violist = βιολίστας, παίκτης βιόλας, αλτίστας

[Ambrose]

Υπάρχει το εξής ασυνήθιστο πρόβλημα. Στα Ελληνικά έχουμε τις λέξεις βιολιστής και βιολονίστας που σημαίνουν και οι δύο το ίδιο πράγμα: αυτόν που παίζει το βιολί.

Στα Αγγλικά έχουν τον violinist που είναι αυτός που παίζει το βιολί, αλλά και το violist που παίζει την βιόλα. Ψάχνω για απόδοση του violist στα Ελληνικά. Δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχει, μάλλον εμένα μού διαφεύγει αυτή τη στιγμή. Βλέπω κάποια ευρήματα στο διαδίκτυο για τον βιολίστα, αλλά στα λεξικά τίποτα.

Κι ένα ωραίο ντουέτο βιολιού-βιόλας, για να δούμε live τις διαφορές μεταξύ τους:

 

[wings]

violist = βιολίστας

βιολίστας

 

[Ambrose]

Ναι, ζήτησα κάποια έγκυρη πηγή, αν υπάρχει. Άσε που στο διαδίκτυο πολλοί λένε βιολίστας και εννοούν βιολονίστας και γίνεται αλαλούμ.

 

[wings]

΄Για δες εδώ. Είναι από ανακοίνωση του υπουργείου πολιτισμού. Και εδώ από την Ελευθεροτυπία. Επίσης, εδώ από Το Βήμα, όπου αναφέρει και βιολονίστες, άρα μάλλον ξέρουν να τους ξεχωρίσουν.

 

[nickel]

Όσοι λένε μαζί βιολίστας και βιολιστής ή βιολίστας και βιολονίστας δείχνουν να ξέρουν τη διαφορά. Ας τους εμπιστευτούμε.


Και προσθήκη:

Και ένα από τα αναρίθμητα ανέκδοτα για τους παίκτες βιόλας:
Q. Define a true gentleman.
A. One who can play the viola, but won't.

:)

 

[Ambrose]

Σ' ευχαριστώ wings. Πριν ανοίξω τη συζήτηση, έψαξα το διαδίκτυο, καθώς και το ΛΚΝ, το ΛΝΕΓ και το Αντιλεξικό του Βοσταντζόγλου που τα έχω εύκαιρα. Και μού έκανε εντύπωση ότι σε κανένα από αυτά, δεν βρήκα λημματογραφημένο δόκιμο όρο για τον παίκτη της βιόλας!

Δεν θα μού έκανε εντύπωση ο όρος βιολίστας, άλλωστε είναι λογικό: viola->violist=βιολίστας. Αλλά πότε και πώς;

Edit. @nickel: δεν είναι ζήτημα εμπιστοσύνης, αλλά κυρίως περιέργειας για την προέλευση και εγκυρότητα του όρου. Και λίγα είναι τα ποιοτικά ευρήματα.

 

[wings]

Συμφωνώ απόλυτα με τον nickel. Τι εννοείς με το πότε και πώς; Πότε προέκυψε η λέξη ή κάτι άλλο;

 

[Ambrose]

Μα το εξήγησα ήδη. Η λέξη δεν υπάρχει στα λεξικά (τα δικά μου τουλάχιστον). Ίσως οι λεξικογράφοι να ξέρουν περισσότερα.

 

[wings]

Ίσως τους διέφυγε να την εντάξουν σε λεξικά. Αλλά στο θέμα αυτό πιο αρμόδιος είναι ο nickel.

 

[Ambrose]

Γι' αυτό κάνουμε αυτή τη συζήτηση. Απόδοση επισήμως δεν φαίνεται να υπάρχει! Αλλά να ξεχάσουν να την λημματογραφήσουν, όταν έχουν ήδη λημματογραφήσει τον βιολονίστα και τον βιολοντσελίστα, περίεργο δεν είναι;

Παρεμπιπτόντως, κοιτάζω το λήμμα violist στα G-word και Magenta και τα δύο λένε παίκτης βιόλας. Άρα στα Αγγλοελληνικά λεξικά ήταν ήδη λημματογραφημένη και δεν είχαν απόδοση στα Ελληνικά.

