under the radar = αφανής, απαρατήρητος | κάτω από τη μύτη των άλλων, στη ζούλα

[nickel]

Άλλος ένας ιδιωματισμός που δεν υπάρχει στα αγγλικά λεξικά. Μόνο στο Wiktionary βρήκα αυτό:

From under + the + radar. Originally referred to flying a plane at an altitude below where it could be seen by radar.
1. (idiomatic) unnoticed
That is against the rules, but I think we can slip it past, under the radar.
2. (idiomatic) unexpected

Παραθέτω μερικά παραδείγματα από το bbc.co.uk, που δείχνουν πώς πέρασε από την κυριολεκτική στη μεταφορική σημασία.

• Radar beams travel in straight lines. Even in flat terrain the curvature of the earth provides a radar shadow - the greater the range, the higher a target must be to allow detection. For example, at a range of 250 miles an aircraft would have to be over 30,000ft. Thus it is possible to 'fly under the radar'. The problem is, the closer the aircraft gets, the lower it has to fly. Eventually it can no longer hide under the horizon and can only avoid detection if there are radar shadows from hills and mountains etc.
• Chinese immigrants slip under the radar.
• He chose to work with psilocybin because the mere mention of LSD still provokes extreme reactions. "We could more easily glide under the radar and do our work without attracting the negative attention that I think would happen with an LSD study."
• He suggests that the ideas shaping our world are relatively unseen – under-the-radar forces that can involve as little as one per cent of the population, yet their impact on society is huge.
• Mr Bush has been trying to push for a guest worker programme, which would allow the millions of migrants, who toil illegally under the radar, to emerge into the daylight, claim some rights, get paid a little more, live free from fear and pay taxes.
• Here BBC Sport gives you the lowdown on the players under the radar who could yet make a name for themselves at the tournament
• Ms Primarolo said professional women who drank too much had "gone under the radar" for a long time.

Περιμένω κι άλλες μεταφραστικές προτάσεις, ιδιαίτερα από τον Zazula, λόγω ... διπλής αρμοδιότητας. (Όχι, δεν προφέρεται ούτε Σαζούλα, ούτε Θαθούλα.)

 

[cythere]

Το under the radar το είχα συναντήσει σ' ένα διάλογο ταινίας κι είχα παιδευτεί αρκετά μέχρι να βρω μια καλή απόδοση (την οποία φυσικά δεν θυμάμαι τώρα)!
Πάντως, το βρήκα σε αγγλικά λεξικά εδώ κι εδώ.
Βρήκα, επίσης, αρκετές γκουγκλιές για το κάτω από το ραντάρ (σκελετοί στην ντουλάπα, μέρος Β').
(Εδώ από ομιλία του Γιωργάκη).

 

[nickel]

:) Αυτό, δεν μπορώ, πρέπει να το μεταφέρω κι εδώ:

Παράλληλα, προειδοποίησε την κυβέρνηση να μη νομίζει ότι η εσωτερική κρίση της αξιωματικής αντιπολίτευσης θα την αφήσει να περάσει κάτω από το ραντάρ της δημοκρατικής παράταξης.

Δεν είναι λάθος (όπως π.χ. το «Παίζοντας στρατηγική πόκερ: Πώς να κρύψει το επίπεδο ικανότητάς σας και να πετάξει κάτω από το ραντάρ»), παραστατικό είναι, αλλά και τόοοοσο αγγλικό! Αναρωτιέμαι πώς δεν άρχισε κάποια πλάκα για τα ραντάρ της Χαριλάου Τρικούπη.

 

[curry]

Agapite Nickel. Ta greek mou den einai poli kala giati ekana poli parea me Simitis - that's why ton diegrapsa, mou rimakse ta greek kai to magazi tou mpampa. Kai min ksexnas pos kai i mother mou einai American kai den me afini na milao sto spiti greek, mono english. Se parakalo poli na pardon my greeklish.
I dimokratiki parataksi se perimeni.
Giorgos.

 

[cythere]

Και για την τεκμηρίωση (καθώς δεν ήξερα αν ήταν του αρθρογράφου ή του Γιωργάκη) ολόκληρη η ομιλία εδώ. Ctrl+F+ραντάρ!

 

[Zazula]

Για την κυριολεκτική απόδοση του "under the radar" θα έλεγα αθέατος στα ραντάρ, χωρίς να εντοπιστεί από (το/τα) ραντάρ. (Εννοείται, βέβαια, ότι το "κάτω από τα ραντάρ" είναι παντελώς λανθασμένος βαρβαρισμός!) Στην αεροπορία χρησιμοποιούνται και τα πετά χαμηλά, χαμηλή πτήση κ.τ.ό. για να δηλώσουν την πτήση αποφυγής εντοπισμού από ραντάρ, διότι όλοι γνωρίζουν το λόγο που είναι αναγκασμένος κάποιος να πετάει χαμηλά — δηλαδή ότι έχει σχέση με την αποφυγή των ραντάρ, κι ας μην αναφέρεται το ίδιο το ραντάρ (αν κι αρκετοί γουστάρουν το να κάνουν απόνερα).

