Διαβάζω αυτές τις μέρες το βιβλίο του πρώην Αμερικανού πρέσβη στην Ελλάδα Μοντήγκλ Στερνς* για τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Μοντήγκλ Στερνς.
Ανδρέας Παπανδρέου: το αίνιγμα. Εστία, 2021, σ. 60. Μετάφραση Ελένη Μαχαιρά-Οντόνι.
Βρίσκω ενδιαφέρουσα τη ροή, γιατί ο συγγραφέας είναι γοητευτικός αφηγητής (όπως βέβαια πρέπει να είναι ένας πρέσβης), και γιατί γνώρισε από κοντά τον Ανδρέα, σε μια σχέση που θα την έλεγα φιλία από μικρή απόσταση. Συγκλονιστικές αποκαλύψεις για τη ζωή του Ανδρέα δεν έχει· άλλωστε όλα είναι ήδη γνωστά. Εκείνο που επιχειρεί είναι να δώσει είναι ένα ψυχογραφικό πορτρέτο, βασισμένο σε μια (μονοδιάστατη θα την έλεγα) αναγωγή στη σχιζοειδή σχέση του Ανδρέα με την Ελλάδα, όπου όλα τα θετικά του χαρακτήρα του είναι αμερικανικά και όλα τα αρνητικά είναι ελληνικά (ή εκδηλώνονται στην Ελλάδα). Εννοείται πως τέτοιες ερμηνείες χωλαίνουν όταν έχει κανείς να αναλύσει την κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα του 1960 και του 1980 (από την οποία ο πρέσβης λίγα φαίνεται να κατάλαβε). Φυσικά ο αναγνώστης δεν περιμένει να ρίξει έστω και κλεφτή ματιά στα ενδότερα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Από τέτοια ούτε λέξη· μονάχα η επαναλαμβανόμενη δυσφορία του πρέσβη όταν υποχρεώνεται να δικαιολογεί στους προϊσταμένους του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ τον Αντρέα και τα ξεσπάσματά του. Πάντως θα προστεθεί κι αυτή η μαρτυρία ανάμεσα στις πολλές (και αντιφατικές) για την πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της Ελλάδας στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα (αν η αντίστοιχη για το πρώτο μισό ήταν ο Βενιζέλος).
Η μετάφραση κάπου κάπου κομπιάζει· διαβάζουμε αίφνης (σ. 171):
… ότι ο Ανδρέας θα εξαπέλυε μια λιτανεία παραπόνων εναντίον των ΗΠΑ
a litany of complaints : ένας μακρύς κατάλογος, μια απαρίθμηση, μια σειρά ολόκληρη παραπόνων/αιτιάσεων
ή περιπτώσεις όπου εντοπίζει κανείς άγνοια της νεοελληνικής μικροϊστορίας:
στο βιβλίο παρουσιάζονται ο
Χόμερ Ντέιβις και ο
Τσαρλς Λαγουδάκης. Και ο μεν
Χαρίλαος Λαγουδάκης, πρωτοπόρος καθηγητής της ιστορίας στο Κολλέγιο Αθηνών, μπορεί να έκανε καριέρα μεταπολεμικά στις Ηνωμένες Πολιτείες συντάσσοντας αναλύσεις της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα προς χρήση των μυστικών υπηρεσιών (όπως μαθαίνει κανείς αν έχει διαβάσει το, υποχρεωτικής ανάγνωσης, βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά
Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας) και να τον έλεγαν οι Αμερικάνοι Τσαρλς, αλλά εδώ στην Ελλάδα παραμένει Χαρίλαος· ο δε Homer Davis (1895-1984), διευθυντής του Κολλεγίου και γνήσιος φιλέλληνας, προτιμούσε να συστήνεται ως Όμηρος Ντέιβις, γι’ αυτό και η οδός στο Παλαιό Ψυχικό η παράπλευρη στη μάντρα του σχολείου λέγεται «οδός Ομήρου Ντέιβις».
Όποιος ετοιμάζεται να μεταφράσει ιστορίες από το παρελθόν τολμώ να πω πως καλό θα ήταν να προετοιμάζεται με τέτοιου είδους γνώσεις.
Αλλά μια και μιλάω για το παρελθόν, επιτρέψτε μου να καταθέσω εδώ το σημείο που με ξένισε περισσότερο (και με έκανε να γράψω αυτό το μακρυνάρι). Διαβάζουμε την πρόταση:
Σήμερα θυμούνται τον Μεταξά σαν δευτεροκλασάτο δικτάτορα που έδωσε στρατιωτικές στολές στους προσκόπους και προσπάθησε να αφαιρέσει την «ανατρεπτική» νεκρώσιμη ρητορεία του Περικλή από τα σχολικά βιβλία.
Το πραγματολογικό λαθάκι είναι πως ο Μεταξάς δεν «έδωσε στρατιωτικές στολές στους προσκόπους», αλλά τους ενοποίησε με την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (η οποία έφερε στολές). Αλλά το άλλο, ότι ο Περικλής συνδέεται με
νεκρώσιμη ρητορεία, μα το Θεό, πρώτη φορά το ακούω. Εγώ ήξερα ότι στον Περικλή αποδίδει ο Θουκυδίδης τον
Επιτάφιο (λόγο), κείμενο εξυμνητικό της αθηναϊκής δημοκρατίας, και γι’ αυτό ύποπτο στα μάτια κάθε αυταρχικού κυβερνήτη, κείμενο που όντως μπαινοβγαίνει κατά καιρούς από τη διδακτέα ύλη των ελληνικών σχολείων (εγώ πάντως το διδάχτηκα στο Γυμνάσιο).
*Monteagle Stearns (την εποχή εκείνη στα μέσα ενημέρωσης τον άκουγα Μόντιγκλ).