 

[wings]

Να που υπάρχει κάποια απόδοση, λοιπόν, έστω και περιφραστική.

 

[nickel]

Η Μουσικοπαιδεία έχει τον βιολίστα σε πολλά λήμματα, αλλά χωριστό λήμμα έχει μόνο για τον βιολιστή (όπου δεν υπάρχει βιολίστας):

βιολιστής
ο μουσικός που παίζει βιολί. Στη λαϊκή γλώσσα λέγεται και "βιολιτζής", όρος που όμως σημαίνει όχι μόνο τον εκτελεστή βιολιού αλλά και τον οποιονδήποτε μουσικό που, οργανωμένος αυτοσχέδια σε μικρό οργανικό Σύνολο, προσέρχεται να παίξει στα Κέντρα ή σε γάμους και πανηγύρια των χωριών. Έτσι ερμηνεύεται και η έκφραση "βαράτε βιολιτζήδες!...": "να παίξουν τα όργανα!...". Εκτός του "βιολιτζή", άλλα λαϊκά συνώνυμα είναι: "βιολατζής", "βιόλατζης", "βγιλιτζής", "αβγιολτζής", "βιολάτορας" (Κρήτη), "βιελάτουρας" (Καστέλι Κισσάμου), "βιελουτζής" (Ζάκυνθος), "βιολάρης" και "βιολαράς" (Κύπρος), "διολιντζής" και "διολιστής" (Εύβοια), κ.λπ. "Mε το βιολί σου ξύπνησες τη λεβεντιά του κόσμου, κι η Ρωμιοσύνη μια ψυχή μεσ' στο βιολί σου ζει" (Κ. Παλαμάς). ​

Να μας δάνειζε τον βιολατζή για τη λαϊκή χρήση... Πάντως είναι αρκετά παλιά η λέξη, πριν το ίντερνετ. Αλλά και τα περισσότερα λεξικά μας είναι πριν από το ίντερνετ. Μη συγχίζεσαι που δεν την έχουν τα λεξικά. Να χαίρεσαι που το ανακάλυψες.

 

[Ambrose]

Πάντως είναι αρκετά παλιά η λέξη, πριν το ίντερνετ. Αλλά και τα περισσότερα λεξικά μας είναι πριν από το ίντερνετ. Μη συγχίζεσαι που δεν την έχουν τα λεξικά. Να χαίρεσαι που το ανακάλυψες.

Με έτρωγε εδώ και καιρό και ήθελα να ρωτήσω τους ειδικούς, αλλά το ξέχναγα μέχρι που μού το ξαναθύμισε ο Μότσαρτ κι ο Μπασμέτ (τον οποίο όλοι αποφεύγουν να χαρακτηρίσουν βιολίστα, αλλά τον αποκαλούν "πρώτη βιόλα", "σολίστ της βιόλας" κλπ). Η μόνη ένδειξη ότι η λέξη είναι προ ίντερνετ είναι το προ Χριστού βιογραφικό του Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Aν υποθέσουμe βέβαια ότι είναι γραμμένο εκείνη την εποχή! Όσο για την Μουσικοπαιδεία, αν ήταν ο Πάπυρος, θα πήγαινα πάσο. Προς το παρόν, θα μού επιτρέψεις να αμφισβητήσω την εγκυρότητά της.

@wings: τέτοιου είδους περιφραστικές αποδόσεις (παίκτης τάδε μουσικού οργάνου), υπάρχουν για όλα τα όργανα.

 

[nickel]

Είναι σαν τον κορνετίστα, που τον έχουν τα λεξικά, ενώ τον παίκτη του κόρνου, τον κορνίστα, δεν τον βλέπω.

