crown wheel, pallet verge (ορολογία χρονομέτρων)

[drsiebenmal]

Στην πλάγια όψη αυτού του εκκρεμούς βλέπουμε την pallet verge (γραμμή ΜΝ) μπροστά από τον crown wheel (L). Εντάξει, κανονικά δεν λένε την άποψή τους όταν ζητάνε τη βοήεθια του κοινού, αλλά νομίζω ότι το ΜΝ είναι ένα άγκιστρο και το δεύτερο ο τροχίσκος (της) στεφάνης. Δυστυχώς, δεν έχω άλλη όψη για περισσότερες πληροφορίες. Τι λέει όμως το κοινό;

 

[nickel]

Δες κι εδώ:

https://books.google.gr/books?id=fm...dq="PALLET VERGE"&pg=PA52#v=onepage&q&f=false

Να ψάξω για τη βέργα της καστάνιας.

 

[Duke_of_Waltham]

Το θέμα με ενδιαφέρει λίγο, οπότε αποφάσισα να το ερευνήσω.

Η εικόνα τού Δόκτορα δείχνει το πρώτο ρολόι με εκκρεμές, που σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε το 1656 από τον Κρίστιαν Χόυχενς (για να χρησιμοποιήσω την ορθογραφία τής Βικιπαίδειας). Το δεύτερο εκκρεμές του είχε μια βασική διαφορά, ότι το crown wheel είναι τοποθετημένο οριζόντια αντί κάθετα, όπως στην εικόνα τού νικελικού συνδέσμου. Ακόμα κι έτσι, όμως, ο συγκεκριμένος μηχανισμός διαφυγής (escapement) απαιτούσε μεγάλη ταλάντωση του εκκρεμούς και σύντομα αντικαταστάθηκε από τον μηχανισμό τύπου άγκυρας (anchor escapement), ο οποίος χρειαζόταν ταλάντωση μόνο μερικών μοιρών και έτσι συνέβαλε σε ρολόγια πιο ακριβή και ανθεκτικά, και τα οποία χρειάζονταν κούρδισμα σπανιότερα. Αυτός είναι και ο μηχανισμός που (με βελτιώσεις) χρησιμοποιείται έως σήμερα στα εκκρεμή, με την εξαίρεση των μεγάλων δημόσιων ρολογιών, όπου άλλοι μηχανισμοί διαφυγής απομονώνουν καλύτερα το εκκρεμές από τις δυνάμεις που ασκούνται στους δείκτες (όπως άνεμος ή χιόνι).

Φαίνεται πως το crown wheel λέγεται έτσι λόγω τού σχήματός του, που θυμίζει στέμμα, παρά κάποιας σχέσης με την κάσα του ρολογιού (καθώς κορόνα έχουν μόνο τα ρολόγια χειρός και τσέπης). Αν και έχει διαφορετικό όνομα (εδώ θα ήταν χρήσιμη η επόμενη σελίδα στο βιβλίο τού νικελικού συνδέσμου), σε μορφή και λειτουργία έχει έντονες ομοιότητες με το escape wheel, τον οδοντωτό τροχό που αποτελεί μέρος άλλων μηχανισμών διαφυγής, όπως του τύπου άγκυρας. Εδώ η μετάφραση είναι απλή: «τροχός διαφυγής», όπως φαίνεται εδώ (με μιαν αναζήτηση) και εδώ (όπου δίνεται και εναλλακτικός όρος των ρολογάδων, «ρόδα άγκυρας»). Δεδομένου ότι οι τυπικοί σύγχρονοι τροχοί διαφυγής έχουν λεπτά δόντια με κλίση προς τα μπρος, υποθέτω πως το όνομα crown wheel αναφέρεται στο χαρακτηριστικό σχήμα τού τροχού και όχι σε κάτι άλλο, οπότε η τελική μου πρόταση επί του θέματος είναι «τροχός διαφυγής (τύπου κορόνας)».

