Βασικά, δεν παραιτήθηκε, είπε πως θα παραμείνει φεύγοντας κλπ κλπ. Θα χρειαστεί λίγο σπρώξιμο από το Σίτι...
Θα χρειαστεί χρόνο η επιλογή διαδόχου, υπάρχουν κομματικές διαδικασίες που θα πρέπει να τηρηθούν.
Αυτό πρέπει να σταματήσει. Πρέπει να υπάρξει μια οργανωμένη απάντηση, η οποία να αντιμετωπίζει τα εθνολαϊκιστικά επιχειρήματα ένα προς ένα - λογικά, επιθετικά και δυνατά.
Έχουν το κύρος να κάνουν κάτι τέτοιο, όμως; Η διαφθορά και οι συνεχείς συμβιβασμοί έχουν σε πολλές χώρες υπονομεύσει τη δυνατότητα της πολιτικής ηγεσίας να μιλήσει ως η φωνή τής λογικής ή της ηθικής, ενώ η αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα ενισχύει την εικόνα μιας πολιτικής τάξης ανίκανης και ίσως απρόθυμης να υπερασπιστεί τους αδυνάμους και να χτυπηθεί με τα συμφέροντα.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, υπάρχει λόγος που η Χίλαρι Κλίντον έχει τέτοιο πρόβλημα με την εικόνα της, και που ο Μπέρνι Σάντερς θα μπορούσε ίσως να της είχε αποσπάσει το χρίσμα αν είχε πάρει από την αρχή στα σοβαρά την υποψηφιότητά του. Η αυξανόμενη δημοφιλία τού Ομπάμα οφείλεται εν μέρει σε μια καθυστερημένη συνειδητοποίηση ότι το σύστημα δεν τον είχε αφομοιώσει πριν από την εκλογή του στην προεδρία, και ότι αυτό τελικά φάνηκε στη θητεία του. Η έμφαση το 2008 δόθηκε στο χρώμα τού δέρματός του, κάτι το πρωτόγνωρο για προεδρικές εκλογές τότε, και το μήνυμα αλλαγής που εξήγγειλε ο Ομπάμα φάνηκε να δένει περισσότερο με αυτό παρά με το ότι ήταν φρέσκο πρόσωπο (κάτι που δεν ήταν τόσο ασυνήθιστο και το οποίο αντιμετωπίστηκε από πολλούς ως μειονέκτημα, όπως συμβαίνει συχνά στις εκλογές, και οδήγησε στην επιλογή τού έμπειρου Μπάιντεν ως αντιπροέδρου). Βέβαια με τον καιρό ο κόσμος συνήθισε στην εικόνα ενός μαύρου προέδρου, αλλά το βασικό πράγμα που συνέβη από τότε ήταν η οικονομική κρίση και ο τρόπος με τον οποίο έπληξε τη μεσαία τάξη και γιγάντωσε το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Η έμφαση τώρα είναι σαφώς κατά των πολιτικών καριέρας, και η ανισότητα αποτελεί το κύριο αίτιο.
Δυστυχώς το πολιτιστικό περιβάλλον επιδεινώνει το πρόβλημα. Δικαίως ο κόσμος έχει πάψει να σέβεται τους πολιτικούς, αλλά ως πρότυπα θεωρεί όχι κάποιαν από τις παλαιότερες τάξεις των λογίων ή των κληρικών (που κι αυτές έχουν ευτελιστεί), αλλά τη νέα τάξη των διασημοτήτων. Και το τελευταίο πράγμα που προσφέρει αυτή η ετερογενής ομάδα τυχάρπαστων είναι η οποιουδήποτε είδους καθοδήγηση. Το κυνήγι τού χρήματος και της καλής ζωής φτάνει να κυριαρχεί στις σκέψεις πολλών, αν και βρίσκεται πιο μακριά από ποτέ. Έχουμε γεμίσει με ψεύτικες εικόνες και ψεύτικα είδωλα, και περισπάσεις όλων των ειδών, και λείπουν τα μέσα και η θέληση να κρίνουμε τι ισχύει και τι όχι. Έχει δίκιο ο Δόκτορας: βρίθουν οι προκαταλήψεις που καλύπτουν τα πραγματικά αίτια, κάτι που συνήθως βολεύει τους πολιτικούς εκείνους που δεν σχεδιάζουν να τα αντιμετωπίσουν. Η συνωμοσιολογία των ημερών μας μόνο τυχαία δεν είναι. Και όσο η μόρφωση υστερεί, θα συνεχίσει να αυξάνεται το ποσοστό των Αμερικανών που πιστεύουν στον Δημιουργισμό, ή ότι οι ΗΠΑ έστησαν την αποστολή στη Σελήνη.