 

[Ambrose]

Πάντως, είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το βιογραφικό του Φιλοκτήτη Οικονομίδη από τις Μελωδικές Ασκήσεις (Σολφέζ) του 1933, λέει ότι συμμετείχε ως βιολιστής στην Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών από το 1904, ενώ από το 1909 συμμετείχε στην ίδια ορχήστρα ως "σόλο βιόλα".

Η εξήγηση είναι μάλλον απλή: τα έγχορδα τελειοποιήθηκαν τον 17ο αιώνα στην Ευρώπη, στην Ελλάδα δεν υπήρχε τέτοια μουσική εκείνους τους αιώνες, η βιόλα σαν όργανο έχει σχεδόν πάντα δευτερεύουσα θέση σε σχέση με το βιολί και το τσέλλο (παρόλο που είναι ένα πανέμορφο όργανο) -με εξαίρεση κυρίως κάποια έργα του μπαρόκ- και μάλλον κάπως έτσι πρέπει να έμεινε ο παίκτης της βιόλας ...αβάφτιστος! Μια δική μου λογική εικασία...

Edit: Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι ότι οι δύο λέξεις (βιολί & βιόλα), έχουν την ίδια ρίζα και η μεταφορά τους στα Ελληνικά δημιουργεί αμηχανία (και τώρα είδα αυτό που έγραψες παρακάτω).

 

[nickel]

Επίσης και η ηχητική σχέση με τον βιολιστή, ο φόβος μήπως δεν καταλάβει σωστά ο άλλος, δίνει πλεονεκτήματα στην περιφραστική απόδοση. Γι' αυτό και στο .uk τα ευρήματα για violist και viola player είναι ισάριθμα.

 

[sarant]

Πάντως, η λεξικογραφική τρύπα είναι εντυπωσιακή.

 

[Alexandra]

Είναι σύμπτωση που μόλις προχθές διάβασα για ένα νέο κουαρτέτο:

Το καλοκαίρι άκουσα στο Φεστιβάλ Παξών το κουαρτέτο «Τετρακτύς» που ίδρυσαν πέρυσι οι βιολιστές Γιώργος και Κωνσταντίνος Παναγιωτίδης, ο βιολίστας Αλι Μπαζεγκμέτζλερ και ο τσελίστας Δημήτρης Τραυλός.
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=103016
​

 

[Leximaniac]

Να ρίξω μια μικρή πετριά: η πρώτη βιόλα (ή πρώτο Χ, όπου Χ βάλτε όποιο μουσικό όργανο θέλετε φτάνει να έχει δική του ομάδα σε ορχήστρα) έχει διαφορά από το να είσαι σκέτο βιολίστας ή ό,τι άλλο. Η πρώτη θέση έχει σημασία γιατί εκεί παίζει πάντα ο καλύτερος από την ομάδα των αντίστοιχων οργάνων και συνήθως ο πρώτος έχει το επίπεδο σολίστα.

Παραθέτω το μικρό σχόλιο από τη Βικιπαίδεια από το λήμμα chair: «An orchestra awards a musician a chair or seat based on ability. The best player in a particular section will receive "first chair," or the "principal seat." It is also common for this position to be known as 'first stand,' a reference to the portable lectern on which the musicians put their sheet music. However, the person who is first chair in the first violin section is usually referred to as the concertmaster in the USA or leader in the UK.»

Άρα είναι φυσικό όποιος φτάσει να είναι ο πρώτος βιολιστής ή βιολίστας να κάνει ιδιαίτερη μνεία γιαυτό στο βιογραφικό του.

 

[Ambrose]

Όλα αυτά που λέτε είναι ωραία και γνωστά. Αν μπορούσαμε να προσθέσουμε και κάποια έγκυρη πηγή όσον αφορά την προέλευση, ιστορία και το δόκιμο του όρου θα ήταν καλύτερα. Εκτός κι αν τον θεωρήσουμε νεολογισμό και το κλείσουμε εκεί το ζήτημα.