(Αν και η χρήση τού όρου «κορόνα» αλλού στην ωρολογοποιία ίσως καθιστά τη φράση ριψοκίνδυνη, και στην αρχή πήγα να γράψω «τύπου στέμματος», δεν υπάρχει κορόνα σε εκκρεμές ώστε να προκύψει σύγχυση εδώ. Άλλωστε έχουμε την ίδια ταύτιση στο πρωτότυπο, και ταιριάζει και η λέξη: την κορόνα από τα παραμύθια σκεφτεται κανείς όταν βλέπει το σχήμα.)

Τα pallets φαίνονται π.χ. στη δεύτερη εικόνα εδώ, και κλειδώνουν στα δόντια τού τροχού διαφυγής. Δυο πιο σχετικές εικόνες βρίσκονται στην αρχή τού άρθρου Verge escapement, με τη διαφορά ότι αντί για εκκρεμές έχουμε τύμπανο/ τροχό μπαλανσιέ (αν κατάλαβα καλά την ορολογία)· βλέπετε, ο Χόυχενς προσάρμοσε προϋπάρχοντα μηχανισμό τού μεσαίωνα, ο οποίος με την αρχική του μορφή επιβίωσε σε πολλά ρολόγια τσέπης/χειρός*. Σε αυτές τις απόψεις φαίνεται καθαρά η κάθετη «βέργα» (ή ίσως ράβδος) και τα δύο... δεν έχω ιδέα πώς να τα πω αυτά, αλλά το «καστάνιες» μοιάζει σωστό. (Και για να αποφύγουμε τη γενική πληθυντικού, θα έλεγα πως το «βέργα/ράβδος με καστάνιες» ίσως αποδειχθεί ικανοποιητικό.) Η βέργα, λοιπόν, περιστρέφεται παλινδρομικά και οι καστάνιες πιάνουν εναλλάξ τα δόντια τού τροχού διαφυγής, επιτρέποντας με κάθε παλινδρόμησή τους τον τροχό να περιστραφεί κατά ένα βήμα. Αυτή η μικρή περιστροφή θα ξετυλίξει ελάχιστα το σύρμα από το οποίο κρέμεται το βαρίδιο, που με την καθοδική του κίνηση θα δώσει τη δύναμη για να περιστραφούν οι τροχοί/γρανάζια και μαζί ο λεπτοδείκτης. Απίθανο δεν είναι; Το θαύμα τής χρονομέτρησης...

* Εδώ μου λείπει η λέξη watch, που αναφέρεται στα μικρά ρολογάκια. Δεν έχω υπ' όψιν όρο «φορητά ρολόγια», και εν πάση περιπτώσει αυτός συμπεριλαμβάνει και τα carriage clocks. Βέβαια κι αυτά ίδιο μηχανισμό με τα φορετά ρολόγια έχουν... Αλλά τι είπα μόλις, όχι φορητά, φορετά ρολόγια!

 

[drsiebenmal]

Ευχ, Δούκα. Να συνεισφέρω και αυτές τις δυο εικόνες· δυστυχώς δεν μπόρεσα να εντοπίσω την αρχική τους πηγή (η πρώτη αναφέρεται ρητά στο εκκρεμές του Χόιχενς):

 

[drsiebenmal]

Note to self για θερινά project: Να συγκεντρώσουμε τους όρους από εδώ, να τους αντιστοιχίσουμε σε αγγλικούς, να βρούμε (ίσως) την αρχική πηγή και τις (αναφερόμενες) εικόνες. Προσοχή: Μοιάζει ημιτελές.

Από το παραπάνω γλωσσάρι:

Καστάνια ή άγκυρα
Τμήμα του μηχανισμού διαφυγής ενός ρολογιού από ατσάλι ή ορείχαλκο που θυμίζει στο σχήμα άγκυρα πλαισίου. Οι καστάνιες ενός ρολογιού(βλ. Εικόνα) αποτελούνται από δύο μέρη, την ίδια την καστάνια και την φουρκέτα.

