γλυκά φλάουτα: οι παγίδες της κατά λέξη μετάφρασης 2

[AoratiMelani]

Ανοίγω αυτό το νήμα για να ποστάρουμε και να συζητάμε παραδείγματα ατυχούς κατά λέξη μετάφρασης, σε όποια γλώσσα θέλουμε. Αν οι συντονιστές το βρίσκουν πολύ γενικό ή τέλος πάντων βλέπουν κάποιο πρόβλημα, ας πράξουν καταλλήλως.

Βασικά από καιρό ψάχνω έναν τρόπο να αξιοποιήσω τη συλλογή μου από μαργαριτάρια υποτίτλων (κυρίως) που όλο μεγαλώνει, και νομίζω ότι τα περισσότερα θα μπορέσουν να στεγαστούν εδώ.

Και ξεκινώ με ένα αγαπημένο μου παλιό:

Έγκριτη Ελληνίδα μεταφράστρια έγκριτου Ιταλού συγγραφέως έχει χρησιμοποιήσει σε δύο τουλάχιστον έργα, σε μια έκδοση του 1986 και σε μια του 2003, την έκφραση γλυκό φλάουτο. Εγώ ιταλικά δεν ξέρω, ξέρω όμως ισπανικά, και ξέρω ότι το flauta dulce στα ισπανικά δεν είναι άλλο από τη γνωστή μας φλογέρα. Με μια σύντομη αναζήτηση βρίσκω ότι και στα ιταλικά το ίδιο ισχύει για το flauta dolce. Αλλά και ισπανικά να μην ήξερα, δεν έχω ακούσει ποτέ μου για τέτοιο μουσικό όργανο. Ακούγεται τόσο αλλόκοτο, ώστε λογικά αν το συναντήσει κανείς και δεν το ξέρει, θα πρέπει να το ψάξει, έστω και μόνο από περιέργεια βρε αδελφέ.

Αυτό για αρχή και έπεται συνέχεια.

 

[AoratiMelani]

Κανάλι Alpha, ταινία "Lord of the rings".

Πάνω στη γέφυρα του Khazad-dûm ο Gandalf ενώ πέφτει στο φρικτό χάσμα φωνάζει στους φίλους του:
- Fly, you fools!
Και η μετάφραση:
- Πετάξτε, βλάκες!

Πολύ πιο εύστοχο θα ήταν:
- Βάλτε το στα πόδια, ανόητοι!
- Τρέξτε να ξεφύγετε, ανόητοι!
ή έστω σκέτο, αν το θέλουμε πιο σύντομο:
- Τρέξτε, ανόητοι!

Για το ανόητοι έναντι του βλάκες δεν θα επιμείνω, μπορεί να είναι θέμα επιλογής, αν και για μένα το fool δεν είναι τόσο βλάκας (αυτό θα ήταν stupid) όσο απερίσκεπτος, ανόητος.
Αλλά το fly στην περίπτωση αυτή αποκλείεται να είναι "πετάξτε", κανείς τους δεν έχει φτερά, και δεν συνηθίζεται μια τέτοια μεταφορική χρήση της λέξης. Προφανώς πρόκειται για την άλλη έννοια του ρήματος fly = to run away from (Webster, όχι ότι θέλει κι αναφορά δηλαδή).

Υπάρχει βέβαια το ελαφρυντικό ότι αυτή η έννοια είναι κάπως απαρχαιωμένη, αλλά στον Τόλκιν γενικώς συναντάμε τέτοιες εκφράσεις, και ο μεταφραστής πρέπει να είναι σε εγρήγορση.

Στην ίδια ταινία λίγο αργότερα, στο μαγικό δάσος του Lothlorien, μιλώντας για την Galadriel, το falls under her spell γίνεται πέφτει κάτω απ’ τα μάγια της.

Ελπίζω να μην χτυπήσει καθώς πέφτει.

 

[nickel]

Αλλά το fly στην περίπτωση αυτή αποκλείεται να είναι "πετάξτε", κανείς τους δεν έχει φτερά, και δεν συνηθίζεται μια τέτοια μεταφορική χρήση της λέξης. Προφανώς πρόκειται για την άλλη έννοια του ρήματος fly = to run away from (Webster, όχι ότι θέλει κι αναφορά δηλαδή).

