sperm whale = φυσητήρας

[Marinos]

Με το πρόσφατο περιστατικό στη Νέα Υόρκη κατακλυστήκαμε από τον όρο "σπερματοφάλαινα" (π.χ. αυτό). Αν δεν κάνω λάθος, ο ελληνικός όρος για το sperm whale είναι φυσητήρας. Βλέπω ότι συμφωνεί μαζί μου ο Αρίων (Ερευνητικό κέντρο διάσωσης και περίθαλψης κητωδών) αλλά ελπίζω θα με επιβεβαιώσουν και οι βιολόγοι του φόρουμ που δεν είναι λίγοι. Ας μας πουν και αν η *σπερματοφάλαινα είναι λέξη που χρησιμοποιείται έστω και περιθωριακά ή πρόσφατο δημιούργημα κάποιου δημοσιογράφου (κάπου βρήκα και μια "φάλαινα σπέρματος", που ελπίζω ότι προήλθε από αυτόματο μεταφραστήρι και όχι από κάποιο συνειρμό με την ομώνυμη τράπεζα).
Η αγγλική ονομασία βγαίνει από το σπερματσέτο, την γνωστή ουσία που βρίσκεται στον εγκέφαλο του φυσητήρα και που παλαιότερα θεωρούνταν το σπέρμα του (και ακριβώς sperma ceti = το σπέρμα του κήτους) - και που υπήρξε η καταστροφή του καημένου του ζώου αφού (όπως ξέρουν οι αναγνώστες του Μόμπι Ντικ) έχει πολλαπλές χρήσεις για τον άνθρωπο.

 

[Marinos]

Βέβαια, πέτυχα τυχαία ένα ενδιαφέρον φόρουμ κάπου...

 

[daeman]

Βέβαια, πέτυχα τυχαία ένα ενδιαφέρον φόρουμ κάπου...

Κι εγώ:

Μια κι ο λόγος για παρεξηγήσεις και έλαια, δεν μπορεί φρονώ να λείπει από την κουβέντα και η εμβληματικότερη ονομασία ελαίου — το περιβόητο sperm oil. Αμφιβάλλω πόσες κυρίες (ή κύριοι) θα πήγαιναν ποτέ να αγοράσουν sperm oil ανερυθρίαστα, αλλά πάντως όλοι λέμε σπαρματσέτο ξεχνώντας πως πρόκειται για αντιδάνειο από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις σπέρμα και κήτος (κατά λέξη: κητόσπερμα ή κήτειο σπέρμα — στη Δασμολογική Κατάταξη Εμπορευμάτων: σπέρμα κήτους ή σπερματοκέρι), από την εσφαλμένη αρχική πεποίθηση ότι η παχύρρευστη λιπώδης ουσία στο κεφάλι ορισμένων οδοντοκητών (του είδους φυσητήρ ο κατώδους) ήταν το σπέρμα τους.

Αντιγράφοντας λοιπόν τον Νίκελ, καταθέτω κι εγώ τα σχετικά μεταφράσματα:
sperm oil = σπερματέλαιο, (παλαιότ.) σπερμακητέλαιο
sperm whale = φυσητήρας (ο), φάλαινα-φυσητήρας (η)

Να σημειώσω ότι κάποιες φορές για το sperm oil χρησιμοποιείται η απόδοση κητέλαιο, αλλά στην ουσία πρόκειται για υπερώνυμο κι όχι για αντίστοιχο. Επίσης έχω παλιά συναντήσει (σε βιβλίο) και την απόδοση στεατέλαιο, αλλά δεν νομίζω ότι είναι σωστή (πολλά ζωικά λίπη θα μπορούσαν να είναι στεατέλαια, κι όχι μόνον το σπερματέλαιο). Τέλος να επισημάνω ότι το Πρωίας αναφέρει πως το κήτειο σπέρμα λέγεται και αδιπόκηρος· τούτο είναι λάθος καθότι αδιπόκηρος (αγγλ. adipocere· άλλως πτωματόκηρος) είναι κηρώδης ύλη που μοιάζει με το κήτειο σπέρμα, αλλά δεν έχει καμία σχέση με αυτό.