Κορώνα [sic]
Κουμπί που βρίσκεται εξωτερικά της κάσας, συνήθως στην θέση 3, και χρησιμεύει για να κουρδίζει το κεντρικό ελατήριο. Χρησιμοποιείται ακόμη για την ρύθμιση της ώρας και για την διόρθωση της ένδειξης της ημερομηνίας. Στα ρολόγια που χρησιμοποιούνται για καταδύσεις ή σκληρά σπορ η κορόνα μπορεί να είναι βιδωτή, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη στεγανότητα.

Το ειδικό κουμπί που βρίσκεται πάνω στην κάσα ενός ρολογιού και ελέγχει συγκεκριμένες λειτουργίες. Όταν πιεστεί, ενεργοποιεί ένα μηχανισμό, π.χ. Χρονόμετρο. Τα push-pieces ή push buttons τα βρίσκουμε κυρίως στους χρονογράφους, στα ρολόγια-ξυπνητήρια κ.λπ.

 

[Duke_of_Waltham]

Να συνεισφέρω και αυτές τις δυο εικόνες· δυστυχώς δεν μπόρεσα να εντοπίσω την αρχική τους πηγή (η πρώτη αναφέρεται ρητά στο εκκρεμές του Χόιχενς):

Ωραίες και πολύ χρήσιμες οι εικόνες για γενική μελέτη, αλλά χρειάζεται προσοχή: δείχουν και οι δύο τον μηχανισμό διαφυγής τύπου άγκυρας (με τον οποίο συσχετίστηκε και το εκκρεμές δευτερολέπτου), που δεν έχει σχέση με τα αρχικά σχέδια του Χόιχενς και πιθανώς να μη χρησιμοποιήθηκε καθόλου απ' αυτόν. Η περιγραφή, με άλλα λόγια, μοιάζει άσχετη από το ρολόι που εικονίζεται, και το οποίο θα έλεγα πως είναι μεταγενέστερο (έστω και μόνο για λίγα χρόνια).

Μ' αρέσει η μετάφραση «ρυθμιστικοί όνυχες» για τα pallets και θα με ενδιέφερε να δω αν υπάρχει κι αλλού, όπως και αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ρολόγια με μηχανισμό διαφυγής τύπου ράβδου (και όχι μόνο για τις άγκυρες, όπου τα «νύχια» ξεχωρίζουν περισσότερο).

 

[drsiebenmal]

Κοντά στα άλλα, έχω και πρόβλημα χώρου (είναι σε λεζάντα εικόνας), οπότε ίσως πρέπει να είμαι λίγο πιο γενικόλογος. Αν καταλαβαίνω καλά, μπορούμε να πούμε ότι (στο συγκεκριμένο εκρεμές):

pallet verge = ράβδος της άγκυρας (αφού οι καστάνιες είναι λιγότερο συνηθισμένες στην ωρολογοποιία) και
crown wheel = τροχός διαφυγής (χωρίς λεπτομέρειες, για να αποφύγω το πρόβλημα της κορόνας)

ή θεωρείτε ότι πέφτω πολύ έξω;

 

[Duke_of_Waltham]

Πρώτα πρώτα, να επαναλάβω την επιφύλαξη ότι έχω μόνο γενικές γνώσεις επί του θέματος, και ότι μέχρι που το μελέτησα χτες το βράδυ για δυο-τρεις ώρες, το βασικό μου πρότυπο ήταν ο μηχανισμός τού Μπιγκ Μπεν.

Ως προς τον τροχό διαφυγής, συμφωνώ απόλυτα ότι η λειτουργία και η μορφή του δικαιολογούν αυτήν την ονομασία στα ελληνικά. Ξεχωριστή μετάφραση για το crown wheel είναι ούτως ή άλλως απίθανο να βρούμε (εκτός κι αν συμβουλευτούμε κάποιο παλιό βιβλίο) γιατί ο συγκεκριμένος μηχανισμός είναι ιστορικού μόνο ενδιαφέροντος.