Υπάρχει βέβαια το ελαφρυντικό ότι αυτή η έννοια είναι κάπως απαρχαιωμένη, αλλά στον Τόλκιν γενικώς συναντάμε τέτοιες εκφράσεις, και ο μεταφραστής πρέπει να είναι σε εγρήγορση.

Those that fly may fight again.

Θα βοηθούσε περισσότερο αν σκέφτονταν το ουσιαστικό flight, όπου η πτήση παντρεύεται τη φυγή.


Για τη φλογέρα, να πούμε ότι στα αγγλικά είναι recorder. Δεν μπορεί να μην έχει πέσει θύμα κάποιας βιαστικής μετάφρασης...

 

[AoratiMelani]

Ευχαριστώ και συνεχίζω.

Από αστυνομική σειρά:
She wanted me dead => Με ήθελε νεκρό.
Αφήνοντας ένα μικρό περιθώριο για το ενδεχόμενο η κυρία να ήταν νεκρόφιλη,
κατά πάσα πιθανότητα θα ήταν καλύτερο κάτι σαν
Ήθελε να πεθάνω.
ή ακόμη και
Ήθελε να με σκοτώσουν.
μια που μιλάνε για απόπειρα δολοφονίας.

You are a godless woman! => Είσαι άθεη γυναίκα!
Μάλλον θα ήταν καλύτερα κάτι σαν:
Είσαι αθεόφοβη!
Δεν έχεις το θεό σου!

Who gave the party? => Ποιος έδινε το πάρτι;
Στα ελληνικά συνήθως δεν δίνουμε πάρτι, κάνουμε πάρτι:
Ποιος έκανε το πάρτι;

To you! => Σε σένα.
Το βλέπω αρκετά συχνά, λέγεται σε προπόσεις και θέλει να πει:
Στην υγειά σου!

She was 81. => Ήταν 81.
Κι αυτό το βλέπω συχνά, όπως και το "Πόσο είσαι;" (πόσο τι, αλήθεια;)
Στα ελληνικά συνήθως βάζουμε και το "χρονών" από δίπλα.
Ήταν 81 χρονών. (ή ετών αν προτιμάτε - δεν πιάνει και τόσο πολύ χώρο πια στον υπότιτλο).

Were you close? => Ήσασταν κοντά;
Δεν εννοεί αν βρίσκονταν κοντά σε κάτι, αλλά:
Ήσασταν δεμένοι;

I have to say, you’ve got talent. => Πρέπει να πω, έχεις ταλέντο.
Αυτό το "πρέπει να πω" δεν είναι διόλου ελληνικό. Τι θα μπορούσαμε να πούμε αντ' αυτού:
Πρέπει να παραδεχτώ ότι έχεις ταλέντο.
Οφείλω να ομολογήσω ότι έχεις ταλέντο.
Παραδέχομαι πως έχεις ταλέντο.

“Together we stand” => «Μαζί στεκόμαστε»
Εδώ θα το πω με κάθε επιφύλαξη, αλλά νομίζω θα ήταν καλύτερο το:
Η ισχύς εν τη ενώσει
μια που πρόκειται για ρητό.

Αυτά για σήμερα!

 

[Thanasis_P]

Were you close? => Ήσασταν κοντά;
Δεν εννοεί αν βρίσκονταν κοντά σε κάτι, αλλά:
Ήσασταν δεμένοι;

Το "δεμένοι" μάλλον εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά
Πιο ορθόδοξα πιστεύω ότι αποδίδεται με το: "Είχατε [στενή] σχέση;"

 

[nickel]

Γεια σου, Θανάση. Καλωσήρθες. Καλή η σκέψη σου.

Εγώ έχω τώρα την απορία: από πού έχουν προκύψει όλα αυτά τα παρατονισμένα;

 

[daeman]

Από τον Φλάβιο Ούτο, δεξιοτέχνη στο φλάουτο, το λαούτο, το καναπουτσάρ και το ούτι, στο οποίο μάλιστα είχε δάσκαλο τον Ουτιδανό τον Μέγα στο Audio Παρηχητικό Παρωδείο της Νομανσλάνδης. Η παροξύτονη γενική πληθυντικού αποδίδεται σε παρατονισμό λόγω της αχρωματοψίας στις χρωματικές κλίμακες από την οποία έπασχε ο Φλάβιος Ούτος, σύμφωνα τουλάχιστον με τον ιστορικό Φλάβιο Ζοζέφ. Επίσης, ήπαιζε και σάζι, μα δεν εκάτεχε να σάζει.