Για τη μεταφορική απόδοση του "under the radar" κατ' αρχάς μία παρατήρηση: Εκτιμώ ότι για την απόδοση "κάτω από το ραντάρ" ακατανίκητη έλξη άσκησε η δημοφιλής έκφραση "κάτω από τη μύτη (του/της/τους)", η οποία παρουσιάζει και μεγάλη εννοιολογική συγγένεια.

Τώρα, όσον αφορά τις αποδόσεις, ισχύουν φυσικά τα αφανής, απαρατήρητος που δίνει ο nickel στον τίτλο του νήματος, μαζί με τα αθέατος, χωρίς να εντοπιστεί της κυριολεκτικής σημασίας. Επίσης θα πρόσθετα και το κάτω απ' τη μύτη (του/της/τους) που προανέφερα, το οποίο έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα να οπτικοποιεί σχεδόν άριστα την αναλογία με την αγγλική έκφραση. Αναφορικά με το στη ζούλα να πω πως φρονώ ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο εφόσον το επιτρέπει και νοηματικά το συγκείμενο, διότι η σημασία "στα κρυφά" είναι εν γένει ευρύτερη από το "under the radar", φτάνοντας μέχρι το "εν κρυπτώ και παραβύστω" κι ακόμη παραπέρα.

ΥΓ Να προσθέσω και χρήσεις σε τίτλους βιβλίων, περιοδικών και μουσικών άλμπουμ: Under The Radar.

 

[Zazula]

Ευκαιρίας δοθείσης, να αναφερθώ και σε μία σχετική με το θέμα μας λέξη, η οποία δυστυχώς είναι σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένη — τη λούφα. Όταν γίνεται εκπαίδευση των στρατιωτών στην απόκρυψη, παραλλαγή και παραπλάνηση, μία από τις τεχνικές που διδάσκονται για να παραμείνουν απαρατήρητοι είναι και η λούφα: Το να μένουν, δηλαδή, στο έδαφος ακίνητοι και σιωπηλοί ώστε να μη γίνουν αντιληπτοί από τον εχθρό.

Η πορεία της λέξης έχει ως εξής: Το αρχαίο λωφῶ "ξεκουράζομαι, χαλαρώνω" μεταπλάστηκε στο μεσαιωνικό λωφάζω που έγινε λουφάζω. Το λουφάζω έχει την έννοια "μένω ακίνητος και σιωπηλός σε μια θέση, προσπαθώ να μη γίνω αντιληπτός, να μείνω απαρατήρητος· κρύβομαι, ζαρώνω" (σημασία που, όπως γίνεται αμέσως φανερό, πάει γάντι σε ορισμένες χρήσεις τού "under the radar") — ωστόσο τα λεξικά ήδη από παλιά αναφέρουν ότι συνήθως το λουφάζω εμπεριέχει την έννοια του φόβου (άρα μας τα χαλάει για να μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε χωρίς το φόβο της αμφισημίας ή της πρόκλησης σύγχυσης στον αναγνώστη).

Ωστόσο, η λούφα δεν παύει να αποτελεί τεχνική απόκρυψης. Η δημοφιλέστατη πλέον φράση "λούφα και παραλλαγή" δεν προέκυψε τυχαία — είναι τίτλος μαθήματος για την απόκρυψη. Όμως το φανταρίστικο γλωσσικό αισθητήριο πήρε τη λέξη "λούφα" και τη μετέπλασε εννοιολογικά σε κάτι διαφορετικό. Κι έτσι δυστυχώς πλέον σήμερα έχουμε αυτήν τη λέξη να είναι διπλά προβληματική: Αφενός μεν λούφα σημαίνει και την "αποφυγή εκτέλεσης μιας διαταγής, μιας αγγαρείας και γενικότερα μιας υποχρεωτικής εργασίας που δεν είναι ευχάριστη" (αν και εκεί η κατάσταση με το ρήμα τουλάχιστον είναι πιο ξεκάθαρη — λέμε "λουφάρω" με απευθείας παραγωγή απ' το "λούφα"). Αφετέρου δε υπάρχει και η παράμετρος του φόβου ως πιθανό αίτιο για το λούφαγμα κάποιου. Για το δεύτερο έχω την εξής θεωρία: Σε πολλές σχολές σκέψης για τον πόλεμο, το να κρύβεσαι από τον εχθρό δεν ήταν κάτι στο οποίο προέτρεπαν τους μαχητές. Αντίθετα, το να μην κρύβεται ο μαχητής αποτελούσε ένδειξη ανδρείας (π.χ. οι Ιάπωνες διέθεταν εξαιρετικές τεχνικές απόκρυψης αλλά ήταν σχεδόν σε αχρηστία διότι αντίκεινταν στη λογική των σαμουράι). Έτσι ενδεχομένως να συσχετίστηκε αυτός που λουφάζει με τον καταληφθέντα από φόβο.

Βέβαια, αφού στη λούφα σημαίνει "κρυφά, μουλωχτά, υπογείως" φρονώ ότι και πάλι βρίσκει τρόπο η "λούφα" να μας προσφέρει κάποιες λύσεις ή εναλλακτικές για μεταφράσματα του "under the radar". :)