sarant
¥
και: ταχύρυθμος ή ταχύρρυθμος;
Με άλλα λόγια, ένα ή δύο ρο στα νεότερα σύνθετα;
Το θέμα τέθηκε αλλού (σε μια λίστα που δεν ασχολείται με τα γλωσσικά συνήθως) και έγραψα μερικά, που τα ξαναγράφω εδώ, έτσι για προβληματισμό.
Ο κανόνας λέει ότι οι σύνθετες λέξεις με δεύτερο συνθετικό που αρχίζει
από -ρ- γράφονται με δύο ρο *αν είναι λόγιες ή αρχαίες* (θυμίζω, στα αρχαία το ρο το πρόφερναν δασύ), ενώ με ένα ρο αν είναι νεότερες ή ξένα δάνεια (π.χ. ασπρόρουχο, το ρούχο είναι σλαβικό).
Έτσι λέμε απορρίπτω, αλλά ξαναρίχνω.
αναρρόφηση αλλά μονορούφι.
εμπορορράπτης αλλά φραγκοράφτης.
Ως εδώ, καλά. Τι γίνεται όμως με τα νεότερα που είναι λόγια αλλά είναι
και λαϊκά; Και ιδίως όταν το β' συνθετικό μένει αμετάβλητο (ενώ παραπάνω, ο νεότερος τύπος είναι δημοτικότερος π.χ. ράπτης/ράφτης)
Παράδειγμα καλό, τα σύνθετα της ρύπανσης. Το καινούργιο ορθογραφικό του Μπαμπινιώτη, την ηχορύπανση τη γράφει με δύο ΡΡ, διότι, λέει, το θεωρεί λόγιο σύνθετο, ενώ την αφισορύπανση με ένα Ρ χωρίς σχόλια. Τη θερμορύπανση δεν την έχει, ούτε (περιέργως) την αντιρύπανση. Εδώ φαίνεται να υπάρχει μια αντίθεση, γιατί η ίδια λέξη (η ρύπανση, η οποία παρεμπιπτόντως δεν είναι αρχαία, είναι μεσαιωνική) συνθέτεται
αλλιώς με το ένα σύγχρονο πρώτο συνθετικό (ηχο-) και αλλιώς με το άλλο
(αφισο-).
Το λεξικό Τριανταφυλλίδη έχει με ένα ρο και τα δύο (ηχο- και αφισο-).
Ωστόσο και τα δυο λεξικά βάζουν με δύο Ρ την απορρύπανση και τα απορρυπαντικά.
Προφανώς επειδή αυτά πρόλαβαν να καθιερωθούν σε μια εποχή παλιότερη.
Το ταχύρρυθμος, το μεν λεξικό Τριαντ. το δίνει με δύο ΡΡ, όπως και το
λεξικό Μπαμπινιώτη το μεγάλο, αλλά το Ορθογραφικό το δίνει και με τις δύο γραφές (ταχύρυθμος/ταχύρρυθμος) προτιμώντας όμως την απλούστερη, ταχύρυθμος, επειδή λέει ανήκει στα νεότερα σύμφωνα.
Αυτό μού φαίνεται χοντρή αντίφαση με π.χ. την ηχορρύπανση, που κι αυτή
νεότερη είναι.
Το λεξικό Μπαμπινιώτη (που τώρα συνειδητοποιώ πόσα κενά έχει το λημματολόγιό του, αφού στο αντιρ- που κοίταξα λείπουν τα: αντιρατσισμός και τα παράγωγά του, αντιρύπανση και τα παράγωγά της, αντιρευματικά φάρμακα, αντιρυτιδικός), το λεξικό Μπαμπινιώτη, λέω, και εννοώ το ορθογραφικό, πέφτει σε αντίφαση εσωτερική και αλλού: το βαθύριζος το έχει με ένα ρο, ενώ το πολύρριζος με δύο. Ωστόσο, όσο αρχαίο είναι το ένα, τόσο και το άλλο (και τα δύο απαντούν στον Θεόφραστο). Το Τριαντ. τα έχει και τα δύο με ΡΡ.
Οπότε, αφενός υπάρχει ένα σχετικό αλαλούμ, αφού και τα ίδια τα λεξικά πέφτουν σε αντιφάσεις, το θέμα δεν έχει κοιταχτεί συνολικά.
Αφετέρου, προσωπικά απλογράφω όσο περισσότερα νεότερα σύνθετα, δηλαδή όσα δεν δίνονται άμεσα από τα αρχαία ή από την καθαρεύουσα. Ετσι τα σύνθετα της ρύπανσης θα τα έβαζα με ένα ρο, ενώ για τον ταχύρρυθμο προβληματίζομαι' χωρίς να σκεφτώ, με ένα ρο,
αν το σκεφτώ μάλλον με δύο (όμως, το γκουγκλ δίνει διπλάσια "ταχύρυθμα"
από "ταχύρρυθμα").