Ω τονε, χαρώ τονε, ο σφυριγμένος :up::

 

[drsiebenmal]

Εγώ έχω τώρα την απορία: από πού έχουν προκύψει όλα αυτά τα παρατονισμένα;

Μάλλον από την έλξη που ασκεί το λαούτο...

 

[Hellegennes]

Πολύ ωραία τα παραδείγματα της Μελάνης. Μόνο σε ένα έχω μια μικρή αντίρρηση. Στο της ηλικίας, δεν είναι ασυνήθιστο να παραλείπουμε το "χρόνων" ή "ετών".

 

[AoratiMelani]

Για τη φλογέρα, να πούμε ότι στα αγγλικά είναι recorder.

Να προσθέσω ενημερωτικά ότι η φλογέρα λέγεται επίσης φλάουτο με ράμφος (αγγλικά fipple flute γαλλικά flûte à bec ιταλικά flauto a becco ισπανικά flauta de pico γερμανικά blockflöte).

Το "δεμένοι" μάλλον εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά
Πιο ορθόδοξα πιστεύω ότι αποδίδεται με το: "Είχατε [στενή] σχέση;"

Ναι, μεταφορικά το έγραψα. Νομίζω ότι η μεταφορική αυτή χρήση είναι πλήρως κατανοητή και πολύ συχνή. Νομίζω ότι έρχεται πιο εύκολα στα χείλη παρά το "είχατε σχέση" (το οποίο μάλιστα υπονοεί συνήθως ερωτική σχέση, όταν λέγεται έτσι σκέτο χωρίς προσδιορισμό).

Στο της ηλικίας, δεν είναι ασυνήθιστο να παραλείπουμε το "χρόνων" ή "ετών".

Είναι όντως έτσι; Εγώ έχω την εντύπωση ότι είναι μάλλον ασυνήθιστο. Θα με ενδιέφερε να ακούσω κι άλλες απόψεις.

Να προσθέσω παρεμπιπτόντως ότι έχω δει συχνά και το Γίνεται 3 (ή 10 ή 80), εννοώντας ότι Γίνεται 3 χρονών, μιλώντας για γενέθλια. Στην περίπτωση αυτή, με το "γίνεται", νομίζω ότι είναι ακόμη πιο ασυνήθιστο.

 

[nickel]

Σκέψη: Παραλείπεται συχνά αν έχει προηγηθεί η λέξη «χρονών» ή κάτι που να δείχνει σε τι αναφέρεται το αριθμητικό.

— Πόσων χρονών θα γίνει;
— Τριών.

— Είχε γενέθλια;
— Ναι, έγινε τριών. (Τα γενέθλια, με χρόνια πάνε.)

— Πόσο είναι η μπέμπα σου;
— Έγινε τριών χρονών / μηνών. (Αυτός που ρωτάει δεν είναι πολύ στενός άνθρωπος, μπορεί να μην ξέρει.)
— Έγινε τριών. (Μιλάμε σε στενό μας άνθρωπο.)

Αλλά στα καλά καθούμενα δεν είναι ωραίο να πεις:
Η Άννα ήταν τριών και ήδη έχτιζε μικρές πολυκατοικίες με τα Lego της.

 

[Hellegennes]

Όχι, αλλά λέμε "η Άννα ήταν στα 10 της όταν άρχισε να μαθαίνει αγγλικά".

Κατά τα άλλα συμφωνώ.

 

[nickel]

Όχι, αλλά λέμε "η Άννα ήταν στα 10 της όταν άρχισε να μαθαίνει αγγλικά".

Κάτι που (είναι καλό να) αποφεύγεις να πεις όταν είναι στα τέσσερα.
:)

 

[AoratiMelani]

Σήμερα σκεφτόμουν κάποια άλλα, πιο "σοβαρά" ας πούμε, ισπανόφωνα.

Συνάδελφος και συνεργάτιδα, πολύ καλή στη δουλειά της, μου έχει εξομολογηθεί το εξής ολίσθημά της:
Σε κάποιο βιβλίο υπήρχε αναφορά στο έργο República του Πλάτωνα, κι εκείνη το μετέφρασε Δημοκρατία.
Το παράξενο είναι ότι ξέφυγε κι από τον επιμελητή και τυπώθηκε έτσι, προκαλώντας σχόλια των κριτικών.
Δεν πρόκειται για ανέκδοτο έργο του Πλάτωνα, αλλά για την γνωστή Πολιτεία.

