Η αλλαγή στην απόδοση του τίτλου του γνωστού μυθιστορήματος του Σάλιντζερ The Catcher in the Rye ξέραμε ότι θα έρθει από τη στιγμή που η Τζένη Μαστοράκη εκμυστηρεύτηκε ότι ξαναμεταφράζει το μυθιστόρημα (π.χ. εδώ). Ο τίτλος του μυθιστορήματος έγινε τώρα Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης. Αν έχετε συνηθίσει τον παλιό τίτλο και τον έχετε χωνέψει και τον έχετε αιτιολογήσει, ο νέος τίτλος θα σας ξενίσει και θα αναζητήσετε μια νέα αιτιολόγηση. Για αρχή, αντιγράφω κάποια πράγματα που διάβασα στο προχτεσινό Βήμα, στην παρουσίαση της νέας μετάφρασης:
Το εγχείρημα το είχε προαναγγείλει η ποιήτρια μέσω του «Βήματος» τον Μάιο του 2011. Τι άλλαξε; Εκ πρώτης όψεως τον τίτλο: ο «φύλακας» αποσύρθηκε - η «σίκαλη» έμεινε να τον θυμίζει δίπλα «στα στάχια» που προστέθηκαν - και τον αντικατέστησε ο «πιάστης»!
Δυο φίλοι της αντέδρασαν έντονα όταν το έμαθαν, «εμείς τώρα χωρίς "φύλακα" τι θα κάνουμε;» τη ρώτησαν, εκφράζοντας σίγουρα και την αμηχανία αρκετών αναγνωστών για αυτή την επιλογή. «Μα και εκείνος ο τίτλος ξένισε πολύ στην εποχή του» μας απάντησε η Τζένη Μαστοράκη καθώς περπατούσε μαζί μας στην Κυψέλη. «Δεν τον υπερασπίζομαι αλλά αυτόν είχα τόσα χρόνια μέσα στο κεφάλι μου. Μπορείτε να πείτε ίσως ότι αυτοκαταργήθηκα. Για μένα ήταν κάπως αναγκαστικό. Τότε ήμουνα μικρή και άπειρη για να το τολμήσω. Αποφάσισα λοιπόν να βάλω στον τίτλο ολόκληρο τον επίμαχο στίχο του σκωτσέζου ποιητή, κάνοντάς τον και λίγο δεκαπεντασύλλαβο, "στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης". Ο Χόλντεν Κώλφηλντ θέλει να γίνει παιδοπιάστης, αυτό είναι το επάγγελμα που ονειρεύεται», πράγμα που αποκαλύπτεται στον αναγνώστη προς το τέλος της αφήγησης.
Κάπως έτσι πέρασε στην ιστορία ο κατά τ' άλλα ανθεκτικός «φύλακας», ένας επί της ουσίας λειψός «τερματοφύλακας» στα καθ' ημάς - «οι Αμερικανοί έχουν τουλάχιστον κάτι να τους θυμίζει το baseball, τον τύπο (catcher) που πιάνει την μπάλα με το γάντι, δεν υπήρχε όμως αντίστοιχος όρος στην ομιλουμένη ελληνική, ακόμη και οι αθλητικογράφοι χρησιμοποιούσαν το γαλλικό "κατσέρ" εκείνη την εποχή» εξήγησε η Τζένη Μαστοράκη.
Επιπλέον «αν έλεγες σ' ένα παιδί της πόλης τη λέξη "σίκαλη", διότι περί αυτού επρόκειτο, άντε να πήγαινε ο νους του ως τις φρυγανιές, σε εικόνες χωραφιών, όπου σαλεύουν τα στάχια, δύσκολα θα έφθανε».
Επομένως όλο αυτό ήταν μια «λύση μεταφραστικής ανάγκης», δεδομένου ότι ο υπερπροστατευτικός Τζ. Ντ. Σάλιντζερ έθεσε απαράβατο όρο, μέσω του ατζέντη του, να μεταφράζεται κυριολεκτικά ο τίτλος του βιβλίου, ύστερα από ορισμένες «ερμηνευτικές αποδόσεις» που τον εξόργισαν σε άλλες χώρες του εξωτερικού.
