Ο Βάρδος προτίμησε για τον αθάνατο στίχο του το ρόδο: Tι ’ναι το όνομα; Το ρόδο, όπως κι αν το πεις, το ίδιο γλυκά θενά μυρίζει. Θα μπορούσε να διαλέξει, άραγε, έναν αριθμό; Το πέντε, όπως κι αν το πεις, το ίδιο σωστά θενά μετράει; Δύσκολο μου φαίνεται· πώς να σταθεί ένα νούμερο δίπλα σε ένα ρόδο —κι ας είναι το πέντε ένας από τους πιο βασικούς αριθμούς για τον άνθρωπο και για κάθε ζώο που έχει άκρα με δάχτυλα αφού, άγνωστο γιατί, αλλά στις συντριπτικά περισσότερες περιπτώσεις, τα δάχτυλα κάθε άκρου είναι πέντε. (Α, ναι, σωστά. Ο πενταγράμματος Helle θα μας θυμίσει ότι τα καρτούν έχουν τέσσερα δάχτυλα και εξαιρούνται).
Με πέντε δάχτυλα στο ένα χέρι και άλλα πέντε στο άλλο, καθόλου περίεργο που μάθαμε να μετράμε με βάση το δέκα και αποκτήσαμε το δεκαδικό σύστημα (αν και υπάρχουν λαοί που προτίμησαν την απλότητα του πενταδικού συστήματος, μετρώντας μόνο στο ένα χέρι, και λαοί που προτίμησαν την πληθωρικότητα του εικοσαδικού, μετρώντας με χέρια και με πόδια). Στην αρχή, το σημάδι που χαρακτήρισε τον αριθμό ήταν απλώς πέντε γραμμές, όρθιες ή ξαπλωμένες, αλλά το νούμερο είναι πολύ χρήσιμο για ορόσημο και σύντομα απέκτησε κάποιο ιδιαίτερο, δικό του σύμβολο. Δεν θέλω για την ώρα να σταθώ στα διάφορα σύμβολα που χρησιμοποίησε η ανθρωπότητα για τον αριθμό πέντε· υπάρχει καιρός και χώρος για να το κάνουμε αυτό μαζί, αργότερα.
Αφού είμαστε ένα γλωσσικό και μεταφραστικό φόρουμ, όμως, νομίζω ότι είναι χρήσιμο να δούμε μερικά πράγματα για την προέλευση των λέξεων που χρησιμοποιούμε για τον αριθμό, το πέντε στα ελληνικά και το five στα αγγλικά.
Από πού προέρχεται η λέξη πέντε και ποια είναι η σχέση της π.χ. με το αγγλικό five; Στην αρχή, οι ετυμολόγοι τοποθετούν την ΠΙΕ *penk[SUP]w[/SUP]e. Το Ετυμολογικό ΛΝΕΓ εξηγεί:
πέντε < αρχ. πέντε / πέμπε (αιολ) < Ι.Ε. *penkʷe || σανσκρ. páñca, αρμ. hing, λατ. quīnque (> γαλλ. cinq, ιταλ. cinque, ισπ. cinco) λιθ. peñktas, αρχ. γερμ. *fem(fe) (> γερμ. fünf, αγγλ. five, ολλ. vijf) || αρχ. πέμπ-τος
Την ίδια ώρα, το OED δίνει για το five λίγο πολύ τα ίδια πράγματα:
five (n.) Old English fif, from Proto-Germanic *fimfe (cf. Old Frisian and Old Saxon fif, Dutch vijf, Old Norse fimm, Old High German funf, Gothic fimf), from PIE *penkwe (cf. Sanskrit panca, Greek pente, Latin quinque, Old Church Slavonic peti, Lithuanian penke, Old Welsh pimp).
Αρκετά όμως με τη θεωρία. Το νήμα αυτό, που γράφτηκε για τα πεντάχρονα της Λεξιλογίας, δεν έχει στόχο να περιγράψει τα πάντα για το πέντε· είναι πάμπολλα και, άλλωστε, βασιζόμαστε στις ιδέες και τις εμπνεύσεις σας για να το εμπλουτίσετε. Αρχίστε π.χ. από τo λήμμα της αγγλικής Wikipedia για το πέντε, κάντε μια βόλτα από το πεντάγραμμο και από τις οθόνες, μεγάλη και μικρή· σκεφτείτε πιθανά και απίθανα σημεία όπου θα μπορούσαμε να βρούμε το πέντε και τα σύνθετά του, και ας τα συγκεντρώσουμε εδώ ή σε αυτόνομα νηματάκια που θα ξεπηδήσουν από εδώ.
Στα πέντε χρόνια της Λεξιλογίας έχουν υπάρξει ήδη πολλά νήματα που ασχολήθηκαν, άμεσα και έμμεσα, με το πέντε. Ρίξτε τους μια ματιά, μπορεί να θελήσετε να προσθέσετε κάτι σε ένα από αυτά. Μερικά, είμαι βέβαιος, θα σας φανούν περίεργα, σαν γνήσιο κουίζ. Για παράδειγμα, τι είναι το quincunx ή πεντούγκιον; Τι σχέση έχει η λέξη lustrum με το πέντε, και σε τι επετειακές συζητήσεις μάς οδηγεί; Ποια είναι η σύνδεση της χρυσής τομής με το πέντε και τους άρρητους αριθμούς; Ποιοι είναι οι πέντε πρωταγωνιστές στον γρίφο του Αϊνστάιν; Ποια είναι η διαφορά του πεντάκτινου αστεριού από την πεντάλφα (και γιατί δεν λέγεται αυτό το σύμβολο πεντάγραμμο στα ελληνικά, ενώ είναι pentagram στα αγγλικά); Ποιοι είναι οι οι πέντε πυλώνες του Ισλάμ και τι σχέση έχουν με το πέντε τα πεντόβολα, που οι Άγγλοι τα λένε jacks;
Φυσικά, μην ξεχάσετε να επισκεφτείτε το νήμα για τα φωνήεντα, να θυμηθείτε τη συζήτηση για τη φωνηεντιάδα, για τα επτά φωνήεντα που είναι πέντε φθόγγοι και γράφονται με δώδεκα τρόπους.
Και στο τέλος, ίσως βρείτε και κάτι ενδιαφέρον σε μερικά ακόμη μικρά νήματα: στο και πέντε, και έντεκα (που θυμάται τα πρώτα τηλεοπτικά κανάλια, την ΕΡΤ και την ΥΕΝΕΔ στην Αθήνα), στο Κάνει τα πέντε βόδια δυο ζευγάρια (που ασχολείται με την απόδοση αυτής της φράσης στα αγγλικά)· ακόμη και στο νήμα Πέντε χιλιάδες θα βρείτε ίσως κάτι (είναι ένα αναμνηστικό νήμα από τις ημέρες που η Λεξιλογία είχε μόλις συμπληρώσει τις πέντε χιλιάδες νήματα).
Προπάντων, όμως, σκεφτείτε ό,τι πιο συνηθισμένο και ό,τι πιο ασυνήθιστο μπορείτε σχετικά με το πέντε, και φέρτε το και από εδώ. Στο σεντούκι της Λεξιλογίας.
Last edited:
