oligarch = ολιγάρχης | (Ρώσος ολιγάρχης) πλουτοκράτης

[Rogerios]

Ομολογώ ότι με προβληματίζει η, παγιωμένη στα μέσα ενημέρωσης, χρήση του όρου "ολιγάρχες" για τους Ρώσους πλουτοκράτες που απέκτησαν αμύθητες περιουσίες, και ανάλογη πολιτική δύναμη, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ.

Φαίνεται ότι η χρήση του όρου ξεκίνησε πράγματι από τη Ρωσία (δεν θα έβλαπτε, όμως, να μας το επιβεβαιώσει αυτό και κάποιος γνώστης της ρωσικής γλώσσας και πραγματικότητας), για να επεκταθεί και στην αγγλική (oligarch) ή στη γαλλική γλώσσα (oligarque) και να φτάσει, φυσικότατα, και σε μας μεταγραφόμενος, χωρίς πολλή σκέψη υποθέτω, σε "ολιγάρχης". Όλα καλά και όλα ωραία, οι απλές λύσεις είναι συχνά υπέροχες, μόνο που στην περίπτωσή μας έχουμε παραφωνία. Οι λέξεις σε -άρχης είναι πολλές στην ελληνική, καθόσον η παραγωγή τους έχει ξεκινήσει από την ελληνιστική περίοδο και συνεχίζεται έως τις ημέρες μας (έτσι από τον αιρεσιάρχη περάσαμε στον τουρμάρχη και φτάσαμε στον θιασάρχη ή τον ... αττικάρχη). Σε όλες τις περιπτώσεις το πρώτο συνθετικό δηλώνει το αντικείμενο επί του οποίου ασκείται η αρχή, του οποίου ηγείται ο αρχηγός μας/ β΄ συνθετικό, ή το οποίο αποτελεί ιδιοκτησία του. Φυσικά στην περίπτωση του Ρώσου ολιγάρχη κάτι τέτοιο δεν ισχύει: αυτός φυσικά και δεν ηγείται ολίγων, αλλά αποτελεί μέλος μιας ολιγαρχίας (εν προκειμένω, ολιγαρχίας του πλούτου).

Τι θα ήταν καλύτερο να κάνουμε; Να δεχθούμε τον όρο επειδή παγιώθηκε η χρήση του στα ΜΜΕ (ΟΚ, και το έθιμο παράγει δίκαιο ενίοτε), ή να τον απορρίψουμε γιατί αντιβαίνει στους κανόνες σχηματισμού σύνθετων ουσιαστικών της γλώσσας μας (με οξύμωρο αποτέλεσμα), αντικαθιστώντας τον με το "πλουτοκράτης";

 

[nickel]

Για τους λόγους που ανέφερες με ψιλοενοχλούσε κι εμένα η λέξη, από τα αγγλικά κιόλας. Ωστόσο:

• Πριν την ξαναφέρουν οι Ρώσοι στην επικαιρότητα (Γράφει εδώ: The choice of the word oligarch denotes the significant influence such wealthy individuals may have on the life of a nation. However, in modern Russia it is very common to apply this term to any business tycoon, regardless of whether or not he or she has real political power), υπήρχε στην αγγλική από το 1610.
• Υπήρχε ήδη στον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα (του 1ου π.Χ. αι.): «ἐκ δὲ τῶν ἄλλων ὀλιγαρχῶν προελθὼν Κορνήλιος Μάρκος».
• Η εξαίρεση δεν είναι μοναδική. Και, πρώτα απ' όλα, αν σε ενοχλεί ο ολιγάρχης, δεν πρέπει να σε ενοχλεί και η ολιγαρχία για τον ίδιο λόγο; Όπως και η μοναρχία και ο μονάρχης; Ή ο μονοκράτορας και ο αυτοκράτορας;

Οπότε το ... ξεπέρασα.

 

[sarant]

Ασχετο: όταν ο Αμπράμοβιτς είχε πάρει την Τσέλσι, ο Αλ.Μερκ. στην Ελευθεροτυπία είχε γράψει ότι την αγόρασε "ένας Ρώσος ολιγαρκής". Που αν το έβλεπε αυτό ο Αμπράμοβιτς μπορεί και να του έκανε μήνυση :)

 

[Costas]

...αν σε ενοχλεί ο ολιγάρχης, δεν πρέπει να σε ενοχλεί και η ολιγαρχία για τον ίδιο λόγο; Όπως και η μοναρχία και ο μονάρχης; Ή ο μονοκράτορας και ο αυτοκράτορας;
Οπότε το ... ξεπέρασα.

Σωστό. Μονάρχης -> άρχω μόνος. Ολιγάρχης -> άρχω μεταξύ ολίγων. 2 οι εξαιρέσεις.

Δράττομαι της ευκαιρίας, ωστόσο, για να πω κάτι σχετικό. Με ενοχλεί ο όρος "Μινωική *θαλασσοκρατία", που τον φοράνε και πολλοί (οι πλείστοι) αρχαιολόγοι. Προτιμότερο το "Μινωική θαλασσοκρατορία", έστω και αν υπάρχει η αυτοαναφορική εξαίρεση του "αυτοκράτορα".

 

[nickel]

Στα αρχαία υπήρχε μόνο θαλασσοκρατία και θαλαττοκρατία (2-3 ευρήματα όλα κι όλα) και μάλιστα στον Στράβωνα έχουμε «ἥ τε Μίνω θαλαττοκρατία θρυλεῑται καὶ ἡ Φοινίκων ναυτιλία». Στο δικό μου μυαλό, για να έρθουμε στα σημερινά, η θαλασσοκρατία είναι η κυριαρχία στις θάλασσες (ή σε μια θαλάσσια περιοχή) και η θαλασσοκρατορία η περιοχή όπου ασκείται αυτή η κυριαρχία. Με επηρεάζει η αυτοκρατορία, προφανώς.

 

[tsioutsiou†]

Στο δικό μου μυαλό, για να έρθουμε στα σημερινά, η θαλασσοκρατία είναι η κυριαρχία στις θάλασσες (ή σε μια θαλάσσια περιοχή) και η θαλασσοκρατορία η περιοχή όπου ασκείται αυτή η κυριαρχία.

Θαλασσοκρατία (καταλαβαίνω κατά το ευνοιοκρατία, δημοκρατία, γραφειοκρατία) ...ότι κρατεί η θάλασσα. Πχ η θαλασσοκρατία -μπάχαλο- του δημοσίου :)

 

[Costas]

Προς nickel (το έγραψα πριν δω το σχόλιο του tsioutsiou):

Δεν ξέρω τι κάνει ο Στράβωνας. Ας έρθουμε στα δικά μας. Το σκέφτομαι ως εξής:
-κρατία όταν το πρώτο συνθετικό είναι υποκείμενο του ρήματος
-κρατορία όταν το πρώτο συνθετικό είναι αντικείμενο του ρήματος

δημο/στρατο/γυναικο/αντρο/ευνοιοκρατία και όλο το κατεβατό που υπάρχει στο Αντίστροφο Λεξικό, με εξαιρέσεις φυσικά (αποικιοκρατία, θαλασσοκρατία...) = ο/οι δήμος/στρατός/άντρες/γυναίκες/εύνοια κρατούν (υποκείμενα)

θαλασσο/κοσμο/παντοκρατορία (με εξαιρέσεις: αυτο/μονοκρατορία) = κρατείν επί του/της θαλάσσης/κόσμου/παντός (αντικείμενα)

Αυτό πάλι που λες περί διάκρισης ανάμεσα στην αφηρημένη έννοια (θαλασσοκρατία) και στην επικράτεια (θαλασσοκρατορία), δεν το δέχομαι. Είναι πολύ ψιλολοΐδικη συνεκδοχή ή όπως διάολο λέγεται. Επίσης, δεν τη στηρίζουν τα σχετικά λήμματα στο ΛΚΝ, όπου οι δύο όροι θεωρούνται απολύτως συνώνυμοι, με πρωτεύοντα τον 'θαλασσοκρατορία' (αφού σ' αυτόν υπάρχει ο ορισμός και τα παραδείγματα). Παρ' όλα αυτά φοριέται πολύ περισσότερο η -κρατία, αλλά εγώ προτιμώ την -κρατορία.

(Όλο διορθώσεις είμαι σήμερα!) Τι θα πούμε: πως οι Μινωίτες ήταν θαλασσοκράτες ή πως ήταν θαλασσοκράτορες; Αυτό είναι για μένα το κριτήριο της επιλογής.

 

[nickel]

Αυτούς που έχουν κολλήσει στη θαλασσοκρατία του Μίνωα ήρθα να υποστηρίξω, όχι να διακηρύξω την, πώς την είπες, «ψιλολοΐδικη συνεκδοχή» (!). Αλλά να που κι εδώ υπάρχουν λίγες εξαιρέσεις (άντε να βάλουμε και την ακόμα πιο σπάνια κοσμοκρατία). Όποτε έχω πιάσει τέτοιες ομάδες συνθέτων, όλο και θα πέσω πάνω σε εξαιρέσεις. Δείχνουν ότι το μυαλό του κόσμου πάει αβίαστα εκεί που τον οδηγούν τα συστατικά της λέξης. Δεν θα σκεφτεί ότι ο ολιγάρχης ηγείται ολίγων ή ότι μας κυβερνά η θάλασσα. Να βρούμε κι άλλες τέτοιες εξαιρέσεις; Έχει πλάκα.

 

[nickel]

Η αγαπημένη μου περίπτωση είναι το απο—: και αντίθετο / αφαίρεση και ολοκλήρωση / επίταση, με πιο γνωστή την απόφραξη. Από την απόφραξη των αρτηριών στην απόφραξη του νεροχύτη. Με αποτελειώνει...

 

[Costas]

Η τελευταία αυτή που λες είναι δυστυχώς πολύ μεγάλο πρόβλημα --καμία σχέση με την ασήμαντη θαλασσοκρατία/τορία. Οφείλεται δε στον διηνεκή εξοστρακισμό του -ιμο και του ξε- από την παραγωγή λόγιων συνθέτων. Αν λέγαμε φράξιμο των αρτηριών και ξέφραγμα/ξεφράξιμο του νεροχύτη, θα είχαμε επιτέλους γλώσσα-εργαλείο, ενώ τώρα έχουμε... απόφραξη εγκεφαλική.

 

[Rogerios]

Σας ευχαριστώ όλους για τις απαντήσεις, αλλά και για τα νέα ζητήματα που θίξατε (συγγνώμη αλλά δεν μου πάει με τίποτε να γράψω "όλους όσοι απαντήσατε").

Προς nickel: Τα ουσιαστικά σε -αρχία δεν με ενοχλούν, υπακούουν σε διαφορετικό κανόνα σχηματισμού. Ούτε ο αυτοκράτορας με ενοχλεί, η λέξη "αυτοκράτωρ" τόνιζε το αυτεξούσιο του ηγεμόνα/ αρχηγού (ο δε "δικτάτωρ" δεν είναι παρά μεταγραφή του λατινικού "dictator").
Οπότε μένουμε με τον ολιγάρχη και, φυσικά, τον μονάρχη (για να είμαι ειλικρινής έχω συναντήσει και τους... "τριάρχες" σαν απόδοση του λατινικού όρου "trimorii", δηλ. τους Ενετούς διοικητές των τριών περιφερειών στις οποίες είχαν χωρίσει την Εύβοια, υποθέτω όμως ότι ο ελληνικός όρος έχει κατασκευασθεί στα χρόνια μας).
Για τον ολιγάρχη ομολογώ ότι αγνοούσα τη χρήση του όρου από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα. Μήπως όμως ο όρος απαντά άπαξ; (à propos, πώς και υπό ποίους όρους μπορεί κανείς να ψάξει ηλεκτρονικά στο TLG;)
Όσον αφορά τον μονάρχη μάλλον αδυνατώ να εκφράσω κάποια αντίρρηση, εκτός από την απορία για το χρονικό σημείο της πρώτης εμφάνισης του όρου στα ελληνικά.

Και πάλι, ευχαριστώ πολύ !