Διαβάστε ολόκληρη την παρουσίαση εκεί, αλλά προσέξτε το απόσπασμα στο τέλος:
Απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Σάλιντζερ όπου δικαιολογείται ο τίτλος που διάλεξε η Τζένη Μαστοράκη για τη νέα μετάφραση.
Η Φοίβη, η μικρή τετραπέρατη αδελφή του Χόλντεν Κώλφηλντ, συνομιλεί με τον μεγαλύτερο αδελφό της που έχει τρυπώσει κρυφά μια νύχτα στο πατρικό τους. Η ίδια έχει αντιληφθεί ότι τον έδιωξαν και πάλι από το σχολείο και αγανακτισμένη ζητάει να μάθει αν υπάρχει κάτι που να του αρέσει στον κόσμο.
Το απόσπασμα στο πρωτότυπο:
"Daddy's going to kill you. He's going to kill you," she said.
I wasn't listening, though. I was thinking about something else—something crazy. "You know what I'd like to be?" I said. "You know what I'd like to be? I mean if I had my goddam choice?"
"What? Stop swearing."
"You know that song 'If a body catch a body comin' through the rye'? I'd like--"
"It's 'If a body meet a body coming through the rye'!" old Phoebe said. "It's a poem. By Robert Burns."
"I know it's a poem by Robert Burns."
She was right, though. It is "If a body meet a body coming through the rye." I didn't know it then, though.
"I thought it was 'If a body catch a body,'" I said. "Anyway, I keep picturing all these little kids playing some game in this big field of rye and all. Thousands of little kids, and nobody's around—nobody big, I mean—except me. And I'm standing on the edge of some crazy cliff. What I have to do, I have to catch everybody if they start to go over the cliff-- I mean if they're running and they don't look where they're going I have to come out from somewhere and catch them. That's all I'd do all day. I'd just be the catcher in the rye and all. I know it's crazy, but that's the only thing I'd really like to be. I know it's crazy."
Old Phoebe didn't say anything for a long time. Then, when she said something, all she said was, "Daddy's going to kill you."
"I don't give a damn if he does," I said.
Food for thought...
Το εγχείρημα το είχε προαναγγείλει η ποιήτρια μέσω του «Βήματος» τον Μάιο του 2011. Τι άλλαξε; Εκ πρώτης όψεως τον τίτλο: ο «φύλακας» αποσύρθηκε - η «σίκαλη» έμεινε να τον θυμίζει δίπλα «στα στάχια» που προστέθηκαν - και τον αντικατέστησε ο «πιάστης»!
Δυο φίλοι της αντέδρασαν έντονα όταν το έμαθαν, «εμείς τώρα χωρίς "φύλακα" τι θα κάνουμε;» τη ρώτησαν, εκφράζοντας σίγουρα και την αμηχανία αρκετών αναγνωστών για αυτή την επιλογή. «Μα και εκείνος ο τίτλος ξένισε πολύ στην εποχή του» μας απάντησε η Τζένη Μαστοράκη καθώς περπατούσε μαζί μας στην Κυψέλη. «Δεν τον υπερασπίζομαι αλλά αυτόν είχα τόσα χρόνια μέσα στο κεφάλι μου. Μπορείτε να πείτε ίσως ότι αυτοκαταργήθηκα. Για μένα ήταν κάπως αναγκαστικό. Τότε ήμουνα μικρή και άπειρη για να το τολμήσω. Αποφάσισα λοιπόν να βάλω στον τίτλο ολόκληρο τον επίμαχο στίχο του σκωτσέζου ποιητή, κάνοντάς τον και λίγο δεκαπεντασύλλαβο, "στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης". Ο Χόλντεν Κώλφηλντ θέλει να γίνει παιδοπιάστης, αυτό είναι το επάγγελμα που ονειρεύεται», πράγμα που αποκαλύπτεται στον αναγνώστη προς το τέλος της αφήγησης.