Σε ένα άλλο βιβλίο, μια πολύ καλή κατά τα άλλα μετάφραση ενός μυθιστορήματος, διαβάζουμε κάπου ότι υπάρχει στο παράθυρο ένα μεταλλικό ύφασμα.
Όμως το tela metálica δεν είναι παρά η σήτα (ή σίτα).

Στο ίδιο βιβλίο γίνεται συχνά αναφορά σε μαύρη κορινθιακή σταφίδα. Αυτό δεν είναι ακριβώς (ή δεν είναι πάντοτε) λάθος: η έκφραση pasas de Corinto σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί όντως ν' αναφέρεται σε σταφίδες Κορινθίας, κατά κανόνα όμως σημαίνει γενικώς τη μαύρη σταφίδα (όπως λέμε "φιστίκι Αιγίνης" και εννοούμε τον τύπο του φιστικιού και όχι την προέλευσή του, αν και φυσικά ενδέχεται κάποιες φορές να είναι όντως από την Αίγινα).
Στο συγκεκριμένο πλαίσιο η έκφραση χρησιμεύει μεταφορικά, για να περιγράψει το μαύρο χρώμα ενός αντικειμένου, οπότε έχω κάθε λόγο να πιστεύω ότι πρόκειται για τη συνήθη χρήση και όχι για αναφορά σε μια παρτίδα σταφίδες από την Κόρινθο.
Δεν αποκλείεται βέβαια ο μεταφραστής να το ήξερε και να επέλεξε να το αποδώσει έτσι για λόγους γλαφυρότητας ή οικειότητας στον αναγνώστη ή άλλους δικούς του λόγους. Εγώ δεν θα το επέλεγα, γιατί θεωρώ ότι δεν ήταν στην πρόθεση του συγγραφέα να κάνει αναφορά στην Κόρινθο παρά μόνο στο μαύρο χρώμα της σταφίδας, αλλά δεν μπορώ να πω ότι είναι και τελείως λάθος επιλογή.

 

[nickel]

Πάντως, με τη «ρεπούμπλικα» του Πλάτωνα, που είναι Republic και στα αγγλικά, την έχουν πάθει κι άλλοι — σίγουρα όσοι γράφουν τη δημοκρατία με κεφαλαίο αρχικό:

http://www.google.gr/search?q="δημο...s=org.mozilla:en-US:official&client=firefox-a

 

[AoratiMelani]

— Πόσων χρονών θα γίνει;
— Τριών.

Άλλη σκέψη: στο Ελλάντα λέμε συχνά "Τα πόσα κλείνει;" "Έκλεισα τα 80." κάτι που δεν έρχεται αμέσως στο νου όταν ακούμε τη φράση στα αγγλικά, ενώ είναι καλή μεταφραστική επιλογή επειδή και σύντομο είναι, και μεγαλύτερη οικειότητα έχει για το ελληνικό κοινό.

 

[panadeli]

Πάντως, με τη «ρεπούμπλικα» του Πλάτωνα, που είναι Republic και στα αγγλικά, την έχουν πάθει κι άλλοι

Μιας και το θίξατε, ο νομπελίστας βιολόγος Peter Medawar είχε γράψει κάποτε ένα βιβλίο με τίτλο Pluto's republic, για το οποίο αργότερα είχε γράψει μια ανασκόπηση ο Richard Dawkins και την είχε περιλάβει σε ένα δικό του βιβλίο με τίτλο A Devil's chaplain (το οποίο είχε την ατυχία να μεταφραστεί στα ελληνικά).

Στην ανασκόπηση του βιβλίου, λοιπόν, ο Dawkins ξεκινά εξηγώντας τον τίτλο, ο οποίος, όπως ορθά σημειώνει, χρειάζεται διευκρίνιση:

Pluto's Republic is one of those titles that cannot be mentioned
without an immediate explanation, and Sir Peter begins thus:

A good many years ago a neighbour whose sex chivalry forbids me to disclose
[it takes a Medawar to get away with this kind of thing nowadays] exclaimed
upon learning of my interest in philosophy: 'Don't you just adore Pluto's
Republic?' Pluto's Republic has remained in my mind ever since as a superlatively
apt description of that intellectual underworld which so many of the
essays in this volume explore. We each populate Pluto's Republic according to
our own prejudices ...