Ως προς το pallet verge έχω περισσότερες αμφιβολίες. Δύο είναι τα θέματα που θεωρώ ότι πρέπει να ξεκαθαριστούν για να ληφθεί σωστή απόφαση:

1) Ποια είναι η καλύτερη μετάφραση για το pallet. Αν και στους άλλους μηχανισμούς διαφυγής τής σύγχρονης περιόδου απουσιάζει το pallet verge, το ίδιο το pallet αποτελεί βασικό μέρος όλων τους, είτε είναι με άγκυρα, με μοχλό, ή ακόμα και στους μηχανισμούς διαφυγής βαρύτητας, οι οποίοι δεν έχουν τροχό διαφυγής. Στο «Αλφαβητάρι του Χρόνου» φαίνεται πως καστάνια λέγεται ολόκληρη την άγκυρα, και πως τα pallets μεταφράζονται απλά ως «παλέτες». (Η εναλλακτική ονομασία «ρουμπίνια» πρέπει να έχει να κάνει κυρίως με ρολόγια χειρός, επειδή εκεί το μικρό μέγεθος των παλετών ευνοεί την ταχεία φθορά τους και απαιτεί τη χρήση πολύτιμων ή ημιπολύτιμων λίθων — αν και πλέον αυτοί είναι συνήθως τεχνητοί.)

2) Ο μηχανισμός διαφυγής που μας αφορά εδώ δεν έχει άγκυρα, και ο όρος είναι αναχρονιστικός γιατί η άγκυρα εφευρέθηκε μετά από αυτό το ρολόι και πρωτοχρησιμοποιήθηκε σε ρολόγια κάποια χρόνια αργότερα. Το περιορισμένο πρακτικό ενδιαφέρον τού μηχανισμού τού Χόιχενς σημαίνει ότι μπορεί να μην υπάρχει μετάφραση στα ελληνικά· σε κάποιους ιστότοπους απαντά αμετάφραστο, ενώ σε μια πτυχιακή εργασία το βρίσκω ως «μηχανισμό διαφυγής με ράβδο». Αυτό είναι μάλλον απόφαση του φοιτητή: το anchor escapement το μεταφράζει ως «μηχανισμό ανάκρουσης», από το εναλλακτικό του όνομα (recoil escapement). Στην εργασία αυτή, πάντως (σελίδα 11, ή σ. 15 στο pdf), έχει κι ένα ωραίο διάγραμμα του μηχανισμού χωρίς εκκρεμές αλλά με foliot (πρόγονος του τροχού ισορροπίας ή μπαλανσιέ), όπου το crown wheel αναγράφεται ως escape wheel. Τουλάχιστον είμαστε σίγουροι γι' αυτό.

Όπως και να 'χει, ο μηχανισμός διαφυγής εδώ πάλι λέγεται verge escapement, είτε έχει εκκρεμές είτε όχι, και το βασικό στοιχείο του είναι η ράβδος/βέργα. Είναι μηχανισμός με ιστορική σημασία και πολλούς αιώνες χρήσης, και η αναφορά σε άγκυρα εδώ μου φαίνεται λάθος. Απλώς δεν ξέρω αν μπορούμε να αυτοσχεδιάσουμε, και να βγάλουμε κάτι σαν «ράβδος διαφυγής» ή «ρυθμιστική ράβδος». Πιο ασφαλής επιλογή μου μοιάζει η «ράβδος/βέργα με (τις) παλέτες», αλλά ίσως βρείτε κάτι καλύτερο.

 

[Duke_of_Waltham]

Μήπως να το βάζατε «ράβδος και παλέτες»; Τα γράμματα Μ και Ν τις παλέτες δείχνουν.

Σαν να ένιωσα μια παρουσία μόλις... Ο ήλιος τού μεσημεριού για λίγο χάθηκε, μια ανατριχίλα διαπέρασε τα κόκκαλά μου... Μα πέρασε τώρα, μάλλον της φαντασίας μου ήταν.

