Συνίζηση λέμε το φωνητικό φαινόμενο της συμπροφοράς δύο φωνηέντων, κατά το οποίο ένα άτονο πρόσθιο (ι, η, υ, ει, οι) ή [e] (ε, αι) πριν από ένα ανοικτό φωνήεν ([a], [e], [o], ) μετατρέπεται σε ημίφωνο [j] και τα δύο φωνήεντα προφέρονται μαζί σε μία συλλαβή, π.χ. εννέα > εννιά.
Η συνίζηση δεν δηλώνεται στην ορθογραφία της λέξης, π.χ.
[χωρίς συνίζηση – με συνίζηση]
σχολιάζεται – λιάζεται
συμπάθεια – αλήθεια
μιάσματος – μοιάζω
επινίκια – νοίκια
αναρρωτική άδεια – άδεια τσέπη
ήπιες λύσεις – το ήπιες;
το δέντρο σκιάζει – τίποτα δε με σκιάζει
δόλια χρεοκοπία – τι έπαθε η δόλια!
λόγια έκφραση – λίγα λόγια
Σε κάποιες περιπτώσεις βοηθάει ο τονισμός να καταλάβουμε αν υπάρχει συνίζηση ή όχι, π.χ.:
Εις υγείαν – Στην υγειά σας
βία – βια
μία – μια
δύο – δυο
θεία – θεια
το ποιόν – ποιον είδες;
Πάντως, η συνίζηση έχει επηρεάσει κάποιες ορθογραφίες και πιο γνωστή είναι η περίπτωση του θηλυκού των επιθέτων σε –ύς που έχει αλλάξει από –εία σε –ιά (βαθεία > βαθειά > βαθιά).
Έτσι:
η βαρεία – βαριά ήττα
η τραχεία – τραχιά επιφάνεια
η πλατεία – θάλασσα πλατιά
Δεν έχουμε απλοποίηση στην αρρώστια (από αρρωστία), τη φτήνια (από ευθηνία), τη συμπόνια (από μσν. συμπονία), Η συνίζηση είναι ίσως μια καλή εξήγηση για το ότι επικράτησαν απλοποιήσεις όπως ζήλια, ξενιτιά, λιώνω, νιώθω, μετανιώνω, αν δεν θέλουμε να μπερδευτούμε με την ετυμολογία των λέξεων.
Ξέρουμε ότι στα έντυπα του ΚΚΕ (υπάρχει άραγε άλλη ορθογραφία με τόσο στενή κομματική ταύτιση;) επιμένουν να γράφουν δουλιά, και ο διορθωτής μου, της Neurolingo, δεν το διορθώνει επειδή το θεωρεί πληθυντικό του ουδέτερου «το δουλί» = η υπηρετριούλα. Καλοί μου σχεδιαστές των διορθωτών ορθογραφίας, καλύτερα να ξεχάσετε εσείς μια λέξη παρά να ξεχάσουμε εμείς την ορθογραφία, έτσι δεν είναι;
Το Κέντρο Λεξικολογίας υποστηρίζει τις ορθογραφίες φτώχια και ακρίβια (που έτσι ξεχωρίζει από την ακρίβεια με τη διαφορετική σημασία). Για τη φτώχ(ε)ια δεν με νοιάζει πού θα κάτσει το μπαλάκι, αλλά στην περίπτωση της ακρίβιας θα μου άρεσε να υπάρχει αυτή η διάκριση.
Άλλη μια αλλαγή ορθογραφίας που θα ήθελα να δω έχει να κάνει με το αντρίκειος. Αυτή είναι η επίσημη ορθογραφία επειδή επηρεάστηκε από το γυναικείος – γυναίκειος. Αλλά έχουμε ήδη ανδρείος από τον άνδρα (ανήρ – ανδρός) και γυναικείος από τη γυναίκα (γυνή – γυναικός) ενώ το γυναίκειος έχει ξεχαστεί.