Κάπως έτσι πέρασε στην ιστορία ο κατά τ' άλλα ανθεκτικός «φύλακας», ένας επί της ουσίας λειψός «τερματοφύλακας» στα καθ' ημάς - «οι Αμερικανοί έχουν τουλάχιστον κάτι να τους θυμίζει το baseball, τον τύπο (catcher) που πιάνει την μπάλα με το γάντι, δεν υπήρχε όμως αντίστοιχος όρος στην ομιλουμένη ελληνική, ακόμη και οι αθλητικογράφοι χρησιμοποιούσαν το γαλλικό "κατσέρ" εκείνη την εποχή» εξήγησε η Τζένη Μαστοράκη.
Επιπλέον «αν έλεγες σ' ένα παιδί της πόλης τη λέξη "σίκαλη", διότι περί αυτού επρόκειτο, άντε να πήγαινε ο νους του ως τις φρυγανιές, σε εικόνες χωραφιών, όπου σαλεύουν τα στάχια, δύσκολα θα έφθανε».
Επομένως όλο αυτό ήταν μια «λύση μεταφραστικής ανάγκης», δεδομένου ότι ο υπερπροστατευτικός Τζ. Ντ. Σάλιντζερ έθεσε απαράβατο όρο, μέσω του ατζέντη του, να μεταφράζεται κυριολεκτικά ο τίτλος του βιβλίου, ύστερα από ορισμένες «ερμηνευτικές αποδόσεις» που τον εξόργισαν σε άλλες χώρες του εξωτερικού.
Διαβάστε ολόκληρη την παρουσίαση εκεί, αλλά προσέξτε το απόσπασμα στο τέλος:
Απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Σάλιντζερ όπου δικαιολογείται ο τίτλος που διάλεξε η Τζένη Μαστοράκη για τη νέα μετάφραση.
Η Φοίβη, η μικρή τετραπέρατη αδελφή του Χόλντεν Κώλφηλντ, συνομιλεί με τον μεγαλύτερο αδελφό της που έχει τρυπώσει κρυφά μια νύχτα στο πατρικό τους. Η ίδια έχει αντιληφθεί ότι τον έδιωξαν και πάλι από το σχολείο και αγανακτισμένη ζητάει να μάθει αν υπάρχει κάτι που να του αρέσει στον κόσμο.
«Θα σε σκοτώσει ο μπαμπάς» μου λέει. «Θα σε σκοτώσει». Εγώ ούτε που την πρόσεχα όμως. Αλλο σκεφτόμουνα εγώ - μια τρέλα. «Ξέρεις τι θα 'θελα;» της λέω. «Ξέρεις τι διάολο θα 'θελα να γίνω; Λέω, ας πούμε, άμα ήτανε στο χέρι μου;».
«Τι; Μη λες παλιόλογα».
«Ξέρεις ένα τραγούδι που λέει όταν κορμί πιάνει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια; Ε, θα 'θελα -».
«Οταν κορμί σμίγει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια» μου λέει η δικιά μου. Ποίημα είναι. Του Ρόμπερτ Μπερνς» [...]
«Εγώ νόμιζα πως λέει όταν κορμί πιάνει κορμί» της λέω. Αλλά τελοσπάντων, φαντάσου παιδάκια, όλο παιδάκια, που θα 'ναι σ' ένα μεγάλο χωράφι με σίκαλη και που θα παίζουνε ξερωγωκάτι, ένα παιχνίδι. Μιλάμε, χιλιάδες παιδάκια, κι εκεί γύρω να μην είναι κανείς - κανένας μεγάλος, λέω δηλαδή - μονάχα εγώ. Κι εγώ θα στέκομαι άκρη άκρη σ' ένα ξεκούδουνο γκρεμό. Και η δουλειά μου εμένα θα 'ναι να τα πιάνω εκεί που θα κοντεύουνε να πέσουνε στον γκρεμό - λέω, ας πούμε, εκεί που τρέχουνε και που δεν βλέπουνε πού πάνε, εγώ θα πρέπει να πετιέμαι από κάπου και να τα πιάνω. Μόνο αυτό θα 'κανα όλη μέρα. Θα 'μουνα ξερωγώ στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης. Τελείως παράνοια είναι, και το ξέρω, αλλά μόνο αυτό θα 'θελα εγώ στο βάθος βάθος. Το ξέρω που είναι παράνοια».