Η ελληνική μετάφραση (εκδ. Τραυλός) έχει ως εξής:

Το Pluto's republic είναι ένας από εκείνους τους τίτλους που δεν μπορούν να αναφερθούν χωρίς μια άμεση επεξήγηση, και ο Sir Peter αρχίζει έτσι:

Πριν από πολλά χρόνια ένα γείτονας, του οποίου το φύλο ο ιπποτισμός μου απαγορεύει να αποκαλύψω [μόνο ένας Medawar τα βγάζει πέρα σήμερα με τέτοια φρασεολογία], όταν έμαθε για το ενδιαφέρον μου για τη φιλοσοφία αναφώνησε: «Δεν σου αρέσει το Pluto's republic»; Το Pluto's republic έχει μείνει από τότε στο μυαλό μου ως η πιο κατάλληλη ευφυής περιγραφή εκείνου του πνευματικού υπόκοσμου, τον οποίο διερευνούν πολλά από τα άρθρα αυτού του τόμου. Καθένας από εμάς ζει τη Δημοκρατία του Πλούτωνα σύμφωνα με τις δικές του προκαταλήψεις...

Αποφεύγω γενικά να ξεμπροστιάζω μεταφραστές για τα λάθη τους, αλλά δεν άντεξα στον πειρασμό...

 

[SBE]

Θα έλεγα ότι εκτός από την Δημοκρατία, με το να αφήσει αμετάφραστη ο μεταφραστής την Pluto's republic τρεις φορές χάνει το αστείο.

 

[panadeli]

Μα προφανέστατα δεν κατάλαβε το αστείο.
Αυτό που μου κάνει περισσότερο εντύπωση είναι το εξής: Γράφεις κάτι που στα ελληνικά δεν βγάζει κανένα απολύτως νόημα. Δεν προβληματίζεσαι μήπως κάτι δεν κατάλαβες από το πρωτότυπο; Να το ψάξεις λίγο παραπάνω ρε παιδί μου, να το διαβάσεις πιο προσεκτικά ίσως;

Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι θα κάνεις τον κόπο να διαβάσεις αυτό που μετέφρασες. Άντε, την έβγαλα τη χολή μου.

 

[AoratiMelani]

Επανέρχομαι με αφορμή κάτι που συναντώ συχνά στους υπότιτλους που μεταφράζω:

Το just, που αποφεύγω όσο μπορώ να το μεταφράσω απλώς, επειδή δεν το χρησιμοποιούμε συνήθως στα ελληνικά όταν μιλάμε αυθόρμητα (σίγουρα όχι με τη συχνότητα που χρησιμοποιείται στα αγγλικά) και συνήθως προτιμώ το μόνο / μόνο που / μονάχα κ.τ.ό. ή το παραλείπω τελείως,

και το this man/woman/girl/guy/lady/etc., που με τίποτα δεν μεταφράζεται αυτός/αυτή αλλά ένας / μία, γιατί έχει λειτουργία αόριστου άρθρου.

He's just not so calm.
Μόνο που δεν είναι πολύ ήρεμος.

I just felt worried.
Ένιωσα ανήσυχος / Ανησύχησα.

I'm just worried.
Μόνο που ανησυχώ.

Εντάξει, δεν βολεύει πάντα το "μόνο που", κάποιες φορές θα το πούμε και "απλώς", απλώς να μην το παρακάνουμε.

I met this girl yesterday.
Γνώρισα μια κοπέλα χτες

So here comes this lady...
Έρχεται λοιπόν μια κυρία...

Εδώ το "γνώρισα αυτήν την κοπέλα" (ποια κοπέλα; ) και "έρχεται αυτή η κυρία" (ποια κυρία; την ξέραμε από πριν; ) δεν παίζει με τίποτα.

Κι ένα άλλο, που πήρε το μάτι μου σε μια ταινία με τον De Niro στο STAR πάνω σε ζάπιν:

Πρόσεχε την πλάτη σου. (μή σηκώνεις βάρη, πήγαινε σε έναν ορθοπεδικό βρε παιδάκι μου... )

Είχα χαμηλωμένο τον ήχο, αλλά δεν θέλει πολύ φαντασία για να αντιληφθούμε ότι μάλλον θα είπε

Watch your back,
δηλαδή
Φύλαγε τα νώτα σου.