Διάβασα τη μελέτη του Χρήστου Καρούζου Περικαλλές άγαλμα εξεποίησ' ουκ αδαής. Αισθήματα και ιδέες των αρχαϊκών Ελλήνων για την τέχνη, δημοσιευμένη το 1940 (Ερμής, 1982).
Δεν έχω χρόνο για παρουσίαση, πάντως οι όροι που εντοπίζει στις αφιερωματικές επιγραφές και επιγράμματα των έργων τέχνης της αρχαϊκής εποχής βαίνουν σε χρονονολογική σειρά από τα πρώιμα προς τα ύστερα αρχαϊκό χρόνια (600-480 π.Χ.):
περικαλλές (για αναθήματα σε θεούς μόνο), καλόν (και για νεκρούς θνητούς), σοφία (η αρετή του καλλιτέχνη) / και αργότερα χαρίεν, ερα(σ)τός (για τόπους), αγλαόν, δαιδάλεον, τεχνήεν, αμεμφές, μήτις (όχι πια η μυθική σοφία), ευ δεδαώς, ουκ αδαής (τα δύο τελευταία για τους καλλιτέχνες), δηλ. από μια μυθική σχέση με το κάλλος προς μια σχέση όπου το ανθρώπινο στοιχείο επικρατεί. Θεωρεί δε ότι η τάση αυτή ανακόπτεται στα κλασικά χρόνια, οπότε ξαναβρίσκεται μια σχέση με το θείο πάνω σε νέα βάση, πιο προβληματισμένη:
Οι καλλιτέχνες έχουν πάψει πια να υπογράφουν με τους χαρούμενους εκείνους και γεμάτους αυτοπεποίθηση στίχους, που γνωρίσαμε πρωτύτερα. Υπογράφουν τώρα πεζά: Πυθαγόρας Σάμιος εποίησε.
(...)
Η λιτότητα και η μετριοφροσύνη, που βλέπομε στα τεκμήρια αυτά, θα ήταν αδύνατο να υπάρξουν, αν δεν είχε προηγηθεί ο εξανθρωπισμός των ύστερων αρχαϊκών, που διαπιστώσαμε από πολλές πλευρές διαδοχικά στα προηγούμενα κεφάλαια· στο "μυθικό" έδαφος των πρώϊμων και ώριμων αρχαϊκών χρόνων δεν μπορούσαν να βλαστήσουν. Δείχνουν όμως κιόλας τα νέα τούτα τεκμήρια (μαζί με άλλα γεγονότα), ότι θα γελιόταν πολύ όποιος ήθελε φανταστεί, πως η εξέλιξη θα προχωρούσε από τη φάση του υστεροαρχαϊκού εξανθρωπισμού ευθύγραμμα στην τέλεια αποξένωση από το μύθο, στην τελειωτική προσγείωση της τέχνης και της σκέψης. Στην πραγματικότητα έγινε ίσα-ίσα το αντίθετο: η σοβαρότητα, η απλότητα, η μετριοφροσύνη, που χαραχτηρίζουν τα χρόνια του αυστηρού ρυθμού και τα πρώτα κλασσικά, σημαίνουν συνειδητή αντίδραση ενάντια στην πρόχειρη και πολύ βιαστική λύση, που νόμισαν πως βρήκαν τα τελευταία αρχαϊκά χρόνια, του προβλήματος της σχέσης ανθρώπου και θεών, και ενάντια στους φορείς αυτής της λύσης, που ήταν πιθανώτατα οι πλουτισμένοι από τις εμπορικές επιχείρησες ευγενείς γεωχτήμονες. Έχομε απότομο γύρισμα της σπείρας της εξέλιξης σε άλλη κατεύθυνση· τα γνωρίσματα εκείνα είναι σημάδια μιας καινούργιας θρησκευτικότητας και πνευματικότητας, που όμως δεν είναι πισωδρόμισμα, γιατί δεν αγνοείται πια τώρα η συνείδηση του ατόμου (μεγάλος κίντυνος τούτο για την κλασική ισορροπία, που και δεν θα κρατήσει περισσότερο από τριάντα χρόνια). Πίσω από τις απλές αυτές και μετρημένες έκφρασες για την τέχνη και για τους τεχνίτες στέκουν η αττική τραγωδία με τις ορμήνιες της και οι μορφές της αυστηρής και της κλασσικής τέχνης (480-420 π.Χ.)
(...)
Ολόκληρον τον γοητευτικό, αλλά και παρδαλό και (από την άποψη των υστερωτέρων) ελαφρόν αυτόν κόσμο τον παραμερίζει τέλος η σοβαρότητα των αυστηρών και κλασσικών χρόνων, που τόσο συλλογισμένοι έσκυψαν επάνω στη μοίρα του ανθρώπου.
Γλωσσικά:
ζήσιμο (βίωμα, βίωση)
κοντά στο νου ("είναι κοντά στο νου" = είναι προφανές/αυτονόητο)
κορφινός (κορφινό σκαλοπάτι)
αξιοτιμώρητος
χρυσοφός (για τον χρυσικό· το συνδέει με τη σοφία, αλλά εγώ ήξερα μόνο το χρυσοχός)
κάποτε-πότε (πότε-πότε)
δυνάματα (όσο της επιτρέπουν τα δυνάματά της)
ήθελε φανταστεί (βλ. παραπάνω)
η εκατόν εικοσαριά (σε δύο λέξεις)
παθαίνεται με (την ομορφιά)