 

[nickel]

pallet A projection on some part of a machine, which engages with the teeth of a wheel, and thus converts a reciprocating into a rotary motion, or vice versa; esp. a projection upon the pendulum or the arbor of the balance-wheel of a clock or watch, engaging with the escapement-wheel.

Μάλιστα. Άρα είναι προεξοχή, δόντι, νύχι. Να το πούμε κάτι τέτοιο, όχι παλέτα, γιατί δεν θα πάει κανενός το μυαλό σε προεξοχή.


(Ας μπει και το ρυθμιστικό: βέργα / ράβδος με ρυθμιστικό νύχι / δόντι.)

 

[drsiebenmal]

Ας κάνουμε ένα βήμα πίσω. Αυτή η ράβδος με τα νύχια στα άκρα της, δεν επιδρά στον τροχό διαφυγής (όπως θεωρώ ότι συμφωνούμε πια για το crown wheel) με τρόπο πρωτόγονα ανάλογο με αυτόν που επιδρούν σήμερα οι άγκυρες στους οδοντωτούς τροχούς διαφυγής; Νομίζω πως ναι - η διαφορά βρίσκεται απλώς στην υλοποίηση. Δεν είναι συμπτωματικά τα νύχια, έχουν σκοπό -τον ίδιο με τα αντίστοιχα νύχια στις σημερινές άγκυρες. Συνεπώς, δεν είναι μια ράβδος-άγκυρα, ράβδος αγκύρωσης ή κάτι ανάλογο;

Συνεπώς, αφού είναι μάλλον απίθανο να υπήρχε βιβλίο με ορολογία της εποχής και ο όρος άγκυρα δεν είναι παράταιρος χρονικά για τα εκκρεμή εκείνα, γιατί να μην φτιάξουμε, αναδρομικά έστω, έναν όρο κατ' αναλογία;

 

[Duke_of_Waltham]

Υποθέτω πως επηρεάζομαι πολύ από την εικόνα: η καστάνια λέγεται και άγκυρα όχι επειδή αγκυρώνει κάτι αλλά απλώς επειδή μοιάζει στην όψη με άγκυρα πλοίου, και αφού η ράβδος δεν μοιάζει με άγκυρα πλοίου, δεν μου ταιριάζει το όνομα. Ίσως υπερβάλλω, γιατί σίγουρα υπάρχουν παραδείγματα στη γλώσσα όπου το Β παίρνει το όνομα τού Α επειδή τού μοιάζει, και το Γ παίρνει το ίδιο όνομα επειδή έχει την ίδια λειτουργία με το Β (αν και δεν μου έρχεται κάτι τώρα). Πάντως το ρήμα που στα αγγλικά συσχετίζεται περισσότερο με τη δράση των δοντιών αυτών είναι το lock: ο τροχός διαφυγής κλειδώνει και ξεκλειδώνει με κάθε κίνηση του μηχανισμού. «Ράβδος κλειδώματος»; «Κλεισίματος»; Με ένα «ράβδος αγκίστρωσης» θα κάναμε πλήρη κύκλο. :)

Τώρα που τον προσέχω τον μηχανισμό, όντως φαίνεται υπερβολικά περίπλοκος. Ο άξονας Q (που συνδέεται με το «δεκανίκι» R τού εκκρεμούς) περιστρέφει παλινδρομικά τον τροχό P που έχει οδοντώσεις μόνο από την πάνω πλευρά, και οι οποίες περιστρέφουν τον οριζόντιο τροχό Ο που κινεί τη βέργα με τα δόντια. Το δεύτερο ρολόι τού Χόιχενς αποτελεί σημαντική βελτίωση.