Πριν πω το παρακάτω, να πω για τον φυσητήρα (sperm whale) και το κήτειο σπέρμα, κοινώς σπαρματσέτο (spermaceti), για το οποίο έγραψε προχτές ο Σαραντάκος στο μπλογκ του.

Sperm Whale (Physeter macrocephalus)
http://en.wikipedia.org/wiki/Sperm_Whale
http://www.lexilogia.gr/forum/showpost.php?p=62723&postcount=2
Φυσητήρας

 

[AoratiMelani]

Ας μας πουν και αν η *σπερματοφάλαινα είναι λέξη που χρησιμοποιείται έστω και περιθωριακά ή πρόσφατο δημιούργημα...

Όχι, δεν χρησιμοποιείται ούτε περιθωριακά, δεν είναι ούτε καν μια εναλλακτική ονομασία σε διαφορετικό επίπεδο ύφους (ας πούμε σαν το "τρυποκάρυδος" για το "δρυοκολάπτης"). Ωστόσο το έχω ξαναδεί παλιότερα το "σπερματοφάλαινα" αλλά δεν θυμάμαι πού. Ενδεχομένως να ήταν σε κάποιο λογοτεχνικό βιβλίο. Ποτέ όμως δεν ήταν διαδεδομένο ούτε θεωρήθηκε ποτέ σωστό, ήταν απλώς περιστασιακό δημιούργημα όσων δεν ήξεραν και δεν σκέφτηκαν ή δεν θέλησαν να ψάξουν.

"Φυσητήρας" είναι η μόνη σωστή ονομασία.

 

[anepipsogos]

"σπερματοφάλαινα" βρίσκουμε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 σε μετάφραση του Μόμπυ Ντικ από την Αγλαϊα Μητροπούλου (εκδ. Πεχλιβανίδη)

 

[Marinos]

"σπερματοφάλαινα" βρίσκουμε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 σε μετάφραση του Μόμπυ Ντικ από την Αγλαϊα Μητροπούλου (εκδ. Πεχλιβανίδη)

Ευτυχώς όμως δεν καθιερώθηκε τότε. Ας ελπίσουμε να μην καθιερωθεί ούτε τώρα...

 

[cougr]

Αν και εσφαλμένο, ευρέως διαδεδομένο στα ΜΜΕ (και αλλού), πάντως, είναι το σπερμοφάλαινα.

 

[pontios]

... αρκετά διαδεδομένο είναι και το "φάλαινα σπέρματος." (δεν πρόκειται να καθιερωθεί και αυτό)

 

[Alexandra]

Αν και εσφαλμένο, ευρέως διαδεδομένο στα ΜΜΕ (και αλλού), πάντως, είναι το σπερμοφάλαινα.

Το βρίσκουμε σε διάφορα δημοσιογραφικά σάιτ που συνήθως δεν φημίζονται για υψηλό επίπεδο μετάφρασης των ειδήσεων που μεταφέρουν, αλλά υπάρχει ακόμα και σε βιβλίο με τίτλο Αλιευτική Βιολογία και Αλιεία, σελίδα 63, δύο καθηγητών του ΑΠΘ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ι. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας ΑΠΘ, ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Χ. ΤΣΙΚΛΗΡΑΣ Επίκουρος καθηγητής Τμήματος Βιολογίας ΑΠΘ.


Επίσης στον Μόμπυ Ντικ των εκδόσεων Gutenberg 2006, ως μετάφραση της υποσημείωσης του H. Melville.

Γενικά, η "σπερμοφάλαινα" βγάζει στο Γκουγκλ ευρήματα που δεν προέρχονται μόνο από ανίδεους.

 

[kfoolmoon]

Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα... Ενδέχεται να έχω συμβάλει κι εγώ στη διάδοση του όρου "σπερμοφάλαινα". Hindsight is 20/20, αλλά δεν έχω ιδέα πώς μου ξέφυγε ο φυσητήρας.