 

[Palavra]

oligarch (business)

Όχι, δεν αναφέρομαι στην κλασική έννοια του ολιγάρχη, αλλά στην έννοια που έχει όταν χρησιμοποιείται για μεγαλοεπιχειρηματίες τύπου Αμπράμοβιτς. Βλέπω εδώ ότι χρησιμοποιείται κυρίως για αντίστοιχους επιχειρηματίες που ξεπήδησαν στη Ρωσία μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, που έχουν πολιτικές διασυνδέσεις κλπ, και ότι ο όρος προέρχεται από αντίστοιχο όρο στη ρωσική γλώσσα.

Φυσικά, ο ελληνικός τύπος μιλάει για ολιγάρχες, αναρωτιέμαι όμως μήπως είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσω κάτι του τύπου «ζάπλουτος», άντε «δισεκατομμυριούχος μεγαλοεπιχειρηματίας». Τι λέτε;

 

[drsiebenmal]

Τι λέτε;

Καταρχήν, να συμβουλευτείς την (καλή) σχετική συζήτηση στο φόρουμ Λεξιλογία.:twit:

 

[oliver_twisted]

Αν αφορά μεγαλοεπιχειρηματία που ξεπήδησε από την πρώην ΕΣΣΔ, εγώ θα κρατούσα τον όρο ολιγάρχη, γιατί δείχνει τον νέο συσχετισμό δυνάμεων, με έμφαση στη μετάβαση από την κρατική οικονομία στη συγκέντρωση του πλούτου και της παραγωγής σε ελάχιστους ανθρώπους που όχι μόνο ήταν πάμπλουτοι, αλλά είχαν και δύναμη, την οποία προσπάθησε -και σε μεγάλο βαθμό κατάφερε- να περιορίσει ο Πούτιν.

 

[Themis†]

Εγώ θα έλεγα να το αφήσεις "ολιγάρχης", κι ας μην είναι τόσο ορθόδοξος σχηματισμός από γλωσσική άποψη. Ένας λόγος είναι πως, ό,τι κι αν κάνουμε εμείς, όλοι θα το πούνε έτσι. Αλλά ο ουσιαστικότερος λόγος είναι ότι και οι Ρώσοι το εννοούν όπως τείνουμε να το αντιληφθούμε κι εμείς, με την πολιτική και την οικονομική εξουσία δύο σε ένα. Εάν θέλεις, μπορείς βέβαια να διανθίσεις το κείμενό σου με "οικονομική ολιγαρχία". Σε κάθε περίπτωση, αντί για «ζάπλουτους» ή «δισεκατομμυριούχους μεγαλοεπιχειρηματίες», θα προτιμούσα "μεγιστάνες".

Υ.Γ.

Καταρχήν, να συμβουλευτείς την (καλή) σχετική συζήτηση στο φόρουμ Λεξιλογία.:twit:

:blush:

 

[nickel]

Εγώ πάλι νομίζω ότι με τόσους Ρώσους ολιγάρχες στο διαδίκτυο, η σημασία θα έπρεπε εδώ και καιρό να έχει προστεθεί στο ΛΝΕΓ, ακόμα κι αν είναι στραβή κι ανάποδη. Σίγουρα είναι αναγνωρίσιμη.

 

[nickel]

Έγραψαν και οι New York Times ότι «For Greece, Oligarchs Are Obstacle to Recovery» χωρίς να εννοούν τους Ρώσους πλουτοκράτες: «Often overlooked, however, is the role played by a handful of wealthy families, politicians and the news media — often owned by the magnates — that make up the Greek power structure».

Ο Γιώργος Παπαχρήστος στα Νέα χρησιμοποίησε το ολιγάρχες για να αποδώσει τον τίτλο: «Οι ολιγάρχες αποτελούν εμπόδιο για την ανάκαμψη στην Ελλάδα». (Όπως και να το κάνουμε, όταν το διαβάζεις, σκέφτεσαι τον Αμπράμοβιτς και τον Μπερεζόφσκι.)

 

[Zazula]

Θα μπορούσε κττμά να το πει «οι βαρόνοι της διαπλοκής».

 

[Earion]

Ν' αγιάσει το στόμα όποιου το είπε (Τόμσον ξε-Τόμσον είναι η πικρή αλήθεια). Και ντροπή του Έλληνα που ξέρει μόνο να στρίβει διά του ναιαλλακιεσύζειν.
Ωχ, ξεχάστηκα, δεν είναι εδώ το πολιτικό φόρουμ