣΔ ως α) δημοκρατίες (που ουσιαστικά δεν ήταν) και β) πρόθυμα μέλη μιας ομοσπονδίας (που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ήταν, λόγω και του α). Φαντάζομαι πως η όποια αναφορά στο «σοβιετικό παρελθόν» αυτών των χωρών ή η υπενθύμιση πως «ανήκαν στη Σοβιετική Ένωση» θα ήταν κάπως πιο ουδέτερη από τη θεσμικής κοπής «πρώην σοβιετική δημοκρατία», που παίρνει μια πολύ συγκεκριμένη κεντρική (και άρα εν πολλοίς ρωσική) θέση πάνω σε ένα ζήτημα το οποίο πλέον αφορά περισσότερα εθνικά αφηγήματα με μεγαλύτερη προβολή στα διεθνή πράγματα.

 

[skol]

Έχει ενδιαφέρον ότι στην ίδια τη Ρωσία, αν καταλαβαίνω καλά από αυτά που γράφει η Βίκι, ο πιο συχνός όρος για αυτά τα κράτη είναι το ближнее зарубежье (romanized: blizhneye zarubezhye) που στα αγγλικά έχει αποδοθεί near abroad και στα ελληνικά εγγύς εξωτερικό. Είναι ένας όρος που ήρθε στο προσκήνιο αμέσως μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ και που επίσης θεωρήθηκε ότι εγείρει αξιώσεις επιρροής, υποτέλειας κλπ. Να εδώ ένα ενδιαφέρον άρθρο από μια εποχή(1994) που οι όροι post-Soviet/former Soviet δεν έμοιαζαν, υποθέτω, ακόμα περιττοί ή ανάρμοστοι. Όπως διαβάζουμε, το near abroad εκτός των άλλων έχει και μεταφραστικό ενδιαφέρον:

The seminal phrase, blizhneye zarubezhye, was obviously giving translators a hard time. Blizhneye is the neuter of blizhniy, an adjective meaning "near" (Near East is Blizhniy Vostok), but "zarubezhye is a noun with no English equivalent," writes Kenneth Katzner of Washington, author of the English-Russian, Russian-English Dictionary, based on American English. "It is built around rubezh, a word meaning 'border.' The prefix za means 'beyond.' "

Mr. Katzner thinks that the translation near abroad, with or without capitals, is an abomination because abroad is essentially an adverb that should not be preceded by a modifier, and that the translator is someone "we should string up by his heels," apparently an old authoritarian custom.

This position is countered by Christian Caryl of Berlin, who writes: "Both German and Russian routinely and naturally use abroad as a noun. When confronted with near abroad for the first time, I remember wondering how I'd translate it into English, where abroad is so strictly adjectival -- the 'nearby foreign countries'? Imagine my delight when I began to see others blithely breaking the rules. Now abroad has entered English as a noun."

Από την άλλη, τα post-Soviet/former Soviet είχαν μπει στο στόχαστρο των πολιτικών πολύ πριν ακολουθήσουν οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί. Εδώ ένα δείγμα μετααποικιακής βρετανικής διπλωματίας από το 2008 (η μετάφραση από τα ρώσικα είναι του google translate):

David Miliband: In my opinion, the Russians want to use the concept of the so-called "post-Soviet space", not realizing that the former republics of the USSR bordering Russia are independent countries with sovereign borders.

BBC: Do you think this is unacceptable.

DM: I find this unacceptable. Ukraine, Georgia and others are not "post-Soviet space". These are independent sovereign countries with their own right of territorial integrity. I think it's very important. It's time for Russia to stop thinking of itself as a relic of the Soviet Union. The Soviet Union no longer exists, the post-Soviet space no longer exists.

 

[Duke_of_Waltham]

Εγγύς εξωτερικό, σαν να λέμε «πρώην εσωτερικό»…

Ως προς τους Βρετανούς, θα μπορούσα να γίνω κακός και ν' αναρωτηθώ ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος της Κοινοπολιτείας των Εθνών εκτός από τη διοργάνωση αθλητικών αγώνων κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά εντάξει, δεν είναι το ίδιο.

 

[Zazula]

Εγγύς εξωτερικό, σαν να λέμε «πρώην εσωτερικό»…

Ο διπλωματικός τρόπος να πεις «πάλι με χρόνια με καιρούς κ.λπ.».

 

[SBE]

Kι εγώ δεν βλέπω γιατί να προτείνει τη χρήση του όρου μόνο για τη Ρωσία. Ή για όλες ή για καμία.