Η δικιά μου έκανε ώρα να μιλήσει. Κι ύστερα, όταν μίλησε, είπε μόνο «Ο μπαμπάς θα σε σκοτώσει».
«Σκασίλα μου κι αν με σκοτώσει» της λέω [...]
«Τι; Μη λες παλιόλογα».
«Ξέρεις ένα τραγούδι που λέει όταν κορμί πιάνει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια; Ε, θα 'θελα -».
«Οταν κορμί σμίγει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια» μου λέει η δικιά μου. Ποίημα είναι. Του Ρόμπερτ Μπερνς» [...]
«Εγώ νόμιζα πως λέει όταν κορμί πιάνει κορμί» της λέω. Αλλά τελοσπάντων, φαντάσου παιδάκια, όλο παιδάκια, που θα 'ναι σ' ένα μεγάλο χωράφι με σίκαλη και που θα παίζουνε ξερωγωκάτι, ένα παιχνίδι. Μιλάμε, χιλιάδες παιδάκια, κι εκεί γύρω να μην είναι κανείς - κανένας μεγάλος, λέω δηλαδή - μονάχα εγώ. Κι εγώ θα στέκομαι άκρη άκρη σ' ένα ξεκούδουνο γκρεμό. Και η δουλειά μου εμένα θα 'ναι να τα πιάνω εκεί που θα κοντεύουνε να πέσουνε στον γκρεμό - λέω, ας πούμε, εκεί που τρέχουνε και που δεν βλέπουνε πού πάνε, εγώ θα πρέπει να πετιέμαι από κάπου και να τα πιάνω. Μόνο αυτό θα 'κανα όλη μέρα. Θα 'μουνα ξερωγώ στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης. Τελείως παράνοια είναι, και το ξέρω, αλλά μόνο αυτό θα 'θελα εγώ στο βάθος βάθος. Το ξέρω που είναι παράνοια».
Η δικιά μου έκανε ώρα να μιλήσει. Κι ύστερα, όταν μίλησε, είπε μόνο «Ο μπαμπάς θα σε σκοτώσει».
«Σκασίλα μου κι αν με σκοτώσει» της λέω [...]
Το απόσπασμα στο πρωτότυπο:
"Daddy's going to kill you. He's going to kill you," she said.
I wasn't listening, though. I was thinking about something else—something crazy. "You know what I'd like to be?" I said. "You know what I'd like to be? I mean if I had my goddam choice?"
"What? Stop swearing."
"You know that song 'If a body catch a body comin' through the rye'? I'd like--"
"It's 'If a body meet a body coming through the rye'!" old Phoebe said. "It's a poem. By Robert Burns."
"I know it's a poem by Robert Burns."
She was right, though. It is "If a body meet a body coming through the rye." I didn't know it then, though.
"I thought it was 'If a body catch a body,'" I said. "Anyway, I keep picturing all these little kids playing some game in this big field of rye and all. Thousands of little kids, and nobody's around—nobody big, I mean—except me. And I'm standing on the edge of some crazy cliff. What I have to do, I have to catch everybody if they start to go over the cliff-- I mean if they're running and they don't look where they're going I have to come out from somewhere and catch them. That's all I'd do all day. I'd just be the catcher in the rye and all. I know it's crazy, but that's the only thing I'd really like to be. I know it's crazy."
Old Phoebe didn't say anything for a long time. Then, when she said something, all she said was, "Daddy's going to kill you."
"I don't give a damn if he does," I said.
Food for thought...