ν.σ
Με άλλα λόγια, ένα ή δύο ρο στα νεότερα σύνθετα;
Το θέμα τέθηκε αλλού (σε μια λίστα που δεν ασχολείται με τα γλωσσικά συνήθως) και έγραψα μερικά, που τα ξαναγράφω εδώ, έτσι για προβληματισμό.
Ο κανόνας λέει ότι οι σύνθετες λέξεις με δεύτερο συνθετικό που αρχίζει
από -ρ- γράφονται με δύο ρο *αν είναι λόγιες ή αρχαίες* (θυμίζω, στα αρχαία το ρο το πρόφερναν δασύ), ενώ με ένα ρο αν είναι νεότερες ή ξένα δάνεια (π.χ. ασπρόρουχο, το ρούχο είναι σλαβικό).
Έτσι λέμε απορρίπτω, αλλά ξαναρίχνω.
αναρρόφηση αλλά μονορούφι.
εμπορορράπτης αλλά φραγκοράφτης.
Ως εδώ, καλά. Τι γίνεται όμως με τα νεότερα που είναι λόγια αλλά είναι
και λαϊκά; Και ιδίως όταν το β' συνθετικό μένει αμετάβλητο (ενώ παραπάνω, ο νεότερος τύπος είναι δημοτικότερος π.χ. ράπτης/ράφτης)
Παράδειγμα καλό, τα σύνθετα της ρύπανσης. Το καινούργιο ορθογραφικό του Μπαμπινιώτη, την ηχορύπανση τη γράφει με δύο ΡΡ, διότι, λέει, το θεωρεί λόγιο σύνθετο, ενώ την αφισορύπανση με ένα Ρ χωρίς σχόλια. Τη θερμορύπανση δεν την έχει, ούτε (περιέργως) την αντιρύπανση. Εδώ φαίνεται να υπάρχει μια αντίθεση, γιατί η ίδια λέξη (η ρύπανση, η οποία παρεμπιπτόντως δεν είναι αρχαία, είναι μεσαιωνική) συνθέτεται
αλλιώς με το ένα σύγχρονο πρώτο συνθετικό (ηχο-) και αλλιώς με το άλλο
(αφισο-).
Το λεξικό Τριανταφυλλίδη έχει με ένα ρο και τα δύο (ηχο- και αφισο-).
Ωστόσο και τα δυο λεξικά βάζουν με δύο Ρ την απορρύπανση και τα απορρυπαντικά.
Προφανώς επειδή αυτά πρόλαβαν να καθιερωθούν σε μια εποχή παλιότερη.
Το ταχύρρυθμος, το μεν λεξικό Τριαντ. το δίνει με δύο ΡΡ, όπως και το
λεξικό Μπαμπινιώτη το μεγάλο, αλλά το Ορθογραφικό το δίνει και με τις δύο γραφές (ταχύρυθμος/ταχύρρυθμος) προτιμώντας όμως την απλούστερη, ταχύρυθμος, επειδή λέει ανήκει στα νεότερα σύμφωνα.
Αυτό μού φαίνεται χοντρή αντίφαση με π.χ. την ηχορρύπανση, που κι αυτή
νεότερη είναι.
Το λεξικό Μπαμπινιώτη (που τώρα συνειδητοποιώ πόσα κενά έχει το λημματολόγιό του, αφού στο αντιρ- που κοίταξα λείπουν τα: αντιρατσισμός και τα παράγωγά του, αντιρύπανση και τα παράγωγά της, αντιρευματικά φάρμακα, αντιρυτιδικός), το λεξικό Μπαμπινιώτη, λέω, και εννοώ το ορθογραφικό, πέφτει σε αντίφαση εσωτερική και αλλού: το βαθύριζος το έχει με ένα ρο, ενώ το πολύρριζος με δύο. Ωστόσο, όσο αρχαίο είναι το ένα, τόσο και το άλλο (και τα δύο απαντούν στον Θεόφραστο). Το Τριαντ. τα έχει και τα δύο με ΡΡ.
Οπότε, αφενός υπάρχει ένα σχετικό αλαλούμ, αφού και τα ίδια τα λεξικά πέφτουν σε αντιφάσεις, το θέμα δεν έχει κοιταχτεί συνολικά.
Αφετέρου, προσωπικά απλογράφω όσο περισσότερα νεότερα σύνθετα, δηλαδή όσα δεν δίνονται άμεσα από τα αρχαία ή από την καθαρεύουσα. Ετσι τα σύνθετα της ρύπανσης θα τα έβαζα με ένα ρο, ενώ για τον ταχύρρυθμο προβληματίζομαι' χωρίς να σκεφτώ, με ένα ρο,
αν το σκεφτώ μάλλον με δύο (όμως, το γκουγκλ δίνει διπλάσια "ταχύρυθμα"
από "ταχύρρυθμα").
ν.σ