Από την άλλη, ακούμε για την οργή που φέρνει τον Τραμπ σε θέση να διεκδικήσει την προεδρία, και η οποία εκφράζεται κυρίως από λευκούς, μεγαλύτερους σε ηλικία ψηφοφόρους χωρίς ανώτερη μόρφωση: αυτοί είναι οι άνθρωποι που φοβούνται περισσότερο την απώλεια του τρόπου ζωής που γνωρίζουν, εξαιτίας των οικονομικών παραγόντων που τους σπρώχνουν στο περιθώριο και των δημογραφικών αλλαγών που τους κάνουν να νιώθουν πως η χώρα τους δεν τους ανήκει πια. Βιώνουν κρίση ταυτότητας, και δεν πρόκειται να ακούσουν θεωρητικά επιχειρήματα όταν αντιμετωπίζουν τέτοια υπαρξιακά ερωτήματα, όχι όταν αυτά τα επιχειρήματα είναι βασισμένα σε υψηλά ιδανικά που στην καλύτερη περίπτωση μοιάζουν με πολυτέλειες και στην χειρότερη τούς είναι ξένα. Είναι δύσκολο να πείσεις τον οποιοδήποτε να αποδεχτεί το τέλος μιας εποχής — της δικής του εποχής. Είναι δύσκολο και σκληρό να συνειδητοποιήσει ότι κάποια πράγματα απλώς συμβαίνουν και δεν πρόκειται να σταματήσουν, ότι το ποτάμι τής Ιστορίας δεν γυρίζει. Η αυτοματοποίηση έχει αυξήσει την ανεργία εξίσου με τη μετανάστευση, αλλά ελάχιστα ακούγεται αυτό γιατί επικρατεί η ιδέα ότι δεν είναι εξίσου επιλύσιμο. Πώς θα καταλάβουν οι εξοργισμένοι ότι η μετανάστευση είναι εξίσου πέρα από τις δυνάμεις τους, στον βαθμό που η χώρα τους δεν συμβάλλει στον πιο ισότιμο διαμοιρασμό τού πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο, πλούτου που λείπει από τους ιδίους γιατί συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων; Ο λαϊκισμός έχει συγκριτικό πλεονέκτημα μπροστά στην πανίσχυρη και πανανθρώπινη λύση τής άρνησης. Κι αυτή θα λυγίσει αργά ή γρήγορα μπροστά στην πραγματικότητα, αλλά πολλά μεγάλα λάθη μπορεί να έχουν γίνει μέχρι τότε.
Μου είναι πιο δύσκολο να περιγράψω την κατάσταση στην Ευρώπη, αλλά δεν διαφέρει και τόσο. Εδώ είναι μεγάλος παράγοντας και το κράτος πρόνοιας, που μέχρι τώρα προστάτευε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού και τώρα ροκανίζεται όχι μόνο από την οικονομική κρίση αλλά από τη γήρανση του πληθυσμού. Αν η Αμερική έχει ένα βασικό μακροπρόθεσμο οικονομικό πλεονέκτημα σε σχέση με την Ευρώπη, την Ιαπωνία και άλλες μεγάλες οικονομίες (ακόμα και την Κίνα, όπως αρχίζει να διαφαίνεται) είναι ότι συνεχίζει και εντάσσει τους μετανάστες στην κοινωνία της σε μεγάλη κλίμακα. Η Γερμανία τούς χρειάζεται εξίσου για να αναπληρώσει το έλλειμμα στο εργατικό δυναμικό της, αλλά η ένταξή τους σε μεγάλους αριθμούς προκαλεί σοβαρές κοινωνικές τριβές, όπως είδαμε πρόσφατα, γιατί υποσκάπτει την έννοια του ομοιογενούς εθνικού κράτους στην οποία συνηθίσαμε στον 20ό αιώνα. Οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να συνηθίσουν στην ιδέα ότι δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν αυτήν την ομοιογένεια στο μέλλον, και σίγουρα όχι χωρίς να πληγεί σοβαρά η όποια οικονομική ευρωστία των χωρών τους. Καλώς ή κακώς, το εθνικό κράτος υπήρξε η εξαίρεση στην ιστορία παρά ο κανόνας, και η παγκοσμιοποίηση αποτελεί μονόδρομο. Ας κάνουμε ό,τι μπορούμε για να διαφυλάξουμε τη γλώσσα μας και τον πολιτισμό μας, αλλά φυλετικά αποτελούμε μειοψηφία (όπως εύγλωττα δείχνει
ο χάρτης με τον κύκλο εδώ). Θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για πολλούς, και δεν βγάζω τον εαυτό μου έξω, αλλά όσο πιο γρήγορα καταλάβουμε την ανάγκη για αρμονική συνύπαρξη τόσο το καλύτερο θα είναι για όλους.