Είναι φυσιολογικό να προτιμούν πολλοί την απλοποιημένη γραφή αντρίκιος και μάλλον θα πρέπει να πάψουμε να τη θεωρούμε λάθος.
αντρίκιος (όλοι οι τύποι)
αντρίκειος (ομοίως)
Η συνίζηση δεν δηλώνεται στην ορθογραφία της λέξης, π.χ.
[χωρίς συνίζηση – με συνίζηση]
σχολιάζεται – λιάζεται
συμπάθεια – αλήθεια
μιάσματος – μοιάζω
επινίκια – νοίκια
αναρρωτική άδεια – άδεια τσέπη
ήπιες λύσεις – το ήπιες;
το δέντρο σκιάζει – τίποτα δε με σκιάζει
δόλια χρεοκοπία – τι έπαθε η δόλια!
λόγια έκφραση – λίγα λόγια
Σε κάποιες περιπτώσεις βοηθάει ο τονισμός να καταλάβουμε αν υπάρχει συνίζηση ή όχι, π.χ.:
Εις υγείαν – Στην υγειά σας
βία – βια
μία – μια
δύο – δυο
θεία – θεια
το ποιόν – ποιον είδες;
Πάντως, η συνίζηση έχει επηρεάσει κάποιες ορθογραφίες και πιο γνωστή είναι η περίπτωση του θηλυκού των επιθέτων σε –ύς που έχει αλλάξει από –εία σε –ιά (βαθεία > βαθειά > βαθιά).
Έτσι:
η βαρεία – βαριά ήττα
η τραχεία – τραχιά επιφάνεια
η πλατεία – θάλασσα πλατιά
Δεν έχουμε απλοποίηση στην αρρώστια (από αρρωστία), τη φτήνια (από ευθηνία), τη συμπόνια (από μσν. συμπονία), Η συνίζηση είναι ίσως μια καλή εξήγηση για το ότι επικράτησαν απλοποιήσεις όπως ζήλια, ξενιτιά, λιώνω, νιώθω, μετανιώνω, αν δεν θέλουμε να μπερδευτούμε με την ετυμολογία των λέξεων.
Ξέρουμε ότι στα έντυπα του ΚΚΕ (υπάρχει άραγε άλλη ορθογραφία με τόσο στενή κομματική ταύτιση;) επιμένουν να γράφουν δουλιά, και ο διορθωτής μου, της Neurolingo, δεν το διορθώνει επειδή το θεωρεί πληθυντικό του ουδέτερου «το δουλί» = η υπηρετριούλα. Καλοί μου σχεδιαστές των διορθωτών ορθογραφίας, καλύτερα να ξεχάσετε εσείς μια λέξη παρά να ξεχάσουμε εμείς την ορθογραφία, έτσι δεν είναι;
Το Κέντρο Λεξικολογίας υποστηρίζει τις ορθογραφίες φτώχια και ακρίβια (που έτσι ξεχωρίζει από την ακρίβεια με τη διαφορετική σημασία). Για τη φτώχ(ε)ια δεν με νοιάζει πού θα κάτσει το μπαλάκι, αλλά στην περίπτωση της ακρίβιας θα μου άρεσε να υπάρχει αυτή η διάκριση.
Άλλη μια αλλαγή ορθογραφίας που θα ήθελα να δω έχει να κάνει με το αντρίκειος. Αυτή είναι η επίσημη ορθογραφία επειδή επηρεάστηκε από το γυναικείος – γυναίκειος. Αλλά έχουμε ήδη ανδρείος από τον άνδρα (ανήρ – ανδρός) και γυναικείος από τη γυναίκα (γυνή – γυναικός) ενώ το γυναίκειος έχει ξεχαστεί.
Είναι φυσιολογικό να προτιμούν πολλοί την απλοποιημένη γραφή αντρίκιος και μάλλον θα πρέπει να πάψουμε να τη θεωρούμε λάθος.
αντρίκιος (όλοι οι τύποι)
αντρίκειος (ομοίως)
): 