Αναρωτιέμαι σε ποιον στοχεύεται η λεζάντα. Ο μέσος Έλληνας δεν ξέρει ούτως ή άλλως τι είναι η άγκυρα στο ρολόι (και πολλοί αγνοούν ότι δεν υπάρχει εργοστάσιο Quartz), άρα σε αυτήν την περίπτωση η επιλογή τού όρου ίσως είναι καθαρά θέμα κατανόησης. Ο επαγγελματίας ωρολογοποιός ή ο φανατικός ερασιτέχνης, από την άλλη, μάλλον θα ικανοποιηθεί μόνο με τη χρήση των σωστών όρων, τους οποίους όμως γνωρίζουν ελάχιστοι. Υποθέτω πως μιλάμε, επομένως, για άτομα που ξέρουν μόνο τα βασικά, ίσως επειδή τα έμαθαν ή πρόκειται να τα μάθουν στο υπόλοιπο κείμενο.

 

[drsiebenmal]

Αναρωτιέμαι σε ποιον στοχεύεται η λεζάντα.

Το χειρότερο είναι ότι έχω φάει κανά τρίωρο δικό μου από χτες και ούτε ξέρω πόσες δικές σας ώρες για μια απεικόνιση «ενδεικτική», παραγεμιστική σε μια εικόνα που απλώς συνοδεύει ένα γενικότερο κείμενο περί χρονικής ακρίβειας κ.ο.κ. Αλλά είναι η (μεταφραστική και ερευνητική και ωρολογιακά ακριβολογική) τρέλα μας που μας βασανίζει εδώ.

Και ναι, και η ράβδος αγκίστρωσης μια χαρά θα μπορούσε να είναι --και αν προσέξεις στο εισαγωγικό μου ποστ, εκεί αναφέρθηκα σε ένα άγκιστρο . Αν το είχα πει και δίπλευρο ή διπλό ή κάτι τέτοιο, θα μποορύσα να νιώθω πανευτυχής τώρα. :)

 

[Duke_of_Waltham]

Μα το είπα: πλήρης κύκλος. (Που είναι και ανακριβές, γιατί η εν λόγω ράβδος δεν διαγράφει ποτέ πλήρη κύκλο. Και απ' ό,τι βλέπω, αυτό το χρώμα λέγεται Golden rod. Χα.)

Πάντως τον καταλαβαίνω τον πόνο σας: είμαι ειδικός στο να εκτρέπομαι από μια δουλειά προς μικρά τμήματά της και να κολλάω εκεί. Και είναι σχεδόν ειρωνικό, να χάνουμε τον χρόνο μας μελετώντας τη μέτρησή του... Αλλά χαλάλι, μου αρέσουν αυτά.

Να, κάτι για να ξεχαστείτε. Έχει ωραία γραφικά, και δείχνει και την τωρινή ώρα άμα προσέξετε. (Σημειωτέον, ο πύργος θα κλέισει στα τέλη του χρόνου για τριετείς εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης. Οι εν Λονδίνω παροικούντες μπορεί να το έχουν ήδη ακούσει.)

 

[nickel]

Όχι αγκύρωσης. Αφενός γιατί δεν είναι άγκυρα, αφετέρου γιατί η αγκύρωση περιγράφει κάτι πιο μόνιμο και δεν μπορεί να είναι αυτό το περιοδικό μπες-βγες. Και ακόμα (εκ τρίτου) ο αγγλικός όρος δεν περιγράφει ρόλο / δράση, αλλά έχει ένα απλό pallet.

 

[drsiebenmal]

Ράβδος της άγκυρας; (Ούτε η άγκυρα στα σύγχρονα ρολόγια είναι μόνιμη, πιάνει μια από δω και μια από κει.)
Ράβδος αγκίστρωσης;

(Με το τσιγκέλι :) σου τα βγάζουμε, ένα ένα...)

Και όπως ανέφερα, η ονομασία των εργαλείων και των μηχανισμών δεν γίνεται μόνο από μετάφραση της ορολογίας, μπορεί να γίνει και από τη λειτουργία τους.

 

[nickel]

:) Η ράβδος αγκίστρωσης μού ακούγεται καλύτερα.

 

[Duke_of_Waltham]

Habemus interpretationem!